[Bungtod nga Dapit], GABAONHON.

Ang siyudad sa Gabaon karong adlawa gituohan nga mao ang el-Jib, mga 9.5 km (6 mi) sa AAK sa Patukoranan sa Templo didto sa Jerusalem. Nakaplagan didto ang daghang kuptanan sa banga nga kulonon nga may ngalang Gabaon nga gisulat sa karaang Hebreohanong mga karakter. Kini nahimutang sa usa ka bungtod nga may gihabogong mga 60 m (200 p) ibabaw sa naglibot nga kapatagan, ug ang karaang nahimutangan niini nagkobre sa luna nga mga 6.5 ekt (16 akre).

Sa dili pa dugayng katuigan gihimo niining dapita ang arkeolohikanhong mga pagpangalot. Ang mga tigkubkob nakadiskobre ug usa ka 51-m (167 p) nga tunel nga gibangag latas sa gahi kaayong bato. Kini nga tunel kanhi gibanwagan pinaagi sa mga lampara nga gibutang diha sa mga tungtonganan nga gikubkob sa mga kilid niini nga parehog gilay-on sa usag usa. Agi sa 93 ka ang-ang nga gitibhang diha sa bato, ang tunel nga naggikan sa sulod sa Gabaon maoy paingon sa usa ka hinimo nga langob nga pondohanag tubig nga giagosan sa usa ka tubod nga mga 25 m (82 p) ubos sa paril sa siyudad. Pinaagi niini ang mga Gabaonhon adunay luwas nga suplay sa tubig bisan sa panahon sa paglikos. Ang mga tigkubkob usab nakadiskobre ug usa ka lingin nga lungag, o linaw, nga gikalot gikan sa bato nga may diyametro nga 11.3 m (37 p). Dihay usa ka paliyok nga hagdanan, nga may mga ang-ang nga mosukod ug mga 1.5 m (5 p) ang gilapdon nga nagpadulong sa ubos nga direksiyon paingon sa tuo palibot sa kilid sa lungag. Gikan sa ubos sa lungag, sa giladmon nga 10.8 m (35.4 p), ang mga ang-ang nagpadayon pa ug 13.6 m (44.6 p) latas sa gitunel nga hagdanan paingon sa usa ka lawak nga pondohanan ug tubig. Dili matino kon kini nga lungag, o linaw, mao ang “linaw sa Gabaon” diha sa Bibliya.​—2Sa 2:13.

Mga Pagpakiglabot Kang Josue. Sa panahon ni Josue ang Gabaon gipuy-an sa mga Hivihanon, usa sa pito ka nasod sa Canaan nga laglagonon. (Deu 7:​1, 2; Jos 9:3-7) Ang mga Gabaonhon gitawag usab nga mga Amorihanon, sanglit kini nga ngalan mopatim-awng gigamit usahay sa pagtumong sa tanang Canaanhon. (2Sa 21:2; itandi ang Gen 10:15-18; 15:16.) Dili sama sa ubang mga Canaanhon, naamgohan sa mga Gabaonhon nga bisan pa sa ilang militaryong kusog ug sa kadako sa ilang siyudad, ang ilang pagsukol mapakyas tungod kay si Jehova ang nakig-away alang sa Israel. Busa, human malaglag ang Jerico ug Ai, ang mga tawo sa Gabaon, nga lagmit naghawas usab sa tulo ka ubang Hivihanong mga siyudad sa Kepira, Beerot, ug Kiriat-jearim (Jos 9:17), nagpadalag  delegasyon ngadto kang Josue didto sa Gilgal aron makigdait. Ang Gabaonhong mga embahador​—nagsul-ob ug dunot nga mga besti ug mga sandalyas ug nagdalag nabusisi nga mga panit nga sudlanag bino, dunot nga mga sako, ug uga, dugmok nga mga tinapay​—nagpakaaron-ingnon nga naggikan sa halayong yuta, busa dili lakip sa mga nasod nga sakopon sa Israel. Gidawat nila nga ang gidangatan sa Ehipto ug sa Amorihanong mga hari nga si Sihon ug Og maoy tungod sa kamot ni Jehova. Apan sa pagkamaalamon wala nila hisgoti ang nahitabo sa Jerico ug Ai, sanglit ang maong balita wala pa makaabot sa ilang “halayo kaayong yuta” una pa sa ilang gipatuo nga paggikan. Gisusi ug gidawat sa mga hawas sa Israel ang ebidensiya ug gihimo ang usa ka pakigsaad uban kanila nga nagtugot kanila nga mabuhi.​—Jos 9:3-15.

Wala madugay human niadto, ang lansis nadiskobrehan. Apan ang pakigsaad angayng tumanon; ang paglapas niana magpaduhaduha sa pagkakasaligan sa Israel ug maghimo sa ngalan ni Jehova nga talamayon taliwala sa ubang mga nasod. Sa dihang gisudyaan ni Josue ang mga Gabaonhon tungod sa ilang pagkamalansison, sa makausa pa ilang gidawat ang pagpakiglabot ni Jehova sa Israel ug unya mihangyo sa iyang kaluoy, nga nag-ingon: “Karon ania kami, sa imong kamot. Sumala sa kon unsay maayo ug matarong sa imong mga mata nga pagabuhaton kanamo, buhata.” Dayon sila gihimong mga mangangahoy ug mga magkakalos ug tubig alang sa katigoman ug sa halaran ni Jehova.​—Jos 9:16-27.

Bisan tuod si Josue ug ang ubang mga pangulo gilansisan aron mohimog pakigsaad sa mga Gabaonhon, dayag nga kini nahiuyon sa kabubut-on ni Jehova. (Jos 11:19) Ingong pamatuod niini, sa dihang ang lima ka Amorihanong mga hari nagtinguha sa paglaglag sa mga Gabaonhon, si Jehova nagpanalangin sa gihimo sa Israel nga pagluwas; nagpaulan pa siyag dagkong mga ulan nga yelo nganha sa mga kaaway ug milagrosong nagpalugway sa kahayag sa adlaw alang niini nga gubat. (Jos 10:1-14) Lain pa, sa pagtinguha nga makahimog pakigsaad sa pakigdait uban sa Israel ug sa paghangyo kang Josue ug tabang sa dihang gihulga, ang mga Gabaonhon nagpakitag pagtuo sa katakos ni Jehova sa pagtuman sa iyang pulong ug sa paghatag ug kaluwasan, usa ka pagtuo nga tungod niana si Rahab sa Jerico gikomendahan ug nga misangpot sa iyang kaluwasan ug sa iyang panimalay. Dugang pa, ang mga Gabaonhon nagpakitag tukmang kahadlok sa Diyos sa Israel.​—Itandi ang Jos 2:9-14; 9:9-11, 24; 10:6; Heb 11:31.

Ubos sa Pagkontrolar sa Israel. Ang Gabaon human niadto nahimong usa sa mga siyudad nga sakop sa teritoryo sa Benjamin nga gihatag ngadto sa Aaronikong mga saserdote. (Jos 18:​21, 25; 21:17-19) Ang Benjaminhong si Jeiel lagmit maoy “amahan,” o nagpundar, sa usa ka banay didto. (1Cr 8:29; 9:35) Ang usa sa gamhanang mga tawo ni David, si Ismaias, maoy usa ka Gabaonhon (1Cr 12:​1, 4), ug ang mini nga manalagna nga si Hananias, usa ka katalirongan ni Jeremias, maoy gikan sa Gabaon.​—Jer 28:1.

Sa ika-11 nga siglo W.K.P., ang Gabaon ug ang kasilinganan niini nakasaksi sa usa ka panag-away tali sa kasundalohan ni Is-boset ubos sa pagmando ni Abner ug sa kasundalohan ni David ubos sa pagpanguna ni Joab. Sa sinugdan, aron gayod masulbad ang isyu kon kinsay mahimong hari sa tibuok Israel, gipasangka ang 12 ka tawo sa matag pundok. Apan walay nahimong desisyon pinaagi niini, kay nagdinuslakay ang matag usa ka manggugubat ginamit ang espada mao nga nangamatay ang tanang 24. Human niadto, miulbo ang mapintas nga panag-away, ug si Abner namatyan ug mga sundalo nga 18 ka pilo ang gidaghanon kay sa kang Joab. Sa katibuk-an dihay nangamatay nga 380, lakip ang igsoong lalaki ni Joab nga si Asahel nga gipatay ni Abner. (2Sa 2:12-31) Agig panimalos tungod kang Asahel, gibuno ni Joab si Abner sa ulahi. (2Sa 3:​27, 30) Pipila ka panahon human niini, duol sa dakong bato sa Gabaon, gipatay usab ni Joab ang iyang ig-agaw nga si Amasa nga pag-umangkon ni David, kinsa gitudlo ni David ingong pangulo sa kasundalohan.​—2Sa 20:8-10.

Latas sa kasiglohan, ang orihinal nga mga Gabaonhon nagpadayon sa paglungtad ingong usa ka katawhan, bisan tuod nga si Haring Saul naglaraw sa paglaglag kanila. Bisan pa niana, ang mga Gabaonhon mapailobong nagpaabot kang Jehova nga ibutyag ang inhustisya. Gibutyag kini ni Jehova pinaagi sa tulo ka tuig nga gutom sa panahon sa paghari ni David. Sa pagpakisayod kang Jehova ug sa pagkahibalo nga nalangkit ang pagkasad-an sa dugo, gipangutana ni David ang mga Gabaonhon aron matino kon unsay angayng buhaton aron makahimog pagtabon-sa-sala. Ang mga Gabaonhon tukmang mitubag nga kini wala maglangkit ug “plata o bulawan,” tungod kay sumala sa Balaod walay lukat nga mahimong dawaton alang sa usa ka mamumuno. (Num 35:​30, 31) Nahibalo usab sila nga dili nila mahimong patyon ang usa ka tawo kon walay legal nga awtorisasyon. Busa, ayha pa sila mihangyo nga ang pito ka “anak nga lalaki” ni Saul itugyan ngadto kanila human nga si David makapangutanag dugang. Ang kamatuoran nga si Saul ug ang iyang panimalay sad-an sa dugo nagpakita nga, bisan tuod si Saul lagmit maoy nanguna sa pagbuno, ang mga “anak nga lalaki” ni Saul lagmit nakigbahin niana sa direkta o sa dili-direkta nga paagi. (2Sa 21:1-9) Kini nga hitabo dili maoy  usa ka pananglitan sa mga anak nga nangamatay tungod sa kasal-anan sa ilang mga amahan (Deu 24:16) kondili naglangkit kini sa pagpahamtang ug hustisya ingong balos nga nahiuyon sa balaod nga “kalag alang sa kalag.”​—Deu 19:21.

Sa panahon ni David, ang tabernakulo gibalhin ngadto sa Gabaon. (1Cr 16:39; 21:​29, 30) Si Solomon nagtanyag didto ug mga halad sa unang mga tuig sa iyang paghari. Didto usab sa Gabaon nga si Jehova nagpakita kaniya pinaagi sa usa ka damgo, nga nagdapit kaniya nga mangayog bisan unsa nga iyang gitinguha.​—1Ha 3:​4, 5; 9:​1, 2; 2Cr 1:​3, 6, 13.

Katuigan sa ulahi, ang manalagna nga si Isaias (28:​21, 22), sa pagtagna sa katingalahan ug talagsaong buhat ni Jehova sa pag-atake batok sa iyang kaugalingong katawhan, nagpakasama niini sa nahitabo didto sa Ubos nga Patag sa Gabaon. Lagmit kini nagpunting sa hinatag-sa-Diyos nga kadaogan ni David batok sa mga Filistehanon (1Cr 14:16), kon dili man ugaling nagtumong usab sa mas naunang kapildihan sa magkaabing mga Amorihanon sa panahon ni Josue. (Jos 10:​5, 6, 10-14) Ang tagna natuman niadtong 607 W.K.P., sa dihang gitugotan ni Jehova ang mga Babilonyanhon sa paglaglag sa Jerusalem ug sa templo niini.

Didto sa Mizpa, wala madugay human sa gitagnang kalaglagan, gibuno ni Ismael si Gedalias, ang gobernador nga gitudlo ni Nabucodonosor nga hari sa Babilonya. Ang mamumuno ug ang iyang mga tawo nagbihag usab sa nahibiling katawhan sa Mizpa. Apan si Johanan, uban sa iyang mga tawo, nakaapas kang Ismael didto sa daplin sa dagayang katubigan sa Gabaon ug nabawi ang mga nabihag.​—Jer 41:​2, 3, 10-16.

Ang mga tawo sa Gabaon maoy lakip niadtong namalik gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya niadtong 537 W.K.P., ug ang pipila sa ulahi nakigbahin sa pag-ayo sa paril sa Jerusalem.​—Neh 3:7; 7:​6, 7, 25.