1. Usa ka karaang siyudad nga gitala diha sa kinaunahang paghubit sa utlanan sa Canaan. (Gen 10:19) Dugang pa sa mga 20 ka paghisgot sa Gaza diha sa Kasulatan, kini nga siyudad gihisgotan diha sa karaang mga rekord sa Ehipto ug sa mga inskripsiyon ni Ramses II, Thutmose III, ug Seti I. Ang Gaza lagmit mao ang kinahabagatang-kasadpan nga siyudad nga gipahat ngadto sa tribo ni Juda. (Jos 15:​20, 47; Huk 6:​3, 4) Ang mga molupyo niini gitawag ug mga Gazahanon.​—Jos 13:3; Huk 16:2.

Ang pipila nagtuo nga ang Gaza mao ang Tell el-ʽAjul (Tel Bet ʽEglayim), apan kini wala mapamatud-i sa arkeolohikanhong mga pagkalot didto. Kining karaang siyudad kasagarang gilangkit sa modernong Gaza (Ghazzeh; ʽAzza), nga nahimutang mga 80 km (50 mi) sa KHK sa Jerusalem. Bisan tuod naulang gikan sa Dagat Mediteranyo pinaagi sa mga 5 km (3 mi) nga hanayhay nga mga bungdo sa pinadpad nga balas, ang Gaza nahimutang sa usa ka rehiyon nga maayong pagkatubig ug bantog sa iyang mga kaolibohan, mga bungahoy ug mga kahoyng sikomoro, mga parasan, ug mga lugas. Lagmit nga ang pagpanguma nakaamot sa pag-uswag sa karaang Gaza. Apan ang pangunang hinungdan sa pagkabililhon niini mao ang lokasyon niini diha sa dakong dalan nga nagdugtong sa Ehipto ug sa Palestina. Kini naghimo sa Gaza nga usa ka “ganghaan” para sa mga nagapanawng panon ug sa moagi nga kasundalohan.

Giokupar sa mga Filistehanon. Sa wala pa ang Pagpanggula sa Israel gikan sa Ehipto niadtong 1513 W.K.P., ang Hamitikanhong mga Captorim (Gen 10:​6, 13, 14) nagpapahawa sa “mga Avim, nga nagpuyo sa mga kabalangayan hangtod sa Gaza.” (Deu 2:23) Sa dihang ang mga Israelinhon misulod sa Yutang Saad, ang Gaza maoy usa ka Filistehanong siyudad ug ang mga molupyo niini naglakip sa mga Anakim. Bisan tuod ang pagpakiggubat  sa Israel ubos sa pagpanguna ni Josue nakaabot hangtod sa Gaza, dayag nga ang siyudad wala mailog. Kini nagpabiling usa ka Filistehanong siyudad, ug ang pipila sa mga Anakim nagpadayon sa pagpuyo didto. (Jos 10:41; 11:22; 13:​2, 3) Kini gipahat ngadto sa Juda, ug human niana ang Gaza gisakop niini nga tribo, apan ang mga Judeanhon wala makapadayon sa pagkontrolar sa siyudad. (Jos 15:​20, 47; Huk 1:18) Sa adlaw ni Samson ang Gaza nahimo na usab nga kinutaang siyudad sa mga Filistehanon, nga may usa ka “balay” nga gigamit alang sa pagsimba kang Dagon nga makasulod ug mga 3,000 ka tawo, o kaha kapin pa diha sa atop niini.

Usa niana ka higayon samtang si Samson didto sa Gaza, siya “mibangon sa tungang gabii ug gikuptan ang mga pultahan sa ganghaan sa siyudad ug ang duha ka poste sa kilid ug gipang-ibot kini apil ang trangka ug iyang gipas-an kini ug gidala ngadto sa tumoy sa bukid nga anaa sa atubangan [atbang] sa Hebron.” (Huk 16:​1-3) Ang Hebron may gilay-ong mga 60 km (37 mi) gikan sa Gaza. Ang tukmang nahimutangan sa bukid nga atbang sa Hebron dili matino. Ang pagdala ni Samson sa mga ganghaan ug sa mga poste sa kilid niini ngadto sa halayo, ug gani ngadto sa ibabaw sa bukid, maoy tatawng pagpasundayag sa milagrosong puwersa nga posible lamang pinaagi sa espiritu ni Jehova.

Sa ulahi, gilumpag ni Samson ang gihisgotang balay nga gigamit sa pagsimba kang Dagon, nga misangpot sa iyang kamatayon ug sa mga Filistehanon nga nagtigom didto.​—Huk 16:21-30.

Ang Gaza lagmit nagpadayon nga usa ka Filistehanong siyudad sa tibuok nga yugto sa mga Maghuhukom (1Sa 6:17) ug sa panahon sa pagmando sa mga hari sa Israel. Ang dominyo ni Haring Solomon miabot hangtod sa Gaza sa HK, apan dayag nga ang mga Filistehanon nagpuyo pa gihapon didto.​—1Ha 4:​21, 24.

Ubos sa Pagmando sa Asirya ug sa Babilonya. Sa hapit nang matapos ang ikasiyam nga siglo W.K.P., pinaagi sa iyang manalagna nga si Amos, si Jehova nag-ingon nga siya magpadalag “kalayo” ngadto sa mga paril sa Gaza agig panimalos tungod sa pagkuha niinig mga destiyero aron itugyan sa mga Edomhanon. (Am 1:​6, 7) Bisan tuod ang “mga destiyero” wala ipaila nga espesipiko ingong mga Hebreohanon, lagmit nga ang gipasabot mao ang mga binihag nga gidala sa mga Filistehanon sa ilang mga pagsulong sa Juda.​—Itandi ang 2Cr 21:​16, 17; Joe 3:4-6.

Wala madugay human niadto, sa tungatunga sa ikawalong siglo W.K.P., ang Gaza nakaagom sa “kalayo” sa gubat. Sumala sa Asiryanhong mga talaan sa kasaysayan, si Tiglat-pileser III nagsakop sa Gaza, apan ang hari niini nga si Hanno mikalagiw ngadto sa Ehipto. (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, p. 283) Lagmit nga si Hanno nakabalik dayon sa Gaza, kay si Sargon II miingon nga gipildi niya si Hanno ug ang kasundalohang Ehiptohanon ubos ni Sibʼe nga miabin kaniya. Si Sargon II miingon nga siya mismo ang nakadakop kang Hanno ug nagdala kaniya nga ginapos.​—Ancient Near Eastern Texts, p. 285.

Sukad niining panahona, ang Gaza sa katibuk-an mipatim-awng maunongon sa Asirya. Busa, lagmit nga ang paglaglag ni Haring Ezequias sa mga Filistehanon hangtod sa Gaza maoy bahin sa iyang pag-alsa batok sa Asirya. (2Ha 18:​1, 7, 8) Human niini nga pag-alsa, si Haring Senakerib misulong sa Juda ug, sumala sa iyang mga talaan sa kalihokan, mihatag sa nailog nga mga lungsod sa Juda ngadto kang Mitinti nga hari sa Asdod, kang Padi nga hari sa Ekron (kinsa nabilanggo kanhi sa Jerusalem), ug kang Sillibel nga hari sa Gaza.​—Ancient Near Eastern Texts, pp. 287, 288.

Sa panahon ni Jeremias, ang kasundalohan sa Ehipto naglaglag sa Gaza. (Jer 47:1) Una pa niini nga panghitabo, ang pulong ni Jehova batok sa mga Filistehanon nagpakita nga ang katalagman gikan sa A naghulat kanila: “Ang pagkaupaw modangat gayod sa Gaza.” (Jer 47:2-5; tan-awa usab ang Jer 25:​17, 20.) Ingon sa gipakita sa ubang mga teksto sa Jeremias (1:14; 46:20), ang “mga tubig” gikan sa “amihanan” nga gihisgotan sa Jeremias 47:2 tatawng nagpasabot sa kasundalohang Babilonyanhon. Sa pagkatinuod, kini nga dapit gigamhan ni Haring Nabucodonosor sa Babilonya (2Ha 24:​1, 7), ug ang hari sa Gaza gihisgotan diha sa Babilonyanhong mga inskripsiyon. (Ancient Near Eastern Texts, p. 308) Busa, ang mga pulong nga “sa wala pa laglaga ni Paraon ang Gaza” (Jer 47:1) nagpaila lamang sa panahon nga ang pulong ni Jehova mahitungod sa mga Filistehanon midangat kang Jeremias. Dili buot ingnon nga kini direktang may kalabotan sa umaabot nga pagpahayag sa paghukom “gikan sa amihanan” nga gihisgotan human niini.

Gilaglag. Si manalagnang Sofonias, nga katalirongan ni Jeremias, nagpalanog ug samang paghukom gikan kang Jehova batok sa Gaza: “Siya mahimong biniyaan nga siyudad.” (Sof 2:4) Ug ang tagna ni Zacarias, nga girekord human mapukan ang Babilonya, nagpunting sa umaabot nga mga katalagman: “[Ang Gaza] usab mobatig grabeng kasakit.” (Zac 9:5) Ang kasaysayan nagpamatuod sa katumanan sa gitagnang mga katalagman. Sa ulahing katunga nga bahin sa ikaupat nga siglo W.K.P., si Alejandrong Bantogan, human sa  lima-ka-bulan nga paglikos (duha ka bulan, sumala sa Jewish Antiquities, XI, 325 [viii, 4]), nag-ilog sa Gaza. Daghan sa mga molupyo niini ang gipamatay ug ang mga nagpabiling buhi gibaligya ngadto sa pagkaulipon. Kapin sa 200 ka tuig sa ulahi, ang Hudiyong si Alexander Jannaeus, human sa usa ka tuig nga paglikos, bug-os nga nagpayhag sa siyudad.​—Jewish Antiquities, XIII, 364 (xiii, 3).

Bisan tuod ang Romanong gobernador sa Sirya nga si Gabinius nagsugo sa pagtukod pag-usab sa Gaza, lagmit nga gihimo kini sa bag-ong lugar. (Jewish Antiquities, XIV, 87, 88 [v, 3]) Ang pipila ka eskolar nagtuo nga sa Buhat 8:26 ang Gregong pulong nga eʹre·mos (biniyaan [nga dapit]) nagtumong sa daan, gibiyaan nga Gaza (AT, pananglitan, mabasa: “Ang lungsod karon biniyaan na”). Gisabot sa uban nga ang eʹre·mos nagtumong sa dalan paingon sa siyudad, busa ang hubad maoy “kini usa ka dalan sa desyerto.”​—NW; itandi ang JB, NE, RS.

2. Usa ka siyudad nga may sakop nga mga lungsod nga nahimutang sa teritoryo sa Epraim. (1Cr 7:28) Ang tukmang nahimutangan niini wala mahibaloi. Ang Gaza lagmit maoy usa ka dapit nga haduol sa karaang Ai, kon kini dili man ugaling mao ra usab mismo ang siyudad sa Ai. Ang hubad nga “Ayyah” nga makaplagan diha sa daghang hubad sa Bibliya gipaluyohan sa daghang manuskrito nga Hebreohanon. Hinunoa, adunay ebidensiya usab pabor sa “Gaza” diha sa ubang mga manuskritong Hebreohanon, ingon man diha sa mga Targum.