[Nagsugwak; Nagbugwak].

1. Usa sa upat ka suba nga misanga gikan sa suba nga naggikan sa Eden, ug gihubit ingong “naglibot sa tibuok yuta sa Cus.” (Gen 2:​10, 13) Dili matino ang nahimutangan niini nga suba karong adlawa. Bisan pinasukad sa geograpiya, ang “yuta sa Cus” nga gihisgotan dinhi lagmit wala gayod magtumong sa Etiopia, nga maoy sagad nga gipunting sa ulahing mga asoy. Kini mahimong magtumong sa yuta nga gipuy-an ni Cus sa wala pa ang pagkatibulaag human malahugay ang pinulongan didto sa Babel. (Gen 11:9) Ang pipila nagtuo nga ang Gihon mao ang Suba sa Araxes (modernong Suba sa Araks), nga nagsukad sa kabukiran dapit sa AK sa Lanaw sa Van ug miagos ngadto sa Dagat Caspian. Ang pipila ka leksikograpo naglangkit sa “yuta sa Cus” sa Genesis 2:13 sa mga Kassuhanon (Akadianhon, kassu), usa ka katawhan nga nanimuyo sa patag ibabaw sa bukid sa sentral Asia ug gihisgotan sa karaang mga inskripsiyon nga cuneiform apan kansang kasaysayan nagpabiling dili tin-aw. (Lexicon in Veteris Testamenti Libros, ni L. Koehler ug W. Baumgartner, Leiden, 1958, p. 429; A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ni Brown, Driver, ug Briggs, 1980, p. 469) Sa laing bahin, mamatikdan nga ang pipila ka Arabiano sa Peninsula sa Arabia gitawag ug Kusi o Kushim, ingon sa gipakita sa Habacuc 3:​7, diin ang Cusan gipakasama sa Midian, lagmit ingong mao ra nga dapit o ingong silingang yuta. Busa adunay nagkalainlaing posibilidad, apan tungod sa kausaban sa topograpiya o dagway sa yuta ingong resulta sa tibuok-yutang Lunop, walay nakab-ot nga tinong konklusyon.​—Tan-awa ang CUS Num. 2.

2. Ang usa ka tubod nga gitawag karon ug Ha Gihon diin ang pangunang tinubdan mao ang usa ka kinaiyanhong langob sa Walog sa Kidron nga duol sa S sa ibabaw nga tumoy sa seksiyon sa Jerusalem nga kanhi gitawag ug “Siyudad ni David.” (2Cr 32:30) Kini maoy usa ka pangunang tinubdan  sa tubig alang sa maong siyudad sa karaang kapanahonan, sanglit dihay duha lamang ka tubod sa maong dapit. Haom gayod ang ngalang Gihon alang niini nga tubod sanglit dili sagunson ang ‘pagbugwak’ niini, mga upat o lima ka higayon lamang sa usa ka adlaw human sa ulanon nga tingtugnaw, ug mas talagsa pa panahon sa ting-init.

Ang tubod sa Gihon sagad nga gituohang gigamit ni Heneral Joab aron masulod ang halos dili mapukan nga salipdanan sa mga Jebusihanon didto sa Jerusalem, mao nga kini nailog ni David. (1Cr 11:6) Bisan tuod ang hubad sa Hebreohanong teksto sa 2 Samuel 5:8 may pipila ka problema, ang kasagarang hubad nagpakita nga adunay usa ka “tunel sa tubig” nga gihisgotan ni David sa dihang iyang gihimo ang pag-atake sa siyudad. Niadtong 1867 K.P., si Charles Warren nakadiskobre ug usa ka agianan sa tubig nga nagaagos gikan sa langob diin nagsukad ang tubod sa Gihon ug, human sa gilay-ong mga 20 m (66 p) kini misangko sa usa ka linaw o pondohanag tubig. Ang usa ka patindog nga tunel nga gikubkob diha sa bato ibabaw niini nga linaw may gihabogong 11 m (36 p), ug ibabaw niini nga tunel may usa ka luna nga kabarogan sa mga tawo ug makatunton ug mga timba aron sa pagkalos ug tubig gikan sa linaw. May usa ka patungas nga agianan nga halos 39 m (128 p) gikan sa tunel pabalik sa sulod sa siyudad. Pinaagi niini gituohan nga ang mga Jebusihanon padayong makakalos gikan sa ilang tinubdan sa tubig bisan pag dili sila makagawas sa mga paril sa siyudad tungod sa pag-atake sa mga kaaway. Bisan tuod ang tubod sa Gihon wala hisgoti diha sa asoy, gituohan nga si Joab ug ang iyang mga tawo nangahas sa pagsulod ngadto sa siyudad pinaagi niini nga tunel sa tubig.

Human niadto si Solomon gidihogan ingong hari didto sa Gihon tungod sa sugo ni David. Ang kabanha sa parada tungod sa malipayong pagsunod sa mga tawo kang Solomon balik sa siyudad, bisan tuod dili makita gikan sa tubod nga ginganlag En-rogel nga mga 700 m (2,300 p) gikan sa Gihon, madungog kaayo sa mapangahasong si Adonias ug sa iyang mga dinapit samtang sila nagbangkete didto sa En-rogel.​—1Ha 1:​9, 10, 33-41.

Ang mga pagpangubkob sa mga arkeologo nagpadayag usab ug usa ka karaang kanal nga naggikan sa tubod sa Gihon paingon sa habagatan ubay sa bakilid sa “Siyudad ni David.” Kini nga kanal nakaabot sa usa ka linaw didto sa tiilan sa tagaytay nga unang nahimutangan sa karaang siyudad​—sa habagatang tumoy sa tagaytay, dapit sa kinasang-an sa Walog sa Tyropoeon ug sa Walog sa Kidron. Ang kanal gihimo nga hanayhay mao nga hinay ang agos sa tubig. Kini nga kanal lagmit mao ang gitumong sa tagna ni Isaias sa panahon ni Haring Ahaz (761-746 W.K.P.), diin ang ‘hinayng nagaagay nga katubigan’ niini gipalahi sa nagbul-og nga baha sa misulong nga mga Asiryanhon nga gitagna ni Isaias nga sa kataposan moatake sa Juda.​—Isa 8:5-8.

Sa dihang ang Asirya hapit nang moatake panahon sa paghari ni Ezequias (732 W.K.P.), si Haring Ezequias mihimog mga lakang aron maseguro nga ang suplay sa tubig sa Jerusalem dili mailog sa kaaway. (2Cr 32:2-4) Apan, lagmit nga nagtumong sa laing panahon, ang rekord sa 2 Cronicas 32:30 nagpakita nga iyang gisap-ongan ang pag-agos sa Gihon didto sa kanhing agianan niini ug gipatipas ang katubigan ngadto sa kasadpang kiliran sa “Siyudad ni David,” sa sulod sa kuta sa Jerusalem. Kon giunsa paghimo kini gipakita sa ebidensiya niadtong 1880 K.P. sa dihang nakaplagan ang usa ka inskripsiyon nga gikulit sa paril sa usa ka tunel sa tubig nga miabot hangtod sa gitawag karong adlawa nga Linaw sa Siloam sa K nga kiliran sa karaang “Siyudad ni David.” Ang inskripsiyon, ginamit ang unang Hebreohanong mga karakter nga giisip nga sukad pa niadtong ikawalong siglo W.K.P., naghubit sa pagkubkob sa tunel lapos sa solidong bato pinaagi sa duha ka pundok sa mga  tawo nga nagsugat pagtrabaho sugod sa isigkatumoy niini. Sa dihang ang tunel bug-os nang nahawanan niadtong 1910, nakaplagan nga kini maoy mga 533 m (1,749 p), ang aberids nga gihabogon maoy 1.8 m (6 p) ug ang gilapdon usahay mohiktin ngadto sa 0.5 m (20 pul.). Mopatim-aw nga kining talagsaon nga buhat sa enhinyeriya maoy bunga sa mga paningkamot ni Ezequias nga panalipdan ug magpadayon ang suplay sa tubig sa Jerusalem nga naggikan sa Gihon.

Si Haring Manases, anak nga lalaki ni Ezequias, nagpadako sa kuta sa Jerusalem sa panahon sa iyang paghari (716-662 W.K.P.), nga nagtukod ug usa ka paril sa gawas alang sa “Siyudad ni David” dapit sa “kasadpan sa Gihon,” sa ingon wala maglakip sa tubod sa Gihon sulod sa mga utlanan niini nga paril.​—2Cr 32:33; 33:14.

Ang katubigan sa Gihon nagpadayon sa pag-agos karong adlawa agi sa “Tunel sa Siloam,” nga gituohang gihimo ni Ezequias.