[lagmit gikan sa Galeed, nga nagkahulogang “Tapok nga Saksi”].​—Gen 31:47, 48.

1. Anak nga lalaki ni Makir ug apo ni Manases; katigulangan sa mga Iezernon ug sa mga Heleknon.​—Num 26:​29, 30; 27:1; Jos 17:​1, 3; 1Cr 2:​21, 23; 7:14-17.

2. Usa ka Gadhanon nga gitala diha sa talaan sa kagikan ni Abihail.​—1Cr 5:11-14.

3. Amahan ni Jepte.​—Huk 11:​1, 2.

4. Usa ka ngalan sa dapit nga gigamit sa Bibliya sa lainlaing paagi. Sa limitadong diwa, ang Gilead nagtumong sa samag simboryo nga bukirong rehiyon sa S sa Suba sa Jordan nga miabot sa A ug sa H sa bul-oganang walog sa Jabok. (Jos 12:2) Ang utlanan niini sa A mao ang Basan; sa H mao ang patag ibabaw sa bukid nga A sa bul-oganang walog sa Arnon; ug sa S mao ang teritoryo sa Ammon. (Deu 2:​36, 37; 3:8-10) Apan, usahay ang “Gilead” o ang “yuta sa Gilead” gipadapat sa katibuk-an ngadto sa tibuok nga teritoryo sa Israel sa S sa Jordan, lakip ang Basan ug ang patag ibabaw sa bukid nga A sa Arnon.​—Jos 22:9; Huk 20:​1, 2; 2Sa 2:9; 2Ha 10:​32, 33; tan-awa ang GALEED.

Giisip nga ang Gilead lagmit gilangkoban sa duha ka bahin. Bisan tuod gitawag lamang ug Gilead diha sa Numeros 32:​40, ang teritoryo nga gipahat ngadto sa katunga sa tribo ni Manases mas espesipikong gihisgotan ingong ang “nahibilin sa Gilead” (Deu 3:13) o ang “katunga sa Gilead.” (Jos 13:31) Sa susama, sa usa ka mas pihong diwa, ang gitingob nga teritoryo sa Gad ug Ruben nga H sa dapit nga gihatag ngadto sa katunga sa tribo ni Manases gitawag ug “katunga sa bukirong rehiyon sa Gilead.” (Deu 3:12) Bisan pa niana, may mga panahon nga kining samang dapit gitawag lamang ug Gilead, sama sa yuta nga gipahat ngadto sa Gad (diin nahimutang ang Ramot nga usa ka siyudad nga dalangpanan).​—Num 32:29; Jos 13:​24, 25; 21:38.

Gikan sa mga 210 m (690 p) ubos sa lebel sa dagat diha sa Walog sa Jordan, ang Gilead adunay gihabogon nga kapin sa 1,000 m (3,300 p). Gipanalanginan ug dagayang ulan sa panahon sa tingtugnaw ug dagayang yamog sa panahon sa ting-init, ingon man sa daghang tubod, kining tabunok nga rehiyon kanhi adunay dagkong kalasangan ug nabantog sa makapaayo nga balsamo niini. (Jer 8:22; 46:11; tan-awa ang BALSAMO, BALSAMO SA GILEAD.) Ang hanayhay nga kapatagan niini ibabaw sa bukid maayo kaayo alang sa pagpamuhig kahayopan ug sa pagpananom ug mga lugas. Lain pa, ang mga ubas dagaya sa Gilead.​—Num 21:22; 32:1.

 Makasaysayanhong mga Hitabo sa Gilead. Sa hapit nang mosulod ang mga Israelinhon sa Yutang Saad, ang Amorihanong hari nga si Sihon nagkontrolar sa bahin sa Gilead nga H sa bul-oganang walog sa Jabok, samtang si Og nga hari sa Basan nagmando sa A nga bahin. (Jos 12:1-4) Ubos sa pagpanguna ni Moises, gipildi sa mga Israelinhon kini nga mga hari, ug ang mga tribo ni Gad ug Ruben, tungod sa ilang daghang kahayopan, mihangyo nga kini nga rehiyon ipahat ngadto kanila ingong panulondon. (Num 21:21-24, 33-35; 32:1-5) Gihatag ang ilang hangyo ubos sa kondisyon nga ang mga manggugubat niining duha ka tribo motabok sa Jordan ug motabang sa pagsakop sa Yutang Saad. (Num 32:20-24, 28-30) Miuyon sila niini, ug dihadiha ilang gitukod pag-usab ang mga siyudad alang sa ilang mga banay nga ilang biyaan. (Num 32:25-27, 31-38) Ang katunga sa tribo ni Manases nakadawat usab ug panulondon sa S sa Jordan.​—Num 32:​33, 39, 40.

Sa pagpauli ngadto sa ilang panulondon sa Gilead, ang mga tawo sa Ruben, Gad, ug ang katunga sa tribo ni Manases nagtukod ug halaran ingong handomanan sa ilang pagkamatinumanon kang Jehova. (Jos 22:​9, 10, 26-29) Sa ulahi, sila miapil sa hiniusang paglihok sa ubang mga tribo batok sa mga Benjaminhon tungod kay kini wala magtugyan sa mga mamumuhat ug daotan nga taga-Gibea aron mahukman. (Huk 20:1-48) Apan kasukwahi niini, ang “Gilead” gibadlong tungod kay wala moduyog kang Barak sa pagpakiggubat batok kang Sisera. (Huk 5:17) Sa susama, sa ulahing yugto ang mga tawo sa Sucot ug Penuel, duha ka siyudad sa Gilead, midumili sa pagtabang kang Gideon ug sa iyang mga tawo sa pagtaganag pagkaon samtang sila migukod sa nangalagiw nga mga Midianhon.​—Huk 8:4-9.

Human mamatay si Maghuhukom Jair nga Gileadnon, ang Israel mibalik pag-usab sa idolatriya, ug misunod ang 18 ka tuig nga grabeng pagdaogdaog sa mga Ammonhanon kanila. Tungod niini nga kalisdanan, gisalikway sa mga tawo sa Gilead ang bakak nga pagsimba ug nangamuyo kang Jepte nga Gileadnon aron mahimong ilang komandante sa pagpakiggubat batok sa Ammon. Tungod niini nabuntog ang mga Ammonhanon.​—Huk 10:​3, 5-10; 11:4-11, 32, 33.

Apan, katuigan sa ulahi ang Gilead padayong nakasinati ug kalisdanan batok sa mga Ammonhanon. (Am 1:13) Wala madugay human dihogi si Saul ingong unang hari sa Israel, si Nahas nga Ammonhanon naglikos sa Jabes-gilead ug modawat lamang sa pagsurender niining siyudara kon mosugot ang mga tawo niini nga lugiton ang ilang tuong mata. Sa pagkahibalo niini, si Saul dihadiha nagpatigom ug kasundalohan nga mga 330,000 ka lalaki ug gipildi ang mga Ammonhanon. (1Sa 11:1-11) Ang Gilead sukad niadto daw nakasinatig yugto sa kalinaw nga nagpadayon bisan human sa kamatayon ni Saul, sanglit gipili ni Abner ang  siyudad sa Mahanaim sa Gilead ingong ang dapit diin himoong hari ang anak nga lalaki ni Saul nga si Is-boset. (2Sa 2:​8, 9) Ugaling, sa panahon sa paghari ni David miulbo na usab ang kasamok batok sa mga Ammonhanon. Didto sa Gilead ug sa silingang mga dapit niini nahitabo ang mga panaggubat nga sa kataposan miresulta sa bug-os nga pagsakop sa Ammon.​—2Sa 10:6-19; 11:1; 12:26-31.

Sa ulahi, sa panahon sa pagrebelde ni Absalom, si Haring David mikalagiw ngadto sa Gilead ug, didto sa Mahanaim, maluloton ug maabiabihong gidawat siya ilabina sa tigulang nga si Barzilai. (2Sa 17:27-29; 19:32) Dayag nga didto sa Gilead naggubatay ang kasundalohan ni David ug Absalom. Ang tatawng kapildihan ni Absalom nagpalihok kang David nga mobiya sa Gilead ug mobalik sa iyang trono.​—2Sa 17:24; 18:6-8.

Wala madugay human matukod ang napulo-ka-tribong gingharian (997 W.K.P.), gisakop sa mga Siryanhon ang pipila ka teritoryo sa Gilead. Ang Ramot-gilead, ang Gadhanong siyudad nga dalangpanan sa sidlakang bahin sa Gilead, napanag-iya sa mga Siryanhon sa panahon ni Haring Ahab ug sa Gileadnon nga si manalagnang Elias. (1Ha 17:1; 22:3) Dayon, sa panahon sa mga paghari ni Haring Jehu ug sa iyang anak nga lalaki nga si Jehoahaz, ang Gilead nawad-an pag dugang teritoryo ug nailalom sa grabeng pagpig-ot gikan sa mga kamot sa Siryanhong mga hari nga si Hazael ug sa iyang anak nga lalaki nga si Ben-hadad III. (2Ha 10:32-34; 13:​1, 3, 7; Am 1:​3, 4) Apan, si Jehoas nga anak nga lalaki ni Jehoahaz nagpildi sa mga Siryanhon sa tulo ka higayon ug nabawi ang mga siyudad sa Israel nga nailog sa mga Siryanhon sa panahon sa paghari sa iyang amahan.​—2Ha 13:25.

Sa kataposan, sa mga adlaw ni Haring Peka sa Israel (mga 778-759 W.K.P.), ang Asiryanhong hari nga si Tiglat-pileser III nagdestiyero sa mga molupyo sa Gilead. (2Ha 15:29) Dayag nga ang mga Ammonhanon alisto sa pagpahimulos niini nga kahimtang ug giokupar ang teritoryo sa Gilead. (Sal 83:4-8; Jer 49:1-5) Apan, pinaagi sa iyang mga manalagna, gipasalig ni Jehova nga ang mga Israelinhon ipasig-uli pag-usab niini nga rehiyon.​—Jer 50:19; Miq 7:14; Zac 10:10.

5. “Usa ka lungsod” nga gihisgotan ni Oseas ingong puno sa kabakakan, pag-ula ug dugo, ug sa mga mamumuhat sa makadaot. (Os 6:8; itandi ang 12:11.) Sanglit ang Gilead wala ipaila ingong siyudad diha sa Kasulatan, ang pipila nagtuo nga ang Jabes-gilead o kaha ang Ramot-gilead mao ang gipasabot. Ang uban nagtuo nga kini nagtumong sa tibuok nga rehiyon sa S sa Jordan.