Havila
[[Rehiyon sa] Balas].
1. Usa ka yuta nga ‘gilibotan’ sa Pison, usa sa upat ka suba nga misanga gikan sa suba nga migula gikan sa Eden. Kini gituohan usab ingong usa ka yuta nga may maayog kalidad nga bulawan, tagok sa bedelio, ug batong onyx. (Gen 2:10-12) Sanglit ang Suba sa Pison dili na mailhan, ang nahimutangan sa yuta sa Havila nagpabiling dili matino. (Tan-awa ang PISON.) Ang kahubitan sa kinaiyanhong mga bahandi niini giisip sa pipila nga mohaom sa tipikal nga dapit sa mga Arabo, ug gituohan sa uban nga kini maoy usa ka rehiyon sa Arabia. Pinasukad sa paghisgot sa Bibliya sa “tibuok yuta sa Havila,” si J. Simons miingon nga ang termino nga “Havila” lagmit nagpasabot sa tibuok Peninsula sa Arabia, bisan tuod lisod mahanduraw kon sa unsang paagi ‘gilibotan’ sa Suba sa Pison ang maong dako nga dapit.—The Geographical and Topographical Texts of the Old Testament, Leiden, 1959, pp. 40, 41.
2. Sumala sa Genesis 25:18, ang mga Ismaelinhon “nanimuyo gikan sa Havila duol sa Sur, nga didto sa atubangan sa Ehipto, hangtod sa Asirya.” Nagpasabot kini nga ang Havila, o labing menos ang usa ka bahin niini, miabot o haduol sa Peninsula sa Sinai, nga diha niana lagmit nahimutang ang Kamingawan sa Sur. (Tan-awa ang SUR.) Ang teksto dayag nga nagpakitang ang nagbalhinbalhin pagpuyo nga mga Ismaelinhon miestar gikan sa Peninsula sa Sinai tabok ngadto sa amihanang Arabia ug ngadto sa Mesopotamia. Sa susama, sa dihang si Haring Saul nagpukan sa mga Amalekanhon “gikan sa Havila hangtod sa Sur, nga nag-atubang sa Ehipto” (1Sa 15:7), mopatim-aw nga ang ekspresyong “gikan sa Havila” nagpunting sa usa ka seksiyon, lagmit ang AK nga tumoy, sa Peninsula sa Arabia nga nahimong usa sa mga utlanan sa teritoryo nga anaa sa tunga niini ang mga Amalekanhon, samtang ang Kamingawan sa Sur diha sa Peninsula sa Sinai nahimong laing utlanan, o sumala sa giingon sa The Interpreter’s Dictionary of the Bible, “gikan sa ilaya nga desyerto sa A nga Arabianhong Nejd paingon sa rehiyon sa A sa modernong Suez sa Ehipto.” (Giedit ni G. A. Buttrick, 1962, Tomo 1, p. 101) Sa ingon, mopatim-awng lakip niini ang AK nga bahin sa Peninsula sa Arabia ug tingali ang usa ka mas dakong luna.
3. Usa ka anak nga lalaki ni Cus nga anak nga lalaki ni Ham. (Gen 10:6, 7) Gilantaw sa daghang eskolar ang ngalang Havila niini nga teksto ingong nagtumong usab sa usa ka rehiyon, ug kining ngalana lagmit gayod nga gipadapat sa usa ka dapit nga gipuy-an sa mga kaliwat niining maong anak nga lalaki ni Cus. Sanglit ang kadaghanan sa mga kaliwat ni Cus mopatim-awng milalin ngadto sa Aprika ug Arabia human sa pagkatibulaag didto sa Babel (Gen 11:9), sagad gituohan nga ang mga kaliwat ni Havila nga Cusihanon nalangkit sa rehiyon nga gitawag ug Haulan diha sa karaang Sabeanhong mga inskripsiyon. Kini nga rehiyon nahimutang sa HK nga baybayon sa Arabia sa A sa modernong-adlaw nga Yemen. Dugang pa, ang pipila nagtuo nga sa paglabay sa panahon ang mga lalin niini nga tribo mitabok sa Pulang Dagat paingon sa dapit nga gitawag karon nga Djibouti ug Somalia sa Aprika, ug ang karaang ngalan niini lagmit napreserbar didto sa ngalang Aualis. (A Dictionary of the Bible, giedit ni J. Hastings, 1903, Tomo II, p. 311) Posible usab nga ang paglalin maoy sa pabalik nga direksiyon, nga mao, gikan sa Aprika paingon sa Arabia. Ang agianan sa Pulang Dagat, nga gitawag ug Bab el-Mandeb, nga nag-ulang sa Arabia gikan sa Djibouti sa Aprika maoy mga 32 km (20 mi) lamang ang gilapdon.
4. Usa ka anak nga lalaki ni Joktan ug kaliwat ni Sem pinaagi kang Arpaksad. (Gen 10:22-29) Ang mga ngalan sa pipila ka ubang mga anak nga lalaki ni Joktan, sama kang Hazarmavet ug Opir, mopatim-awng nalangkit sa mga rehiyon sa H sa Arabia. Busa lagmit nga si Havila nga Semitikanhon ug ang iyang mga kaliwat namuyo usab sa Arabia, bisan tuod dili mismo sa habagatan. Gihunahuna sa uban nga siya mipuyo diha sa samang rehiyon nga gipuy-an ni Havila nga Cusihanon; apan ang pagkapareho lamang sa ngalan dili lig-ong pasukaranan nga sila parehong milalin ngadto sa samang dapit bisan pag magkalahi ang ilang kagikan. Bisan tuod dili piho ang ebidensiya nga si Havila nga Cusihanon gilangkit sa rehiyon sa HK sa Arabia nga gitawag ug Haulan (gihisgotan sa Num. 3), nga tungod niana ang Haulan puwedeng ilangkit kang Havila nga Semitikanhon, ang pagkalangkit sa Haulan ngadto sa Aprika ug ang pagkaduol niini sa Etiopia (ang yuta sa Cus) mopatim-awng mopabor sa paglangkit niini kang Havila nga Cusihanon. Pinasukad niini lagmit gayod nga ang Havila nga kaliwat ni Sem mipuyo sa teritoryo nga duol sa A sa Arabia, ug tingali naggikan kaniya ang ngalan sa yuta nga gihisgotan sa Num. 1.