Laktaw ngadto sa video

Laktaw ngadto sa kaundan

Hawan, Kawanangan

Hawan, Kawanangan

Labot sa ikaduhang yugto o “adlaw” sa paglalang, ang Genesis 1:6-8 nag-ingon: “Ug miingon ang Diyos: ‘Motungha ang hawan [Heb., ra·qiʹaʽ] taliwala sa mga tubig ug mahitabo ang pagkabahin tali sa mga tubig ug sa mga tubig.’ Unya gibuhat sa Diyos ang hawan ug gibahin ang mga tubig nga ipailalom sa hawan ug ang mga tubig nga ipaibabaw sa hawan. Ug kini nahimong ingon niini. Ug gitawag sa Diyos ang hawan nga Langit.” Dayon ang rekord naghisgot bahin sa mga banwag nga mitungha diha “sa hawan sa mga langit,” ug human niana kini naghisgot bahin sa molupad nga mga linalang nga nagalupad ibabaw sa yuta “sa nawong sa hawan sa mga langit.”​—Gen 1:​14, 15, 17, 20.

Gigamit sa Gregong Septuagint ang pulong nga ste·reʹo·ma (nagkahulogang “usa ka lig-on ug solido nga gambalay”) ingong hubad sa Hebreohanong ra·qiʹaʽ, ug gigamit sa Latin nga Vulgate ang terminong Latin nga firmamentum, nga nagpasabot usab sa ideya sa usa ka solido ug lig-ong butang. Ang King James Version, ang Revised Standard Version, ug ang daghan pang ubang mga bersiyon migamit usab sa pulong nga “firmament” sa paghubad sa ra·qiʹaʽ. Bisan pa niana, sa hubad niini sa panaplin ang King James Version naghatag ug laing hubad nga mabasang “kawanangan,” ug diha sa nota o footnote niini kini gihubad sa American Standard Version ingong “hawan.” Ang ubang mga hubad nagpaluyo sa maong paghubad​—“hawan” (Ro; Fn; Yg; An; NW); “expansión” (VM [Kinatsila]); “étendue [kadak-on o hawan]” (Segond; Ostervald [Pranses]).

Ang uban naningkamot nga ipakitang ang karaang Hebreohanong konsepto bahin sa uniberso naglakip sa ideya sa usa ka solidong arko ibabaw sa yuta, nga may mga lungag diin motulo ang ulan ug may mga bituon nga anaa sa sulod niini nga arko, ug ang mga dayagram sa maong konsepto makita diha sa mga diksiyonaryo sa Bibliya ug sa pipila ka hubad sa Bibliya. Sa pagkomento niini nga panglantaw, ang The International Standard Bible Encyclopaedia nag-ingon: “Apan kini nga pangagpas sa pagkatinuod gipasukad ilabina sa ideya nga kaylap sa Uropa sa panahon sa Mangiob nga Katuigan inay nga gipasukad diha sa bisan unsang aktuwal nga mga pahayag sa D[aang] T[ugon].”​—Giedit ni J. Orr, 1960, Tomo I, p. 314.

Bisan tuod nga ang lintunganayng pulong (ra·qaʽʹ) diin naggikan ang ra·qiʹaʽ sagad nga gigamit sa diwa nga “pagsalsal” sa usa ka solidong butang, pinaagi ba kaha sa kamot, sa tiil, o sa bisan unsang instrumento (itandi ang Ex 39:3; Eze 6:11), sa pipila ka kahimtang dili makataronganong hanawon ang posibilidad nga kining pulonga gigamit usab sa mahulagwayong paagi. Busa sa Job 37:18 si Elihu nangutana bahin sa Diyos: “Uban kaniya masalsal [tar·qiʹaʽ] mo ba ang kalangitan nga magahi sama sa salamin nga inumol?” Ang literal nga pagsalsal sa usa ka solidong arko sa langit dili maoy gipasabot niini tungod kay ang pulong “kalangitan” dinhi naggikan sa usa ka pulong (shaʹchaq) nga gihubad usab nga “manipis nga abog” o “kapanganoran” (Isa 40:15; Sal 18:11), ug tungod kay ang butang nga ‘gisalsal’ maoy gabonon o dili solido, dayag nga ang magsusulat sa Bibliya mahulagwayong nagtandi lamang sa kalangitan ngadto sa usa ka metal nga salamin diin ang sinaw nga bahin niini nagpasumbalik-silaw sa kahayag.​—Itandi ang Dan 12:3.

Mao man usab ang “hawan” nga gipatungha sa ikaduhang “adlaw” sa paglalang, walay gihubit nga solidong substansiya nga gisalsal apan, hinunoa, gihubit ang paglalang sa usa ka hawan, o dibisyon, tali sa katubigan nga nagtabon sa yuta ug sa laing katubigan nga anaa ibabaw sa yuta. Sa ingon kini naghubit sa pagkamugna sa hawan sa atmospera nga naglibot sa yuta ug nagpakita nga sa usa ka panahon kini walay tinong dibisyon o hawan apan ang tibuok globo sa miagi natabonan sa alisngaw. Kini usab nahiuyon sa siyentipikanhong panghunahuna bahin sa unang mga hugna sa pagkaumol sa planeta ug sa panglantaw nga sa usa ka panahon ang tanang tubig sa yuta naglungtad ingong alisngaw sa atmospera tungod sa hilabihan nga kainit sa nawong sa yuta nianang yugtoa sa panahon.

Ingong pamatuod nga ang Hebreohanong mga magsusulat sa Bibliya wala magtuo nga ang langit giumol sa sinugdan ingong gipasinaw nga metal madayag gikan sa pasidaan nga gihatag pinaagi kang Moises ngadto sa Israel nga kon sila magmasukihon sa Diyos, “Ang imong kalangitan nga anaa sa ibabaw sa imong ulo mahimo usab nga tumbaga, ug ang yuta nga anaa sa ilalom nimo mahimo nga puthaw,” busa sa mahulagwayong paagi nagtandi sa mga epekto sa hilabihan nga kainit ug grabeng hulaw diha sa kalangitan ug sa yuta sa Israel.​—Deu 28:​23, 24.

Sa susama, dayag nga ang karaang mga Hebreohanon wala magtuo sa paganong konsepto nga adunay literal nga “mga bentana” diha sa arko sa langit nga niana mahulog ang ulan sa yuta. Tukma kaayo ug nahiuyon sa siyensiya nga ang magsusulat sa Job nagkutlo kang Elihu sa paghubit sa proseso sa pagkamugna sa mga panganod nga nagdalag ulan sa dihang siya miingon, sa Job 36:​27, 28: “Kay iyang giisa sa itaas ang mga tinulo sa tubig; sila nasala ingong ulan alang sa iyang gabon, mao nga ang mga panganod [shecha·qimʹ] motaligsik, sila motulo nga madagayaon ibabaw sa katawhan.” Sa ingon usab, ang ekspresyong “mga ganghaan sa tubig [ʼarub·bothʹ] sa kalangitan” dayag nga maoy usa ka mahulagwayong ekspresyon.​—Itandi ang Gen 7:11; 2Ha 7:​1, 2, 19; Mal 3:10; tan-awa usab ang Pr 3:20; Isa 5:6; 45:8; Jer 10:13.

Sa iyang panan-awon bahin sa langitnong mga kahikayan, gihubit ni Ezequiel nga “ang ingon sa usa ka hawan sama sa kidlap sa makalilisang nga yelo” anaa ibabaw sa ulo sa upat ka buhing mga linalang. Ang asoy tugob sa mahulagwayong mga ekspresyon.​—Eze 1:22-26; 10:1.

Bisan tuod ang pagkamugna sa hawan, o atmospera, nga naglibot sa yuta wala maglangkit ug ‘pagsalsal’ sa solidong butang sama sa usa ka metal, apan angayng hinumdoman nga ang nagkasagol nga mga gas nga naglangkob sa atmospera sa yuta maoy sama ra gayod sa yuta ug tubig ug may gibug-aton usab (dugang pa sa dalang tubig niini ug sa daghan kaayong mga partikulo sa solidong mga butang, sama sa abog). Ang gibug-aton sa tanang hangin nga naglibot sa yuta gibanabana nga kapin sa 5,200,000,000,000,000 metriko tonelada. (The World Book Encyclopedia, 1987, Tomo 1, p. 156) Ang presyur sa hangin diha sa lebel sa dagat moabot ug mga 1 kg kada sm kwd (15 lb kada pul. kwd). Kini nagsilbing sagang usab aron ang kadaghanang bulalakaw nga mahulog diha sa mabagang putos sa hangin nga naglibot sa yuta masunog gumikan sa pagbag-id niini sa presyur sa atmospera. Busa ang kahulogan nga gipasabot sa Hebreohanong pulong nga ra·qiʹaʽ tinong nahiuyon sa nahibaloang mga kamatuoran.

Diha sa Mga Salmo “ang kawanangan,” uban “ang kalangitan,” giingong nagsaysay bahin sa mga buhat sa Diyos ug nagdayeg kaniya.​—Sal 19:1.