Ang 39 ka inspirado sa Diyos nga mga basahon gikan sa Genesis hangtod sa Malaquias, sumala sa kasagarang paghan-ay niini karong adlawa, maoy naglangkob sa dakong bahin sa Bibliya.

Ang mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan ingon sa makita sa kadaghanang mga bersiyon sa Bibliya mahimong bahinon sa tulo ka seksiyon: (1) Makasaysayanhon, Genesis hangtod sa Ester, 17 ka basahon; (2) Balaknon, Job hangtod sa Awit ni Solomon, 5 ka basahon; (3) Matagnaon, Isaias hangtod sa Malaquias, 17 ka basahon. Kini nga mga pagbahin maoy pangkatibuk-an, sanglit ang makasaysayanhong seksiyon naundan ug balaknong mga bahin (Gen 2:23; 4:​23, 24; 9:25-27; Ex 15:1-19, 21; Huk 5) ingon man usab matagnaon (Gen 3:15; 22:15-18; 2Sa 7:11-16); ang balaknong seksiyon naundan ug makasaysayanhong impormasyon (Job 1:1–​2:13; 42:7-17) ingon man usab matagnaon (Sal 2:​1-9; 110:​1-7); ug diha sa matagnaong seksiyon makita ang makasaysayanhong impormasyon ug balaknong sinulat (Isa 7:​1, 2; Jer 37:11–​39:14; 40:7–​43:7; Lam 1:1–​5:22).

Tungod kay ang pipila niining 39 ka basahon giusa ug gibag-o paghan-ay, ang mga Hudiyo aduna lamay 24 o 22 ka basahon ug, sumala sa ilang tradisyonal nga kanon, kini nahan-ay ingon sa mosunod: Una, ang Balaod (Heb., Toh·rahʹ), gitawag usab nga Pentateuko, nga gilangkoban sa (1) Genesis, (2) Exodo, (3) Levitico, (4) Numeros, ug (5) Deuteronomio. (Tan-awa ang PENTATEUKO.) Ikaduha, ang Mga Manalagna (Heb., Nevi·ʼimʹ), nga gibahin ingong “Unang mga Manalagna,” (6) Josue, (7) Mga Maghuhukom, (8) Samuel (Una ug Ikaduha gitapo ingong usa ka basahon), (9) Mga Hari (Una ug Ikaduha ingong usa ka basahon), ug “Ulahing mga Manalagna,” nga gibahin usab ingong ang “Dagko” nga mga Manalagna, (10) Isaias, (11) Jeremias, ug (12) Ezequiel, ug ang (13) Napulog-duha ka “Gagmay” nga mga Manalagna (usa ka basahon nga gilangkoban sa Oseas, Joel, Amos, Abdias, Jonas, Miqueas, Nahum, Habacuc, Sofonias, Haggeo, Zacarias, ug Malaquias). Ang ikatulong seksiyon gitawag ug Balaang mga Sinulat (Hagiographa o, sa Hebreohanon, Kethu·vimʹ), sugod sa (14) Mga Salmo, (15) Mga Proverbio, ug (16) Job; dayon ang “Lima ka Megilloth” o lima ka lainlaing linukot nga basahon, nga mao (17) Ang Awit ni Solomon, (18) Ruth, (19) Lamentaciones, (20) Ecclesiastes, ug (21) Ester, nga gisundan sa (22) Daniel, (23) Esdras-Nehemias (giusa), ug (24) Mga Cronicas (Una ug Ikaduha gitapo ingong usa ka basahon). Ang basahon ni Ruth usahay gisumpay sa Mga Maghuhukom, ug ang Lamentaciones gisumpay sa Jeremias, sa ingon nahimong 22 ka basahon, nga sa katibuk-an maoy katumbas sa gidaghanon sa mga letra sa Hebreohanong alpabeto, bisan tuod nga kini dili mao ang kasagarang han-ay sa Hebreohanong mga Bibliya karong adlawa.

Dili tanan sa unang mga katalogo ang naghan-ay sa mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan sumala niini nga pagkahan-ay. Tungod kini kay sa maong panahon ang matag basahon maoy tinagsa ka linukot nga basahon. Sa pag-ilustrar: Diha sa Babilonyanhong Talmud (Bava Batra 14b), kini giingon: “Ang among mga Rabbi nagtudlo: Ang pagkahan-ay sa Mga Manalagna maoy ingon niini, Josue, Mga Maghuhukom, Samuel, Mga Hari, Jeremias, Ezequiel, Isaias, ug ang Napulog-duha ka Gagmay nga mga Manalagna.” (Gihubad ni M. Simon ug I. Slotki) Lagmit kini ang hinungdan kon nganong ang Jeremias nauna sa Isaias diha sa daghang Hebreohanong mga manuskrito nga gisulat sa Alemanya ug Pransiya.

Ang mga Magsusulat. Ang tibuok Hebreohanong Kasulatan gisulat ug gihipos sa mga Hudiyo, nga mga sakop sa nasod nga ‘gipiyalan sa sagradong mga pahayag sa Diyos.’ (Rom 3:​1, 2) Ug, sa dakong bahin, kining una-Kristohanong Kasulatan gisulat diha sa Hebreohanon, nga may gamay nga mga bahin sa Aramaiko ingon sa mosunod: Genesis 31:47; Esdras 4:8 hangtod sa 6:18 ug 7:12-26; Jeremias 10:11; Daniel 2:4b hangtod sa 7:28. Ang Aramaikong mga pulong makaplagan usab sa Job,  sa pipila ka Salmo, sa Awit ni Solomon, Jonas, Ester, ug diha sa Hebreohanong mga bahin sa Daniel. May makaplagan usab nga mga pulong nga Aramaiko diha sa basahon ni Ezequiel.

Gisulat ug gihipos ni Moises ang unang lima ka basahon sa Bibliya, ug siya gisundan sa labing menos 31 ka uban pang mga magsusulat ug mga tighipos lakip kang Josue, Samuel, David, Solomon, Isaias, Jeremias, Ezequiel, Daniel, Esdras, ug Nehemias. Sila nabuhi sa yugto nga kapin sa 1,100 ka tuig, sukad sa ika-16 hangtod sa ika-5 nga siglo W.K.P., ug may lainlain nga mga trabaho, sama sa magbalantay sa mga hayop, magkokopya, gobernador, hari, manalagna, ug saserdote.

Ang pipila sa mga magsusulat sa Bibliya maoy mga saksing-nakakita sa mga panghitabo nga ilang gitala; si Moises misulat sa iyang mga kasinatian atubangan kang Paraon. (Ex 5:1–​12:32) Ilang gihipos ang pipila ka makasaysayanhong mga impormasyon gikan sa nangaging mga rekord pinaagi sa makugihong panukiduki, sama sa dihang gihipos ang mga talaan sa kagikan. (1Cr 1-9) Apan daghang butang, sama sa kahibalo mahitungod sa panagkatigom sa mga panon sa mga manulonda didto sa langit ug sa mga pinadayag maylabot sa pagpanagna, maoy mga butang nga dili matugkad sa tawhanong kahibalo ug mahibaloan lamang pinaagi sa direktang pag-inspirar sa Diyos. Kini ug ang hingpit nga pagkahiusa sa tibuok Kasulatan, bisan tuod maoy linangkob nga sinulat sa daghang magsusulat nga nagkadaiya ug mga kagikan sulod sa taas nga yugto sa panahon, nagpamatuod ug nagpasundayag nga ang mga magsusulat sa Bibliya sa pagkatinuod “nagsulti gikan sa Diyos samtang sila giagak sa balaang espiritu.”​—2Pe 1:21.

Ang Kanon sa Hebreohanong Kasulatan. Ang mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan diha sa atong mga Bibliya karon wala han-aya sumala sa pagkasunodsunod sa pagsulat niini kaniadto. Si Joel, Amos, ug Jonas nabuhi mga duha ka siglo o kapin pa sa wala pa si Jeremias, Ezequiel, ug Daniel. Ni ang mga ngalan sa basahon kanunayng nagpaila sa magsusulat niini. Pananglitan, ang basahon ni Job dayag nga gisulat ni Moises; ang basahon ni Ruth, gisulat ni Samuel. Ang mga detalye bahin sa indibiduwal nga mga basahon, kon kanus-a ug kinsa ang nagsulat sa matag usa niini, gipakita sa “Listahan sa mga Basahon sa Bibliya Sumala sa Pagkahuman sa Pagsulat Niini” diha sa artikulo nga BIBLIYA. Tan-awa ang mga artikulo sa indibiduwal nga mga basahon alang sa mga kaundan, kabililhon ug kahinungdanon, pamatuod sa pagkatinuod, ug uban pang impormasyon.

Ang kanon sa Hebreohanong Kasulatan naestablisar na pag-ayo sa dihang si Jesu-Kristo dinhi sa yuta, ingon sa gipamatud-an sa iyang mga pahayag nga gitala diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Pananglitan, iyang gihisgotan ang pagkabahin niini sa tulo ka seksiyon sa dihang siya misulti bahin sa “tanang butang nga nahisulat diha sa balaod ni Moises ug sa mga Manalagna ug sa mga Salmo.” (Luc 24:44) Ang iyang mga sumusunod misulat o misulti bahin sa “publikong pagbasa sa Balaod ug sa mga Manalagna,” “sa Kasulatan,” “sa balaod ni Moises ug ingon man sa mga Manalagna,” “sa balaang Kasulatan,” ug “sa balaang mga sinulat.”​—Buh 13:15; 18:24; 28:23; Rom 1:2; 2Ti 3:15; tan-awa ang KANON.

Makaiikag usab ang kamatuoran nga walay Apokripal nga mga sinulat nga gilakip sa Hebreohanong kanon. Sukad sa mga adlaw ni Esdras ug Malaquias, sa ikalimang siglo W.K.P., ang nakompleto nga kanon sa Hebreohanong Kasulatan gibantayan ug gipanalipdan aron dili makasal-ot ang bisan unsang sinulat nga kaduhaduhaan. (Tan-awa ang APOKRIPA.) Mainampingon kaayo ang mga magkokopya sa manuskrito nga gitawag ug Sopherim, kinsa sa ulahi gipulihan sa mga Masorete.

Sa sinugdan ang Hebreohanong Kasulatan gisulat nga walay mga bokales o puntuwasyon, ug wala pa mabahin sa kapitulo ug bersikulo sama karon. Sa ikaduhang katunga sa unang milenyo K.P. ang mga Masorete, nga mainampingon usab kaayo nga mga magkokopya sa Bibliya, naghimog usa ka sistema sa mga marka para sa bokales ug mga aksento ingong tabang sa pagbasa ug sa paglitok.

Ang Pagpreserbar ug ang Pagpasa sa Kaundan Niini. Ang Hudiyong Sopherim (mga eskriba), bisan tuod maampingon aron malikayan ang mga sayop diha sa pagkopya, mihimog pipila ka kausaban, o mga pagtul-id, diha sa teksto diin, sa ilang opinyon, ang orihinal nga teksto daw nagpakitag kawalay pagtahod sa Diyos o sa iyang mga hawas. Sa kapin sa 140 ka higayon ang Hudiyong mga eskriba nag-usab sa Tetragrammaton (ang mga konsonante nga katumbas sa ngalang Jehova) aron kini basahon nga “Soberanong Ginoo” o “Diyos.”​—Tan-awa ang apendise sa Rbi8, pp. 1562, 1569.

Wala nay orihinal nga mga sinulat sa Hebreohanong Kasulatan ang naglungtad pa karong adlawa, apan adunay lagmit 6,000 ka sinulat-sa-kamot nga mga kopya nga naundan sa tanan o bahin sa Hebreohanong Kasulatan. Ang Nash Papyrus, nga naundan sa gagmayng mga bahin sa Deuteronomio, ug ang daghan sa Linukot nga mga Basahon sa Patayng Dagat gikopya sa wala pa ang atong Komong Panahon. Gawas pa sa mga kopya sa Kasulatan diha sa Hebreohanon, daghang bersiyon sa Kasulatan sa wala pa ang mga Kristohanon ang gihimo, sa katibuk-an o sa bahin, diha sa daghang pinulongan. Ang unang aktuwal nga hubad mao ang  Gregong Septuagint, nga gisugdan niadtong mga 280 W.K.P. Ang Latin nga Vulgate ni Jerome naundan usab sa unang hubad sa Hebreohanong Kasulatan. Ang Bag-ong Kalibotang Hubad sa Hebreohanong Kasulatan gipasukad sa ikapito, ikawalo, ug ikasiyam nga mga edisyon sa Biblia Hebraica ni Rudolf Kittel, nga mao ang pinatik nga edisyon sa Codex Leningrad B 19^A, ang kinaunahang kompleto nga manuskrito sa Hebreohanong Kasulatan.

Ang mga kritiko sa Bibliya naningkamot pag-ayo sa pagbalewala sa Hebreohanong Kasulatan, nga nagtawag niini ingong palsipikado o ingong sugilambong lamang nga walay makasaysayanhong katinuoran. Ang usa sa mga pag-atake mao ang pag-utingkay sa lainlaing mga basahon sa Bibliya aron pamatud-an nga kini gisulat sa nagkalainlaing mga kamot, nga maorag ang usa ka tawo dili makahimo sa pagsulat ug kapin pa sa usa lamang ka estilo. Ang maong argumento dili gayod makataronganon, sanglit ang mga tawo nga nagsulat ug balak makasulat man usab ug prosa, ug ang nagsulat ug prosa makasulat man usab ug balak. Ang usa ka abogado nga naghimog usa ka legal nga dokumento sayon ra ug dali rang makausab sa iyang estilo sa dihang mag-asoy ug kaugalingong kasinatian. Sa dihang ang mga kritiko moingon nga ang pipila ka bersikulo, nga ilang gitawag ug “J” ug nga diha niana makaplagan ang ngalang Jehova, gisulat sa mga tawo nga lahi sa mga magsusulat sa mga bersikulo diin ang titulong “Diyos” (Heb., ʼElo·himʹ) makita, ug nga ilang gitawag nga “E,” sila nagpakitag mabaw nga pangatarongan.

Sa pagpunting bahin sa pagkasayop sa pangangkon sa mga kritiko, si K. A. Kitchen, sa Unibersidad sa Liverpool, nag-ingon: “Bisan diin sa Karaang Sidlakan wala gayoy tinong nahibaloan nga susama sa komplikadong kasaysayan sa Hebreohanong literatura nga gilangkoban sa tipiktipik nga mga sinulat ug tinapo nga mga teksto (o may sukdanan nga sama niini) sumala sa teoriya nga pinasukad sa mga dokumento. Ug sa kasukwahi, ang bisan unsang pagsulay nga iaplikar ang sukdanan sa mga teorista ginamit ang mga dokumento nganha sa ilado nang mga sinulat sa Karaang Sidlakan apan may samang kinaiyahan sa katitikan tataw nga dili makataronganon.”​—Ancient Orient and Old Testament, 1968, p. 115.

Ang Kahinungdanon. Ang Hebreohanong Kasulatan hinungdanon kaayo, sanglit kon wala ang kodigo sa balaod, kasaysayan, ug mga tagna niini, daghan diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang kaduhaduhaan ang kahulogan. (Luc 24:​27, 44) “Kay ang tanang butang nga gisulat kanhi gisulat alang sa pagtudlo kanato.” “Karon kining mga butanga nahitabo kanila ingong mga panig-ingnan, ug kini gisulat ingong pasidaan kanato nga naabtan sa mga kataposan sa mga sistema sa mga butang.” (Rom 15:4; 1Co 10:11) Busa, ang Kristohanong mga magsusulat sa Bibliya sublisubli nga nagkutlo ug naghisgot sa kanhing mga sinulat sa Bibliya, sa ingon nagpatunhay ug nagpalapad sa daghang tema ug mga saad nga gipahayag diha sa Hebreohanong Kasulatan. Diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan, ang Bag-ong Kalibotang Hubad nagpresentar ug 320 ka teksto nga direktang gikutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan. Sumala sa talaan nga gipatik ni Westcott ug Hort, ang katibuk-ang gidaghanon sa mga kinutlo ug mga paghisgot maoy mga 890.

Kon wala ang Hebreohanong Kasulatan kita makulangan ug daghang detalye bahin sa sinugdanan sa tawo, sa hinungdan sa kamatayon, ug sa Edenikong saad nga ang ulo sa Halas pagadugmokon sa binhi sa babaye. Kon wala ang Hebreohanong Kasulatan dili nato mahibaloan ang daghang detalye bahin sa mga butang sama sa Lunop sa adlaw ni Noe, kon nganong sagrado ang dugo, sa pakigsaad sa Diyos uban kang Abraham, kon sa unsang paagi si Jehova nakig-away alang sa iyang gipakigsaaran nga katawhan, ug sa kasaysayan sa mahulagwayon nga teokratikanhong gingharian.