Ang ngalan sa usa ka banay sa politikanhong mga magmamando sa mga Hudiyo. Sila maoy mga Idumeano, mga Edomhanon. Gitawag sila ug mga Hudiyo sa ngalan lamang, kay ang mga Idumeano gipugos sa pagpatuli sa magmamando sa mga Macabeo nga si John Hyrcanus I niadtong mga 125 W.K.P., sumala ni Josephus.

Gawas sa daklit nga paghisgot sa Bibliya bahin sa mga Herodes, ang kadaghanang impormasyon bahin kanila anaa sa kasaysayan ni Josephus. Ang katigulangan sa mga Herodes mao si Antipater (Antipas) I, kinsa gihimong gobernador sa Idumea ni Alexander Jannaeus nga hari sa mga Hasmonaeano (mga Macabeo). Ang anak nga lalaki ni Antipater, nga gitawag usab ug Antipater o Antipas, mao ang amahan ni Herodes nga Bantogan. Giasoy ni Josephus nga ang historyador nga si Nicholas sa Damasco nag-ingon nga si Antipater (II) maoy kaliwat sa pangunang mga Hudiyo nga migula gikan sa Babilonya ngadto sa yuta sa Juda. Apan si Josephus nag-ingon nga ang gipangangkon ni Nicholas maoy aron sa pagpahimuot lamang kang Herodes, kinsa sa pagkatinuod maoy usa ka Edomhanon nga kaliwat sa iyang amahan ug sa iyang inahan.

Si Antipater II, nga usa ka dato kaayong tawo, nalangkit sa politika ug intriga ug may dakong ambisyon alang sa iyang mga anak nga lalaki. Iyang gipaluyohan si John Hyrcanus II, ang anak nga lalaki ni Alexander Jannaeus ug Salome Alexandra, batok sa igsoong lalaki ni Hyrcanus nga si Aristobulo aron makahupot sa katungdanan sa pagkahataas nga saserdote ug pagkahari sa mga Hudiyo. Apan, sa pagkatinuod si Antipater milihok nga may ambisyon alang sa iyang kaugalingon ug sa ulahi nakabaton sa Romanong pagkalungsoranon ug sa pagkagobernador sa Judea gikan kang Julio Cesar. Gitudlo ni Antipater ang iyang panganayng anak nga lalaking si Phasael ingong gobernador sa  Jerusalem ug ang laing anak nga lalaking si Herodes ingong gobernador sa Galilea. Natapos ang iyang karera sa politika sa dihang gihiloan siya sa usa ka mamumuno.

1. Si Herodes nga Bantogan, ang ikaduhang anak nga lalaki ni Antipater (Antipas) II pinaagi sa iyang asawa nga si Cypros. Gipamatud-an sa kasaysayan nga tinuod ang lakbit nga paghisgot sa Bibliya bahin kaniya ingong walay-prinsipyo, malalangon, matahapon, imoral, mabangis, ug mamumuno. Iyang nahuptan ang katakos sa iyang amahan ingong diplomatiko ug oportunista. Apan, ikaingon usab nga siya nagpakitag katakos ingong usa ka organisador ug komandante sa kasundalohan. Siya gihubit ni Josephus ingong usa ka tawong kusgan kaayo sa pisikal, nga batid sa pagpangabayo ug sa paggamit sa salapang ug pana. (The Jewish War, I, 429, 430 [xxi, 13]) Lagmit ang iyang labing talagsaon nga mapuslanong hiyas mao ang iyang katakos ingong usa ka magtutukod.

Una siyang nailhan sa iyang pagkagobernador sa Galilea pinaagi sa paghanaw sa pundok sa mga tulisan sa iyang teritoryo. Apan, ang pipila ka Hudiyo nasina ug, kauban sa mga inahan sa gipamatayng mga tulisan, naghulhog kang Hyrcanus II (ang hataas nga saserdote niadtong tungora) nga ipatawag si Herodes sa atubangan sa Sanhedrin ubos sa sumbong nga iyang giunhan sa paghimog desisyon ang maong ehekutibong lawas pinaagi sa pagpatay dayon sa mga tulisan inay sa paghusay una kanila. Si Herodes miadto apan maisogon ug dili-matinahorong miatubang kanila uban ang usa ka pundok sa mga bantay, bisan tuod nga ingong usa ka nag-angkong kinabig siya nailalom sa maong korte. Tungod niini nga pag-insulto batok sa hataas nga korte sa mga Hudiyo siya nakapasuko sa mga maghuhukom. Matod ni Josephus, ang usa ka maghuhukom nga ginganlan ug Samaias (Simeon) maisogong mitindog ug namulong, nga nagpasidaan nga kon si Herodes dili masilotan, moabot ang panahon nga iyang pamatyon kadtong mga naglingkod didto sa paghukom. Apan si Hyrcanus maoy usa ka tawong walay-pagtagad ug walay determinasyon. Kay gipit-os sa pagpanghadlok ni Herodes, gawas pa sa usa ka sulat gikan kang Sextus Cesar (usa ka paryente ni Julio Cesar ug niadtong tungora presidente sa Sirya) nga naghulga kang Hyrcanus kon dili niya ihunong ang mga sumbong, mihural si Hyrcanus.​—Jewish Antiquities, XIV, 168-176 (ix, 4).

Hari sa Judea. Si Herodes mipuli sa iyang amahan ug, niadtong mga 39 W.K.P., gitudlo sa Romanhong senado nga mahimong hari sa mas dakong Judea; apan diha pa niya napamatud-an ang iyang kaugalingon ingong legal nga hari pagkahuman sa tulo ka tuig sa dihang iyang giilog ang Jerusalem ug gipalagpot sa trono si Antigonus nga anak nga lalaki ni Aristobulo. Human niini nga kadaogan si Herodes mihimog mga lakang aron magpabilin sa iyang posisyon pinaagi sa pagkombinsir sa Romanong si Mark Antony nga patyon si Antigonus ug pangitaon ang tanang 45 ka pangunang mga membro sa partido ni Antigonus ug pamatyon sila. Sa pangunang mga Pariseo, iyang gibilin lamang si Samaias ug Pollio, kay sa kataposan iyang gipatay bisan si John Hyrcanus II mga pipila ka tuig sa ulahi. Busa pinaagi sa pagpatay niadtong milingkod sa pagpahamtang ug paghukom kaniya, iyang gituman ang gitagna ni Samaias.

Kay usa gayod ka igmat nga politiko, nagtuo si Herodes nga makabenepisyo siya pag-ayo pinaagi sa pagpaluyo sa Roma. Apan kinahanglan nga siya diplomatiko kaayo, nga kanunayng magbalhinbalhin ug gidapigan aron makanunot sa kon unsay kalamposan nga makab-ot sa Romanong mga magmamando. Kay suod nga higala ni Sextus, sa sinugdan si Herodes mipaluyo kang Julio Cesar, unya siya midapig kang Cassius nga mamumuno ni Cesar. Sa bahin, naangkon niya ang pabor ni Mark Antony, ang kaaway ni Cassius ug tigpanimalos ni Cesar, pinaagi sa dakong hiphip. Sa ulahi, sa dihang napildi ni Octavius (Agusto Cesar) si Antony sa gubat sa Actium, si Herodes alistong nangayog pasaylo kang Agusto tungod sa pagpaluyo kang Antony, ug busa pabilin niyang nahuptan ang pakighigalaay kang Agusto. Tungod sa iyang pagpaluyo sa Roma ug sa iyang madagayaong paggamit ug salapi ingong mga gasa ngadto sa mga Cesar, duyog sa iyang maulog-ulogong mga pulong, si Herodes kanunayng modaog kon dunay mga reklamo o mga sumbong batok kaniya nga isang-at sa mga Hudiyo o sa ubang mga tawo ngadto sa Roma, usahay sa mga membro pa sa iyang kaugalingong panimalay.

Ang pagkagobernador sa Galilea mao ang unang nahuptang awtoridad ni Herodes. Si Cassius naghimo kaniyang gobernador sa Coele-Sirya. Sa ulahi, ang Romanhong senado, ubos sa rekomendasyon ni Antony, naghimo kaniyang hari sa Judea. Niini gidugang ni Emperador Agusto ang Samaria, Gadara, Gaza, ug Jope, dayon ang mga rehiyon sa Trakonite, Batanaea, Auranitis, ug Perea, usa ka dapit sa sidlakan sa Jordan nga halos katumbas sa Gilead. Ang Idumea nailalom usab sa iyang dominyo.

Ang Templo ug ang Ubang Buluhaton sa Pagpanukod. Mahitungod sa buluhatong pagpanukod ni Herodes, ang pagtukod pag-usab sa templo ni Zorobabel sa Jerusalem maoy labing talagsaon, ilabina sa Biblikanhong panglantaw. Gitukod kini nga dako kaayo ug gasto ug gihubit ni Josephus ingong halangdon uyamot. (Jewish Antiquities, XV, 395, 396 [xi, 3]) Ang mga Hudiyo, tungod  sa ilang pagdumot ug katahap kang Herodes, dili motugot nga tumpagon niya daan ang naglungtad nga templo, apan kinahanglang tigomon una niya ang mga materyales sa pagtukod ug andamon kini sa dili pa niya sugdan ang pagguba. Matod ni Josephus, ang sangtuwaryo sa templo natukod pag-usab sulod sa 18 ka bulan. (Jewish Antiquities, XV, 421 [xi, 6]) Ang ubang pangunang mga tinukod natukod sulod sa walo ka tuig. Apan niadtong 30 K.P. ang mga Hudiyo miingon nga natukod ang templo sulod sa 46 ka tuig. Gihimo kini nga pahayag panahon sa usa ka panaghisgot uban kang Jesu-Kristo sa hapit na ang unang Paskuwa human mabawtismohi si Jesus. (Ju 2:13-20) Matod ni Josephus (Jewish Antiquities, XV, 380 [xi, 1]), ang maong buluhaton nagsugod sa ika-18 nga tuig sa paghari ni Herodes. Kon iphon sumala sa paagi sa pag-isip sa mga Hudiyo sa mga tuig sa paghari sa ilang mga hari, kana lagmit maoy niadtong 18/17 W.K.P. Sa pagkatinuod, nagpadayon ang buluhatong pagpanukod sa templo hangtod sa unom ka tuig una pa kini laglaga niadtong 70 K.P.

Si Herodes mao usab ang nagpatukod sa mga teatro, mga ampiteatro, mga hippodrome o lumbaanan sa mga kabayo, mga salipdanan, mga kuta, mga palasyo, mga tanaman, mga templo ingong pasidungog kang Cesar, mga agianan ug tubig, mga monyumento, ug ingon man mga siyudad. Iyang ginganlan kining mga siyudara sumala sa iyang ngalan, sa iyang mga paryente, o sa mga emperador sa Roma. Nagtukod siyag usa ka artipisyal nga dunggoanan sa Cesarea nga kaindig sa pantalan sa Tiro. Matod ni Josephus, gipahiluna ang daghan kaayong mga bato diha sa 20 ka dupa (36 m; 120 p) nga tubig aron makahimo ug diki nga mga 60 m (200 p) ang gisangkaron. (Jewish Antiquities, XV, 334, 335 [ix, 6]) Gitukod pag-usab ni Herodes ang mga kuta sa Antonia ug Masada, ug kining Masada gihimong maanindot kaayo. Ang iyang mga kalamposan sa pagpanukod mikaylap ngadto sa mga siyudad hangtod sa Antioquia sa Sirya ug Rodas (diha sa pulo nga sama ug ngalan).

Si Herodes hilabihan kaluho sa iyang kalingawan ug dagaya sa mga gasa, ilabina ngadto sa dungganong mga tawo sa Roma. Usa sa pangunang mga reklamo sa mga Hudiyo batok kaniya mao ang iyang pagtukod ug mga ampiteatro sama niadtong usa sa Cesarea, diin iyang gihimo didto ang Gresyanhon ug Romanhong mga dula, lakip na ang lumba sa mga karo, mga bugno sa gladyador, mga tawo nga makig-away sa mapintas nga mga mananap, ug uban pang paganong mga kapistahan. Interesado kaayo siya nga mahimong bibo kanunay ang mga Dula sa Olimpiada nga gani samtang didto sa Gresya sa usa ka pagpanaw paingon sa Roma, usa siya sa mga nakigbugno. Human niana siya naghatag ug dakong kantidad sa salapi aron motunhay ang mga dula, maingon man, siyempre, ang iya mismong ngalan. Kay usa nga nag-angkong Hudiyo, gitawag niya ang mga Hudiyo nga “akong katagilungsod” ug kadtong namalik gikan sa Babilonya aron sa pagtukod sa templo ni Zorobabel gitawag niya nga “akong mga amahan.” Bisan pa niana, ang paagi sa iyang pagkinabuhi bug-os nga nagpanghimakak sa iyang pangangkon nga usa ka alagad ni Jehova nga Diyos.

Kagubot sa Banay. Halos ang tibuok banay sa mga Herodes maoy ambisyoso, matahapon, imoral kaayo, ug samokan. Naagoman ni Herodes ang iyang labing dagkong mga suliran ug kagul-anan diha sa iyang kaugalingong banay. Ang iyang inahan nga si Cypros ug ang iyang igsoong babaye nga si Salome kanunayng nagpagrabe sa kahimtang. Giminyoan ni Herodes si Mariamne (I), ang apong babaye ni Hyrcanus II ug anak ni Alejandro nga anak nga lalaki ni Aristobulo. Siya usa ka babaye nga talagsaon ang katahom, ug gihigugma siya pag-ayo ni Herodes, apan dihay pagdinumtanay tali kaniya ug sa inahan ug igsoong babaye ni Herodes. Masinahon kanunay si Herodes, ug siya matahapon nga ang mga membro sa iyang banay, ilabina ang iyang mga anak nga lalaki, naglaraw ug daotan batok kaniya; sa pipila ka kaso husto ang iyang mga katahap. Ang iyang kadalo sa gahom ug ang iyang mga katahap nagtukmod kaniya nga ipapatay ang iyang asawang si Mariamne, ang tulo sa iyang mga anak nga lalaki, ang igsoong lalaki sa iyang asawa ug si Hyrcanus nga apohan sa iyang asawa, ang ubay-ubay sa iyang labing suod nga mga higala, ug daghang uban pa. Iyang gigamit ang pagpaantos aron pugson sa pagpatug-an ang bisan kinsa nga iyang gidudahan nga may impormasyon nga magpamatuod sa iyang mga katahap.

Relasyon Uban sa mga Hudiyo. Gisulayan ni Herodes ang pagpalukmay sa mga Hudiyo pinaagi sa pagtukod pag-usab sa templo ug pinaagi sa paghatag kanila sa gikinahanglang mga butang sa mga panahon sa gutom. May mga panahon nga iyang gipagaan ang mga buhis sa pipila sa iyang mga sakop. Nakombinsir pa gani niya si Agusto sa paghatag ug mga pribilehiyo sa mga Hudiyo sa nagkalainlaing dapit sa kalibotan. Apan ang iyang pagkamalupigon ug kabangis milabaw niini, ug panahon sa dakong bahin sa iyang pagmando siya nagkaproblema sa mga Hudiyo.

Iyang Sakit ug Kamatayon. Lagmit gayod nga tungod sa iyang mahilayong pagkinabuhi, sa ulahi si Herodes natakboyan ug usa ka makaluod nga sakit nga inubanan ug hilanat ug, agig pagkutlo kang Josephus, “hilabihang pagpangatol sa tibuok panit, pag-ul-ol kanunay sa mga tinai, mga  tumor diha sa tiil sama sa pagpanghupong, pagpanghubag sa tiyan ug gangrena sa mga parte sa kinatawo, nga nagpatunghag mga ulod, dugang pa sa hubak, nga nagpalisod kaayo sa pagginhawa, ug mga pagpangurog sa iyang mga kamot ug mga tiil.”​—The Jewish War, I, 656 (xxxiii, 5).

Sa panahon niining iyang makamatayng sakit nga iyang gimando ang pagpatay sa iyang anak nga lalaking si Antipater nga naglaraw ug daotan batok kaniya. Dugang pa, kay nasayod nga ang mga Hudiyo magmaya inigkadungog sa iyang kamatayon, gisugo ni Herodes nga ang labing dungganong mga lalaki sa Hudiyohanong nasod tapokon didto sa usa ka dapit nga gitawag ug Hippodrome, sa Jerico, ug didto iyang gipabilanggo sila. Unya iyang gisugo kadtong mga suod kaniya nga, inigkamatay niya, ang balita bahin sa iyang kamatayon dili ipahibalo hangtod nga mamatay una kining mga pangulo sa mga Hudiyo. Unya, siya miingon, ang tanang banay sa Judea tinong mohilak sa iyang paglubong. Kini nga sugo wala gayod matuman. Ang igsoong babaye ni Herodes nga si Salome ug ang iyang bana nga si Alexas nagpagawas niining mga tawhana ug nagpapauli kanila sa ilang mga pinuy-anan.

Si Herodes namatay sa pangedarong mga 70 anyos. Siya naghimog usa ka testamento nga nagtudlo sa iyang anak nga lalaki nga si Antipas ingong iyang manununod, apan sa wala pa siya mamatay nagsulat siyag dugang testamento o naghimog usa ka bag-ong testamento nga nagtudlo kang Arquelao alang sa maong posisyon. Si Arquelao giila sa katawhan ug sa kasundalohan ingong hari (ang Bibliya nag-ingon nga ang amaama ni Jesus nga si Jose nakadungog nga “si Arquelao nagmando ingong hari sa Judea puli sa iyang amahan nga si Herodes”; Mat 2:22). Apan ang maong aksiyon gikuwestiyon ni Antipas. Human husaya kining butanga didto sa Roma, gipaluyohan ni Agusto Cesar si Arquelao. Apan, iyang gihimo si Arquelao ingong etnarka o pangulo ug gibahin ang teritoryo nga kanhi gimandoan ni Herodes: ang katunga nahiadto kang Arquelao; ang laing katunga gibahin ngadto sa duha pa ka laing mga anak nga lalaki ni Herodes nga si Antipas ug Felipe.

Pagpamatay sa mga Bata. Ang asoy sa Bibliya bahin sa pagpamatay ni Herodes sa tanang bata nga duha ka tuig ang panuigon ug paubos didto sa Betlehem ug sa mga distrito niini nahiuyon sa ubang makasaysayanhong mga asoy bahin kang Herodes ug sa iyang daotang batasan. Nahitabo kini wala madugay una pa sa kamatayon ni Herodes, kay si Jesus nakalingkawas man tungod kay gidala sa iyang mga ginikanan ngadto sa Ehipto, apan sila mibalik ug mipuyo sa Galilea human mamatay si Herodes. Kining duha ka panghitabo gitagna ni Jehova pinaagi sa iyang mga manalagnang si Jeremias ug Oseas.​—Mat 2:1-23; Jer 31:15; Os 11:1.

Petsa sa Iyang Kamatayon. Mitungha ang suliran maylabot sa panahon sa kamatayon ni Herodes. Gituohan sa pipila ka kronologo nga siya namatay sa tuig 5 o 4 W.K.P. Ang dakong bahin sa ilang kronolohiya gipasukad sa kasaysayan ni Josephus. Sa pagpetsa sa panahon nga si Herodes gitudlo sa Roma ingong hari, gigamit ni Josephus ang usa ka “konsular nga pagpetsa,” nga mao,  iyang gitino ang panghitabo ingong nahitabo sa panahon sa pagmando sa pipila ka Romanong mga konsul. Sumala niini, ang pagtudlo kang Herodes ingong hari maoy niadtong 40 W.K.P., apan ang impormasyon sa laing historyador, si Appianos, nagpetsa sa maong hitabo sa 39 W.K.P. Pinaagi sa samang metodo gipetsahan ni Josephus ang pag-ilog ni Herodes sa Jerusalem ingong 37 W.K.P., apan siya usab miingon nga kini nahitabo 27 ka tuig human mailog ni Pompey ang siyudad (niadtong 63 W.K.P.). (Jewish Antiquities, XIV, 487, 488 [xvi, 4]) Ang iyang paghisgot nianang ulahing panghitabo maghimo sa petsa sa pag-ilog ni Herodes sa siyudad sa Jerusalem ingong 36 W.K.P. Karon, si Josephus miingon nga si Herodes namatay 37 ka tuig sukad sa panahong siya gitudlo sa mga Romano ingong hari, ug 34 ka tuig human niya mailog ang Jerusalem. (Jewish Antiquities, XVII, 190, 191 [viii, 1]) Kini lagmit nagpakita nga ang petsa sa iyang kamatayon maoy 2 o kaha 1 W.K.P.

Lagmit nga gikuwenta sa Hudiyong historyador nga si Josephus ang paghari sa mga hari sa Judea pinaagi sa pag-ihap sugod sa tuig sa pagkaentrono, sama sa gihimo sa mga hari sa linya ni David. Kon si Herodes gitudlo sa Roma ingong hari niadtong 40 W.K.P., ang iyang unang tuig sa paghari mahimong modagan gikan sa Nisan sa 39 ngadto sa Nisan sa 38 W.K.P.; sa susama, kon iphon gikan sa iyang pag-ilog sa Jerusalem niadtong 37 (o 36) W.K.P, ang iyang unang tuig sa paghari lagmit nagsugod niadtong Nisan 36 (o 35) W.K.P. Busa kon, sumala sa giingon ni Josephus, si Herodes namatay 37 ka tuig human siya itudlo sa Roma ug 34 ka tuig human sa iyang pag-ilog sa Jerusalem, ug kon kana nga mga tuig iphon sa matag kahimtang sumala sa tuig sa paghari, ang iyang kamatayon lagmit nahitabo niadtong 1 W.K.P. Nagpresentar ug argumento alang niini diha sa The Journal of Theological Studies, si W. E. Filmer nagsulat nga ang ebidensiya gikan sa Hudiyohanong tradisyon magpakita nga ang  kamatayon ni Herodes nahitabo niadtong Sebat 2 (ang bulan sa Sebat matunong sa Enero-Pebrero sa atong kalendaryo).​—Giedit ni H. Chadwick ug H. Sparks, Oxford, 1966, Tomo XVII, p. 284.

Matod ni Josephus, si Herodes namatay wala madugay human sa usa ka eklipse sa bulan ug una pa sa Paskuwa. (Jewish Antiquities, XVII, 167 [vi, 4]; 213 [ix, 3]) Sanglit dihay eklipse niadtong Marso 11, 4 W.K.P. (Marso 13, Julian), ang pipila nagtuo nga mao kini ang eklipse nga gitumong ni Josephus.

Sa laing bahin, dihay bug-os nga eklipse sa bulan niadtong 1 W.K.P., mga tulo ka bulan una pa ang Paskuwa, samtang ang eklipse niadtong 4 W.K.P. maoy dili bug-os. Ang bug-os nga eklipse niadtong 1 W.K.P. maoy niadtong Enero 8 (Enero 10, Julian), 18 ka adlaw una pa ang Sebat 2, ang adlaw sa kamatayon ni Herodes sumala sa tradisyon. Ang laing eklipse (dili bug-os) nahitabo niadtong Disyembre 27 sa 1 W.K.P. (Disyembre 29, Julian).​—Tan-awa ang KRONOLOHIYA (Mga eklipse sa bulan).

Ang laing paagi sa pagkuwenta nasentro sa edad ni Herodes sa panahon sa iyang kamatayon. Si Josephus nag-ingon nga siya nagpanuigon ug mga 70 anyos. Siya nag-ingon nga sa panahon nga si Herodes nakadawat sa iyang katungdanan ingong gobernador sa Galilea (nga kasagarang gituohan nga nahitabo niadtong 47 W.K.P.), siya nagpanuigon ug 15 anyos; apan gisabot kini sa mga eskolar ingong sayop, dayag nga 25 anyos unta. (Jewish Antiquities, XVII, 148 [vi, 1]; XIV, 158 [ix, 2]) Busa, ang kamatayon ni Herodes nahitabo niadtong 2 o 1 W.K.P. Hinuon, angay natong hinumdoman nga si Josephus may daghang panagsumpaki sa iyang pagpetsa sa mga panghitabo ug busa dili mao ang labing kasaligang tinubdan. Alang sa labing kasaligang ebidensiya, kinahanglang susihon nato ang Bibliya.

Ang mabatonang ebidensiya nagpakita nga si Herodes namatay lagmit sa tuig 1 W.K.P. Ang historyador sa Bibliya nga si Lucas nagsulti kanato nga si Juan namawtismo sa ika-15 ka tuig ni Tiberio Cesar. (Luc 3:1-3) Si Agusto namatay niadtong Agosto 17, 14 K.P. Sa Septiyembre 15, si Tiberio gitudlo sa Romanhong Senado ingong emperador. Wala gamita sa mga Romano ang sistema sa pagkuwenta sugod sa tuig sa pagkaentrono; busa, ang ika-15 ka tuig modagan gikan sa ulahing bahin sa 28 K.P. ngadto sa ulahing bahin sa 29 K.P. Si Juan magulang ug unom ka bulan kay kang Jesus ug nagsugod sa iyang ministeryo (dayag nga sa tingpamulak sa tuig) nga una pa kang Jesus ingong mag-uuna ni Jesus, nga nag-andam sa dalan. (Luc 1:​35, 36) Si Jesus, kinsa gipakita sa Bibliya nga natawo sa tinghunlak sa tuig, maoy mga 30 anyos na ang panuigon sa dihang siya miadto kang Juan aron magpabawtismo. (Luc 3:21-23) Busa siya gibawtismohan, lagmit gayod sa tinghunlak, sa mga Oktubre sa 29 K.P. Pinaagi sa pag-ihap ug 30 ka tuig nga pabalik kini magdala kanato sa tinghunlak sa 2 W.K.P. ingong panahon sa tawhanong pagkahimugso sa Anak sa Diyos. (Itandi ang Luc 3:​1, 23 sa tagna ni Daniel bahin sa “kapitoan ka semana” sa Dan 9:24-27.)​—Tan-awa ang KAPITOAN KA SEMANA.

Ang mga astrologo nga miduaw kang Jesus. Ang apostol nga si Mateo nagsulti kanato nga human ipakatawo si Jesus didto sa Betlehem “sa mga adlaw ni Herodes nga hari,” ang mga astrologo nga gikan sa sidlakang mga bahin miadto sa Jerusalem, nga nag-ingon nga ilang nakita ang iyang bituon sa dihang didto pa sila sa sidlakan. Ang mga kahadlok ug mga katahap ni Herodes napukaw gilayon, ug iyang natino gikan sa pangulong mga saserdote ug mga eskriba nga ang Kristo ipakatawo sa Betlehem. Unya iyang gipatawag ang mga astrologo ug gitino gikan kanila ang panahon sa pagpakita sa bituon.​—Mat 2:1-7.

Atong matikdan nga kini maoy taudtaod na human matawo si Jesus, kay wala na siya sa pasungan niining tungora apan kauban sa iyang mga ginikanan sa usa ka balay. (Mat 2:11; itandi ang Luc 2:4-7.) Sa dihang wala na makabalik ang mga astrologo ngadto kang Herodes aron sa pagdalag balita kon hain ang bata, gimando sa hari nga pamatyon ang tanang batang lalaki nga duha ka tuig ang panuigon ug paubos sa tibuok Betlehem ug sa mga distrito niini. Sa kasamtangan, si Jesus gidala sa iyang mga ginikanan ngadto sa Ehipto tungod sa pasidaan sa Diyos. (Mat 2:12-18) Ang kamatayon ni Herodes wala gayod mahitabo una pa ang 1 W.K.P., kay kon ingon pa niana, si Jesus (nga natawo sa mga Oktubre 1, 2 W.K.P.) wala pay tulo ka bulan ang edad.

Sa laing bahin, dili kinahanglang mag-edad si Jesus ug duha ka tuig sa dihang gipamatay ang mga bata; mahimo ganing siya wala pay usa ka tuig ang pangedaron, kay ang pag-ihap ni Herodes maoy gikan sa panahon nga ang bituon nagpakita ngadto sa mga astrologo samtang didto pa sila sa sidlakan. (Mat 2:​1, 2, 7-9) Lagmit gayod nga mokabat pa kini ug pipila ka bulan, kay kon naggikan ang mga astrologo sa karaang sentro sa astrolohiya, ang Babilonya o Mesopotamia, nga lagmit mao gayod ang gigikanan, kadto maoy taas kaayo nga panaw. Migugol ang mga Israelinhon ug labing menos upat ka bulan sa pagpanaw sa dihang sila gipabalik gikan sa Babilonya niadtong 537 W.K.P. Dayag nga mihinapos si Herodes nga pinaagi sa pagpatay sa tanang bata hangtod sa duha ka tuig ang panuigon, siya makaseguro nga iyang mapatay  kining usa nga natawo nga “hari sa mga Hudiyo.” (Mat 2:2) Gipakita sa kamatuoran nga si Herodes namatay wala madugay human mahitabo kining mga butanga tungod kay si Jesus wala man moestar ug dugay sa Ehipto.​—Mat 2:19-21.

Nan, kita makahinapos nga ang kronolohiya sa Bibliya, ang astronomikal nga impormasyon, ug ang mabatonang mga rekord sa kasaysayan daw nagpunting sa panahon sa pagkamatay ni Herodes ingong 1 W.K.P., o lagmit sa sayo pang bahin sa 1 K.P.

2. Si Herodes Antipas, anak nga lalaki ni Herodes nga Bantogan ug Malthace nga usa ka babayeng Samarianhon. Gipadako siya didto sa Roma kauban sa iyang igsoong lalaki nga si Arquelao. Sa testamento ni Herodes, gitudlo si Antipas nga maoy makadawat sa pagkahari, apan sa kataposan, si Herodes nag-usab sa iyang testamento ug nagtudlo hinuon kang Arquelao nga maoy makadawat sa pagkahari. Gikuwestiyon ni Antipas ang testamento sa atubangan ni Agusto Cesar, kinsa mipaluyo sa katungod ni Arquelao apan nagbahin sa gingharian, nga naghatag kang Antipas sa tetrarkiya sa Galilea ug Perea. Ang “tetrarka,” nga nagkahulogang ‘magmamando sa ikaupat nga bahin’ sa usa ka lalawigan, maoy usa ka termino nga gigamit alang sa usa ka magmamando sa distrito o prinsipe sa usa ka teritoryo. Apan, lagmit nga popular siyang gitawag nga Hari, sama kang Arquelao.​—Mat 14:9; Mar 6:​14, 22, 25-27.

Giminyoan ni Antipas ang anak nga babaye ni Aretas, ang hari sa Arabia, kansang kaulohan nahimutang sa Petra. Apan sa usa sa iyang mga panaw ngadto sa Roma, si Antipas miduaw kang Herodes Felipe nga iyang igsoon sa amahan, ang anak nga lalaki ni Herodes nga Bantogan ug Mariamne II (dili si Felipe nga tetrarka). Panahon sa pagduaw, siya naibog sa asawa ni Felipe nga si Herodias, kinsa nangambisyon ug posisyon. Iyang gidala si Herodias sa iyang pagbalik sa Galilea ug giminyoan siya, ug gibulagan ang anak nga babaye ni Aretas ug gipapauli siya sa ilaha. Kining makapainsultong buhat misangpot sa gubat. Si Aretas misulong sa gingharian ni Antipas ug nagpahamtang ug dakong kadaot kaniya, nga gani hapit siyang mapukan ni Aretas. Naluwas si Antipas tungod sa iyang pag-apelar sa Roma nga tungod niana nagpakanaog ug mando ang emperador nga dakpon o patyon si Aretas.

Naangkon ni Antipas ang dakong pabor ni Tiberio Cesar, ang manununod ni Agusto. Ingong usa ka magtutukod sama sa iyang amahan, apan dili gayod makatupong kaniya, si Antipas nagtukod ug usa ka siyudad duol sa Lanaw sa Genesaret (ang Dagat sa Galilea, o Tiberias) ug ginganlan kini ug Tiberias pinasukad sa ngalan sa emperador. (Ju 6:​1, 23) Ang laing siyudad iyang ginganlan ug Julias pinasukad sa ngalan sa asawa ni Agusto nga si Julia (mas kasagarang gitawag ug Livia). Siya nagtukod usab ug mga kuta, mga palasyo, ug mga teatro.

Gipatay si Juan nga Tigbawtismo. Ang pagpanapaw ni Herodes Antipas kang Herodias mao ang hinungdan nga gibadlong siya ni Juan nga Tigbawtismo. Si Juan tukmang makabadlong kang Antipas bahin niining butanga, kay si Antipas maoy usa ka Hudiyo sa ngalan lamang ug miangkon nga siya nailalom sa Balaod. Si Antipas nagpabilanggo kang Juan, nga nagtinguha sa pagpatay kaniya, apan nahadlok sa katawhan, kinsa nagtuo nga si Juan maoy usa ka manalagna. Bisan pa niana, sa usa ka selebrasyon sa adlawng natawhan ni Antipas, ang anak nga babaye ni Herodias nakapahimuot kaayo kaniya nga tungod niana siya mihimog usa ka panumpa nga ihatag kaniya ang bisan unsa nga iyang pangayoon. Gisugo ni Herodias ang iyang anak nga babaye nga pangayoon ang ulo ni Juan. Si Herodes, bisan tuod kadto wala makapahimuot kaniya, nagpanukong miuyon aron dili maulawan atubangan niadtong nanambong sa selebrasyon ug tungod sa iyang panumpa. (Apan, ilalom sa Balaod siya dili angayng magapos sa usa ka panumpa sa paghimo ug ilegal nga buhat, sama sa pagbuno.)​—Mat 14:3-12; Mar 6:17-29.

Unya, sa pagkadungog ni Antipas sa ministeryo ni Jesus maylabot sa pagsangyaw, pagpang-ayo, ug sa paghingilin sa mga demonyo, siya nahadlok, basin si Jesus sa pagkatinuod mao si Juan nga nabanhaw gikan sa mga patay. Human niadto siya nagtinguha pag-ayo nga makita si Jesus, dayag nga dili aron mamati sa iyang pagsangyaw, kondili tungod kay siya dili segurado sa iyang konklusyon.​—Mat 14:​1, 2; Mar 6:14-16; Luc 9:7-9.

Lagmit kadto maoy sa usa ka okasyon sa dihang si Jesus milabay sa Perea sa iyang pagpaingon ngadto sa Jerusalem nga ang mga Pariseo miingon kaniya: “Pahawa dinhi ug lakaw na, tungod kay si Herodes buot mopatay kanimo.” Tingali si Herodes mao ang nagsabwag niini nga hulungihong aron si Jesus mokalagiw gikan sa iyang teritoryo tungod sa kahadlok, kay si Herodes nahadlok gayod nga mangahas pa sa pagbakyaw pag-usab sa iyang kamot aron sa pagpatay sa usa ka manalagna sa Diyos. Dayag nga ang gitumong ni Jesus mao ang pagkamalalangon ni Herodes sa dihang, sa iyang tubag, gitawag ni Jesus si Herodes nga “kanang irong ihalas.”​—Luc 13:31-33.

‘Ang Lebadura ni Herodes.’ Sa panahon kadto sa pagmando ni Herodes Antipas nga si Jesus nagpasidaan sa iyang mga sumusunod: “Bukha kanunay ang inyong mga mata, pagbantay sa lebadura sa mga Pariseo ug sa lebadura ni Herodes.”  (Mar 8:15) Kining duha ka sekta, ang mga Pariseo ug ang mga Herodiano, o mga sumusunod sa partido ni Herodes, misupak kang Jesu-Kristo ug sa iyang mga pagtulon-an, ug bisan tuod sila managkaaway, nakita nila si Kristo ingong komon nga kaaway ug sila nagkahiusa batok kaniya. Mas nagpatigbabaw ang pagkapolitiko sa mga Herodiano kay sa ilang pagkarelihiyoso; gikaingon nga nagsunod sila sa Balaod apan naghupot sa opinyon nga subay sa balaod nga ang mga Hudiyo moila sa usa ka langyawng prinsipe (kay ang mga Herodes dili tinuod nga mga Hudiyo, kondili mga Idumeano). Ang mga Herodiano sobra ka nasyonalistiko ug dili motuo sa ideya sa teokratikanhong pagmando ilalom sa Hudiyong mga hari ni sa Romanhong pagmando, apan buot nila nga ipasig-uli ang nasodnong gingharian ilalom sa usa o sa lain sa mga anak nga lalaki ni Herodes.

Usa ka pananglitan nga napadayag ang “lebadura” sa ilang pagkanasyonalistiko mao ang pangbitik nga pangutana nga ilang gigamit uban sa mga Pariseo agig pagsulay sa pagbitik kang Jesus: “Subay ba sa balaod ang pagbayad ug buhis por ulo ngadto kang Cesar o dili? Mobayad ba kami, o dili?” (Mar 12:13-15) Si Jesus nagtawag kanila nga “mga salingkapaw,” ug nagpakita nga siya alisto sa pagbantay sa ilang “lebadura,” kay ang iyang tubag nagbuntog kanila, nga nagpakyas sa ilang intensiyon nga magpasaka ug sumbong sa pag-alsa o kaha aron ang mga tawo masuko kaniya.​—Mat 22:15-22.

Nagbugalbugal Kang Jesus. Sa kataposang adlaw sa yutan-ong kinabuhi ni Jesus, sa dihang gidala siya sa atubangan ni Poncio Pilato ug nadungog ni Pilato nga si Jesus usa ka Galileanhon, gipadala siya ni Pilato ngadto kang Herodes Antipas nga magmamando sa distrito (tetrarka) sa Galilea (kinsa nianang tungora didto sa Jerusalem), kay si Pilato nagkaproblema sa mga Galileanhon. (Luc 13:1; 23:1-7) Sa pagkakita kang Jesus, si Herodes nalipay, dili tungod kay siya nahingawa alang sa kaayohan ni Jesus o buot mohimog tinuod nga paningkamot sa pagsusi sa kamatuoran o sa bakak nga mga sumbong nga gipasaka batok kaniya sa mga saserdote ug sa mga eskriba, kondili tungod kay siya nagtinguha nga makakitag pipila ka ilhanan nga himoon ni Jesus. Si Jesus wala mobuhat niini, ug siya nagpakahilom sa dihang gisukitsukit siya ni Herodes “sa daghang mga pulong.” Nasayod si Jesus nga kining pinugos nga pagpaatubang kang Herodes maoy pagyagayaga lamang kaniya. Si Herodes, nga nahigawad kang Jesus, nagtamay kaniya ug nagbugalbugal kaniya pinaagi sa pagbesti kaniyag magilakon nga besti ug nagpadala kaniyag balik ngadto kang Pilato, kinsa mao ang may labawng awtoridad ilalom sa Roma. Si Pilato ug Herodes magkaaway kanhi, lagmit tungod sa pipila ka sumbong nga gipasaka ni Herodes batok kang Pilato. Apan kining gihimo ni Pilato nakapahimuot kang Herodes ug sila nahimong mga managhigala.​—Luc 23:8-12.

Human pagawasa si Pedro ug Juan gikan sa pagkabilanggo wala madugay human sa Pentekostes sa 33 K.P., ang mga tinun-an, diha sa pag-ampo sa Diyos, miingon: “Si Herodes [Antipas] ug si Poncio Pilato uban sa mga tawo sa kanasoran ug uban sa mga katawhan sa Israel sa pagkatinuod nagkatigom niini nga siyudad batok sa imong balaang alagad nga si Jesus . . . Ug karon, Jehova, hatagig pagtagad ang ilang mga hulga, ug itugot sa imong mga alagad ang pagpadayon pagsulti sa imong pulong uban ang bug-os nga kaisog.”​—Buh 4:​23, 27-29.

Sa Buhat 13:1 ang usa ka Kristohanon, si Manaen, gihisgotan nga naedukar uban ni Herodes nga magmamando sa distrito. Sanglit si Antipas gipadako didto sa Roma uban sa usa ka pribadong lungsoranon, ang gipahayag sa Bibliya lagmit nagpakita nga si Manaen naedukar didto sa Roma.

Gidestiyero Ngadto sa Gaul. Sa dihang si Agripa I gihimong hari ni Gayo Cesar (Caligula) sa tetrarkiya ni Felipe, ang asawa ni Antipas nga si Herodias nagtamay sa iyang bana, nga nag-ingong tungod kay siya pataypatayng molihok wala niya maangkon ang pagkahari. Siya miergo nga sanglit ang iyang bana maoy usa na ka tetrarka, samtang kon itandi, si Agripa walay gihuptang bisan unsa nga katungdanan kanhi, si Antipas kinahanglang moadto sa Roma ug mohangyo ug katungdanan sa pagkahari gikan kang Cesar. Sa kataposan siya mipasignunot sa walay puas nga pagpamugos sa iyang asawa. Apan si Caligula nasuko sa ambisyosong hangyo ni Antipas ug, kay mituo sa mga sumbong ni Agripa, nagdestiyero kang Antipas ngadto sa Gaul (ang siyudad sa Lyons, Pransiya); sa kataposan siya namatay sa Espanya. Si Herodias, bisan tuod siya makaikyas unta sa silot tungod kay igsoon man siya ni Agripa, miunong sa iyang bana, tingali tungod sa iyang garbo. Human sa iyang pagkadestiyero, ang tetrarkiya ni Antipas ug ang iyang salapi, maingon man ang katigayonan ni Herodias, gihatag ngadto kang Agripa I. Busa si Herodias maoy responsable sa duha ka dakong kadaot ni Antipas: ang iyang pagkahapit mapildi ni Haring Aretas ug ang iyang pagkadestiyero.

3. Si Herodes Agripa I. Apong lalaki ni Herodes nga Bantogan. Siya maoy usa ka anak nga lalaki ni Aristobulo, kinsa usa usab ka anak nga lalaki ni Herodes nga Bantogan pinaagi kang Mariamne I, ang apong babaye sa Hataas nga Saserdoteng si Hyrcanus II. Si Aristobulo gipatay ni Herodes nga Bantogan. Si Agripa mao ang kataposan sa mga Herodes  nga nahimong hari sa tibuok Palestina, sama sa iyang apohan kanhi.

Iyang Sayong Kinabuhi. Ang posisyon ni Agripa ingong “Herodes nga hari” nahuptan pinaagi sa daghang pagmaniobra ug sa tabang sa iyang mga higala sa Roma. (Buh 12:1) Naedukar sa Roma kauban sa anak nga lalaki ni Emperador Tiberio nga si Drusus ug sa iyang pag-umangkong lalaki nga si Claudio, siya nahimong ilado taliwala sa hamiling mga tawo didto. Siya sobra ka gastador ug mapatuyangon. Kay nagsangkiig sa utang, nga nakautang pa gani ug salapi sa pamahandi sa Roma, siya mibiya sa Roma ug mikalagiw ngadto sa Idumea. Sa ulahi, uban sa tabang sa iyang igsoong babaye nga si Herodias ug sa iyang asawa nga si Cypros (anak nga babaye sa pag-umangkong lalaki ni Herodes nga Bantogan, kansang asawa maoy anak nga babaye ni Herodes), siya mipuyo sa makadiyot didto sa Tiberias. Nahitabo ang usa ka panag-away tali kaniya ug kang Antipas nga tungod niana siya mibiya. Sa kataposan siya nakabalik sa Roma ug nakaangkon sa pag-uyon ni Tiberio Cesar.

Apan, ang usa ka wala-hunahunaang komento ni Agripa nakapahinabog suliran tali kaniya ug kang Emperador Tiberio. Sa usa ka higayon nga wala niya mabantayi iyang nasulti kang Gayo (Caligula), nga iya nang nahimong higala, nga siya, si Gayo, lagmit sa dili madugay mahimong emperador. Nadunggan kini sa alagad ni Agripa, ug ang iyang komento nakaabot sa igdulungog ni Tiberio, kinsa nagbanlod kang Agripa sa bilanggoan. Ang iyang kinabuhi nameligro sulod sa pipila ka bulan, apan pipila ka bulan sa ulahi si Tiberio namatay ug si Caligula nahimong emperador. Iyang gibuhian si Agripa ug gituboy siya ngadto sa pagkahari ibabaw sa mga teritoryo nga gimandoan sa iyang namatay nga uyoang si Felipe.

Gipaboran sa Romanong mga Emperador. Si Herodias, nga nasina sa posisyon sa iyang igsoon ingong hari, nagkombinsir sa iyang bana nga si Herodes Antipas, kinsa usa lamang ka tetrarka, nga mohangyo sa bag-ong emperador sa Roma nga siya himoong hari. Apan si Antipas napuhalan sa taktika ni Agripa bahin sa maong butang. Iyang gihikyad sa atubangan ni Gayo (Caligula) ang mga sumbong nga si Antipas mihimog mga pagpakig-alyansa sa mga Partianhon ug kang Sejanus nga nakigkunsabo batok kang Tiberio, mga sumbong nga dili ikalimod ni Antipas. Misangpot kini sa pagkadestiyero ni Antipas. Ang mga teritoryo ni Antipas sa Galilea ug Perea gidugang sa gingharian ni Agripa. Sa usa ka bahin sa sinulat, si Josephus nag-ingon nga gihatag ni Caligula kini nga mga dominyo ngadto kang Agripa, ug sa laing duha giingon nga gihatag kini ni Claudio. Lagmit nga gisaad kini ni Caligula, ug giuyonan kini ni Claudio.

Sa panahong gipatay si Caligula, nga sumala sa mga eskolar nahitabo niadtong 41 K.P., si Agripa didto sa Roma. Siya maoy nakiglabot, o nagpataliwala, tali sa Senado ug sa iyang higala, ang bag-ong emperador nga si Claudio. Gipasalamatan siya ni Claudio pinaagi sa paghatag kaniya sa teritoryo sa Judea ug sa Samaria maingon man ang gingharian sa Lisanias. Si Agripa niining tungora nahimong magmamando sa halos parehong dominyo nga gimandoan sa iyang apohang si Herodes nga Bantogan. Niining higayona gipangayo ug nadawat ni Agripa ang gingharian sa Chalcis gikan kang Claudio, alang sa iyang igsoong si Herodes. (Kini nga Herodes gihisgotan lamang sa kasaysayan ingong hari sa Chalcis, usa ka gamayng teritoryo sa K nga bakilid sa kabukiran sa Anti-Lebanon.)

Namarayeg nga Makabatog Pabor sa mga Hudiyo; Naglutos sa mga Kristohanon. Si Agripa namarayeg nga makabatog pabor sa mga Hudiyo, nga nangangkong siya usa ka debotadong sumusunod sa Judaismo. Si Caligula, nga nangangkon nga siya usa ka diyos, nakahukom sa pagpatindog ug usa ka estatwa sa iyang kaugalingon didto sa templo sa Jerusalem, apan si Agripa alistong nagkombinsir kaniya nga dili kini buhaton. Sa ulahi si Agripa nagsugod sa pagtukod ug paril duol sa A nga dapit nga kanait sa siyudad sa Jerusalem. Alang kang Claudio kini nagsilbing usa ka posibleng pagtukod ug mga kuta sa siyudad batok sa pag-atake sa Roma nga mahimong buhaton sa umaabot. Busa, gimandoan ni Claudio si Agripa nga hunongon kini. Gipanghimakak ni Agripa ang iyang pagpangangkon nga siya usa ka magsisimba sa Diyos pinaagi sa pagpaluyo ug paghikay ug mga dulang gladyador ug uban pang paganong mga pasundayag sa teatro.

Si Agripa gidawat sa mga Hudiyo tungod sa iyang kagikang Hasmonaeano nga kaliwat sa banay sa iyang apohang babaye nga si Mariamne. Samtang milaban sa kawsa sa mga Hudiyo ilalom sa yugo sa Roma, siya usab mihimog daotang rekord sa paglutos sa mga Kristohanon, kinsa gidumtan sa kadaghanan sa dili-magtutuong mga Hudiyo. Iyang “gipatay si Santiago nga igsoon ni Juan pinaagi sa espada.” (Buh 12:​1, 2) Kay iyang nakitang nakapahimuot kini sa mga Hudiyo, iyang gidakop ug gibilanggo si Pedro. Ang pagpangilabot sa usa ka manulonda, nga nagpagawas kang Pedro sa bilanggoan, nagpahinabog dakong kaguliyang taliwala sa mga sundalo ni Agripa ug miresulta sa pagsilot sa mga bantay ni Pedro.​—Buh 12:3-19.

Gipatay sa Manulonda sa Diyos. Ang pagmando ni Agripa kalit nga natapos. Sa Cesarea, panahon sa usa ka pista sa pagpasidungog kang  Cesar, siya nagsul-ob ug usa ka harianong besti ug nagsugod sa paghatag ug publikong pakigpulong sa nagkatigom nga katawhang mamiminaw gikan sa Tiro ug Sidon, kinsa buot makigdait kaniya. Mitubag ang mga mamiminaw pinaagi sa pagsinggit: “Tingog sa usa ka diyos, ug dili sa tawo!” Girekord sa Bibliya ang hinanaling pagpatay kaniya ingong hinukmang salingkapaw: “Dihadiha gihampak siya sa manulonda ni Jehova, tungod kay wala niya ihatag ang himaya ngadto sa Diyos; ug gikaon siya sa mga ulod ug nabugtoan sa gininhawa.”​—Buh 12:20-23.

Giingon sa mga kronologo nga namatay si Haring Herodes Agripa I niadtong 44 K.P., sa edad nga 54, ug nahitabo kadto human nga siya naghari ug tulo ka tuig sa tibuok Judea. Ang nabilin human siya mamatay mao ang iyang anak nga lalaki nga si Herodes Agripa II ug ang iyang mga anak nga babaye nga si Bernice (Buh 25:13), si Drusila nga asawa ni Gobernador Felix, ug si Mariamne III.​—Buh 24:24.

4. Si Herodes Agripa II. Apo-sa-tuhod ni Herodes nga Bantogan. Siya mao ang anak nga lalaki ni Herodes Agripa I ug sa iyang asawa nga si Cypros. Siya mao ang kataposang prinsipe sa linya sa mga Herodes, sumala sa mga historyador. Si Agripa adunay tulo ka igsoong babaye nga ginganlan ug Bernice, Drusila, ug Mariamne III. (Buh 25:13; 24:24) Gimatuto siya sa panimalay sa emperador sa Roma. Sa dihang siya 17 anyos pa lamang ang iyang amahan namatay, ug gihunahuna sa mga magtatambag ni Emperador Claudio nga siya bata pa kaayo nga maoy mopuli sa pagmando sa mga dominyo sa iyang amahan. Busa, si Claudio nagtudlo na lang ug mga gobernador ibabaw sa mga teritoryo. Human magpabilin sa Roma sulod sa taudtaod nga panahon, gihatag kang Agripa II ang pagkahari ibabaw sa Chalcis, usa ka gamayng estado sa kasadpang bakilid sa Kabukiran sa Anti-Lebanon, human mamatay ang iyang uyoan (si Herodes nga hari sa Chalcis).

Wala madugay human niadto, si Claudio nagtudlo kaniya ingong hari ibabaw sa mga tetrarkiya nga kanhi iya ni Felipe ug Lisanias. (Luc 3:1) Gipiyal usab kaniya ang pagdumala sa templo sa Jerusalem ug gitugyanan ug awtoridad nga itudlo ang hataas nga mga saserdote sa mga Hudiyo. Ang iyang mga dominyo gipadako pa gayod sa manununod ni Claudio nga si Nero, kinsa naghatag kaniya sa Tiberias ug Taricheae sa Galilea ug Julias sa Perea uban ang mga lungsod nga sakop niini.

Sa ulahi, giliso ni Agripa ang iyang pagtagad sa pagpadako sa palasyo nga gitukod sa Hasmonaeano nga mga hari sa Jerusalem. Tungod kay iya na karong makita gikan sa gipadak-ang dapit sa palasyo kon unsay nagakahitabo sa sawang sa templo, ang mga Hudiyo nagtukod ug usa ka paril aron masalipdan ang iyang panan-aw ug aron masalimbongan usab ang panan-aw sa mga bantay nga Romano gikan sa usa ka bantaaw nga dapit. Kini wala makapahimuot kang Herodes ug Festo, apan tungod sa pag-apelar sa mga Hudiyo ngadto kang Nero, gitugotan kini sa emperador nga magpabilin. Gipatahom usab ni Agripa ang Cesarea Felipe (ang ngalan niini giilisdan ug Neronias agig pasidungog kang Nero). Gisundog ang sumbanan sa iyang amahan, siya nagtukod ug usa ka teatro didto sa Berytus, sa Fenicia, nga naggasto ug dakong kantidad sa salapi alang sa mga pasundayag didto.

Kaylap ang hulungihong nga gihimo ni Agripa ang usa ka insesto nga relasyon uban sa iyang igsoong babaye nga si Bernice, sa wala pa kini magpakasal sa hari sa Cilicia. (Jewish Antiquities, ni F. Josephus, XX, 145, 146 [vii, 3]) Si Josephus wala gayod maghisgot kon minyo o dili si Agripa.

Sa dihang nadayag nga ang rebelyon sa mga Hudiyo batok sa yugo sa Roma (66-70 K.P.) mopatungha lamang ug katalagman alang sa nasod, si Agripa naningkamot sa pagkombinsir kanila nga dili mohimog mapintas nga aksiyon. Kay wala magsilbi ang iyang mga hangyo, iyang gitalikdan ang mga Hudiyo ug midangop ngadto sa Romanhong kasundalohan, ug siya nasamdan sa usa ka bato sa lambuyog sa aktuwal nga pakig-away.

Depensa ni Pablo Atubangan Kaniya. Gipailaila sa Kasulatan si Haring Herodes Agripa II ug ang iyang igsoong babaye nga si Bernice sa panahon sa ilang pagduaw ingong pagtahod kang Gobernador Festo, sa mga tuig 58 K.P. (Buh 25:13) Si Festo ang mipuli kang Gobernador Felix. Sa panahon sa pagkagobernador ni Felix nga si apostol Pablo giakusahan sa mga Hudiyo, apan si Felix, sa pagbiya sa iyang katungdanan, nagtinguha nga makabaton ug pabor sa mga Hudiyo ug nagbilin kang Pablo nga ginapos. (Buh 24:27) Tuod, si Felix  maoy bayaw nga lalaki ni Agripa, kay naminyo sa iyang igsoong babaye nga si Drusila. (Buh 24:24) Samtang si Pablo nagpaabot sa dugang aksiyon sa iyang pag-apelar ngadto kang Cesar (Buh 25:8-12), gipahayag ni Haring Agripa ngadto kang Gobernador Festo ang iyang tinguha nga madungog kon unsay buot isulti ni Pablo. (Buh 25:22) Gikalipay ni Pablo ang paghimo sa iyang depensa sa atubangan ni Agripa, kinsa iyang gitawag ingong usa nga “nakasinati sa tanang kostumbre ingon man sa mga lantugi taliwala sa mga Hudiyo.” (Buh 26:1-3) Ang puwersadong argumento ni Pablo nakatukmod kang Agripa sa pag-ingon: “Sa mubong panahon makombinsir mo ako nga mahimong Kristohanon.” Niini si Pablo mitubag: “Makapanghinaot ako sa Diyos nga sa mubong panahon o sa taas nga panahon dili lamang ikaw kondili usab silang tanang nagapaminaw kanako karong adlawa mahimong mga tawo nga ingon usab kanako, walay labot niini nga mga gapos.” (Buh 26:4-9) Natino ni Agripa ug Festo nga walay sala si Pablo apan tungod kay siya miapelar kang Cesar, kinahanglang dad-on siya ngadto sa Roma aron husayon.​—Buh 26:30-32.

Human malaglag ang Jerusalem niadtong 70 K.P., si Herodes Agripa kauban sa iyang igsoong babaye nga si Bernice mibalhin sa Roma, diin siya gihatagan ug katungdanan ingong praetor o maghuhukom. Si Agripa namatay nga walay anak niadtong mga 100 K.P.

5. Si Herodes Felipe. Anak nga lalaki ni Herodes nga Bantogan pinaagi kang Mariamne II, ang anak nga babaye sa Hataas nga Saserdoteng si Simon. Si Felipe mao ang unang bana ni Herodias, kinsa nakigdiborsiyo kaniya aron makigminyo kang Herodes Antipas nga igsoon-sa-amahan ni Felipe. Siya lakbit nga gihisgotan sa Bibliya diha sa Mateo 14:3; Marcos 6:​17, 18; ug Lucas 3:19.

Ang ngalang Herodes Felipe gigamit aron sa pagpalahi kaniya gikan kang Felipe nga tetrarka, kay kining ulahi nga gihisgotan, matod ni Josephus, maoy usa usab ka anak nga lalaki ni Herodes nga Bantogan pinaagi sa laing asawa, si Cleopatra sa Jerusalem.

Mopatim-aw nga si Felipe maoy mopuli sa trono sa iyang amahan, ingong sunod sa kamagulangan human nga ang tulo niya ka igsoon sa amahan nga si Antipater, Alejandro, ug Aristobulo gipamatay sa iyang amahan. Usa sa nag-unang mga testamento ni Herodes nagtala kaniya ingong manununod sunod ni Antipater. Apan siya gisayloan sa kataposang testamento ni Herodes, ug ang gingharian nahiadto kang Arquelao. Giasoy ni Josephus nga gipapas ni Herodes ang ngalan ni Felipe gikan sa iyang testamento tungod kay si Mariamne II, ang inahan ni Felipe, nasayod sa daotang laraw ni Antipater batok kang Herodes apan wala magbutyag niini.

Si Felipe adunay anak nga babaye, si Salome, pinaagi kang Herodias. Dayag nga siya mao ang misayaw sa atubangan ni Herodes Antipas ug, tungod sa sugo sa iyang inahan, gipangayo ang ulo ni Juan nga Tigbawtismo.​—Mat 14:1-13; Mar 6:17-29.

6. Si Felipe nga tetrarka. Anak nga lalaki ni Herodes nga Bantogan pinaagi sa iyang asawa nga si Cleopatra sa Jerusalem. Siya gipadako didto sa Roma. Iyang giminyoan si Salome nga anak nga babaye ni Herodes Felipe ug Herodias. Sa dihang namatay ang iyang amahan, gibahin ni Agusto Cesar ang gingharian ug gihatag kang Felipe ang tetrarkiya sa Iturea, Trakonite, ug uban pang kasikbit nga mga distrito, uban ang tinuig nga buhis nga 100 ka talanton. (Lagmit ang Iturea gidugang ra sa ulahi ug busa wala ilakip ni Josephus.) Siya nagmando sulod sa kapin sa 30 ka tuig. Si Josephus nag-ingon: “Sa iyang pagdumala sa kagamhanan siya kalmado ug dili mabalak-on. Sa pagkatinuod, iyang gigugol ang tanan niyang panahon diha sa teritoryo nga iyang sakop.” Matod ni Josephus nga si Felipe molingkod sa paghukom bisan asa siya ug mohusay sa mga kaso nga walay langan. Siya namatay sa Julias ug gilubong uban ang dakong pagpasigarbo. Sanglit wala siyay mga anak nga lalaki, gidugang ni Emperador Tiberio ang iyang tetrarkiya ngadto sa lalawigan sa Sirya.​—Jewish Antiquities, XVIII, 106-108 (iv, 6).

Ang ngalan ni Felipe gihisgotan kausa sa Bibliya maylabot sa pagpetsa sa ministeryo ni Juan nga Tigbawtismo. (Luc 3:1) Ang teksto dinhi, lakip ang makasaysayanhong impormasyon bahin sa paghari ni Agusto ug Tiberio, nagpakita nga ang ministeryo ni Juan nagsugod niadtong 29 K.P.