Usa ka adlaw nga gilain sa Diyos alang sa pagpahulay gikan sa naandang mga trabaho; ang Igpapahulay gihatag ni Jehova ingong ilhanan tali kaniya ug sa mga anak sa Israel. (Ex 31:​16, 17) Ang Hebreohanong ekspresyon nga yohm hash·shab·bathʹ gikuha gikan sa berbong sha·vathʹ, nga nagkahulogang “pahulay, hunong.” (Gen 2:2; 8:22) Sa Grego, ang he he·meʹra tou sab·baʹtou nagkahulogang “adlaw nga igpapahulay.”

Ang kasaysayan sa pagsaulog sa senemanang 24-oras nga igpapahulay nagsugod sa nasod sa Israel didto sa kamingawan sa ikaduhang bulan human sa ilang Pagpanggula gikan sa Ehipto niadtong 1513 W.K.P. (Ex 16:1) Giingnan ni Jehova si Moises nga ang milagrosong tagana nga mana doblehon sa ikaunom nga adlaw. Sa dihang nahitabo kini, ang mga pangulo sa katigoman nagtaho niining butanga ngadto kang Moises ug niana ang kahikayan alang sa senemanang Igpapahulay gipahibalo. (Ex 16:​22, 23) Ang mga pulong ni Jehova sa Exodo 16:​28, 29 nagpakita nga sukad niadtong panahona ang Israel obligado sa pagtuman niini.

Ang senemanang Igpapahulay gihimong bahin sa usa ka kahikayan sa mga igpapahulay sa dihang ang pakigsaad sa Balaod pormal nga giinagurahan didto sa Bukid sa Sinai wala madugay sa ulahi. (Ex 19:1; 20:8-10; 24:5-8) Kini nga kahikayan sa mga igpapahulay gilangkoban sa daghang matang sa mga igpapahulay: ang ika-7 nga adlaw, ang ika-7 nga tuig, ang ika-50 nga tuig (tuig sa Tinghugyaw), Nisan 14 (Paskuwa), Nisan 15, Nisan 21, Sivan 6 (Pentekostes), Etanim 1, Etanim 10 (Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala), Etanim 15, ug Etanim 22.

Ang pamatuod nga ang Igpapahulay wala isugo kang bisan kinsa nga alagad sa Diyos una pa ang Pagpanggula makita sa Deuteronomio 5:​2, 3 ug Exodo 31:​16, 17: “Dili uban sa atong mga katigulangan nga si Jehova naghimo niini nga pakigsaad, kondili uban kanato.” “Ang mga anak sa Israel kinahanglang magbantay sa igpapahulay . . . sulod sa ilang mga kaliwatan. . . . Tali kanako ug sa mga anak sa Israel kini usa ka ilhanan hangtod sa panahong walay tino.” Kon ang Israel nagsaulog na sa Igpapahulay, kini dili unta magsilbing tigpahinumdom sa pagpagawas kanila ni Jehova gikan sa Ehipto, ingon sa gipakita sa Deuteronomio 5:15. Ang kamatuoran nga may pipila ka Israelinhon nga migawas aron mamunit ug mana sa ikapitong adlaw, bisan pa sa tatawng pagdili niini, nagpakita nga ang pagsaulog sa Igpapahulay maoy bag-o. (Ex 16:11-30) Ang pagkadili makatino kon unsaon  pagdumala ang kaso sa unang gitala nga maglalapas sa Igpapahulay human ihatag ang Balaod didto sa Sinai nagpakita usab nga bag-o lang gimugna ang Igpapahulay. (Num 15:32-36) Samtang didto sa Ehipto, ang mga Israelinhon ingong mga ulipon dili makasaulog sa Igpapahulay bisan pa kon sila nailalom sa maong balaod niadtong panahona. Gani si Paraon mireklamo nga si Moises nakabalda sa trabaho bisan mihangyo lamang siyag tulo ka adlaw aron maghalad ngadto sa Diyos. Unsa pa kaha kon ang mga Israelinhon mopahulay ug usa ka adlaw sa kada pito ka adlaw. (Ex 5:1-5) Bisan tuod ang mga patriarka dayag nga nag-ihap sa gitas-on sa usa ka semana ingong pito ka adlaw, walay ebidensiya nga ang ikapitong adlaw gipalahi. Apan, ang pito nailhan ingong usa ka numero nga sagad nagtumong sa pagkakompleto. (Gen 4:​15, 23, 24; 21:28-32) Ang Hebreohanong pulong nga “panumpa” (sha·vaʽʹ) lagmit nga parehog lintunganayng pulong sa pulong nga nagkahulogang “pito.”

Ang Igpapahulay gisaulog ingong usa ka sagradong adlaw (Deu 5:12), usa ka adlaw sa pagpahulay ug pagmaya alang sa tanan​—mga Israelinhon, mga sulugoon, langyawng mga pumoluyo, ug mga hayop​—nga mohunong sa tanang trabaho. (Isa 58:​13, 14; Os 2:11; Ex 20:10; 34:21; Deu 5:12-15; Jer 17:​21, 24) Usa ka linaing halad-nga-sinunog, uban sa mga halad nga lugas ug ilimnon ang ihalad, dugang pa sa regular nga adlaw-adlawng “makanunayong halad-nga-sinunog.” (Num 28:​9, 10) Ang pasundayag nga tinapay ilisdan ug bag-o diha sa sangtuwaryo, ug ang usa ka bag-ong dibisyon sa mga saserdote mosugod sa ilang mga buluhaton. (Lev 24:5-9; 1Cr 9:32; 2Cr 23:4) Ang mga buluhaton sa mga saserdote wala kunhori sa panahon sa Igpapahulay (Mat 12:5), ug gani ang mga masuso gituli panahon sa Igpapahulay kon kana matunong sa ilang ikawalong adlaw sa kinabuhi. Sa ulahing mga panahon ang mga Hudiyo adunay panultihon, “Walay igpapahulay sulod sa sangtuwaryo,” nga nagkahulogang ang mga buluhaton sa mga saserdote walay undang.​—Ju 7:22; Lev 12:​2, 3; The Temple, ni A. Edersheim, 1874, p. 152.

Sumala sa rabbinikong mga tinubdan, sa dinhi pa si Jesus sa yuta ang tulo ka pagbudyong sa trompeta sa mga ikasiyam nga takna, o alas tres, sa Biyernes sa hapon nagpahibalo nga hapit na ang adlawng Igpapahulay. Niini, ang tanang trabaho ug negosyo ihunong, ang lampara sa Igpapahulay dagkotan, ug ang mga besti alang sa pista isul-ob. Unya ang tulo pa ka pagbudyong magpaila nga ang Igpapahulay nagsugod na. Ang dibisyon sa mga saserdote nga pulihan maghalad sa halad sa buntag panahon sa Igpapahulay ug ang mopuli nga dibisyon maghalad sa halad sa gabii, ug kining duha ka dibisyon magpalabay sa Igpapahulay sulod sa sangtuwaryo. Ang matag usa niini nga mga dibisyon mohatag ngadto sa hataas nga saserdote sa katunga sa pahat niini nga tinapay. Kini kaonon panahon sa Igpapahulay didto mismo sa templo sa mga saserdote nga anaa sa hinlo nga kahimtang. Ang mga ulo sa mga pamilya sa mopuli nga dibisyon magtino pinaagig ripa kon kinsa sa mga pamilya ang mag-alagad sa matag linaing adlaw sa ilang semana sa pag-alagad ug kinsa ang mohimo sa mga buluhaton sa mga saserdote sa panahon sa Igpapahulay.​—Lev 24:​8, 9; Mar 2:​26, 27; The Temple, pp. 151, 152, 156-158.

Adunay kalainan sa mga kinahanglanon alang sa regular nga senemanang Igpapahulay ug sa mga Igpapahulay o “balaang mga panagkatigom” nga nalangkit sa mga pista. (Lev 23:2) Sa katibuk-an, ang senemanang Igpapahulay mas kinutohan; walay trabaho nga mahimong buhaton, mabug-at o magaan (gawas lang sa sulod sa sangtuwaryo). Bisan ang pagpangahoy o paghaling ug kalayo gidili. (Num 15:​32-36; Ex 35:3) Ang pagpanaw gidili usab, kini lagmit gipasukad sa Exodo 16:29. Ang Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala maoy usa ka panahon usab sa pagpahulay gikan sa tanang matang sa trabaho. (Lev 16:29-31; 23:28-31) Hinuon, sa mga adlaw sa balaang panagkatigom sa mga pista walay hago nga trabaho, patigayon, o kalihokan sa negosyo ang buhaton, apan ang pagluto, ang mga pagpangandam alang sa pista, ug uban pa, gitugotan.​—Ex 12:16; Lev 23:​7, 8, 21, 35, 36.

Usahay duha ka legal nga Igpapahulay ang matunong sa samang 24-oras nga yugto, ug kini gitawag nga “dako” nga Igpapahulay, sama sa dihang ang Nisan 15 (usa ka adlawng igpapahulay) natunong sa regular nga Igpapahulay.​—Ju 19:31.

Mga Kaayohan ug Kahinungdanon sa Igpapahulay. Ang paghunong sa tanang trabaho ug pagtuman sa mga kinahanglanon sa ubang hinatag-sa-Diyos nga Igpapahulay dili lamang maghatag ug pahulay sa lawas kondili, labi pang mahinungdanon, maghatag ug kahigayonan sa indibiduwal nga ipasundayag ang iyang pagtuo ug pagkamasinugtanon pinaagi sa pagsaulog sa Igpapahulay. Naghatag kini ug kahigayonan sa mga ginikanan nga isilsil ang mga balaod ug mga sugo sa Diyos diha sa mga hunahuna ug kasingkasing sa ilang mga anak. (Deu 6:4-9) Ang Igpapahulay naandang gigamit alang sa pagkuhag kahibalo sa Diyos ug sa pag-atiman sa espirituwal nga mga panginahanglan, maingon sa gipakita sa tubag sa bana sa Sunaminhon nga babaye sa dihang siya mihangyo nga tugotang makigkita kang Eliseo, ang tawo sa Diyos: “Nganong moadto ka man kaniya karon? Dili man bag-ong bulan ni  igpapahulay.” (2Ha 4:​22, 23) Ug ang mga Levihanon nga nagpuyo sa tibuok yuta sa walay duhaduha naggamit sa Igpapahulay aron itudlo ang Balaod ngadto sa katawhan sa Israel.​—Deu 33:​8, 10; Lev 10:11.

Mahinungdanon nga ang matag Israelinhon kanunayng magtuman sa Igpapahulay tungod kay ang paglapas niini giisip nga usa ka pagrebelde batok kang Jehova ug pagasilotan sa kamatayon. (Ex 31:​14, 15; Num 15:32-36) Ang samang prinsipyo gipadapat usab sa nasod. Ang ilang kinasingkasing nga pagtuman sa tibuok nga kahikayan sa igpapahulay, sa mga adlaw ug mga tuig, maoy mahinungdanon sa ilang padayon nga paglungtad ingong usa ka nasod diha sa ilang hinatag-sa-Diyos nga yuta. Ang dili nila pagtuman sa mga balaod sa Igpapahulay nakaamot ug dako sa ilang pagkapukan ug sa pagkabiniyaan sa yuta sa Juda sulod sa 70 ka tuig aron mahulipan ang mga Igpapahulay nga ilang gilapas.​—Lev 26:31-35; 2Cr 36:​20, 21.

Rabbinikong mga Pagdili sa Igpapahulay. Ang Igpapahulay sa sinugdan gihimo ingong usa ka malipayon, makapalig-on sa espirituwal nga panahon. Apan tungod sa ilang kasibot nga mapalahi gayod ang ilang kaugalingon gikan sa mga Hentil, ang Hudiyong relihiyosong mga pangulo, ilabina human makabalik gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya, inanay nga nagpabug-at niini pinaagi sa pagpadaghan pag-ayo sa mga pagdili sa Igpapahulay ngadto sa 39, uban sa dili-maihap nga ginagmayng mga pagdili. Kini nga mga pagdili, kon tingbon, masulod sa duha ka dagkong tomo. Pananglitan, ang pagdakop ug pulgas gidili kay kini maoy pagpangayam. Ang usa nga nag-antos dili hatagan ug kahupayan gawas kon nameligro sa kamatayon. Ang bukog dili mahimong tul-iron, ni ang nalisa mahimong bendahean. Ang tinuod nga katuyoan sa Igpapahulay gihimong kawang niining Hudiyo nga relihiyosong mga pangulo, kay ang mga tawo gihimo nilang mga ulipon sa tradisyon, imbes nga ang Igpapahulay magmapuslanon sa mga tawo aron sa pagpasidungog sa Diyos. (Mat 15:​3, 6; 23:2-4; Mar 2:27) Sa dihang ang mga tinun-an ni Jesus nangutlo ug lugas ug nagkusokuso niini sa ilang mga kamot aron kaonon, lagmit nga sila giakusahan ug duha ka paglapas, nga mao, ang pag-ani ug ang paggiok panahon sa Igpapahulay. (Luc 6:​1, 2) Ang mga rabbi adunay panultihon: “Ang kasal-anan ni bisan kinsa nga estriktong nagtuman sa tanang balaod sa Igpapahulay, bisan pa kon siya magsisimba sa idolo, kini pasayloon.”

Wala Isugo sa mga Kristohanon. Si Jesus, ingong usa ka Hudiyo nga ilalom sa Balaod, nagtuman sa Igpapahulay sumala sa gilatid sa Pulong sa Diyos (dili sa mga Pariseo). Nahibalo siya nga subay sa balaod ang paghimog maayong mga butang panahon sa Igpapahulay. (Mat 12:12) Hinunoa, ang inspirado nga Kristohanong mga sinulat nag-ingon nga “si Kristo mao ang kataposan sa Balaod” (Rom 10:4), nga mosangpot sa ‘pagpagawas sa mga Kristohanon gikan sa Balaod.’ (Rom 7:6) Si Jesus ni ang iyang mga tinun-an wala mohimog kalainan tali sa gitawag nga moral ug seremonyal nga mga balaod. Sila mikutlo gikan sa ubang mga bahin sa Balaod ingon man gikan sa Napulo ka Sugo ug giisip nga kining tanan parehong gikinahanglan nga sundon niadtong nailalom sa Balaod. (Mat 5:21-48; 22:37-40; Rom 13:8-10; San 2:​10, 11) Ang Kasulatan dayag nga nag-ingon nga ang halad ni Kristo ‘naghanaw . . . sa Balaod sa mga sugo nga naglangkob ug mga mando’ ug nga ang Diyos ‘nagpapas sa sinulat-sa-kamot nga dokumento batok kanato, nga gilangkoban sa mga sugo . . . ug Siya nagkuha niini pinaagi sa paglansang niini sa estaka sa pagsakit.’ Ang tibuok Moisesnong Balaod mao ang “gihanaw,” “gipapas,” “gikuha.” (Efe 2:13-15; Col 2:​13, 14) Busa, ang tibuok nga kahikayan sa mga Igpapahulay, kini man mga adlaw o mga tuig, gitapos duyog sa uban pang bahin sa Balaod pinaagi sa halad ni Kristo Jesus. Tungod niini mahimong tamdon sa mga Kristohanon ang “usa ka adlaw nga sama ra sa tanan,” kini man igpapahulay o laing adlaw, nga dili mahadlok nga hukman sa laing tawo. (Rom 14:4-6; Col 2:16) Si Pablo miingon labot niadtong makutihong nagbantay sa “mga adlaw ug mga bulan ug mga yugto sa panahon ug mga tuig”: “Nahadlok ako alang kaninyo, nga sa unsa mang paagi ako nagbudlay sa walay kapuslanan labot kaninyo.”​—Gal 4:​10, 11.

Human sa kamatayon ni Jesus, ang iyang mga apostoles wala gayod magsugo nga saulogon ang Igpapahulay. Ang Igpapahulay wala ilakip ingong usa ka Kristohanong kinahanglanon diha sa Buhat 15:​28, 29, o sa ulahing panahon. Ni sila nagmugna ug bag-ong igpapahulay, usa ka “adlaw sa Ginoo.” Bisan tuod si Jesus gibanhaw sa adlaw nga gitawag karon ug Dominggo, wala gayod ipakita sa Bibliya nga ang adlaw sa iyang pagkabanhaw kinahanglang saulogon ingong usa ka “bag-o” nga igpapahulay o kaha sa lain nga paagi. Ang 1 Corinto 16:2 ug Buhat 20:7 gigamit sa pipila ingong pasukaranan sa pagsaulog sa Dominggo ingong igpapahulay. Hinunoa, ang unang teksto nga gihisgotan nagpakita lamang nga gihatagag instruksiyon ni Pablo ang mga Kristohanon sa paggahin ug tinong kantidad sa matag unang adlaw sa semana diha sa ilang mga balay alang sa ilang nanginahanglang mga igsoon didto sa Jerusalem. Ang salapi dili ihatag didto sa ilang dapit nga tigomanan kondili tigomon hangtod sa pag-abot ni Pablo. Kon bahin sa ikaduhang  teksto, makataronganon lamang nga si Pablo makigkita sa mga igsoon didto sa Troas sa unang adlaw sa semana, sanglit mobiya na siya sa pagkasunod adlaw.

Pinasukad sa nahisgotan na, tin-aw nga ang literal nga pagsaulog sa mga adlaw ug mga tuig nga Igpapahulay maoy dili bahin sa unang-siglo nga Kristiyanidad. Sukad lamang niadtong 321 K.P. nga si Constantino nagsugo nga ang Dominggo (Latin: dies Solis, usa ka karaang titulo nga nalangkit sa astrolohiya ug pagsimba sa adlaw, dili Sabbatum [Igpapahulay] o dies Domini [adlaw sa Ginoo]) himoong adlaw sa pagpahulay alang sa tanan gawas sa mga mag-uuma.

Pagsulod Ngadto sa Kapahulayan sa Diyos. Sumala sa Genesis 2:​2, 3, human sa ikaunom nga adlaw o yugto sa paglalang, ang Diyos “mipahulay sa ikapitong adlaw,” nga mihunong sa pagpanglalang maylabot sa yuta, ingon sa gihubit sa Genesis kapitulo 1.

Gipakita ni apostol Pablo diha sa Hebreohanon, kapitulo 3 ug 4, nga ang mga Hudiyo didto sa kamingawan wala makasulod sa kapahulayan o igpapahulay sa Diyos, tungod sa ilang pagkadili-masinugtanon ug kawalay-pagtuo. (Heb 3:​18, 19; Sal 95:​7-11; Num 14:​28-35) Kadtong nakasulod sa Yutang Saad ilalom ni Josue nakasinatig kapahulayan, apan dili ang bug-os nga kapahulayan nga mapahimuslan ilalom sa Mesiyas. Kadto maoy larawan lamang, o landong sa katinuoran. (Jos 21:44; Heb 4:8; 10:1) Apan, si Pablo nagpatin-aw, “adunay nagpabilin nga usa ka pagpahulay sa igpapahulay alang sa katawhan sa Diyos.” (Heb 4:9) Busa kadtong nagmasinugtanon ug nagpasundayag ug pagtuo kang Kristo makapahimulos ug “usa ka pagpahulay sa igpapahulay” gikan sa ilang “kaugalingong mga buhat,” mga buhat nga pinaagi niana ilang gitinguha kanhi nga pamatud-ang matarong ang ilang kaugalingon. (Itandi ang Rom 10:3.) Sa ingon gipakita ni Pablo nga ang igpapahulay o kapahulayan sa Diyos nagpadayon pa sa iyang adlaw ug ang mga Kristohanon misulod niini, nga nagpakitang ang gitas-on sa adlaw sa kapahulayan sa Diyos maoy linibo ka katuigan.​—Heb 4:​3, 6, 10.

“Ginoo sa Igpapahulay.” Samtang dinhi sa yuta, gihisgotan ni Jesu-Kristo ang iyang kaugalingon ingong “Ginoo sa igpapahulay.” (Mat 12:8) Ang literal nga adlawng Igpapahulay, nga gihimo aron mahatagag kahupayan ang mga Israelinhon gikan sa ilang mga kahago, maoy “landong sa mga butang nga moabot, apan ang katinuoran iya ni Kristo.” (Col 2:​16, 17) Maylabot sa “mga butang nga moabot,” adunay usa ka igpapahulay nga si Jesus mao ang Ginoo. Ingong Ginoo sa mga ginoo, si Kristo magmando sa tibuok yuta sulod sa usa ka libo ka tuig. (Pin 19:16; 20:6) Sa panahon sa iyang yutan-ong ministeryo, gihimo ni Jesus ang pipila sa iyang labing talagsaong mga milagro panahon sa Igpapahulay. (Luc 13:​10-13; Ju 5:​5-9; 9:​1-14) Kini dayag nga nagpakita sa matang sa kahupayan nga iyang ipadangat sa dihang iyang ituboy ang katawhan ngadto sa espirituwal ug pisikal nga kahingpitan sa panahon sa iyang nagsingabot nga Milenyong Pagmando, nga tungod niana kini mahisamag usa ka yugto sa pagpahulay alang sa yuta ug sa katawhan.​—Pin 21:​1-4.