Insekto
Sa dihang gulang na, kini nga matang sa invertebrate, o mananap nga walay dugokan, mailhan pinaagi sa lawas niini nga may tulo ka bahin, ang ulo, thorax (ang samag dughan nga bahin), ug tiyan, may unom ka tiil, usa ka paris nga antena, ug sagad nga may duha o upat ka pako.
Ang mahulagwayong pinulongan sa Bibliya naghisgot sa mga insekto ingong “nagalakaw pinaagi sa upat ka tiil.” Dayag nga si Moises nasayod nga ang mga insekto may unom ka tiil. Busa tino nga ang gihisgotan dinhi mao ang paagi sa ilang paglakaw imbes ang gidaghanon sa ilang mga tiil. Adunay pak-an nga mga insekto, lakip niini ang mga putyokan, mga langaw, ug mga ligwan, nga nagalakaw pinaagi sa ilang unom ka tiil sama sa paglakaw sa upat ug tiil nga mga mananap. Ang ubang mga insekto, sama sa mga dulon, adunay duha ka igluluksong mga tiil ug busa sa literal naggamit sa laing upat ka tiil sa pagkamang.—Lev 11:20-23.
Ang kapin sa 800,000 ka nailhang nagkadaiyang matang sa mga insekto nagtaganag nagkalainlain nga talan-awon. Samtang ang uban dagtom ug kolor, ang uban dan-ag ug mga kolor ug may matahom nga mga disenyo. Makita diha niini ang tanang kolor sa balangaw. Nagkadaiya ang gidak-on sa mga insekto, gikan sa kinagamyang mga bakukang nga makalusot sa mata sa dagom ngadto sa talagsaong mga insekto nga gitawag ug mga “walking stick” nga ang gitas-on kapin sa 30 sm (1 p). Ang mga insekto adunay organisadong mga komunidad, mga magtutukod, batid sa agrikultura, tiggama, tiglupad sa halayo, ekspertong mga tiglukso, tiglangoy, ug tigkalot. Pinaagi sa pagtuon ug sa pag-obserbar, ang tawo daghan ug makat-onan gikan sa mga insekto, ang labing hinungdanon mao nga sila gilalang sa Diyos, gihatagan ug kinaiyanhong kaalam, dili kay sulagma lamang kondili pinaagi sa Tinubdan sa tanang kaalam, si Jehova.—Job 12:7-9.
Bisan tuod giisip sa daghan ang mga insekto ingong mga dangan nga modaot sa mga pananom ug sa mga kabtangan sa tawo ug mopakaylap ug sakit, sa pagkatinuod diyutay lang kaayo sa mga insekto ang matawag nga makadaot ubos sa presenteng mga kahimtang. Ang kadaghanan ikaingon nga neyutral o kaha mapuslanon sa tawo sa direkta o dili-direktang paagi.
Ang mga insekto adunay mahinungdanong relasyon sa mga tanom. Gibanabana nga 85 porsiyento sa mamulak nga mga tanom ang bug-os o sa bahin nagdepende sa polinasyon sa insekto. Ang mga insekto adunay mapuslanon usab nga papel ingong mga tigpatambok ug mga tighinlo sa yuta. Ang mga tina ug mga shellac gipatungha gikan sa mga insektong scale. Sa Tungang Sidlakan, ang mga insekto, sama sa mga dulon, ginakaon na sulod sa kasiglohan. Kon dili pa tungod sa mga insekto, wala untay dugos ug seda.
Sa pagkatinuod ang mga insekto adunay dakong papel labot sa uban pang yutan-ong mga linalang. Si Carl D. Duncan, propesor sa entomolohiya ug botaniya, nag-ingon: “Dili paghingapin kon ingnon nga ang mga insekto mas labaw nga nagtino sa kinaiyahan sa kalibotan sa tawo kay sa tawo mismo, ug kon ang mga insekto sa kalit bug-os mawala, ang kalibotan mausab pag-ayo nga kaduhaduhaan gayod kon mahimo sa tawo nga imentinar ang bisan unsang organisadong katilingban.”—Annual Report of the Smithsonian Institution, 1947, p. 346.