Usa ka sambog sa humot nga mga tagok ug mga balsamo nga inanayng masunog, nga magpagula ug mahumot nga alimyon. Ang Hebreohanong mga pulong nga qetoʹreth ug qetoh·rahʹ maoy gikan sa lintunganayng pulong nga qa·tarʹ, nga nagkahulogang “paghimog gipaaso nga halad.” Ang katumbas niini sa Kristohanon Gregong Kasulatan mao ang thy·miʹa·ma.

Ang sagradong insenso nga gilagda nga gamiton didto sa tabernakulo sa kamingawan maoy gama sa mahalong mga sambog nga giamot sa kongregasyon. (Ex 25:​1, 2, 6; 35:​4, 5, 8, 27-29) Sa paghatag sa Diyos sa pormula sa pagsagol niining upat ka sambog, si Jehova miingon kang Moises: “Pagkuha ug mga pahumot: mga tinulo nga estacte ug onika ug pinahumotan nga galbanum ug lunsay nga kamangyan. Kinahanglan nga sama ang gidaghanon sa matag usa. Ug himoon mo kini nga insenso, usa ka sambog sa mga yerbang-paalimyon, nga gama sa usa ka tighimog pahumot, inasinan, lunsay, butang nga balaan. Ug dugmokon mo ang pipila niini aron mapolbos, ug ibutang mo ang pipila niini sa atubangan sa Pagpamatuod sulod sa tolda nga tagboanan, diin didto akong ipadayag ang akong kaugalingon kanimo. Kinahanglan nga labing balaan kini alang kaninyo.” Dayon, aron ipasiugda diha kanila ang bugtong nga paggamit sa insenso ug ang pagkabalaan niini, si Jehova midugang: “Bisan kinsa nga maghimo ug sama niini aron tagamtamon ang kahumot niini pagaputlon gikan sa iyang katawhan.”​—Ex 30:34-38; 37:29.

Sa ulahi gidugang sa rabbinikong mga Hudiyo ang ubang mga sambog alang sa insenso sa templo, si Josephus nag-ingon nga kini naggikan sa 13 ka mahumot nga mga yerbang-paalimyon. (The Jewish War, V, 218 [v, 5]) Sumala kang Maimonides, ang pipila niining gidugang nga mga sambog naglakip sa amber, casia, kaningag, mira, safron, ug nardo.

Sa K nga tumoy sa Balaang lawak sa tabernakulo, sunod sa kortina nga nagbulag niini gikan sa Labing Balaan, nahimutang ang “halaran sa insenso.” (Ex 30:1; 37:25; 40:​5, 26, 27) Dihay pareho usab nga halaran sa insenso sa templo ni Solomon. (1Cr 28:18; 2Cr 2:4) Diha niini nga mga halaran, ang sagradong insenso gisunog sa matag buntag ug gabii. (Ex 30:​7, 8; 2Cr 13:11) Kas-a sa usa ka tuig sa Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala, kuhaon ang mga baga gikan sa halaran ug ibutang kini sa usa ka insensaryo ug uban sa duha ka hakop nga insenso dad-on kini ngadto sa Labing Balaan, diin didto paasohon ang insenso atubangan sa lingkoranan sa kaluoy sa arka sa pagpamatuod.​—Lev 16:​12, 13.

Ang Hataas nga Saserdoteng si Aaron sa sinugdan mao ang nagtanyag ug insenso diha sa halaran. (Ex 30:7) Apan, ang iyang anak nga si Eleasar mao ang gitugyanan sa pagdumala sa insenso ug sa ubang mga butang sa tabernakulo. (Num 4:16) Mopatim-aw nga ang pagsunog ug insenso, gawas sa Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala, dili lamang buluhaton sa hataas nga saserdote, sanglit ang luyoluyong saserdote nga si Zacarias (amahan ni Juan nga Tigbawtismo) gihisgotan nga nagbuhat usab niini nga pag-alagad. (Luc 1:8-11) Wala madugay human sugdi ang pagpang-alagad sa tabernakulo, ang duha ka anak nga lalaki ni Aaron nga si Nadab ug Abihu gipatay ni Jehova tungod kay misulay sa pagtanyag ug insenso pinaagi sa “ginadili nga kalayo.” (Lev 10:​1, 2; itandi ang Ex 30:9; tan-awa ang ABIHU.) Sa ulahi, si Kore ug ang 250 ka uban pa, ang tanan mga Levihanon apan dili kaliwat sa mga saserdote, mirebelde batok sa Aaronikong pagkasaserdote. Ingong pagtino si Moises nagsugo kanila sa pagkuhag mga insensaryo ug sa pagsunog ug insenso diha sa ganghaan sa tabernakulo aron  ipakita ni Jehova kon siya nagdawat ba kanila ingong iyang mga saserdote. Ang maong grupo nangamatay samtang nagbuhat niana, nga nagkupot sa ilang mga insensaryo. (Num 16:​6, 7, 16-18, 35-40) Ingon man usab, si Haring Uzzias gisanla sa dihang siya sa pagkamapangahason misulay sa pagsunog ug insenso diha sa templo.​—2Cr 26:16-21.

Sa paglabay sa panahon, ang nasod sa Israel nahimong mapinasagdanon kaayo sa gilagda nga pagsimba kang Jehova nga tungod niana ilang gisirad-an ang templo ug nagsunog ug insenso sa ubang mga halaran. (2Cr 29:7; 30:14) Mas daotan pa kay niana, sila nagsunog ug insenso ngadto sa ubang mga diyos nga kanila sila namampam, ug sa ubang mga paagi ilang gipasipalahan ang balaang insenso, nga ang tanan maoy dulumtanan sa panan-aw ni Jehova.​—Eze 8:​10, 11; 16:​17, 18; 23:​36, 41; Isa 1:13.

Kahulogan. Ang pakigsaad sa Balaod may landong sa mas maayong mga butang nga moabot (Heb 10:1), ug mopatim-aw nga ang pagsunog ug insenso ubos niana nga kahikayan naghawas sa dalawatong mga pag-ampo sa matinumanong mga alagad sa Diyos. Ang salmista mipahayag, “Hinaot ang akong pag-ampo maandam ingon sa insenso sa imong [si Jehova] atubangan.” (Sal 141:2) Sa ingon usab, ang simboliko kaayong basahon sa Pinadayag naghubit niadtong naglibot sa langitnong trono sa Diyos nga nagkupot ug “mga bulawang panaksan nga puno sa insenso, ug ang insenso mao ang mga pag-ampo sa mga balaan.” ‘Ang usa ka manulonda gihatagan ug daghang insenso aron ihalad kini uban sa mga pag-ampo sa tanang balaan ibabaw sa halaran nga bulawan nga diha sa atubangan sa trono.’ (Pin 5:8; 8:​3, 4) Sa daghang kahimtang ang pagsunog ug insenso nagsilbing haom nga simbolo sa mga pag-ampo sa mga balaan nga ‘gihimo o gitanyag’ (Heb 5:7) sa magabii ug sa maadlaw (1Te 3:10), ug maoy makapahimuot kang Jehova.​—Pr 15:8.

Siyempre, ang insenso dili maghimo sa mga pag-ampo sa bakak nga mga magsisimba nga dalawaton sa Diyos. (Pr 28:9; Mar 12:40) Sa laing bahin, ang mga pag-ampo sa usa ka tawong matarong pagadunggon. (San 5:16) Sa ingon, sa dihang nahitabo ang hampak gikan sa Diyos, si Aaron nagdali sa ‘pagbutang ug insenso ug mihimog pagtabon-sa-sala alang sa katawhan.’​—Num 16:46-48.

Wala Magsunog ang mga Kristohanon. Bisan tuod ang mga insenso ginasunog karon sa pipila ka relihiyon sa Kakristiyanohan, ingon man usab sa Budhistang mga templo, walay makitang basehanan sa Kasulatan nga ang maong pagsunog gibuhat sa mga Kristohanon. Ang mga insensaryo wala ilakip sa mga sudlanan nga gigamit sa simbahan sa unang upat ka siglo sa Komong Panahon, ug sukad lamang kang Gregorio nga Bantogan (sa ulahing bahin sa ikaunom nga siglo) nga dihay tin-awng pamatuod nga ang insenso gigamit diha sa mga pag-alagad sa simbahan. Dayag nga tungod sa pag-abot ni Kristo ug sa paglansang sa pakigsaad sa Balaod ug sa mga kalagdaan niini ngadto sa estaka sa pagsakit (Col 2:14), ug ilabina human wagtanga sa bug-os ang templo ug ang Aaronikong pagkasaserdote, nga gihunong na ang pagsunog ug insenso diha sa pagsimba sa Diyos. Wala awtorisahi ang Kristohanong kongregasyon sa paggamit niini, ug ang unang mga Kristohanon, sama sa mga Hudiyo, wala gayod sa tagsatagsa magsunog ug insenso alang sa relihiyosong mga katuyoan.

Ang unang mga Kristohanon midumili usab sa pagsunog ug insenso sa pagpasidungog sa emperador, bisan pag sila patyon tungod niini. Sama sa giingon ni Daniel P. Mannix: “Diyutay ra kaayong mga Kristohanon ang mitalikod sa ilang pagtuo, bisan tuod sagad nga anaa ra sa arena ang halaran nga kanunayng may kalayo aron sila dali rang makahalad. Ang buhaton lamang sa binilanggo mao ang pagsabwag ug usa ka pudyot nga insenso diha sa kalayo ug siya hatagan ug Sertipiko sa Paghalad ug mahimong gawasnon. Gipatin-aw usab pag-ayo kaniya nga siya wala magsimba sa emperador; apan nagdawat lamang sa pagkadiyos sa emperador ingong ulo sa Romanhong estado. Sa gihapon, halos walay mga Kristohanon ang nagpahimulos sa gihatag nga higayon aron makalingkawas.”​—Those About to Die, 1958, p. 137.

Si Tertullian (sa ikaduha ug ikatulong siglo K.P.) nag-ingon nga ang mga Kristohanon dili gani makigbahin sa pagnegosyog insenso. (On Idolatry, kap. XI) Apan sa kasukwahi, ang mga magpapatigayon ug insenso nagpatigayon uban sa simboliko nga Dakong Babilonya.​—Pin 18:​11, 13.