Javan
Ang ikaupat nga gitalang anak nga lalaki ni Japet ug ang amahan ni Elisa, Tarsis, Kitim, ug Dodanim (o Rodanim). Ingong mga kaliwat ni Noe human sa Lunop, sila lakip niadtong nanimuyo “sa kapuloan sa mga nasod,” diin kining mga pulonga mahimong magtumong usab sa kabaybayonan ug dili lamang sa mga pulo nga gilibotan sa tubig. (Gen 10:2, 4, 5; 1Cr 1:5, 7) Ang ebidensiya sa kasaysayan nagpakita nga ang mga kaliwat ni Javan ug ang iyang upat ka anak nanimuyo sa mga pulo ug kabaybayonan sa Dagat Mediteranyo gikan sa Cipro (Kitim) hangtod sa kasadpang Mediteranyo.—Tan-awa ang DODANIM; ELISA; KITIM; TARSIS Num. 1.
Si Javan (Heb., Ya·wanʹ) gipaila ingong ang katigulangan sa karaang mga Ionian, nga gitawag sa pipila ingong “ang ginikanang tribo sa mga Grego.” (Commentary on the Old Testament, ni C. F. Keil ug F. Delitzsch, 1973, Tomo I, The First Book of Moses, p. 163) Ang ngalang I·aʹo·nes gigamit sa magbabalak nga si Homer (lagmit sa ikawalong siglo W.K.P.) nga nagtumong sa unang mga Grego, ug sugod kang Sargon II (ikawalong siglo W.K.P.), ang ngalang Jawanu makita na diha sa mga Asiryanhong mga inskripsiyon.
Paglabay sa panahon ang ngalang Ionia nagtumong na lamang sa Attica (ang rehiyon nga naglibot sa Atenas), sa kasadpang kabaybayonan sa Asia Minor (nga mao ang kabaybayonan sa ulahing mga lalawigan sa Lydia ug Caria), ug sa kasikbit nga mga pulo sa Dagat Aegean. Ang dagat nga nahimutang taliwala sa habagatang Gresya ug habagatang Italya nagbaton gihapon sa ngalang Ionian, ug kining ngalana giila nga karaan na kaayog gigikanan, nga nagpaluyo sa ideya nga kini nga porma sa ngalang Javan sa usa ka higayon gigamit alang sa yuta sa Gresya ingon man sa ulahing mas gamayng dapit nga gitawag ug “Ionia.”
Human sa asoy sa Genesis, ang mga kaliwat ni Javan unang gihisgotan sa mga ulahing bahin sa ikasiyam nga siglo W.K.P. pinaagi ni manalagnang Joel. Didto ang manalagna nagsaway sa mga taga-Tiro, taga-Sidon, ug sa mga Filistehanon tungod sa pagbaligya sa mga anak sa Juda ug Jerusalem diha sa ilang pagnegosyog ulipon uban sa “mga anak sa mga Grego” (sa literal, “mga Javanhanon” o “mga Ionian”). (Joe 3:4-6) Si Isaias, sa ikawalong siglo W.K.P., nagtagna nga ang pipila ka Hudiyo nga maluwas sa kasuko sa Diyos mopanaw ngadto sa daghang kayutaan, lakip sa “Javan,” ug didto sila magmantala sa himaya ni Jehova.—Isa 66:19.
Ang mga ulipon ug ang mga butang nga tumbaga gitala sa hinapos sa ikapito o sa sayong bahin sa ikaunom nga siglo W.K.P. ingong mga butang nga gisuplay sa “Javan, Tubal ug Mesek [kining ulahi nga mga dapit lagmit nahimutang sa sidlakang Asia Minor o dapit sa A niini]” ngadto sa adunahang sentro sa komersiyo sa Tiro. (Eze 27:13) Ang bersikulo 19 sa maong tagna naghisgot na usab sa Javan, apan sanglit ang ubang mga dapit nga gihisgotan diha sa konteksto anaa sa Sirya, Palestina, ug Arabia, ang pipila nagtuo nga ang paglutaw sa ngalan diha sa maong teksto maoy tungod sa sayop sa magkokopya. Imbes nga mabasa nga “ug sa Javan gikan sa Uzal,” ang Gregong Septuagint naghubad sa Javan ingong “bino,” busa mabasa nga, “ug may bino. Gikan sa Asel [Uzal].” (LXX, Thomson) Ang Revised Standard Version mabasa nga “ug ang bino gikan sa Uzal.” Apan, ang uban nagtuo nga ang Javan dinhi lagmit nagtumong sa usa ka Gregong kolonya nga nahimutang sa Arabia o nga kini tingali maoy ngalan sa usa ka Arabianhong tribo o lungsod.
Sa tagna ni Daniel, ang “Javan” sagad nga gihubad sa mga maghuhubad ingong “Gresya” sanglit kini nga kahulogan gihimong dayag diha sa makasaysayanhong katumanan sa mga sinulat ni Daniel. (Dan 8:21; 10:20; 11:2) Busa, sa susama, ang tagna ni Zacarias (520-518 W.K.P.) nagtagna sa malamposong pagpakiggubat sa ‘mga anak sa Zion’ batok sa Javan (Gresya).—Zac 9:13.