Ang hiyas o kahimtang sa pagpakitag aktibong interes alang sa kaayohan sa uban; mahigalaon ug matinabangon nga mga buhat o pabor. Ang pangunang pulong alang sa “kalulot” diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan mao ang khre·stoʹtes. Si Jehova nga Diyos mao ang nanguna ug ang labing maayong panig-ingnan nga nagpakitag kalulot sa daghan kaayong paagi ngadto sa uban, bisan ngadto sa mga dili-mapasalamaton ug daotan, nga nag-awhag kanila sa paghinulsol. (Luc 6:35; Rom 2:4; 11:22; Tit 3:​4, 5) Ang mga Kristohanon usab, nga ilalom sa masayon nga yugo ni Kristo (Mat 11:30), giawhag sa pagsul-ob sa kalulot (Col 3:12; Efe 4:32) ug sa pag-ugmad sa bunga sa espiritu sa Diyos, nga naglakip sa kalulot. (Gal 5:22) Niining paagiha sila nagrekomendar sa ilang kaugalingon ingong mga ministro sa Diyos. (2Co 6:4-6) “Ang gugma . . . maluloton.”​—1Co 13:4.

Ang “kalulot” (o, pagkamakataronganon; sa literal, pagkamapahiuyonon; Gr., e·pi·ei·kiʹa) maoy usa ka talagsaong hiyas ni Kristo Jesus. (2Co 10:​1, ftn sa Rbi8) Si Pablo gipakitaan ug talagsaong “tawhanon nga kalulot” (sa literal, pagmahal alang sa katawhan; Gr., phi·lan·thro·piʹa) sa mga molupyo sa Malta.​—Buh 28:​2, ftn sa Rbi8.

Mahigugmaong-Kalulot sa Diyos. Sa Kristohanon Gregong Kasulatan ingon man sa Hebreohanong Kasulatan, sagad nga gihisgotan ang kalulot. Ang Hebreohanong pulong nga cheʹsedh, sa dihang gigamit maylabot sa kalulot, makita sa 245 ka beses. Ang kaamgid nga berbong cha·sadhʹ nagkahulogan nga “magmaunongon (o, mahigugmaong-kalulot)” ug kini may diwa nga labaw pa sa malumong pagtagad o kalulot nga pinasukad sa gugma, bisan tuod nga lakip niini ang maong mga hiyas. (Sal 18:​25, ftn sa Rbi8) Ang cheʹsedh maoy kalulot nga mahigugmaong mounong sa usa ka butang hangtod nga ang katuyoan niini maylabot nianang butanga matuman. Sumala sa Theological Dictionary of the Old Testament, ang cheʹsedh “maoy aktibo, makatilingbanon, ug malahutayon. . . . [Ang cheʹsedh] kanunayng nagtumong dili lamang sa usa ka tawhanong tinamdan, kondili sa buhat usab nga mitungha tungod niini nga tinamdan. Kini maoy usa ka buhat nga nagpreserbar o nagpatunhay sa kinabuhi. Kini maoy pagtabang alang sa usa nga nag-antos sa kaalaotan o kasakitan. Kini maoy kapahayagan sa panaghigalaay o pagkadebotado. Kini nangagpas sa maayo ug dili sa daotan.” (Giedit ni G. J. Botterweck ug H. Ringgren, 1986, Tomo 5, p. 51) Busa, sa mas lapad nga diwa ang cheʹsedh gihubad nga “mahigugmaong-kalulot,” o, tungod kay nalangkit niini ang pagkamatinumanon, panaghiusa, ug ang napamatud-ang pagkamaunongon, ang laing hubad mao ang “maunongong gugma.” Sa plural kini mahimong hubaron nga “mga mahigugmaong-kalulot,” “mga buhat sa maunongong gugma,” “bug-os nga mahigugmaong-kalulot,” o “bug-os nga maunongong gugma.”​—Sal 25:​6, ftn sa Rbi8; Isa 55:​3, ftn sa Rbi8.

Ang mahigugmaong-kalulot maoy usa ka bililhong hiyas ni Jehova nga Diyos nga iyang gikahimut-an, ug kini madayag sa tanan niyang mga pagpakiglabot sa iyang mga alagad. (Sal 36:7; 62:12; Miq 7:18) Kay kon dili pa, sila unta dugay nang nangahanaw. (Lam 3:22) Busa, si Moises nakapangamuyo alang sa masinupakon nga Israel pinasukad sa bantogang ngalan ni Jehova ug tungod kay Siya usa ka Diyos sa mahigugmaong-kalulot.​—Num 14:13-19.

Ang Kasulatan nagpakita nga ang mahigugmaong-kalulot o maunongong gugma ni Jehova gipasundayag sa nagkadaiyang mga paagi ug ilalom sa lainlaing mga kahimtang​—sa mga buhat sa pagluwas ug sa pagtipig nga buhi (Sal 6:4; 119:​88, 159),  ingong panalipod ug proteksiyon (Sal 40:11; 61:7; 143:12), ug sa paghatag ug kahupayan gikan sa mga kasakitan (Ru 1:8; 2:20; Sal 31:​16, 21). Tungod niini ang usa ka tawo mahimong mapasig-uli gikan sa sala (Sal 25:7), makalahutay, ug mapalig-on. (Sal 94:18; 117:2) Pinaagi niini ang mga pinili sa Diyos matabangan. (Sal 44:26) Ang mahigugmaong-kalulot sa Diyos gipasundayag ug dako diha sa mga kahimtang ni Lot (Gen 19:18-22), Abraham (Miq 7:20), ug Jose (Gen 39:21). Giila usab nga kini nakaamot labot sa pagpili ug asawa alang kang Isaac.​—Gen 24:12-14, 27.

Sa pagkamugna sa nasod sa Israel ug human niana, ang mahigugmaong-kalulot ni Jehova maylabot sa iyang pakigsaad padayong napadako. (Ex 15:13; Deu 7:12) Tinuod kini sa kahimtang ni David (2Sa 7:15; 1Ha 3:6; Sal 18:50), ingon man kang Esdras ug niadtong uban kaniya (Esd 7:28; 9:9), ug ingon man usab sa “libolibo” nga uban pa (Ex 34:7; Jer 32:18). Sa pagpaluyo sa iyang pakigsaad sa gingharian uban kang David, si Jehova nagpadayon sa pagpahayag sa iyang mahigugmaong-kalulot bisan human sa kamatayon ni Jesus, tungod kay Siya nagbanhaw niini nga “maunongon” ingong katumanan sa tagna: “Akong ihatag kaninyo ang kasaligan nga mga mahigugmaong-kalulot nga gisaad kang David.”​—Sal 16:10; Buh 13:34; Isa 55:3.

Ang mahigugmaong-kalulot ni Jehova maoy nakapadani sa mga tawo ngadto kaniya. (Jer 31:3) Sila nagasalig niini (Sal 13:5; 52:8), nagalaom niini (Sal 33:​18, 22), nagaampo alang niini (Sal 51:1; 85:7; 90:14; 109:26; 119:41), ug nahupay tungod niini (Sal 119:76). Sila nagpasalamat usab kang Jehova tungod sa iyang mahigugmaong-kalulot (Sal 107:​8, 15, 21, 31), sila nagabulahan ug nagadayeg kaniya tungod niini (Sal 66:20; 115:1; 138:2), ug sila nagsaysay ngadto sa uban bahin niini (Sal 92:2). Sama kang David, dili gayod nila kini tagoan (Sal 40:10), tungod kay kini maayo (Sal 69:16; 109:21) ug kini maoy usa ka dakong tinubdan sa pagmaya. (Sal 31:7) Sa pagkatinuod kini nga mahigugmaong-kalulot sa Diyos maoy sama sa usa ka maanindot nga agianan nga pagalaktan.​—Sal 25:10.

Sa ubang mga teksto sa Bibliya ang nagaawas nga kadagaya sa mahigugmaong-kalulot sa Diyos (Sal 5:7; 69:13; Jon 4:2), ang kadako niini (Num 14:19), ug ang kamakanunayon niini (1Ha 8:23) gipasiugda. Kini maoy ingon kataas sa kalangitan (Sal 36:5; 57:10; 103:11; 108:4), mipuno sa yuta (Sal 33:5; 119:64), ug gipaabot ngadto sa usa ka libo ka kaliwatan (Deu 7:9) ug “hangtod sa panahong walay tino” (1Cr 16:​34, 41; Sal 89:2; Isa 54:​8, 10; Jer 33:11). Sa Salmo 136 ang tanang 26 ka bersikulo nagsubli sa prase, ‘Ang mahigugmaong-kalulot ni Jehova maoy hangtod sa panahong walay tino.’

Kining kahibulongang hiyas ni Jehova, ang iyang mahigugmaong-kalulot, sagad gihisgotan duyog sa ubang halangdong mga hiyas​—ang kaluoy, pagkamapuangoron, kamatuoran, pagpasaylo, pagkamatarong, pakigdait, paghukom, ug hustisya sa Diyos.​—Ex 34:6; Neh 9:17; Sal 85:10; 89:14; Jer 9:24.

Mahigugmaong-Kalulot sa Tawo. Pinasukad sa nahisgotan na dayag nga kadtong nagtinguha sa pag-uyon sa Diyos kinahanglang ‘mahigugma sa kalulot’ ug “ipakita sa usag usa ang mahigugmaong-kalulot ug mga kaluoy.” (Miq 6:8; Zac 7:9) Sumala sa giingon sa proverbio, “Ang tilinguhaong butang diha sa yutan-ong tawo mao ang iyang mahigugmaong-kalulot,” ug kini naghatag kaniya ug dagayang mga ganti. (Pr 19:22; 11:17) Ang Diyos nahinumdom ug nahimuot sa mahigugmaong-kalulot nga gipakita sa dihang batan-on pa ang Israel. (Jer 2:2) Apan sa dihang kini nahimong ‘sama sa panganod sa kabuntagon ug sama sa yamog nga sayong mahanaw,’ si Jehova wala mahimuot, kay siya miingon, “ako may kahimuot sa mahigugmaong-kalulot, ug dili sa halad.” (Os 6:​4, 6) Tungod kay wala magpasundayag ug mahigugmaong-kalulot, ang Israel gibadlong, ug kini nga pagbadlong sa pagkatinuod maoy pagpakitag mahigugmaong-kalulot sa Diyos. (Os 4:1; Sal 141:5) Ang Israel gitambagan usab sa pagbalik ngadto sa Diyos pinaagi sa pagpasundayag ug mahigugmaong-kalulot ug hustisya. (Os 12:6) Ang maong mga hiyas kinahanglang ipakita sa tanang panahon kon buot sa usa nga makabatog pabor sa panan-aw sa Diyos ug sa tawo.​—Job 6:14; Pr 3:​3, 4.

Daghang mga pananglitan diha sa Bibliya sa mga tawo nga nagpakitag mahigugmaong-kalulot ngadto sa uban. Pananglitan, si Sara nagpakitag maunongong gugma ngadto sa iyang bana sa dihang sila didto sa teritoryo sa kaaway, nga nagpanalipod kaniya pinaagi sa pag-ingon nga siya iyang igsoon. (Gen 20:13) Si Jacob mihangyo kang Jose sa pagpakitag mahigugmaong-kalulot ngadto kaniya pinaagi sa pagsaad nga siya dili ilubong didto sa Ehipto. (Gen 47:29; 50:​12, 13) Si Rahab mihangyo nga ang mga Israelinhon magpakita kaniya ug mahigugmaong-kalulot pinaagi sa pagtipig nga buhi sa iyang panimalay, sama sa iyang gipakita ngadto sa Israelinhong mga espiya. (Jos 2:​12, 13) Gidayeg ni Boaz si Ruth tungod sa iyang pagpasundayag niini (Ru 3:10), ug gihangyo ni Jonatan si David nga ipakita kini ngadto kaniya ug sa iyang panimalay.​—1Sa 20:​14, 15; 2Sa 9:3-7.

Ang mga motibo ug mga kahimtang nga nagpalihok sa mga tawo sa pagpakitag kalulot  o mahigugmaong-kalulot magkalahi kaayo. Ang wala damhang mga buhat sa kalulot lagmit magpadayag ug naandang pagkamaabiabihon o usa ka tendensiya sa pagkamainiton sa kasingkasing, apan kini mahimong wala magpakita sa pagkadiyosnon. (Itandi ang Buh 27:​1, 3; 28:​1, 2.) Kon bahin sa usa ka tawong nagpuyo sa siyudad sa Bethel, ang kalulot nga gipakita kaniya sa pagkatinuod maoy bugti sa mga pabor nga gidahom gikan kaniya ingong balos. (Huk 1:22-25) Sa ubang mga panahon ang mga buhat sa mahigugmaong-kalulot gihangyo gikan niadtong mga nakadawat ug pabor sa miagi, tingali tungod sa malisod nga mga kahimtang sa usa nga mihangyo niini. (Gen 40:12-15) Apan usahay ang mga tawo mapakyas sa pagbayad sa maong mga utang sa mahigugmaong-kalulot. (Gen 40:23; Huk 8:35) Sumala sa gipakita sa proverbio, ang panon sa mga tawo magamantala sa ilang mahigugmaong-kalulot, apan diyutay lamang ang matinumanong nagabuhat niana. (Pr 20:6) Si Saul ug David parehong nahinumdom sa mahigugmaong-kalulot nga gipakita sa uban (1Sa 15:​6, 7; 2Sa 2:​5, 6), ug mopatim-aw nga ang mga hari sa Israel adunay reputasyon sa pagpakitag mahigugmaong-kalulot (1Ha 20:31), tingali kon itandi sa paganong mga magmamando. Apan, sa usa ka higayon ang pagpakita ni David ug mahigugmaong-kalulot gisalikway tungod kay sila nagtuo nga dili maayo ang iyang motibo sa pagbuhat niini.​—2Sa 10:2-4.

Ang Balaod, matod ni Pablo, wala himoa alang sa matarong nga mga tawo kondili alang sa mga daotan, kinsa, lakip sa ubang mga butang, walay mahigugmaong-kalulot. (1Ti 1:9) Ang Gregong pulong nga a·noʹsi·os, nga gihubad dinhi nga “walay mahigugmaong-kalulot,” adunay diwa usab nga “dili-maunongon.”​—2Ti 3:2.

Dili-Takos nga Kalulot. Ang Gregong pulong nga khaʹris makita sa 150 ka beses diha sa Gregong Kasulatan ug gihubad sa nagkadaiyang mga paagi, depende sa konteksto. Sa tanang kahimtang ang pangunang ideya sa khaʹris napreserbar​—nianang ideya nga makapahimuot (1Pe 2:​19, 20) ug madanihon. (Luc 4:22) Sa mas lapad nga diwa, sa pipila ka kahimtang kini nagtumong sa usa ka matang sa gasa (1Co 16:3; 2Co 8:19) o sa maluluton nga paghatag. (2Co 8:​4, 6) Sa ubang mga panahon kini nagtumong sa pagpasidungog, pagtan-aw ug utang-kabubut-on, o pagkamapasalamaton nga ipakita tungod sa talagsaong buhat sa kalulot.​—Luc 6:32-34; Rom 6:17; 1Co 10:30; 15:57; 2Co 2:14; 8:16; 9:15; 1Ti 1:12; 2Ti 1:3.

Sa laing bahin, sa kadaghanan nga kini makita, ang khaʹris gihubad nga “grasya” sa kadaghanang mga maghuhubad sa Cebuano nga Bibliya. Apan ang pulong nga “grasya” nga may lainlaing kahulogan wala maghatag sa kadaghanang mga magbabasa sa mga ideya nga gitumbok sa Gregong pulong. Agig pag-ilustrar: Sa Juan 1:​14, diin ang King James Version nag-ingon nga “ang Pulong nahimong unod . . . puno sa grasya ug kamatuoran,” unsa ang gipasabot? Nagpasabot ba kini ug “pagkatugob sa grasya,” o “pabor,” o unsa ang kahulogan?

Ang eskolar nga si R. C. Trench, diha sa Synonyms of the New Testament, miingon nga ang khaʹris nagpasabot sa “usa ka pabor nga kinabubut-ong gibuhat, nga walay gipangayo o gidahom nga balos​—kini nga pulong lagmit nga nakabaton ug bag-ong kahulogan [sumala sa gihatag niini diha sa Kristohanong mga sinulat] . . . , aron ipakita ang tibuok ug bug-os nga pagkakinabubut-on sa mahigugmaong-kalulot sa Diyos ngadto sa mga tawo. Busa si Aristotle, sa paghubad [sa khaʹris], bug-os nga nagpasiugda niining puntoha mismo, nga kini gihatag nga walay pagpanuko, nga wala magdahom ug balos, ug nga ang bugtong motibo lamang niini mao ang pagkamahinatagon ug ang pagkaandam mohatag sa maghahatag.” (London, 1961, p. 158) Si Joseph H. Thayer sa iyang leksikon nag-ingon: “Ang pulong [khaʹris] adunay ideya sa kalulot nga gipakita nganha sa usa ka tawo nga dili takos niana . . . ang pangunang gigamit sa mga magsusulat sa B. T. alang niana nga kalulot mao ang [khaʹris] nga pinaagi niana ang Diyos nagpakitag pabor bisan sa mga dili takos, ug nagpasaylo sa mga makasasala sa ilang mga kalapasan, ug nag-awhag kanila sa pagdawat sa walay-kataposang kaluwasan pinaagi ni Kristo.” (A Greek-English Lexicon of the New Testament, 1889, p. 666) Ang khaʹris kaamgid kaayo sa laing Gregong pulong, ang khaʹri·sma, nga bahin niini ang New Testament Wordbook ni William Barclay (1956, p. 29) nag-ingon: “Ang kinatibuk-ang ideya sa pulong [khaʹri·sma] mao kanang libre ug dili-takos nga gasa, sa usa ka butang nga gihatag ngadto sa usa ka tawo nga wala niya hagoi ug dili-takos.”​—Itandi ang 2Co 1:​11, Int.

Sa dihang ang khaʹris gigamit sumala sa diwa nga nahisgotan na, maylabot sa kalulot nga gipakita ngadto sa usa nga dili-takos niini, sama sa kalulot nga gipakita ni Jehova, ang “dili-takos nga kalulot” maoy usa ka maayo kaayong Cebuano nga katumbas alang sa Gregong ekspresyon.​—Buh 15:40; 18:27; 1Pe 4:10; 5:​10, 12.

Ang usa ka mamumuo may katungod sa pagdawat bugti sa kon unsay iyang gihagoan, ang iyang bayad; dahomon niya ang iyang suhol ingong usa ka katungod, ingong usa ka butang nga giutang kaniya, ug ang bayad niini dili gayod usa ka gasa o  linaing dili-takos nga kalulot. (Rom 4:4) Apan sa mga makasasala nga hinukman sa kamatayon (ug kitang tanan nangatawo nga ingon niana) nga ipahigawas gikan sa maong pagkahinukman ug ipahayag nga matarong, kini gayod maoy usa ka kalulot nga sa bug-os dili takos. (Rom 3:​23, 24; 5:17) Kon ipangatarongan nga kadtong nangatawo ubos sa kahikayan sa pakigsaad sa Balaod mas labaw nga hinukman sa kamatayon, tungod kay ang maong pakigsaad nagpadayag kanila nga makasasala, angayng hinumdoman nga mas dakong dili-takos nga kalulot ang gipakita ngadto sa mga Hudiyo tungod kay ang kaluwasan unang gitanyag ngadto kanila.​—Rom 5:​20, 21; 1:16.

Kining linaing pagpakita sa dili-takos nga kalulot sa bahin sa Diyos ngadto sa katawhan sa katibuk-an mao ang kagawasan pinaagi sa lukat gikan sa pagkahinukman pinaagi sa dugo sa hinigugmang Anak ni Jehova, si Kristo Jesus. (Efe 1:7; 2:4-7) Pinaagi niining dili-takos nga kalulot ang Diyos magdalag kaluwasan ngadto sa tanang matang sa mga tawo (Tit 2:11), mga butang nga gipamulong sa mga manalagna. (1Pe 1:10) Busa, maugdang ang pangatarongan ug argumento ni Pablo: “Karon kon kini pinaagi sa dili-takos nga kalulot, kini dili na tungod sa mga buhat; kay kon mao pa, ang dili-takos nga kalulot dili na mapamatud-an nga dili-takos nga kalulot.”​—Rom 11:6.

Si Pablo sa mas daghang higayon naghisgot sa dili-takos nga kalulot sa Diyos kay ni bisan kinsang ubang magsusulat​—kapin sa 90 ka beses diha sa iyang 14 ka sulat. Iyang gihisgotan ang dili-takos nga kalulot sa Diyos o ni Jesus diha sa pangbukas nga timbaya sa tanan niyang mga sulat gawas sa Mga Hebreohanon, ug diha sa panapos nga mga pulong sa matag sulat, nga walay eksepsiyon, iyang gihisgotan pag-usab kini. Ang ubang mga magsusulat sa Bibliya mihimog susamang paghisgot diha sa pangbukas ug panapos nga mga pulong sa ilang mga sulat.​—1Pe 1:2; 2Pe 1:2; 3:18; 2Ju 3; Pin 1:4; 22:21.

Si Pablo aduna gayoy katarongan sa pagpasiugda sa dili-takos nga kalulot ni Jehova, tungod kay siya kanhi “usa ka tigpasipala ug maglulutos ug tawong bagis.” “Bisan pa niana,” siya mipahayag, “ako gipakitaan ug kaluoy, tungod kay ako walay alamag ug milihok uban ang kawalay-pagtuo. Apan ang dili-takos nga kalulot sa atong Ginoo midagaya sa hilabihan uban ang pagtuo ug gugma maylabot kang Kristo Jesus.” (1Ti 1:​13, 14; 1Co 15:10) Wala tamaya ni Pablo ang maong dili-takos nga kalulot, sama sa makantalitahong gihimo sa uban (Jud 4), apan kini malipayon niyang gidawat uban ang pagpasalamat ug giawhag usab ang uban nga midawat niini nga ‘dili sipyaton ang katuyoan niini.’​—Buh 20:24; Gal 2:21; 2Co 6:1.