Ang Hebreohanong termino nga ʼemethʹ, nga sagad gihubad nga “kamatuoran,” mahimong magpasabot sa kon unsay lig-on, kasaligan, makanunayon, matinumanon, matuod, o napamatud-ang tinuod. (Ex 18:21; 34:6; Deu 13:14; 17:4; 22:20; Jos 2:12; 2Cr 18:15; 31:20; Neh 7:2; 9:33; Est 9:30; Sal 15:2; Ecc 12:10; Jer 9:5) Ang Gregong pulong nga a·leʹthei·a maoy sukwahi sa kabakakan o pagkadili-matarong ug nagpasabot sa kon unsay nahiuyon sa kamatuoran o sa kon unsay matarong ug husto. (Mar 5:33; 12:32; Luc 4:25; Ju 3:21; Rom 2:8; 1Co 13:6; Flp 1:18; 2Te 2:​10, 12; 1Ju 1:​6, 8; 2:​4, 21) Ang daghan pang ubang mga ekspresyon sa orihinal nga pinulongan, depende sa konteksto, mahimong hubaron usab nga “kamatuoran.”

Si Jehova, ang Diyos sa Kamatuoran. Si Jehova mao ang “Diyos sa kamatuoran.” (Sal 31:5) Siya matinumanon sa tanan niyang mga pagpakiglabot. Ang iyang mga saad maoy segurado, kay siya dili makahimo sa pagpamakak. (Num 23:19; 1Sa 15:29; Sal 89:35; Tit 1:2; Heb 6:​17, 18) Siya magahukom sumala sa kamatuoran, nga mao, sumala sa kon unsa gayod ang usa ka butang, ug dili pinasukad sa panggawas nga panagway. (Rom 2:2; itandi ang Ju 7:24.) Ang tanang naggikan kaniya  maoy putli ug walay depekto. Ang iyang hudisyal nga mga desisyon, balaod, kasugoan, ug pulong maoy kamatuoran. (Neh 9:13; Sal 19:9; 119:142, 151, 160) Kini kanunay nga matarong ug husto, ug supak sa tanang pagkadili-matarong ug kasaypanan.

Pamatuod sa kalalangan. Ang mga buhat sa paglalang nagpamatuod nga naglungtad ang Diyos. Apan, sumala kang Pablo, bisan ang pipila niadtong mga tawong “nakaila sa Diyos” nagsugpo niini nga kamatuoran. Inay nga alagaron ang Diyos subay sa kamatuoran maylabot sa iyang walay kataposang gahom ug pagka-Diyos, sila mihimog mga idolo ug misimba niini. Kay dili tinuod nga mga diyos, ang mga idolo maoy mini, bakak o kabakakan. (Jer 10:14) Busa, kini nga mga tawo, bisan tuod nakabaton sa kamatuoran sa Diyos, nagbaylo niini “alang sa bakak ug nagsimba ug naghatag ug sagradong pag-alagad sa linalang inay kay sa Usa nga naglalang.” Ang ilang pagliso sa kabakakan sa idolatriya mitultol kanila ngadto sa tanang matang sa dunot nga mga buhat.​—Rom 1:18-31.

Sukwahi sa pagkamakasasala sa tawo. Ang dunot nga mga buhat sa mga dili-Hudiyo ug ang pagkadili-masinugtanon sa mga Hudiyo sa balaod sa Diyos dili gayod makadaot sa Maglalalang. Hinunoa, ang iyang pagkamatinud-anon, pagkabalaan, ug pagkamatarong maoy lahi kaayo gikan nianang mga butanga, ug kini nakahatag kaniyag himaya. Bisan tuod mas nabayaw ang pagkamatarong sa Diyos tungod sa kasaypanan sa tawo, kini dili pasukaranan sa pag-ingon nga ang Diyos dili matarong sa pagpahamtang ug dili-paborableng paghukom batok sa mga mamumuhat ug daotan. Ingong linalang sa Diyos, ang tawo walay katungod sa pagdaot sa iyang kaugalingon pinaagi sa pagpakasala.

Kini nga argumento gigamit ni Pablo diha sa iyang sulat ngadto sa mga taga-Roma, nga nag-ingon: “Kon ipatigbabaw sa atong pagkadili-matarong ang pagkamatarong sa Diyos, unsay atong ikaingon? Ang Diyos dili kay dili-matarong sa dihang iyang ipahungaw ang iyang kapungot, dili ba? (Ako nagasulti ingon sa pagsulti sa usa ka tawo.) Dili gayod unta kana mahitabo! Kay kon mao pa, unsaon man paghukom sa Diyos ang kalibotan? Apan kon tungod sa akong bakak [itandi ang Sal 62:9] ang kamatuoran sa Diyos nahimong mas inila alang sa paghimaya kaniya, nganong ako usab gihukman pa ingong makasasala? Ug nganong dili moingon, ingon sa gipasangil kanato ug ingon sa gisulti sa pipila ka tawo nga kuno atong gisulti: ‘Buhaton nato ang daotang mga butang aron ang maayong mga butang moabot’? Ang hukom batok nianang mga tawhana nahiuyon sa hustisya.” (Rom 3:5-8) Ang Diyos nagluwas sa iyang katawhan, dili aron sila magkinabuhi sa sala, kondili aron magkinabuhi sa pagkamatarong, aron sila maghimaya Kaniya. Ang apostol nag-ingon sa ulahi diha sa iyang sulat: “Ni magpadayon sa pagtugyan sa inyong mga sangkap ngadto sa sala ingon nga mga hinagiban sa pagkadili-matarong, apan itugyan ang inyong kaugalingon sa Diyos ingon nga mga nabuhi gikan sa mga patay, usab ang inyong mga sangkap ngadto sa Diyos ingon nga mga hinagiban sa pagkamatarong.”​—Rom 6:​12, 13.

Unsay kahulogan sa mga pulong nga si Jesu-Kristo mao “ang kamatuoran”?

Sama sa iyang Amahan nga si Jehova, si Jesu-Kristo maoy “puno sa dili-takos nga kalulot ug sa kamatuoran.” (Ju 1:14; Efe 4:21) Samtang dinhi sa yuta, siya kanunayng nagsulti sa kamatuoran sanglit iyang nadawat kini gikan sa iyang Amahan. (Ju 8:​40, 45, 46) “Siya walay nahimong sala, ni may nakaplagan nga limbong diha sa iyang baba.” (1Pe 2:22) Gihulagway ni Jesus ang mga butang sumala sa kon unsa gayod kini. Gawas nga ‘puno sa kamatuoran,’ si Jesus mao “ang kamatuoran,” ug ang kamatuoran miabot pinaagi kaniya. Siya mipahayag: “Ako ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi.” (Ju 14:6) Ug si apostol Juan misulat: “Ang Balaod gihatag pinaagi ni Moises, ang dili-takos nga kalulot ug ang kamatuoran miabot pinaagi ni Jesu-Kristo.”​—Ju 1:17.

Ang mga pulong ni Juan wala magpasabot nga may sayop ang Balaod nga gihatag pinaagi ni Moises. Kini usab maoy kamatuoran, nga nahiuyon sa sukdanan sa Diyos bahin sa pagkabalaan, pagkamatarong, ug pagkamaayo. (Sal 119:151; Rom 7:10-12) Apan, ang Balaod nahimong usa ka magtutudlo nga nagatultol ngadto kang Kristo (Gal 3:23-25) ug may landong, o matagnaong larawan, sa mas dagkong mga katinuoran. (Heb 8:​4, 5; 10:1-5) Sa pagtagana ug landong, ang Balaod, bisan tuod matuod, dili mao ang bug-os nga kamatuoran, ug busa, kinahanglang pulihan sa mga katinuoran nga gilandongan niini. Kining puntoha gipasiugda ni apostol Pablo diha sa iyang sulat ngadto sa mga taga-Colosas: “Ayaw tugoti nga adunay maghukom kaninyo bahin sa pagkaon ug sa pag-inom o bahin sa usa ka pangilin o sa pagsaulog sa bag-ong bulan o sa usa ka igpapahulay; kay kanang mga butanga maoy landong sa mga butang nga moabot, apan ang katinuoran iya ni Kristo.” (Col 2:​16, 17) Busa, ‘ang kamatuoran miabot pinaagi ni Jesus’ sa diwa nga iyang gipamatud-an nga tinuod ang mga butang nga gilandongan sa Balaod. Sanglit siya dili ang landong kondili ang katinuoran, si Jesus mao “ang kamatuoran.” Si Jesus usab nahimong ‘usa ka  ministro sa pagkamatinud-anon sa Diyos’ sa pagkaagi nga iyang gituman ang mga saad sa Diyos nga gisaad ngadto sa mga katigulangan sa mga Hudiyo pinaagi sa iyang pag-alagad ngadto sa tinuling mga Hudiyo ug mga kinabig.​—Rom 15:8; tan-awa ang JESU-KRISTO (‘Nagpamatuod sa Kamatuoran’).

Sa susama, ang paghisgot ni apostol Pablo “sa kamatuoran diha sa Balaod” wala magpasabot nga adunay kabakakan diha niana (Rom 2:20) apan nagpakita nga ang Balaod dili mao ang bug-os nga kamatuoran.

“Ang Espiritu sa Kamatuoran.” Ang espiritu nga naggikan kang Jehova nga Diyos maoy putli ug balaan. Kini mao “ang espiritu sa kamatuoran.” (Ju 14:17; 15:26) Gisultihan ni Jesu-Kristo ang iyang mga tinun-an: “Duna pa akoy daghang butang nga isulti kaninyo, apan dili pa kamo makadaog sa pagdala niini sa pagkakaron. Hinunoa, sa dihang moabot siya, ang espiritu sa kamatuoran, siya magatultol kaninyo ngadto sa tibuok nga kamatuoran, kay dili man siya mosulti sa iyang kaugalingong pagbuot, apan ang mga butang nga iyang madungog iyang isulti, ug ang mga butang nga umaabot iyang ipahayag kaninyo.”​—Ju 16:​12, 13.

Ang espiritu sa Diyos magtudlo kanila sa tanang butang nga ilang gikinahanglang mahibaloan aron sa pagtuman sa ilang buluhaton, magpahinumdom ug magbukas sa ilang pagsabot sa mga butang nga ilang nadungog kang Jesus sa miagi apan wala hisabti. (Ju 14:26) Ang espiritu sa Diyos magpahayag usab ngadto kanila sa “mga butang nga umaabot.” Kini maglakip sa pagpadayag sa kahulogan sa kamatayon ug pagkabanhaw ni Jesus, sanglit kining mga hitaboa maoy umaabot pa niadtong panahona ug maoy lakip sa mga butang nga wala hisabti sa iyang mga tinun-an. (Mat 16:21-23; Luc 24:6-8, 19-27; Ju 2:19-22; 12:14-16; 20:9) Siyempre, ang espiritu sa Diyos sa ulahi nagpaarang usab sa mga sumusunod ni Kristo sa pagtagna sa umaabot nga mga hitabo. (Buh 11:28; 20:​29, 30; 21:11; 1Ti 4:1-3) Sanglit ang balaang espiritu sa Diyos mao man “ang espiritu sa kamatuoran,” dili gayod kini mahimong tinubdan sa kasaypanan kondili kini manalipod sa mga sumusunod ni Kristo gikan sa bakak nga mga doktrina. (Itandi ang 1Ju 2:27; 4:1-6.) Kini nagpamatuod sa kamatuoran bahin kang Jesu-Kristo. Sukad sa Pentekostes 33 K.P., ang espiritu sa Diyos nagpamatuod pinaagi sa pagtabang sa mga tinun-an ni Jesus nga makasabot sa mga tagna nga tin-awng nagpamatuod nga si Jesus mao ang Anak sa Diyos. Pinasukad niini nga mga tagna, sila nagpamatuod ngadto sa uban. (Ju 15:​26, 27; itandi ang Buh 2:14-36; Rom 1:1-4.) Apan, bisan sa wala pa ang Pentekostes, “ang espiritu sa kamatuoran” nagpamatuod na nga si Jesus mao ang Anak sa Diyos (1Ju 5:5-8), tungod kay pinaagi niini nga espiritu nga si Jesus gidihogan ug nakahimog gamhanang mga buhat.​—Ju 1:32-34; 10:​37, 38; Buh 10:38; tan-awa ang ESPIRITU.

Ang Pulong sa Diyos Maoy Kamatuoran. Ang Pulong sa Diyos nagpadayag kon unsa gayod ang usa ka butang, nagbutyag sa mga hiyas, mga katuyoan, ug mga sugo ni Jehova, ug usab sa tinuod nga kahimtang sa mga kahikayan sa mga tawo. Ang Pulong sa Diyos sa kamatuoran nagpakita kon unsay gikinahanglan sa usa ka tawo aron mahimong balaan, nga mahilain aron gamiton ni Jehova sa pag-alagad kaniya, ug dayon magpabilin sa binalaan nga kahimtang. Busa, si Jesus makaampo bahin sa iyang mga sumusunod: “Balaana sila pinaagi sa kamatuoran; ang imong pulong maoy kamatuoran.” (Ju 17:17; itandi ang San 1:18.) Ang ilang pagkamasinugtanon sa gibutyag nga kamatuoran sa Pulong sa Diyos nag-agak kanila ngadto sa pagkabalaan, sanglit pinaagi sa kamatuoran ilang giputli ang ilang mga kalag. (1Pe 1:22) Busa sila lahi kaayo ingong “dili bahin sa kalibotan” nga wala motapot sa kamatuoran sa Diyos.​—Ju 17:16.

‘Paglakaw Diha sa Kamatuoran.’ Kadtong nagtinguha nga makabaton sa pag-uyon sa Diyos angayng molakaw diha sa iyang kamatuoran ug moalagad kaniya diha sa kamatuoran. (Jos 24:14; 1Sa 12:24; Sal 25:​4, 5; 26:3-6; 43:3; 86:11; Isa 38:3) Kini maglakip sa pagsunod sa mga kinahanglanon sa Diyos ug sa pag-alagad kaniya diha sa pagkamatinumanon ug katim-os. Ngadto sa usa ka Samarianhon nga babaye si Jesu-Kristo miingon: “Ang takna nagsingabot, ug mao na karon, sa dihang ang matuod nga mga magsisimba magasimba sa Amahan uban sa espiritu ug sa kamatuoran, kay, sa pagkatinuod, ang Amahan nagapangita sa mga ingon kanila aron magasimba kaniya. Ang Diyos maoy Espiritu, ug silang magasimba kaniya kinahanglan nga magasimba uban sa espiritu ug sa kamatuoran.” (Ju 4:​23, 24) Ang maong pagsimba dili ipasukad sa handurawan kondili kinahanglang ipahiuyon sa kon unsa ang tinuod nga kahimtang sa mga butang, nga nahiuyon sa gibutyag sa Diyos diha sa iyang Pulong bahin sa iyang kaugalingon ug sa iyang mga katuyoan.

Ang Kristiyanidad mao “ang dalan sa kamatuoran” (2Pe 2:2), ug kadtong motabang sa uban sa pagpalambo sa mga intereses sa Kristiyanidad mahimong “mga isigkamagbubuhat diha sa kamatuoran.” (3Ju 8) Ang tibuok kahugpongan sa Kristohanong mga pagtulon-an, nga sa ulahi nahimong bahin sa sinulat nga Pulong sa Diyos, mao “ang kamatuoran” o “ang kamatuoran sa maayong balita.” Ang pagsunod niini nga kamatuoran, ang ‘paglakaw’ diha niini, gikinahanglan aron ang usa ka  tawo makabaton ug kaluwasan. (Rom 2:8; 2Co 4:2; Efe 1:13; 1Ti 2:4; 2Ti 4:4; Tit 1:​1, 14; Heb 10:26; 2Ju 1-4; 3Ju 3, 4) Labot niadtong migawi nga matarong, ang kamatuoran​—ang pagpahiuyon sa ilang mga dalan sa Pulong sa Diyos ug ang aktuwal nga mga resulta sa ilang dalan​—nagpamatuod nga sila maoy mga panig-ingnan nga takos sundogon. (3Ju 11, 12) Sa laing bahin, ang usa ka tawo nga mibiya gikan sa pangunang mga pagtulon-an sa Kristiyanidad, pinaagi sa iyang dili-hustong panggawi o kaha sa pagpasiugda ug bakak nga doktrina, wala na “maglakaw” diha sa kamatuoran. Kini mao ang kahimtang niadtong miinsistir nga ang pagpatuli kinahanglanon aron ang usa ka tawo makabaton ug kaluwasan. Ang ilang pagtulon-an maoy sukwahi sa Kristohanong kamatuoran, ug kadtong midawat niini wala na magsunod sa kamatuoran o maglakaw diha niana. (Gal 2:3-5; 5:2-7) Sa susama, sa dihang si apostol Pedro, pinaagi sa iyang mga lihok, mihimog dili-hustong pagpinig tali sa mga Hudiyo ug sa mga dili-Hudiyo, gitul-id siya ni apostol Pablo tungod kay siya wala na “maglakaw” subay “sa kamatuoran sa maayong balita.”​—Gal 2:14.

“Usa ka Haligi ug Tukod sa Kamatuoran.” Ang Kristohanong kongregasyon nagsilbing “usa ka haligi ug tukod sa kamatuoran,” nga nagpreserbar sa kaputli sa kamatuoran ug nagdepensa ug nagtuboy niini. (1Ti 3:15) Tungod niini hinungdanon gayod nga kadtong gipiyalan sa pagdumala sa kongregasyon makaarang sa paggamit sa “pulong sa kamatuoran” sa hustong paagi. Ang paggamit sa Pulong sa Diyos sa hustong paagi magpaarang kanila sa pagsumpo sa bakak nga mga pagtulon-an diha sa kongregasyon, nga magatudlo “niadtong nagasupak; kay basin ug itugot sa Diyos nga sila maghinulsol nga motultol ngadto sa tukmang kahibalo sa kamatuoran.” (2Ti 2:15-18, 25; itandi ang 2Ti 3:6-8; San 5:13-20.) Dili ang tanan kuwalipikado sa pagbuhat niining matanga sa pagpanudlo diha sa kongregasyon. Ang mga tawo nga adunay mapait nga pangabugho ug mga matigion walay pasukaranan sa pagpanghambog nga sila kuwalipikado sa pagpanudlo. Ang ilang pangangkon maoy bakak. Sama sa gisulat sa tinun-an nga si Santiago: “Kinsay maalamon ug masinaboton kaninyo? Ipakita niya gikan sa iyang maayong panggawi ang iyang binuhatan nga may kalumo nga iya sa kaalam. Apan kon ang inyong kasingkasing naghambin ug mapait nga pangabugho ug pagkamatigion, ayaw pagpanghambog ug pagpamakak batok sa kamatuoran.”​—San 3:​13, 14.

Aron ang Kristohanong kongregasyon mahimong “usa ka haligi ug tukod sa kamatuoran,” ang mga membro niini, pinaagi sa maayong panggawi, kinahanglang magpasundayag sa kamatuoran diha sa ilang mga kinabuhi. (Efe 5:9) Sila kinahanglang nahiuyon kanunay ug dili motipas sa hustong panggawi, nga daw ‘binaksan sa kamatuoran.’ (Efe 6:14) Gawas pa sa paghupot ug personal nga kaputli, ang mga Kristohanon kinahanglang mabalaka bahin sa kaputli sa kongregasyon. Sa dihang gipasiugda ang panginahanglan nga huptang mahinlo ang Kristohanong kongregasyon gikan sa kahugawan sa malinapasong mga tawo, si apostol Pablo misulat: “Kuhaa ang daang lebadura, aron kamo mahimong bag-ong minasa, ingon nga kamo walay igpapatubo. Kay, sa pagkatinuod, si Kristo nga atong inihaw sa paskuwa gihalad na. Tungod niana atong saulogon ang pista, dili pinaagi sa daan nga lebadura, ni pinaagi sa lebadura sa kangil-aran ug pagkadaotan, kondili pinaagi sa mga tinapay nga walay igpapatubo sa katim-os ug sa kamatuoran.” (1Co 5:​7, 8) Sanglit si Jesu-Kristo kas-a lamang gihalad (itandi ang Heb 9:25-28) ingong tinuod nga kordero sa Paskuwa, ang katibuk-ang pagkinabuhi sa mga Kristohanon, nga susama sa Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo, kinahanglang walay kangil-aran ug pagkadaotan. Kinahanglang andam siya sa pagwagtang sa kon unsay kasal-anan aron mahuptan ang kaputli sa personal ug sa kongregasyon ug sa ingon ‘makasaulog sa pista pinaagi sa mga tinapay nga walay igpapatubo sa katim-os ug sa kamatuoran.’