Ang kinaiyahan sa kinabuhi o pagkinabuhi; ang buhing paglungtad, o ang gidugayon sa buhing paglungtad, sa usa ka indibiduwal. Kon bahin sa yutan-on, pisikal nga kinabuhi, ang mga butang nga may kinabuhi sa katibuk-an adunay mga katakos sa pagtubo, metabolismo, pagsanong sa mga panghitabo sa palibot, ug sa pagsanay. Ang Hebreohanong pulong nga gigamit sa Kasulatan maoy chai·yimʹ, ug ang Gregong pulong maoy zo·eʹ. Ang Hebreohanong pulong nga neʹphesh ug ang Gregong pulong nga p sy·kheʹ, nga pulos nagkahulogang “kalag,” gigamit usab sa pagtumong sa kinabuhi, dili sa abstrakto nga diwa, kondili nagtumong sa kinabuhi ingong usa ka persona o usa ka hayop. (Itandi ang mga pulong nga “kalag” ug “kinabuhi,” ingon sa paggamit sa Job 10:1; Sal 66:9; Pr 3:22.) Ang mga tanom adunay kinabuhi, ang kinaiyahan sa kinabuhi nga naglihok diha niini, apan dili kinabuhi ingong usa ka kalag. Ang kinabuhi sa kinabug-osan nga diwa, ingon sa pagpadapat niini ngadto sa intelihenteng mga persona, maoy hingpit nga paglungtad uban ang pribilehiyo sa pagbaton niana.

Si Jehova nga Diyos ang Tuboran Niini. Ang kinabuhi kanunayng naglungtad, tungod kay si Jehova nga Diyos maoy buhi nga Diyos, ang Tuboran sa kinabuhi, ug ang iyang paglungtad walay sinugdanan o kataposan. (Jer 10:10; Dan 6:​20, 26; Ju 6:57; 2Co 3:3; 6:16; 1Te 1:9; 1Ti 1:17; Sal 36:9; Jer 17:13) Ang una sa iyang mga linalang iyang gihatagan ug kinabuhi, nga mao, ang iyang bugtong nga Anak, ang Pulong. (Ju 1:1-3; Col 1:15) Pinaagi sa iyang Anak, gilalang ang ubang buhing mga anak sa Diyos nga mga manulonda. (Job 38:4-7; Col 1:​16, 17) Sa ulahi, gilalang ang pisikal nga uniberso (Gen 1:​1, 2), ug sa ikatulong adlaw sa “mga adlaw” sa paglalang sa yuta, gilalang ang unang mga matang sa pisikal nga kinabuhi: balili, katanoman, ug mga bungahoy. Sa ikalimang adlaw, gilalang ang buhing mga kalag sa yuta, mga hayop sa dagat, ug ang pak-an nga nagalupad nga mga linalang, ug sa ikaunom nga adlaw, gilalang ang mga hayop sa kamad-an ug, sa kataposan, ang tawo.​—Gen 1:11-13, 20-23, 24-31; Buh 17:25; tan-awa ang PAGLALANG, LINALANG; ADLAW, II.

Busa, ubos sa hustong mga kahimtang, dili na kinahanglang hulaton pa nga mahitabo ang pipila  ka sulagmang kombinasyon sa mga kemikal aron motungha ang kinabuhi sa yuta. Ang maong butang wala pa gayod maobserbahi ug, sa pagkatinuod, dili gayod mahitabo. Ang kinabuhi sa yuta mitungha ingong resulta sa direktang sugo ni Jehova nga Diyos, ang Tuboran sa kinabuhi, ug pinaagi sa direktang paglihok sa iyang Anak sa pagtuman sa maong sugo. Ang kinabuhi lamang ang makapatunghag kinabuhi. Sa matag kahimtang, ang asoy sa Bibliya nagtug-an kanato nga ang butang nga gilalang nagpatunghag liwat nga sama sa iyang dagway, o, “sumala sa iyang matang.” (Gen 1:​12, 21, 25; 5:3) Nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga aduna gayoy kalainan tali sa nagkalainlaing ‘mga matang,’ ug, gawas sa pangutana bahin sa sinugdanan sa kinabuhi, kini mao ang pangunang babag sa teoriya sa ebolusyon.​—Tan-awa ang MATANG.

Puwersa sa kinabuhi ug gininhawa. Sa yutan-ong mga linalang, o “mga kalag,” anaa ang aktibong puwersa sa kinabuhi, o “espiritu” nga nagpabuhi kanila, ug ang gininhawa nga nagpatunhay niana nga puwersa sa kinabuhi. Ang espiritu (puwersa sa kinabuhi) ug ang gininhawa maoy mga tagana nga gikan sa Diyos, ug siya makalaglag sa kinabuhi pinaagi sa pagkuha sa bisan hain niini. (Sal 104:29; Isa 42:5) Sa panahon sa Lunop, ang mga hayop ug ang mga tawo nangalumos; naputol ang ilang gininhawa ug nahanaw ang puwersa sa kinabuhi. Kini namatay. “Ang tanan nga niana ang gininhawa sa puwersa sa kinabuhi aktibo [sa literal, “nga niana ang gininhawa sa aktibong puwersa (espiritu) sa kinabuhi [anaa]”] diha sa mga buho sa ilong niini, nga mao, ang tanan nga diha sa mamalang yuta, nangamatay.”​—Gen 7:22; itandi ang hubad ni Robert Young; tan-awa ang ESPIRITU.

Organismo. Ang tanang butang nga adunay kinabuhi, espirituwal man o unodnon, adunay organismo, o lawas. Ang kinabuhi mismo dili persona, walay materyal nga lawas, nga maoy kinaiyahan lamang sa kinabuhi. Sa paghisgot sa matang sa lawas nga mabatonan sa binanhawng mga tawo, si apostol Pablo nag-ingon nga kadtong gilalang alang sa lahi nga palibot adunay lahing mga lawas. Alang niadtong adunay kinabuhi sa yuta, siya nag-ingon: “Dili tanang unod maoy managsama nga unod, apan adunay usa nga iya sa katawhan, ug adunay laing unod nga iya sa mga hayop, ug laing unod nga iya sa mga langgam, ug lain nga iya sa mga isda.” Siya nag-ingon usab nga “adunay mga lawas nga langitnon, ug mga lawas nga yutan-on; apan ang himaya sa mga lawas nga langitnon usa ka matang, ug kanang sa mga lawas nga yutan-on lain nga matang.”​—1Co 15:​39, 40.

Mahitungod sa kalainan sa unod sa nagkalainlain nga yutan-ong mga lawas, ang 1942 nga edisyon sa Encyclopædia Britannica (Tomo 14, p. 42) nag-ingon: “Ang laing kinaiyahan mao nga ang matag usa kanila may kaugalingong kemikal nga gipadayag sa bisan hain nga dapit, kay ang matag lahi nga matang sa organismo daw adunay kaugalingong linain nga protina, ug adunay kaugalingong gikusgon o ritmo sa metabolismo. Busa ubos sa katibuk-ang kinaiyahan sa pagkamalungtaron taliwala sa walay-hunong nga metabolismo, adunay tulo ka kamatuoran: (1) ang pagpatunghag mga protina nga mopasig-uli sa nawalang mga protina, (2) ang kahimtang niini nga mga protina ingong colloid ug (3) ang pagkalahilahi niini diha sa nagkalainlaing matang.”​—Italiko amoa.

Pagpasa sa Puwersa sa Kinabuhi. Ang puwersa sa kinabuhi sa mga linalang, nga unang gipaobra ni Jehova diha sa matag matang (pananglitan, sa unang tawhanong paris), mahimong ipasa ngadto sa mga anak pinaagi sa proseso sa pagsanay. Sa mga hayop nga sus-an, human sa pagmabdos ang inahan motaganag oksiheno ug ubang sustansiya hangtod sa pagpanganak, sa dihang ang anak mosugod na sa pagginhawa pinaagi sa mga buho sa ilong niini, sa pagsuso, ug sa ulahi sa pagkaon.

Sa dihang gilalang si Adan, giumol sa Diyos ang lawas sa tawo. Aron ang maong bag-ong giumol nga lawas mabuhi ug magpadayong buhi, gikinahanglan ang espiritu (puwersa sa kinabuhi) ug ang pagginhawa. Ang Genesis 2:7 nag-ingon nga ang Diyos ‘naghuyop sa mga buho sa iyang ilong sa gininhawa [porma sa nesha·mahʹ] sa kinabuhi, ug ang tawo nahimong buhing kalag.’ Ang “gininhawa sa kinabuhi” nagtumong gayod dili lang kay sa gininhawa o hangin nga mosulod ngadto sa mga baga. Dayag nga gibutang sa Diyos kang Adan ang espiritu o kidlap sa kinabuhi ug ang gininhawa nga gikinahanglan aron siya magpabiling buhi. Karon si Adan nakabaton na ug kinabuhi ingong persona, sa pagpasundayag ug mga hiyas ingong usa ka tawo, ug pinaagi sa iyang sinultihan ug mga lihok iyang ikapadayag nga siya mas labaw kay sa mga hayop, nga siya maoy “anak sa Diyos,” nga gilalang sumala sa Iyang dagway ug larawan.​—Gen 1:27; Luc 3:38.

Ang kinabuhi sa tawo ug sa mga hayop nagdepende sa puwersa sa kinabuhi nga gipalihok sa sinugdan diha sa matag matang ug sa gininhawa aron sa pagpatunhay niana nga puwersa sa kinabuhi. Ang biolohikanhong siyensiya nagpamatuod niini nga kamatuoran. Kini dayag diha sa paagi sa pagklasipikar sa pipila ka awtoridad sa nagkalainlaing  mga aspekto sa proseso sa kamatayon: Ang clinical death, ang paghunong sa mga pag-obra sa mga sangkap sa pagginhawa ug sa sirkulasyon; ang brain death, ang bug-os ug permanenteng paghunong sa pag-obra sa utok; ang somatic death, ang inanay ug sa kapulihay ang bug-os nga paghunong sa hinungdanong mga pag-obra sa tanang sangkap ug mga tisyu sa lawas. Busa bisan mohunong na ang pagginhawa, pagpitik sa kasingkasing, ug ang pag-obra sa utok, ang puwersa sa kinabuhi magpabilin sa usa ka panahon diha sa mga tisyu sa lawas.

Pagkatigulang ug Kamatayon. Ang tanang matang sa kinabuhi sa tanom, ug sa kinabuhi sa hayop, maoy lumalabay. Ang dugay nang pangutana taliwala sa mga siyentipiko mao, Nganong ang tawo matigulang ug mamatay?

Ang ubang mga siyentipiko nag-ingon nga ang matag selula adunay tinong gitas-on sa kinabuhi sa henetikanhong paagi. Sa pagpaluyo niini ilang gihisgotan ang mga eksperimento sa pagbuhig mga selula diha sa usa ka artipisyal nga dapit diin nakaplagang mihunong kini sa pagsanay human mabahin sa mga 50 ka beses. Apan ang ubang mga siyentipiko nangatarongan nga ang maong mga eksperimento dili mohatag ug katin-awan kon nganong matigulang ang tibuok organismo. Ang ubang nagkalainlaing mga pagpatin-aw gitanyag, lakip ang teoriya nga ang utok mopagulag mga hormone nga maoy dakong hinungdan sa pagkatigulang ug dayon sa kamatayon. Gisugyot ni Roy L. Walford, M.D., nga ang usa ka tawo kinahanglang mag-amping sa pagdawat sa nagkalainlain nga mga teoriya pinaagi sa pag-ingon: “Dili angayng ikaalarma o kaha ikatingala nga ang Hayflick’s paradigm [ang teoriya nga ang pagkatigulang anaa na daan sa henetikanhong mga selula] sa kapulihay mapamatud-an nga sayop, o mapulihan sa usa ka mas maayo apan sa kapulihay mapamatud-an ingong bakak ra gihapon nga teoriya. Ang tanang butang maoy tinuod sa kaugalingong panahon niini.”​—Maximum Life Span, 1983, p. 75.

Sa pagtagad sa mga kaplag ug mga panghinapos sa mga siyentipiko, angayng matikdan nga ang kadaghanan wala magpasidungog sa usa ka Maglalalang sa kinabuhi. Pinaagi sa ilang kaugalingong mga paningkamot, sila naglaom nga ilang madiskobrehan ang sekreto o hinungdan sa pagkatigulang ug kamatayon aron ipatunhay ang tawhanong kinabuhi hangtod sa hangtod. Nahikalimot sila sa kamatuoran nga ang Maglalalang mismo ang nagpahamtang ug paghukom nga kamatayon sa unang tawhanong paris, nga nagpatuman niana nga silot sa paagi nga dili bug-os masabtan sa tawo; sa susama, iyang gitagana ang ganti sa kinabuhing walay kataposan alang niadtong magpasundayag ug pagtuo sa iyang Anak.​—Gen 2:​16, 17; 3:​16-19; Ju 3:16.

Giwala ni Adan ang iyang kinabuhi ug ang kinabuhi sa iyang mga kaliwat. Sa dihang gilalang si Adan, gipatubo sa Diyos diha sa tanaman sa Eden “ang kahoy sa kinabuhi.” (Gen 2:9) Kini nga kahoy dayag nga walay kinaiyanhong mga bunga nga adunay katakos sa paghatag ug kinabuhi, apan kini naghawas sa garantiya sa Diyos sa kinabuhi “hangtod sa panahong walay tino” ngadto sa usa nga tugotan sa Diyos sa pagkaon sa bunga niini. Sanglit ang kahoy gibutang sa Diyos didto tungod sa usa ka katuyoan, walay duhaduha nga si Adan mahimong tugotan ra sa pagkaon sa bunga niini human makapamatuod nga siya matinumanon sumala sa gilantaw sa Diyos nga igo na ug nahiangay. Sa dihang si Adan nakasala, siya gipugngan nga makabaton ug higayon sa pagkaon gikan sa kahoy, si Jehova nag-ingon: “Karon aron dili niya ituy-od ang iyang kamot ug mokuha usab sa bunga gikan sa kahoy sa kinabuhi ug mokaon ug mabuhi hangtod sa panahong walay tino,​—.” Gibuhat dayon ni Jehova ang iyang gipamulong. Dili niya tugotan nga ang usa ka tawo nga dili takos sa kinabuhi makapuyo diha sa tanaman nga gihimo alang sa mga tawong matarong ug makakaon sa bunga sa kahoy sa kinabuhi.​—Gen 3:​22, 23.

Si Adan, kinsa nakapahimulos sa hingpit nga kinabuhi nga nag-agad sa pagkamasinugtanon kang Jehova (Gen 2:17; Deu 32:4), nakasinati na karon sa mga epekto sa sala ug sa bunga niini nga kamatayon. Bisan pa niana, lagsik pa gihapon siya. Bisan sa iyang makapasubong kahimtang, nga nahimulag sa Diyos ug sa tinuod nga espirituwalidad, siya nabuhi sulod sa 930 ka tuig sa wala pa modangat kaniya ang kamatayon. Sa kasamtangan iyang napasa, dili ang kabug-osan sa kinabuhi, kondili ang taastaas nga kinabuhi ngadto sa iyang mga kaliwat, nga ang kadaghanan kanila nabuhi gikan sa 700 hangtod sa 900 ka tuig. (Gen 5:3-32) Apan ang proseso nga nahitabo kang Adan gihubit ni Santiago nga igsoon ni Jesus sa inahan: “Ang matag usa masulayan pinaagi sa pagkaganoy ug pagkahaylo sa iyang kaugalingong tinguha. Unya ang tinguha, sa dihang kini makapanamkon na, manganak ug sala; unya, ang sala, sa dihang kini mahingpit na, manganak ug kamatayon.”​—San 1:​14, 15.

Kon Unsay Gikinahanglan sa Tawo Aron Mabuhi. Dili lamang kay wala mahatagig pagtagad sa kadaghanang tigdukiduki nga mga siyentipiko ang hinungdan sa kamatayon sa tanang  katawhan, kondili labaw sa tanan, sila nagsalikway sa pangunang kinahanglanon alang sa kinabuhing walay kataposan. Bisan tuod gikinahanglan sa tawhanong lawas nga kanunayng masustentohan ug marepreskohan pinaagi sa pagginhawa, pag-inom, ug pagkaon, adunay labaw pa gayod nga gikinahanglan aron magpadayon ang kinabuhi. Ang prinsipyo gipahayag ni Jehova: “Dili sa tinapay lamang mabuhi ang tawo kondili sa matag pulong gikan sa baba ni Jehova nga ang tawo mabuhi.” (Deu 8:3) Gisubli ni Jesu-Kristo kining mga pulonga ug miingon usab: “Ang akong pagkaon mao ang pagbuhat sa kabubut-on niya nga nagpadala kanako ug ang paghuman sa iyang buluhaton.” (Ju 4:34; Mat 4:4) Sa laing okasyon siya miingon: “Ingon nga ang buhing Amahan nagpadala kanako ug ako nabuhi tungod sa Amahan, siya usab nga mokaon kanako, kana siya mabuhi gayod tungod kanako.”​—Ju 6:57.

Sa dihang gilalang ang tawo, siya gilalang sumala sa larawan sa Diyos, sumala sa iyang dagway. (Gen 1:​26, 27) Siyempre, kini wala magpasabot sa pisikal nga larawan o dagway, kay ang Diyos maoy Espiritu, ug ang tawo unodnon. (Gen 6:3; Ju 4:24) Kini nagpasabot nga ang tawo, nga lahi sa “mga hayop nga walay kabuot” (2Pe 2:12), may gahom sa pagpangatarongan; siya may mga hiyas nga sama sa mga hiyas sa Diyos, sama sa gugma, pagbati sa hustisya, kaalam, ug gahom. (Itandi ang Col 3:10.) Siya may katakos sa pagsabot kon nganong siya naglungtad ug kon unsay katuyoan sa iyang Maglalalang alang kaniya. Busa, dili sama sa mga hayop, siya gihatagan ug katakos sa pagtagad sa iyang espirituwalidad. Siya makaapresyar ug makasimba sa iyang Maglalalang. Kini nga katakos nakamugna ug panginahanglan diha kang Adan. Nagkinahanglan siya ug labaw pa kay sa literal nga pagkaon; nagkinahanglan siya nga masustentohan sa espirituwal; ang iyang espirituwalidad kinahanglang ipasundayag alang sa iyang mental ug pisikal nga kaayohan.

Busa, kon wala si Jehova nga Diyos ug ang iyang espirituwal nga mga tagana, walay kinabuhi nga magpadayon hangtod sa panahong walay tino. Mahitungod sa kinabuhing walay kataposan, si Jesus miingon: “Kini nagkahulogan ug kinabuhing walay kataposan, ang ilang pagkuha ug kahibalo bahin kanimo, ang bugtong matuod nga Diyos, ug sa usa nga imong gipadala, si Jesu-Kristo.”​—Ju 17:3.

Kapasig-ulian. Aron mapasig-uli ang katawhan sa hingpit nga lawas ug sa palaaboton nga kinabuhing walay kataposan, gitagana ni Jehova ang kamatuoran, ang “pulong sa kinabuhi.” (Ju 17:17; Flp 2:16) Ang pagsubay sa kamatuoran motultol sa usa ngadto sa kahibalo bahin sa tagana sa Diyos nga si Jesu-Kristo, kinsa nagtugyan sa iyang kaugalingon nga “usa ka lukat baylo sa daghan.” (Mat 20:28) Niining paagiha lamang nga ang tawo mapasig-uli sa bug-os nga espirituwalidad ingon man usab sa pisikal nga kahingpitan.​—Buh 4:12; 1Co 1:30; 15:23-26; 2Co 5:21; tan-awa ang LUKAT, MANLULUKAT.

Nan, pinaagi ni Jesu-Kristo moabot ang kapasig-ulian sa kinabuhi. Siya gitawag nga ‘ang kataposang Adan, usa ka nagahatag-kinabuhi nga espiritu.’ (1Co 15:45) Ang tagna nagtawag kaniya ingong “Amahang Walay Kataposan” (Isa 9:6) ug ingong usa nga ‘nagbubo sa iyang kalag ngadto gayod sa kamatayon,’ kansang kalag gihimong ‘usa ka halad-sa-pagkasad-an.’ Kay nahimong ‘Amahan,’ siya makaarang sa pagpasig-uli sa katawhan, sa ingon maghatag ug kinabuhi niadtong magpasundayag ug pagtuo sa paghalad sa iyang kalag ug kinsa masinugtanon.​—Isa 53:10-12.

Paglaom sa mga tawo sa karaang kapanahonan. Ang matinumanong mga tawo sa karaang kapanahonan may paglaom sa kinabuhi. Si apostol Pablo nagpasiugda niini nga kamatuoran. Siya naghisgot niadtong mga kaliwat ni Abraham sa wala pa ihatag ang Balaod, ug siya naghisgot sa iyang kaugalingon nga usa ka Hebreohanon, nga daw siya nabuhi na kaniadto, sa diwa nga siya diha sa mga balat-ang sa iyang mga katigulangan. Siya nag-ingon: “Ako kanhi buhi nga bulag sa balaod; apan sa dihang ang sugo miabot, ang sala nabuhi pag-usab, apan ako namatay. Ug ang sugo nga alang sa kinabuhi, nakaplagan ko nga kini alang sa kamatayon.” (Rom 7:​9, 10; itandi ang Heb 7:​9, 10.) Ang mga tawo sama kang Abel, Enoc, Noe, ug Abraham naglaom sa Diyos. Sila nagtuo sa “binhi” nga magsamad sa ulo sa halas, nga nagkahulogan ug kaluwasan. (Gen 3:15; 22:16-18) Sila nagpaabot sa Gingharian sa Diyos, ang “siyudad nga may tinuod nga mga patukoranan.” Sila nagtuo sa pagkabanhaw sa mga patay ngadto sa kinabuhi.​—Heb 11:​10, 16, 35.

Sa dihang gihatag ang Balaod, si Jehova miingon: “Tumanon gayod nimo ang akong mga lagda ug ang akong hudisyal nga mga hukom, nga kon buhaton sa usa ka tawo, siya usab gayod mabuhi pinaagi kanila.” (Lev 18:5) Sa walay duhaduha kadtong mga Israelinhon nga midawat sa Balaod nagpasalamat niini sanglit kini nagtanyag sa paglaom sa kinabuhi alang kanila. Ang Balaod maoy “balaan ug matarong” ug kadtong bug-os makatuman sa mga sukdanan niini isipon nga hingpit nga matarong. (Rom 7:12) Apan, imbes mohatag ug kinabuhi, gipakita sa Balaod nga ang  tibuok Israel, ug ang katawhan sa katibuk-an, maoy dili-hingpit ug mga makasasala. Dugang pa, gihukman niini ang mga Hudiyo nga takos sa kamatayon. (Gal 3:19; 1Ti 1:8-10) Sa pagkatinuod, sama sa giingon ni Pablo, “sa dihang ang sugo miabot, ang sala nabuhi pag-usab, apan ako namatay.” Busa, ang kinabuhi dili moabot pinaagi sa Balaod.

Si apostol Pablo nangatarongan: “Kon gihatag pa ang usa ka balaod nga arang makahatag ug kinabuhi, ang pagkamatarong mahimong pinaagi gayod unta sa balaod.” (Gal 3:21) Karon, ang mga Hudiyo, kay hinukman sa Balaod, dili lamang kay gipakita nga mga makasasala ingong mga kaliwat ni Adan kondili nailalom usab sa usa pa ka kabilinggan. Tungod niini, si Kristo namatay diha sa estaka sa pagsakit, sama sa giingon ni Pablo: “Pinaagi sa pagpalit, gipagawas kita ni Kristo gikan sa tunglo sa Balaod pinaagi sa pagkahimong tinunglo inay nga kita, tungod kay kini nahisulat: ‘Tinunglo ang matag tawo nga gibitay sa estaka.’” (Gal 3:13) Pinaagi sa pagwagtang niini nga babag, nga mao, ang tunglo nga gipahinabo ngadto sa mga Hudiyo tungod sa ilang paglapas sa Balaod, giwagtang ni Jesu-Kristo kini nga babag sa kinabuhi alang sa mga Hudiyo, nga naghatag kanila ug kahigayonan alang sa kinabuhi. Ang iyang lukat sa ingon makahatag ug kaayohan kanila ingon man usab ngadto sa uban.

Kinabuhing walay kataposan, usa ka ganti gikan sa Diyos. Dayag nga sa tibuok Bibliya ang paglaom sa mga alagad ni Jehova mao ang pagkadawat ug kinabuhing walay kataposan diha sa mga kamot sa Diyos. Kini nga paglaom nagdasig kanila sa pagpabilin nga matinumanon. Ug dili kini usa ka hinakog nga paglaom. Ang apostol misulat: “Dugang pa, kon walay pagtuo imposible ang pagpahimuot kaniya, kay siya nga moduol sa Diyos angay nga motuo nga siya mao ug nga siya maoy tigganti sa mga matinuorong nagapangita kaniya.” (Heb 11:6) Siya ingon nianang matanga sa Diyos; usa kini sa mga hiyas nga niana siya takos sa bug-os nga pagkamahinalaron gikan sa iyang mga linalang.

Pagkawalay-kamatayon, pagkadili-madunoton, kinabuhing gikan sa Diyos. Ang Bibliya naghisgot bahin kang Jehova ingong dili-mamatay ug dili-madunot. (1Ti 1:17) Una niyang gihatag kini ngadto sa iyang Anak. Sa panahong si apostol Pablo nagsulat kang Timoteo, si Kristo lamang ang usa nga gihatagan sa pagkawalay-kamatayon. (1Ti 6:16) Apan kini gisaad ngadto sa uban, kadtong kinsa mahimong espirituwal nga mga igsoon ni Kristo. (Rom 2:7; 1Co 15:​53, 54) Dugang pa, kini sila mahimong mga mag-aambit sa “kinaiyahan nga iya sa Diyos”; sila makig-ambit uban kang Kristo sa iyang himaya. (2Pe 1:4) Ang mga manulonda maoy espirituhanong mga linalang, apan sila dili kay dili-mamatay, kay kadtong nahimong mga demonyo pagalaglagon.​—Mat 25:41; Luc 4:​33, 34; Pin 20:​10, 14; tan-awa ang PAGKAWALAY-KAMATAYON; PAGKADILI-MADUNOTON.

Yutan-ong kinabuhi nga walay pagkadunot. Komosta ang uban sa katawhan nga dili makadawat sa langitnong kinabuhi? Si apostol Juan nagkutlo kang Jesus nga nag-ingon: “Kay gihigugma pag-ayo sa Diyos ang kalibotan nga gihatag niya ang iyang bugtong nga Anak, aron nga ang tanan nga magpasundayag ug pagtuo kaniya dili malaglag kondili makabaton ug kinabuhing walay kataposan.” (Ju 3:16) Sa iyang sambingay bahin sa mga karnero ug sa mga kanding, ang katawhan sa kanasoran nga gilain ni Jesus diha sa iyang tuo ingong mga karnero makasulod “ngadto sa kinabuhing walay kataposan.” (Mat 25:46) Si Pablo naghisgot bahin sa “mga anak sa Diyos” ug “kaubang mga manununod ni Kristo” ug nag-ingon nga “ang maikagong pagpaabot sa kalalangan nagahulat sa pagpadayag sa mga anak sa Diyos.” Dayon siya nag-ingon, “ang kalalangan usab ipagawas gikan sa pagkaulipon sa pagkadunot ug makabaton sa mahimayaong kagawasan sa mga anak sa Diyos.” (Rom 8:14-23) Si Adan sa dihang gilalang ingong hingpit nga tawo maoy usa ka “anak sa Diyos.” (Luc 3:38) Ang matagnaong panan-awon sa Pinadayag 21:1-4 nagpunting sa panahon sa “usa ka bag-ong langit” ug sa “usa ka bag-ong yuta” ug nagsaad nga nianang panahona “ang kamatayon mawala na, ni may pagbangotan ni pagtiyabaw ni may kasakit pa.” Sanglit gihatag kini nga saad, dili ngadto sa espirituhanong mga linalang, kondili espesipikong gihatag ngadto sa “mga tawo,” kini nagpasalig nga ang usa ka bag-ong yutan-ong katilingban sa mga tawo nga mabuhi ilalom sa “bag-ong langit” makapahimulos ug kapasig-ulian sa hunahuna ug sa lawas ngadto sa kahingpitan sa panglawas ug kinabuhing walay kataposan ingong yutan-ong “mga anak sa Diyos.”

Diha sa iyang sugo kang Adan, ang Diyos nagpaila nga kon si Adan nagmasinugtanon pa, dili unta siya mamatay. (Gen 2:17) Mao man usab ang masinugtanong katawhan, sa dihang ang kataposang kaaway sa tawo, ang kamatayon, pagawagtangon, wala na unyay kasal-anan nga magagahom sa ilang mga lawas nga magdalag kamatayon. Hangtod sa panahong walay tino sila dili na gayod mamatay. (1Co 15:26) Kining pagwagtang sa kamatayon mahitabo sa kataposan sa paghari ni Kristo, nga sumala sa gipakita sa basahon sa Pinadayag may gidugayong 1,000 ka tuig. Dinhi  giingon maylabot niadtong mahimong mga hari ug mga saserdote kauban ni Kristo nga sila “nangabuhi ug nagmando ingong mga hari uban kang Kristo sulod sa usa ka libo ka tuig.” “Ang uban sa mga patay” nga wala mangabuhi “hangtod nga ang usa ka libo ka tuig matapos” mao gayod kadtong buhi sa kataposan sa usa ka libo ka tuig, apan kini maoy sa dili pa buhian si Satanas gikan sa kahiladman ug mohatag ug mahukmanong pagsulay sa katawhan. Sa kataposan sa usa ka libo ka tuig, ang katawhan sa yuta makakab-ot na sa tawhanong kahingpitan, sama sa kahimtang ni Adan ug Eva sa wala pa sila makasala. Niining panahona sila makabaton na unya ug tinuod nga kinabuhi diha sa kahingpitan. Human niana, kadtong makalabang sa pagsulay sa dihang si Satanas pagabuhian sa hamubo nga panahon gikan sa kahiladman makatagamtam niana nga kinabuhi sa walay kataposan.​—Pin 20:​4-10.

Ang Dalan sa Kinabuhi. Si Jehova, ang Tuboran sa kinabuhi, nagbutyag sa dalan sa kinabuhi pinaagi sa iyang Pulong sa kamatuoran. Ang Ginoong Jesu-Kristo “naghatag ug kahayag nganha sa kinabuhi ug pagkadili-madunoton pinaagi sa maayong balita.” (2Ti 1:10) Iyang gisultihan ang iyang mga tinun-an: “Ang espiritu mao ang naghatag-kinabuhi; ang unod wala gayoy kapuslanan. Ang mga pulong nga gisulti ko kaninyo maoy espiritu ug kinabuhi.” Wala madugay human niadto si Jesus nangutana sa iyang mga apostoles kon buot ba usab nila nga mobiya kaniya, sama sa gibuhat sa uban. Si Pedro mitubag: “Ginoo, kang kinsa man kami moadto? Ikaw mao ang may mga pulong mahitungod sa kinabuhing walay kataposan.” (Ju 6:​63, 66-68) Si apostol Juan nagtawag kang Jesus ang “pulong sa kinabuhi,” ug miingon: “Pinaagi kaniya maoy kinabuhi.”​—1Ju 1:​1, 2; Ju 1:4.

Pinasukad sa mga pulong ni Jesus dayag nga kawang ang tawhanong mga paningkamot sa pagpalugway sa kinabuhi hangtod sa hangtod o ang mga teoriya nga ang pipila ka pagkaon o sistematikong mga diyeta mohatag ug kinabuhi sa katawhan. Ubos sa labing maayong mga kahimtang, sila makapauswag sa panglawas nga temporaryo lamang. Ang bugtong dalan sa kinabuhi mao ang pagkamasinugtanon sa maayong balita, ang “pulong sa kinabuhi.” (Flp 2:16) Aron makabaton ug kinabuhi, ang indibiduwal kinahanglang magpunting sa iyang kaisipan “sa mga butang sa itaas, dili sa mga butang sa yuta.” (Col 3:​1, 2) Ngadto sa iyang mga mamiminaw si Jesus miingon: “Siya nga magapatalinghog sa akong pulong ug magatuo kaniya nga nagpadala kanako adunay kinabuhing walay kataposan, ug siya dili mahiagom sa paghukom apan nakalabang na gikan sa kamatayon ngadto sa kinabuhi.” (Ju 5:24; 6:40) Dili na sila hinukman nga mga makasasala, nga takos sa kamatayon. Si apostol Pablo misulat: “Busa kadtong nahiusa kang Kristo Jesus dili mahinukman. Kay ang balaod nianang espiritu nga naghatag ug kinabuhi nga nahiusa kang Kristo Jesus nagpagawas na kaninyo gikan sa balaod sa sala ug sa kamatayon.” (Rom 8:​1, 2) Si Juan nag-ingon nga ang usa ka Kristohanon nahibalo nga siya “nakalabang na gikan sa kamatayon ngadto sa kinabuhi” kon siya nahigugma sa iyang mga igsoon.​—1Ju 3:14.

Sanglit “walay kaluwasan diha kang bisan kinsa pang lain, kay walay laing ngalan ilalom sa langit nga gikahatag taliwala sa mga tawo nga pinaagi niini kita gayod maluwas,” ang nagapangita sa kinabuhi kinahanglang mosunod kang Kristo. (Buh 4:12) Gipakita ni Jesus nga ang usa ka tawo kinahanglang magmahunahunaon sa iyang espirituwal nga mga panginahanglan; siya kinahanglang mobatig pagkagutom ug pagkauhaw sa pagkamatarong. (Mat 5:​3, 6) Dili lamang nga siya kinahanglang makadungog sa maayong balita kondili siya kinahanglang magpasundayag ug pagtuo kang Jesu-Kristo ug pinaagi kaniya motawag sa ngalan ni Jehova. (Rom 10:13-15) Sa pagsunod sa panig-ingnan ni Jesus, siya pagabawtismohan diha sa tubig. (Mat 3:13-15; Efe 4:5) Dayon pangitaon niya pag-una ang Gingharian ug ang pagkamatarong ni Jehova.​—Mat 6:33.

Ampingi ang Kasingkasing. Ang tawo nga nahimong tinun-an ni Jesu-Kristo kinahanglang magpadayon diha sa dalan sa kinabuhi. Siya gipasidan-an: “Siya nga naghunahuna nga siya nagabarog magbantay nga siya dili mapukan.” (1Co 10:12) Siya gitambagan: “Labaw sa tanan nga pagabantayan, ampingi ang imong kasingkasing, kay niana nagagikan ang mga tuboran sa kinabuhi.” (Pr 4:23) Gipakita ni Jesus nga diha sa kasingkasing naggikan ang daotang mga pangatarongan, pagpanapaw, pagbuno, ug uban pa. Kining mga butanga mosangpot sa kamatayon. (Mat 15:​19, 20) Ang pag-amping batok sa maong mga pangatarongan sa kasingkasing pinaagi sa paghatag sa kasingkasing sa nagahatag-kinabuhing espirituwal nga pagkaon, nga mao ang kamatuoran gikan sa lunsayng Tuboran sa kinabuhi, magpanalipod sa kasingkasing nga dili makasala ug sa ingon dili mahisalaag ang usa gikan sa dalan sa kinabuhi.​—Rom 8:6; tan-awa ang KASINGKASING.

Sa pag-amping sa kinabuhi sa usa pinaagi sa pagbantay sa kasingkasing, ang dila kinahanglang kontrolahon. “Kamatayon ug kinabuhi anaa sa gahom sa dila, ug siya nga mahigugma niana magakaon sa bunga niana.” (Pr 18:21) Ang katarongan gipatin-aw ni Jesus: “Ang mga butang nga nagagula sa baba maoy gikan sa kasingkasing, ug kanang mga butanga makapahugaw sa tawo.” (Mat  15:18; San 3:5-10) Apan pinaagi sa hustong paggamit sa dila aron sa pagdayeg sa Diyos ug sa pagsulti sa matarong nga mga butang, ang usa makapadayon diha sa dalan sa kinabuhi.​—Sal 34:12-14; 63:3; Pr 15:4.

Kining Presenteng Kinabuhi. Si Haring Solomon, human sulayi ang tanang butang nga gitanyag niini nga kinabuhi pinaagi sa mga bahandi, mga balay, mga tanaman, ug lainlaing matang sa kalingawan, nakahinapos: “Gidumtan ko ang kinabuhi, tungod kay ang buhat nga nahimo ilalom sa adlaw maoy malisod sa akong panglantaw, kay ang tanang butang kakawangan ug usa ka paggukod sa hangin.” (Ecc 2:17) Wala dumti ni Solomon ang kinabuhi mismo, kay kini maoy usa ka ‘maayong gasa ug hingpit nga regalo nga naggikan sa itaas.’ (San 1:17) Ang gidumtan ni Solomon mao ang malisod ug kawang nga kinabuhi nga nasinatian sa usa ka tawo sa iyang pagkinabuhi sama niining presenteng kalibotan sa katawhan nga nailalom sa pagkawalay-pulos. (Rom 8:20) Sa paniklop sa iyang basahon, si Solomon nagtambag sa pagkahadlok sa matuod nga Diyos ug sa pagbantay sa iyang mga sugo, nga maoy dalan sa tinuod nga kinabuhi. (Ecc 12:​13, 14; 1Ti 6:19) Si apostol Pablo naghisgot sa iyang kaugalingon ug sa mga isigka-Kristohanon, nga nag-ingon nga, human sa ilang hagong pagsangyaw ug pagpanaksi bahin kang Kristo ug sa pagkabanhaw bisan atubangan sa paglutos, “kon niining kinabuhia lamang kita naglaom diha kang Kristo, sa tanang tawo kita ang labing angayng pagakaluy-an.” Ngano man? Tungod kay sila nagsalig diha sa bakak nga paglaom. “Hinunoa,” si Pablo mipadayon, “karon si Kristo gibangon na gikan sa mga patay.” “Tungod niana, akong hinigugmang mga igsoon,” siya mihinapos, “magmalig-on, dili matarog, nga kanunayng puliki diha sa buluhaton sa Ginoo, nga nahibalo nga ang inyong paghago dili makawang may kalabotan sa Ginoo.”​—1Co 15:​19, 20, 58.

Mga Kahoy sa Kinabuhi. Gawas pa sa kahoy sa kinabuhi didto sa Eden (Gen 2:9), nga nahisgotan na dinhi, ang ekspresyon nga “[mga] kahoy sa kinabuhi” makita sa ubay-ubayng mga teksto diha sa Kasulatan, nga kanunayng gigamit diha sa mahulagwayon, o sa simbolikong diwa. Ang kaalam gitawag nga “kahoy sa kinabuhi niadtong mga nagakupot niini,” sa pagkaagi nga kini maghatag kanila sa kon unsay ilang gikinahanglan, dili lamang sa pagpahimulos sa ilang presenteng kinabuhi kondili usab sa pagdawat sa kinabuhing walay kataposan, nga mao, ang kahibalo sa Diyos ug ang idlot nga pagsabot ug ang maayong kaamgohan sa pagsunod sa iyang mga sugo.​—Pr 3:18; 16:22.

“Ang bunga sa matarong maoy usa ka kahoy sa kinabuhi, ug siya nga nagakabig ug mga kalag maoy maalamon,” nag-ingon ang laing proverbio. (Pr 11:30) Ang tawong matarong, pinaagi sa sinultihan ug sa panig-ingnan, magakabig ug mga kalag, nga mao, pinaagi sa pagpatalinghog kaniya, ang mga tawo makakuhag espirituwal nga pagkaon, matultolan sa pag-alagad sa Diyos, ug makadawat sa kinabuhi nga gipaposible sa Diyos. Sa susama, “ang pagkakalma sa dila maoy usa ka kahoy sa kinabuhi, apan ang kahiwian niana maoy pagkahugno sa espiritu.” (Pr 15:4) Ang kalmadong sinultihan sa tawong maalamon motabang ug mopalagsik sa espiritu niadtong magpatalinghog kaniya, maghatag ug maayong mga hiyas diha kanila, motabang kanila diha sa dalan sa kinabuhi, apan ang kahiwian sa pagpanulti maoy sama sa daot nga prutas; kini maghatag ug kasamok ug magpawala sa kadasig, nga magdaot niadtong nagpatalinghog niini.

Ang Proverbio 13:12 mabasa: “Ang pagdahom nga nalangan makapasakit sa kasingkasing, apan ang butang nga gitinguha maoy usa ka kahoy sa kinabuhi sa dihang moabot kini.” Ang katumanan sa dugay nang gitinguha makapalig-on, makapalagsik, ug makapabaskog.

Ang hinimayang si Jesu-Kristo nagsaad sa nagmadaogong Kristohanon nga Siya magtugot kaniya sa pagkaon sa “kahoy sa kinabuhi, nga anaa sa paraiso sa Diyos.” (Pin 2:7) Lain pa, sa kataposang mga bersikulo sa basahon sa Pinadayag, atong mabasa: “Ug kon kuhaan ni bisan kinsa ug bisan unsa ang mga pulong sa linukot nga basahon niini nga tagna, kuhaon sa Diyos ang iyang bahin gikan sa mga kahoy sa kinabuhi ug gikan sa balaan nga siyudad, mga butang nga nahisulat niining linukot nga basahon.” (Pin 22:19) Sa konteksto niining duha ka teksto sa Kasulatan, si Kristo Jesus naghisgot niadtong mga magmadaogon, nga kanila “ang ikaduhang kamatayon dili gayod makahimo sa pagdaot” (Pin 2:11), nga kanila ihatag ang “awtoridad ibabaw sa kanasoran” (Pin 2:26), nga mahimong “haligi diha sa templo sa akong Diyos” (Pin 3:12), ug molingkod uban ni Kristo sa iyang langitnong trono. (Pin 3:21) Busa ang kahoy o mga kahoy dili mahimong literal, kay ang mga magmadaogon nga mokaon mao kadtong mga mag-aambit sa langitnong pagkatinawag (Heb 3:1), nga may mga dapit sa langit nga giandam alang kanila. (Ju 14:​2, 3; 2Pe 1:​3, 4) Busa ang (mga) kahoy maoy simbolo sa tagana sa Diyos alang sa pagpatunhay sa kinabuhi, niining bahina, ang langitnon, walay kamatayon nga kinabuhi nga gihatag ngadto sa mga matinumanon ingong mga mananaog uban ni Kristo.

Sa Pinadayag 22:​1, 2, adunay laing gihisgotan nga “mga kahoy sa kinabuhi.” Dinhi ang mga nasod gipakita nga nakig-ambit sa mga dahon sa  mga kahoy ingong mga tambal. Kini anaa sa masigkadaplin sa suba nga nagaagos gikan sa templo-palasyo sa Diyos, nga mao ang iyang trono. Ang maong hulagway mitungha human sa pagtukod sa bag-ong langit ug sa bag-ong yuta ug sa pagpahayag sa mga pulong nga “ang tolda sa Diyos anaa uban sa mga tawo.” (Pin 21:1-3, 22, 24) Nan, sa simbolikong paagi kini maoy tambal, mga tagana nga nagsustento sa kinabuhi sa katawhan, alang sa ilang umaabot nga kinabuhing walay kataposan. Ang tuboran sa maong mga tagana mao ang harianong trono sa Diyos ug sa Kordero nga si Jesu-Kristo.

Sa makadaghang higayon gihisgotan ang “linukot nga basahon sa kinabuhi” o ang “basahon” sa Diyos. Kini dayag nga naundan sa mga ngalan sa tanan niadtong kinsa, tungod sa ilang pagtuo, nahalinya nga makadawat sa ganti nga kinabuhing walay kataposan sa langit man o sa yuta. Kini naundan sa mga ngalan sa mga alagad ni Jehova “sukad sa pagkatukod sa kalibotan,” nga mao, ang kalibotan sa lukatonon nga katawhan. Busa ang matarong nga si Abel dayag nga mao ang unang ngalan nga nahisulat diha sa “linukot nga basahon.”​—Pin 17:8; Mat 23:35; Luc 11:​50, 51.

Unsay ipasabot sa pagkanahisulat sa ngalan sa usa ka tawo diha sa “basahon” sa Diyos o sa “linukot nga basahon sa kinabuhi”?

Ang pagkanahisulat sa ngalan sa usa ka tawo diha sa “basahon sa kinabuhi” wala magtino daan nga ang maong tawo mabuhing walay kataposan. Ang pagpabilin sa iyang ngalan diha niini nag-agad sa iyang pagkamasinugtanon. Busa si Moises nangaliyupo kang Jehova alang sa Israel: “Karon kon imong pasayloon ang ilang sala,​—ug kon dili, papasa ako, palihog, gikan sa imong basahon nga imong gisulat.” Si Jehova mitubag: “Ang bisan kinsa nga nakasala batok kanako, ako siyang papason gikan sa akong basahon.” (Ex 32:​32, 33) Kini nagpaila nga ang talaan sa mga ngalan diha sa “basahon” mahimong mausab tungod sa pagkadili-masinugtanon sa bahin sa pipila ka tawo, ang ilang mga ngalan mahimong ‘palaon’ o ‘papason’ gikan sa “basahon.”​—Pin 3:5.

Sa pagpanghukom diha sa Pinadayag 20:​11-15, sa panahon sa Milenyong Paghari ni Kristo “ang linukot nga basahon sa kinabuhi” gipakita ingong gibuksan aron sa pagtala ug dugang nga mga ngalan; gibuksan usab ang linukot nga mga basahon sa instruksiyon. Kadtong mobangon panahon sa ‘pagkabanhaw sa mga dili-matarong’ sa ingon adunay kahigayonan nga mahisulat ang ilang mga ngalan diha sa “linukot nga basahon sa kinabuhi,” basta sila masinugtanong mobuhat sumala sa gilatid diha sa linukot nga mga basahon sa instruksiyon. (Buh 24:15) Siyempre, ang mga ngalan sa matinumanong mga alagad sa Diyos nga mobangon panahon sa “pagkabanhaw sa mga matarong” anaa na sa “linukot nga basahon sa kinabuhi.” Pinaagi sa ilang maunongong pagkamasinugtanon sa mga instruksiyon sa Diyos, ilang padayong mahuptan ang ilang mga ngalan diha niana.

Sa unsang paagi mahuptan nga permanente sa usa ka tawo ang iyang ngalan diha “sa basahon sa kinabuhi”? Alang niadtong nahalinya nga makadawat sa langitnong kinabuhi, kini maoy pinaagi sa ‘pagdaog’ niining kalibotana pinaagi sa pagtuo, nga nagpamatuod sa ilang kaugalingon nga “matinumanon bisan hangtod sa kamatayon.” (Pin 2:10; 3:5) Alang niadtong nahalinya nga makadawat ug kinabuhi sa yuta, kini maoy pinaagi sa pagpamatuod nga maunongon kang Jehova latas sa usa ka pangataposan, mahukmanong pagsulay sa kataposan sa Milenyong Paghari ni Kristo. (Pin 20:​7, 8) Kadtong padayong maghupot sa ilang integridad latas nianang kataposang pagsulay, ang ilang mga ngalan dili na wad-on sa Diyos diha sa “basahon sa kinabuhi,” sa ingon ginadawat ni Jehova nga sila maoy mga matarong sa hingpit nga diwa ug takos sa pribilehiyo sa kinabuhing walay kataposan sa yuta.​—Rom 8:33.

‘Linukot nga basahon nga iya sa Kordero.’ Ang “linukot nga basahon sa kinabuhi nga iya sa Kordero” maoy usa ka lahing linukot nga basahon, nga dayag nga naundan lamang sa mga ngalan niadtong makig-ambit kauban sa Kordero, si Jesu-Kristo, sa pagmando sa iyang Gingharian, lakip niadtong ania pa sa yuta nga nahalinya nga makadawat sa langitnong kinabuhi. (Pin 13:8; itandi ang Pin 14:​1, 4.) Kadtong natala diha sa ‘linukot nga basahon nga iya sa Kordero’ gihisgotan nga makasulod sa balaang siyudad, ang Bag-ong Jerusalem, sa ingon mahimong bahin sa Mesiyanikong Gingharian sa langit. (Pin 21:​2, 22-27) Ang ilang mga ngalan nahisulat diha sa ‘linukot nga basahon nga iya sa Kordero’ ug diha sa laing linukot nga basahon, ang “basahon sa kinabuhi” nga iya sa Diyos.​—Flp 4:3; Pin 3:5.

Suba sa Tubig sa Kinabuhi. Sa panan-awon ni Juan diha sa basahon sa Pinadayag, iyang nakita ang “usa ka suba sa tubig sa kinabuhi, ingon ka tin-aw sa kristal, nga nagaagos gikan sa trono sa Diyos ug sa Kordero” latas sa taliwala sa halapad nga dalan sa balaang siyudad, ang Bag-ong Jerusalem. (Pin 22:​1, 2; 21:2) Ang tubig maoy hinungdanon alang sa kinabuhi. Ang panan-awon nagsugod sa pagkatuman panahon sa “adlaw sa  Ginoo,” human gilayon sa pagkatukod sa Gingharian sa Diyos. (Pin 1:10) Mao kanang panahona nga ang mga membro sa “pangasaw-onon” nga matang ania pa sa yuta aron personal nga ipaabot ang pagdapit kang “bisan kinsa nga giuhaw” sa pag-inom sa tubig sa kinabuhi nga walay bayad. (Pin 22:17) Human malaglag ang presenteng sistema sa mga butang, ang suba magpadayon sa pag-agos ug magkadako pa gayod sa bag-ong kalibotan. Ang panan-awon naghisgot sa mga kahoy nga nagapamunga sa isigkakilid niana nga suba, ug nga ang mga dahon maoy tambal alang sa kanasoran. Nan, ang mga tubig nga nagahatag ug kinabuhi mao ang mga tagana alang sa kinabuhi nga gitagana ni Jehova pinaagi sa Kordero, si Jesu-Kristo, alang sa tanang tawo sa yuta nga makadawat ug kinabuhi.

‘Kaumog sa Kinabuhi.’ Diha sa Salmo 32:1-5 gipakita ni David ang kalipay gumikan sa pagpasaylo, bisan tuod nga gipadayag usab niya ang kasakit nga iyang nasinatian sa wala pa isugid ang iyang kalapasan ngadto kang Jehova ug makadawat sa kapasayloan sa Diyos. Sa wala pa mosugid ug samtang misulay sa pagtago sa iyang kasaypanan, ang salmista gihasol sa iyang tanlag ug miingon: “Ang kaumog sa akong kinabuhi nailisan ingon sa uga nga kainit sa ting-init.” Ang pagsulay sa pagkontrolar sa sad-an nga tanlag nakapaluya kaniya, ug ang kagul-anan nakapawala sa iyang kalagsik sama sa usa ka kahoy nga mahimong mawad-an sa nagahatag ug kinabuhi nga kaumog sa panahon sa ting-init o sa hilabihang kainit sa ting-init. Ang mga pulong ni David daw nagpakita nga siya nakasinatig dili maayong mga epekto sa hunahuna ug sa lawas, o lagmit nawad-an sa iyang kalipay sa kinabuhi, tungod kay napakyas sa pagsugid sa iyang sala. Ang pagsugid lamang ngadto kang Jehova ang magdalag kapasayloan ug kahupayan.​—Pr 28:13.

“Puntil sa Kinabuhi.” Sa dihang si Abigail nangaliyupo kang David nga dili manimalos kang Nabal, sa ingon nagpugong kaniya gikan sa pagkasad-an sa dugo, siya miingon: “Sa dihang may tawo nga motindog aron sa paggukod kanimo ug sa pagpangita sa imong kalag, ang kalag sa akong ginoo maputos gayod sulod sa usa ka puntil sa kinabuhi uban kang Jehova nga imong Diyos; apan, kon bahin sa kalag sa imong mga kaaway, siya maglambuyog niini ingon nga gikan sa lubyok sa lambuyog.” (1Sa 25:29-33) Sama sa usa ka tawo nga nagputos sa usa ka butang nga bililhon aron sa pagpanalipod ug sa pagpreserbar niini, mao man usab ang kinabuhi ni David ingong usa ka indibiduwal anaa sa mga kamot sa buhi nga Diyos, ug Siya magpreserbar sa kinabuhi ni David gikan sa iyang mga kaaway, basta si David dili mosulay sa pagluwas sa iyang kaugalingon pinaagi sa iyang kamot, kondili, siya maghulat kang Jehova. Apan, ang kalag sa mga kaaway ni David igasalibay sa Diyos.