Usa ka tawo nga dili-Israelinhon ug kagikan, usa ka Hentil; sa Hebreohanon, nokh·riʹ o ben-​ne·kharʹ, sa literal, “anak sa usa ka langyaw (nga nasod).” (Deu 14:21; Ex 12:​43, ftn sa Rbi8) Ang mga langyaw taliwala sa mga Hebreohanon naglangkob sa sinuholang mga mamumuo, mga magpapatigayon, mga binihag sa gubat, mga Canaanhon nga wala patya o hinginli gikan sa Yutang Saad, ug sa lainlaing matang sa mga dumuluong.​—Jos 17:​12, 13; Huk 1:21; 2Sa 12:29-31; 1Ha 7:13; Neh 13:16.

Bisan tuod ang mga katungod sa mga langyaw gikutohan sa pakigsaad sa Balaod, sila angayng tratahon subay sa hustisya ug kawalay-pagpihig ug dawaton nga maabiabihon basta sila walay gihimong tinuyo nga paglapas sa mga balaod sa yuta. Ang langyaw, tungod kay walay tinuod nga kalangkitan sa Israel, lahi gikan sa tinuling kinabig nga nahimong sakop sa kongregasyon sa Israel pinaagi sa bug-os nga pagdawat sa mga responsibilidad sa pakigsaad sa Balaod. Sa susama, ang langyaw lahi kay sa lalin nga mipuyo nag dugaydugay diha sa Yutang Saad ug dili lamang kay nailalom sa legal nga mga restriksiyon kondili nakapahimulos usab ug mga katungod ug mga pribilehiyo.​—Tan-awa ang LANGYAW NGA PUMOLUYO.

Sulod sa panahon nga ang mga Israelinhon nahimong langyaw nga mga pumoluyo sa Canaan ug sa Ehipto, daghang dili-Israelinhon ang nahimong bahin sa mga panimalay sa mga anak ni Jacob ug sa ilang mga kaliwat. Nahitabo kini tungod sa pagsuhol ug mga alagad nga nagpuyo uban sa pamilya ug tungod sa pagpalit ug mga ulipon, kinsa, pinaagi sa mga kondisyon sa pakigsaad uban kang Abraham, kinahanglang tulion. (Gen 17:9-14) Ang pipila nga nalangkit sa pagminyoay sa dili pareho ug kagikan, uban sa ilang mga kaliwat, maoy lakip sa dakong nagkasagol nga panon sa katawhan nga mikuyog sa mga Israelinhon sa Pagpanggula.​—Ex 12:38; Lev 24:10; Num 11:4.

Human mopuyo ang Israel sa Yutang Saad, ang mga langyaw, sama sa mga Canaanhon nga wala  papahawaa, kinahanglang pakiglabotan. (Huk 2:​2, 3) Ang mga magpapatigayon ug ang mga artesano misugod usab sa pagpanaw ngadto sa yuta sa Israel. (Eze 27:​3, 17; 2Sa 5:11; 1Ha 5:6-18) Lagmit midaghan ang sinuholang mga mamumuo sa dihang ang mga Israelinhon nag-anam kamauswagon sa pag-ugmad sa Yutang Saad. (Itandi ang Deu 8:11-13; Lev 22:10.) May mga langyaw nga miuban sa Israelinhong kasundalohan, ug tungod niana sila nakaugmad ug pagtamod sa ilang Hebreohanong mga pangulo ug pagtahod sa Israelinhong relihiyon, sama sa gihimo sa mga Gitihanon, Keretnon, ug mga Peletnon.​—2Sa 15:18-21.

Mga Probisyon sa Pakigsaad sa Balaod. Diha sa pakigsaad sa Balaod, si Jehova nagtagana ug paninugdang pamalaod aron sa pagkontrolar sa mga pagpakiglabot uban sa mga langyaw ug sa pagpanalipod sa estado sa Israel ug sa integridad sa mga lungsoranon ug niadtong mga nagdepende niini maylabot sa ekonomiya, relihiyon, ug sa politika. Walay himoon nga bisan unsa nga panag-ubanay sa mga Israelinhon uban sa mga langyaw, ilabina sa relihiyosong paagi (Ex 23:23-25; Deu 7:16-26; Jos 23:​6, 7), ug sila dili mohimo ug bisan unsang pakigsaad uban kanila o sa ilang mga diyos. (Ex 34:12-15; 23:32; Deu 7:2) Sublisubling gipasiugda ni Jehova nga dili gayod sila moyukbo sa mga diyos sa mga langyaw (Ex 20:3-7; 23:31-33; 34:14), ni bisan sa pagpakisayod o pagpakitag interes sa ilang relihiyosong mga buhat.​—Deu 12:29-31.

Ang mga pagpakig-alyansa sa kaminyoon uban sa mga langyaw gidili, sa panguna tungod sa kapeligrohan nga mahugawan ang putling pagsimba. (Ex 34:16; Deu 7:​3, 24; Jos 23:​12, 13) Ang tanang molupyo sa mga siyudad sa pito ka Canaanhong mga nasod pagalaglagon. (Deu 7:1; 20:15-18) Apan sa dihang mailog ang usa ka siyudad nga dili lakip sa pito ka gidiling Canaanhong mga nasod, ang usa ka Israelinhong sundalo makakuhag usa ka ulay gikan sa siyudad ingong asawa human nga kini siya moagi sa usa ka yugto sa pagputli. Sa maong mga kahimtang walay aktuwal nga pagpakig-alyansa nga gihimo uban sa usa ka langyaw nga tribo o pamilya, kay ang iyang mga ginikanan gipatay man sa dihang ang iyang siyudad nailog.​—Deu 21:10-14; Num 31:​17, 18; Deu 20:14.

Ang dugang nga restriksiyon mao nga walay dili-tinuling langyaw ang makakaon sa Paskuwa. (Ex 12:43) Apan, mopatim-aw nga ang mga langyaw makahimo sa pagtanyag ug mga halad pinaagi sa saserdotehanong kahikayan, basta ang gihalad nahiuyon sa mga sukdanan sa Diyos. (Lev 22:25) Siyempre, ang maong mga tawo dili gayod makasulod sa sangtuwaryo (Eze 44:9), apan sila makaadto sa Jerusalem ug ‘makaampo paatubang sa balay sa Diyos,’ ug lagmit dili sila mohimo niini nga walay dala, nga mao, nga walay gidalang halad nga itanyag.​—1Ha 8:41-43.

Maylabot sa mga kalihokan sa kagamhanan, ang langyaw walay politikanhong posisyon ug dili gayod mahimong usa ka hari. (Deu 17:15) Bisan tuod ang Israelinhon, ang langyawng pumoluyo, ug ang lalin sa yuta makapahimulos sa dalangpanang dapit nga gitagana alang sa dili-tinuyong nakabuno didto sa mga siyudad nga dalangpanan, wala hisgoti ang maong probisyon alang sa mga langyaw.​—Num 35:15; Jos 20:9.

Bisan tuod ang mga Israelinhon gidid-an sa pagkaon ug hayop nga namatay nga wala mapatulo ang dugo, kini legal nga ikabaligya ngadto sa usa ka langyaw. (Deu 14:21) Panahon sa mga tuig nga Igpapahulay ang Israelinhon dili mapugos sa pagbayad sa mga utang, apan ang langyaw wala mailalom niini nga kahikayan ug mahimong pugson sa pagpabayad. (Deu 15:1-3) Bisan tuod ang isigka-Israelinhon dili pabayron ug tubo, ang langyaw mahimong pabayron ug tubo.​—Deu 23:20.

Hinungdan sa Suliran. Sa panahon ni Josue ug sa misunod nga yugto sa mga Maghuhukom, dihay daghang langyaw sa yuta ug nahimong hinungdan sa kanunay nga suliran. (Jos 23:​12, 13) Ang Canaanhong mga langyaw nga nagpabilin human sa Israelinhong pagsakop nailalom sa pinugos nga trabaho ingong ulipon (Jos 16:10; 17:13; Huk 1:​21, 27-35), apan tungod kay sila wala papahawaa sa mga Israelinhon gikan sa yuta ug wala hanawa ang ilang pagsimba ingon sa gisugo ni Jehova (Huk 2:​1, 2), ang mga Canaanhon sa linangkob nagpadayon sa pagbatasan sa ilang idolatroso ug mahugaw nga mga relihiyon. Ingong resulta, ang mga Israelinhon padayong nadaldal ngadto sa bakak nga pagsimba (Sal 106:34-39), ilabina ang pagsimba sa mga Baal ug sa mga larawan ni Astoret. (Huk 2:11-13) Kini nga Canaanhong mga langyaw padayong makaplagan sa Israel latas sa panahon ni David hangtod sa paghari ni Solomon, sa dihang sila gipailalom pa gihapon sa pinugos nga pagtrabaho sa templo ug sa ubang mga proyekto sa pagpanukod ni Solomon.​—1Ha 9:​20, 21; tan-awa ang PINUGOS NGA TRABAHO.

Sukwahi sa sugo sa Diyos, si Solomon nagkuha ug daghang langyaw nga mga asawa, nga sa ngadtongadto maoy nagpatalikod sa iyang kasingkasing gikan sa putling pagsimba kang Jehova ngadto sa pagsimba sa langyawng mga diyos. (1Ha 11:1-8) Ang pagsulod sa bakak nga pagsimba diha sa kinatas-ang ang-ang sa kagamhanan nagbunga ug makatalagmanong mga sangpotanan. Kini miresulta sa pagkasip-ak sa nasod ug sa ulahi sa pagkadestiyero didto sa Babilonya sa dihang ang nagsunodsunod nga mga hari, sa Juda ug sa Israel,  nagdaldal sa katawhan ngadto sa bakak nga pagsimba. Kini misangpot sa pagkatuman sa maldisyon batok sa nasod nga gitagna ingong tinong mga silot tungod sa paglapas sa Balaod.​—1Ha 11:9-11; 2Ha 15:​27, 28; 17:​1, 2; 23:​36, 37; 24:​18, 19; Deu 28:15-68.

Human makabalik ang matinumanong nahibilin nga mga Israelinhon gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya, daghang Israelinhon ang nagkuhag langyawng mga asawa alang sa ilang kaugalingon. (Esd 9:​1, 2; Neh 13:23-25) Tungod niining sayop nga binuhatan gikinahanglan ang determinadong pagpapahawa sa langyawng mga asawa ug sa ilang mga anak ubos sa pagdumala ni Esdras ug Nehemias. (Esd 10:2-4, 10-19, 44; Neh 13:1-3, 27-30) Gihimo usab ang lakang batok sa ubang mga langyaw nga sad-an sa daotang mga panggawi.​—Neh 13:​7, 8, 16-21.

Ang misulong nga mga Babilonyanhon nagpahamtang ug dakong kadaot sa mga Hudiyo panahon sa paglaglag sa Jerusalem. (Lam 2:5-12, 19-22) Human mapagawas, ang mga Hudiyo kanunayng nakig-away sa mga langyaw nga naglibot kanila didto sa Yutang Saad, nga ilabinang gihasi sa Gregong mga magmamando sa Sirya. Tungod sa mga paningkamot sa mga Hudiyo nga mapatunhay ang ilang napasig-uling pagsimba, sila kinahanglang mosukol sa mabangis nga mga paglutos ni Antiochus IV Epiphanes sa dihang siya misulay sa paghimong Helenistiko sa mga Hudiyo. Sulod sa kasiglohan human sa pagkadestiyero, ang mga Israelinhon kanunayng nakigbisog aron makabaton ug independensiya, nga nakapatunghag kasibot alang sa Judaismo ug, sa bahin sa pipila, usa ka mainiton kaayo nga nasyonalistikanhong espiritu. Kini nga mga hinungdan, lakip ang kahadlok nga masagolan ang ilang kaliwat pinaagi sa pagpakigminyo sa mga langyaw, lagmit nakaamot sa pagpahilayo gikan sa gawasnong espiritu nga dayag kaayo diha sa Hebreohanong Kasulatan maylabot sa mga langyaw.​—Itandi ang 1Ha 8:41-43; 2Cr 6:​32, 33; Isa 56:​6, 7.

Sa Unang Siglo K.P. Ilabina tungod sa impluwensiya sa ilang relihiyosong mga pangulo, naugmad sa mga Hudiyo ang pagkadili-matinagdanon ug bug-os nga paglikay sa mga langyaw niadtong unang siglo K.P. Ang ebidensiya niini nga tinamdan makita diha sa ilang pag-ayad sa mga Samarianhon, usa ka mestisong katawhan nga kaliwat sa mga Israelinhon ug sa mga langyaw. Sagad nga ang mga Hudiyo ‘walay pagpakiglabot sa mga Samarianhon,’ nga dili gani buot mangayog tubig gikan kanila. (Ju 4:9) Apan, gipatin-aw ni Jesus nga sayop kining maong hingapin nga panglantaw.​—Luc 10:29-37.

Ang pag-establisar sa bag-ong pakigsaad pinasukad sa halad lukat ni Kristo nagtapos sa maong legal nga panag-ulang tali sa Hudiyo ug Hentil. (Efe 2:11-16) Apan, bisan human sa Pentekostes sa 33 K.P., ang unang mga tinun-an nalisdan sa pagsabot niini nga kamatuoran. Ang komon o kasagarang panglantaw sa mga Hudiyo gipahayag ni Pedro ngadto sa Hentil nga si Cornelio: “Kamo nahibalo gayod nga supak sa balaod alang sa usa ka Hudiyo nga makig-uban o moduol sa usa ka tawo nga lain ug rasa.” (Buh 10:28) Ang Juan 18:28 nagpakita nga ang pagsulod sa pinuy-anan sa usa ka Hentil giisip sa mga Hudiyo ingong usa ka buhat nga makahatag ug seremonyal nga kahugawan. Bisan tuod ang Balaod nga gihatag pinaagi kang Moises wala maghatag ug espesipikong sugo batok sa maong dili-seryosong pagpakig-uban, kini nga panglantaw maoy komon taliwala sa mga Hudiyo ug ilabina taliwala sa ilang relihiyosong mga pangulo. Gidangtan pa ug taudtaod nga panahon aron ang unang Hudiyong mga Kristohanon mahigawas gikan niini nga mga restriksiyon nga gipatuman tungod sa mga tinamdan nga naglungtad niadtong higayona ug masabtan ang kamatuoran nga gipasiugda ni apostol Pablo nga, alang niadtong nagbaton sa ‘bag-ong Kristohanon nga personalidad,’ “walay Grego ni Hudiyo, pagkatinuli ni pagkadili-tinuli, langyaw, Sityanhon, ulipon, tawong gawasnon, hinunoa si Kristo maoy tanang butang ug anaa sa tanan.”​—Gal 2:11-14; Col 3:​10, 11.

Ang Gregong pulong alang sa “langyaw” maoy barʹba·ros, nga pangunang nagtumong sa usa ka tawo nga dili-Grego ug sinultihan.​—Tan-awa ang BARBARO.