Ang berbo nga “tukod” nagkahulogang paghimo o paggamag usa ka butang o estruktura pinaagi sa paggamit ug mga materyales. Ang Hebreohanong pulong alang sa “tukod” maoy ba·nahʹ. Mao kini ang gigikanan sa mga pulong nga bin·yanʹ (“tinukod”; Eze 41:12), miv·nehʹ (“gambalay”; Eze 40:2), ug tav·nithʹ (“sumbanan” [Ex 25:40]; “larawan” [Deu 4:16]; “plano sa arkitektura” [1Cr 28:11]). Ang oi·ko·do·meʹo mao ang kasagaran nga Gregong berbo alang sa “tukod”; ang kaamgid nga nombre niini nga oi·ko·do·meʹ nagkahulogang “tinukod.”​—Mat 16:18; 1Co 3:9.

Si Jehova nga Diyos ingong Maglalalang sa tanang butang mao ang labing maayo nga Magtutukod. (Heb 3:4; Job 38:4-6) Ang Logos (Pulong), nga nahimong si Jesu-Kristo, mao ang Batid nga Magbubuhat nga Iyang gigamit sa paglalang sa tanang butang. (Ju 1:1-3; Col 1:13-16; Pr 8:30) Ang tawo dili makalalang apan kinahanglang magtukod pinaagi sa mga materyales nga naglungtad na. Ang katakos sa pagplano, sa paggamag mga himan, ug sa pagtukod gitisok nganha sa tawo sa dihang siya gilalang ug nadayag sa sayong bahin sa kasaysayan sa tawo.​—Gen 1:26; 4:20-22.

Si Cain, ang unang anak nga lalaki ni Adan ug Eva, mao ang unang tawo nga gihisgotan sa Bibliya ingong magtutukod sa usa ka siyudad, nga nagngalan niini sa ngalan sa iyang anak nga lalaki nga si Enoc. (Gen 4:17) Si Noe maoy magtutukod ug arka, ug ang sumbanan niana gihatag kaniya ni Jehova. (Gen 6:​13, 14) Si Nimrod, “usa ka gamhanang mangangayam nga supak kang Jehova,” maoy magtutukod sa daghang siyudad, nga mao, ang Babel, Erek, Acad, Calne, ingon man ang Nineve, Rehobot-Ir, Cala, ug Resen.​—Gen 10:9-12.

Sa dihang ang mga Israelinhon naulipon sa Ehipto, sila nagtukod ug mga siyudad ingong mga dapit nga tipiganan alang kang Paraon, nga mao, ang Pitom ug Raamses. (Ex 1:11) Sa dihang sila gidala ni Jehova ngadto sa Yutang Saad sila nakakaplag didto ug mga siyudad nga natukod na sa Canaanhong mga molupyo. Daghan niini nga mga siyudad lakip ang mga balay niini giilog ug gigamit sa mga Israelinhon.​—Deu 6:​10, 11.

Didto sa kamingawan gidumala ni Moises ang pagtukod sa tabernakulo ug sa tanan nga mga kagamitan niini, nga ang sumbanan gitagana sa Diyos. (Ex 25:9) Ang nanguna sa paggama ug sa pagtukod mao si Bezalel ug si Oholiab, kansang mga katakos gipauswag sa balaang espiritu sa Diyos mao nga ang nahuman nga mga buluhaton gihimo gayod sumala sa gisugo sa Diyos kang Moises.​—Ex 25:40; 35:30–​36:1.

Human mailog ni David ang siyudad sa Jerusalem gikan sa mga Jebusihanon, siya mihimog daghang pagpanukod didto, lakip na ang pagtukod ug kaugalingon niyang balay. (2Sa 5:9-11) Ang iyang anak nga si Solomon maoy usa ka bantogang magtutukod, ug ang panguna niyang proyekto mao ang templo ni Jehova. Ang mga plano sa arkitektura niini nga templo gihatag kang David pinaagig pag-inspirar. (1Cr 28:​11, 12) Gitigom ni David ang kadaghanan sa mga materyales nga gamiton sa pagtukod sa templo, ang bulawan, plata, tumbaga, puthaw, kahoy, bato, ug bililhong mga bato, nga giamot sa katawhan ug gikan usab sa kaugalingong pondo ni David. (1Cr 22:14-16; 29:2-8) Si Hiram, nga hari sa Tiro, mitabang kang Solomon sama sa iyang pagtabang kang David pinaagi sa pagsuplay ug mga materyales, ilabina sa mga kahoyng sedro ug junipero, ingon man sa daghang trabahante. (1Ha 5:7-10, 18; 2Cr 2:3) Si Haring Hiram nagpadala usab ug usa ka tawo nga ginganlag Hiram (Hiram-abi), anak nga lalaki sa usa ka lalaking taga-Tiro ug sa usa ka babayeng Israelinhon, usa ka hanas kaayong magbubuhat sa bulawan, plata, tumbaga, puthaw, bato, kahoy, ug mga panapton.​—1Ha 7:​13, 14; 2Cr 2:​13, 14.

Si Solomon mihimog uban pang dagkong mga pagpanukod, lakip ang kaugalingon niyang balay ingon man ang Balay sa Lasang sa Lebanon, ang Portiko sa mga Haligi, ug ang Portiko sa Trono. Ang pagtukod sa templo ug sa uban pang mga bilding sa kagamhanan miabot ug 20 ka tuig. (1Ha 6:1; 7:​1, 2, 6, 7; 9:10) Human niini, gisugdan ni Solomon ang usa ka tibuok-nasod nga programa sa pagpanukod, lakip na sa Gezer ug sa Ubos nga Bet-horon, Baalat ug sa Tamar didto sa kamingawan, lakip sa mga siyudad nga tipiganan, siyudad sa mga karo, ug sa mga siyudad alang sa mga mangangabayo. (1Ha 9:17-19) Nadiskobrehan sa mga pagpangubkob sa Palestina, ilabina sa Hazor, Megido, ug Gezer, ang mga ganghaan sa siyudad ug mga kuta nga gituohan sa mga arkeologo nga gitukod ni Solomon.

Ang usa ka ilado nga magtutukod taliwala sa mga hari sa Israel ug Juda mao ang anak ni Solomon nga si Rehoboam. Ang iyang mga pagpanukod naglakip sa pagtukod pag-usab sa Betlehem, Etam, Tekoa, Bet-zur, Soco, Adulam, Gat, Maresah, Zip, Adoraim, Lakis, Azeka, Zora, Aijalon, ug Hebron. Gipalig-on ug gitagan-an usab ug mga suplay ni Rehoboam ang kinutaang mga dapit. (2Cr 11:5-11) Ang ubang mga magtutukod mao si Haring Baasa sa Israel, nga “nagtukod sa Rama”; si Haring Asa sa Juda, nga nagtukod sa Geba didto sa Benjamin ug Mizpa; si Hiel nga taga-Bethel, nga nawad-an sa iyang duha ka anak nga lalaki sa dihang iyang gitukod pag-usab ang nagun-ob nga Jerico​—si Abiram nga iyang panganayng anak sa dihang iyang gipahimutang ang patukoranan niini ug si Segub nga iyang kamanghorang anak sa dihang iyang gipatindog  ang mga pultahan niini​—ingon sa gitagna ni Josue (1Ha 15:​17, 22; 16:34; Jos 6:26); ug si Haring Ahab sa Israel, nga nagtukod ug balay nga garing gawas pa sa daghang siyudad (1Ha 22:39).

Si Haring Uzzias sa Juda nakahimog daghang pagpanukod. (2Cr 26:​9, 10) Gipakita ni Uzzias ang iyang kautokan sa pagpakiggubat pinaagi sa pagpalig-on sa Jerusalem ginamit ang “mga kasangkapan sa gubat, ang minugna sa mga inhenyero.” (2Cr 26:15) Ang mga esena nga gililok diha sa mga paril nga naghulagway sa pagsulong ni Senakerib batok sa Lakis nagpakita sa linaing matang sa mga kuta diha sa mga torre, nga giingon sa mga arkeologo nga tinukod ni Uzzias.

Si Jotam daghan kaayog gitukod. (2Cr 27:​3, 4) Ug si Ezequias nagpalig-on pag-ayo sa Jerusalem, nga labot niana siya nagkalot ug tunel sa tubig gikan sa tubod sa Gihon aron sa pagpaagos sa tubig niini ngadto sa sulod sa siyudad. (2Cr 32:2-5, 30) Kini nga tunel sa tubig makita gihapon sa mga mobisita sa Jerusalem.

Human sa pagkadestiyero, si Zorobabel mipanaw gikan sa Babilonya uban ang mga 50,000 ka lalaki ug misugod sa pagtukod pag-usab sa templo ni Jehova sa Jerusalem. Kini natapos niadtong Marso 6 sa 515 W.K.P. Sa ulahi, niadtong 455 W.K.P., si Nehemias miabot gikan sa Susan aron sa pagtukod pag-usab sa paril sa siyudad.​—Esd 2:​1, 2, 64, 65; 6:15; Neh 6:1; 7:1.

Si Haring Nabucodonosor sa Babilonya pangunang nailhan tungod sa iyang mga kalamposan sa gubat. Bisan pa niana, siya usab maoy usa ka bantogang magtutukod. Didto sa Babilonya siya nagtukod ug daghang templo alang sa bakak nga mga diyos. Siya usab iladong magtutukod sa mga proyektong pangpubliko. Ang iyang mga inskripsiyon wala magpasiugda sa iyang mga kalamposan sa gubat hinunoa sa iyang mga proyekto sa pagpanukod, nga naglakip sa mga templo, palasyo, dalan, diki, ug mga paril. Iyang gihimo ang Babilonya nga katingalahang siyudad sa karaang kalibotan, ug sa tibuok Babilonya walay laing tinukod nga ikatandi sa nabantog nga Nagbitayng mga Tanaman nga gitukod ni Haring Nabucodonosor aron mahupay ang mga kamingaw sa iyang Medianhon nga rayna. Kadto nga mga tanaman giisip nga usa sa pito ka katingalahan sa karaang kalibotan.

Gitukod pag-usab ni Haring Herodes nga Bantogan ang ikaduhang templo ni Jehova didto sa Jerusalem. Tungod kay ang mga Hudiyo walay pagsalig kaniya, napugos siya sa pagpatungha una sa mga materyales, unya inanayng giguba ang ikaduhang templo samtang iyang gitukod ang bag-ong templo. Tungod kay sila wala mosalig ug wala makagusto kang Herodes, kini wala isipa sa mga Hudiyo ingong ang ikatulong templo, bisan tuod ingon niana ang sagad nga pagtawag niini sa uban. Sa tuig 30 K.P. ang pagtukod pag-usab diha sa dapit sa templo miabot na ug 46 ka tuig (Ju 2:20), ug kini nagpadayon pa sa daghang katuigan. Si Herodes nagtukod usab ug siyudad nga dunggoanan sa mga barko, ang Cesarea, ug iyang gitukod pag-usab ang Samaria ug nagpadayon sa pagpanukod sa ubang dagkong proyekto sulod sa Palestina ingon man sa ubang kayutaan.

Si Jesus, samtang dinhi sa yuta, nalangkit sa pagpanukod, sanglit siya gitawag ingong usa ka “panday.”​—Mar 6:3.

Ang mga materyales sa pagpanukod nga gigamit sa kapanahonan sa Bibliya naglakip sa yuta, lainlaing matang sa kahoy, bato, bililhong mga bato, metal, panapton, pangpalitada, argamasa, ug aspalto. Ang pangpaputi nga gama sa apog gigamit usab, maingon man ang pangkolor alang sa dayandayan nga kahoy, ug mga tina alang sa mga panapton. Usahay ang mga tisa gipinturahan o gihaklapan ug enamel.​—Tan-awa ang TISA.

Daghang himan ug kagamitan sa pagtukod ang gihisgotan sa Bibliya, lakip ang atsa (Deu 19:5), martilyo (Huk 4:21), maso, puthawng salsalan, lansang (Isa 41:7), gabas (Isa 10:15), gabas sa bato (1Ha 7:9), pisi nga igsusukod (Zac 1:16; 2:1), igsusukod nga tangbo (Eze 40:3; Pin 21:15), tunton (Am 7:​7, 8; Zac 4:​9, 10), nibel (2Ha 21:13; Isa 28:17), tigib, kompas (Ex 20:25; Isa 44:13), panglilok (Isa 44:12; Jer 10:3), ug timbangan (Isa 40:12).

Mahulagwayong Paggamit. Ang Kristohanong kongregasyon giisip nga usa ka balay o templo nga gitukod ibabaw sa patukoranan sa mga apostoles ug mga manalagna, nga si Kristo Jesus mao ang batong pamag-ang. Gitawag kini ug “tinukod sa Diyos,” “usa ka dapit nga puloy-anan sa Diyos pinaagi sa espiritu.” (1Co 3:9; Efe 2:20-22) Gipadapat ni Jesus ang katumanan sa Salmo 118:22 ngadto sa iyang kaugalingon, ingong “ang bato” nga gisalikway sa Hudiyong relihiyosong mga pangulo ug sa ilang mga sumusunod ingong “mga magtutukod.” (Mat 21:42; Luc 20:17; Buh 4:11; 1Pe 2:7) Ang indibiduwal nga mga membro sa kongregasyon gihisgotan ingong “buhing mga bato.” (1Pe 2:5) Ang hinimayang kongregasyon, nga nailhan usab ingong pangasaw-onon ni Jesu-Kristo, gilarawan ingong usa ka siyudad, ang Bag-ong Jerusalem.​—Pin 21:​2, 9-21.

Gipakasama ni Jesus ang iyang mga mamiminaw sa duha ka matang sa magtutukod, nga ang usa nagtukod sa iyang personalidad ug paagi sa pagkinabuhi ibabaw sa dakong-bato sa pagkamasinugtanon kang Kristo ug, busa, nakabarog batok sa mga bagyo sa pagsupak ug kasakitan. Ang lain, nga nagtukod ibabaw sa balas, wala makabarog sa dihang miabot ang mga pagpig-ot. (Mat 7:24-27) Ang  pagtukod ug Kristohanong mga personalidad diha sa ubang mga tawo gihisgotan usab ni apostol Pablo, nga usa ka “tagdumala sa mga buluhaton.” (1Co 3:10-15) Sa usa ka higayon si Jesus miingon ngadto sa mga Hudiyo: “Gub-a kining temploha, ug sulod sa tulo ka adlaw patindogon ko kini.” (Ju 2:19) Ang mga Hudiyo nagtuo nga siya naghisgot bahin sa templo ni Herodes ug kini ilang gigamit sa pag-akusar kaniya sa panahon sa iyang husay, diin ang mga saksi batok kaniya nag-ingon: “Kami nakadungog kaniya nga miingon, ‘Gubaon ko kining temploha nga hinimo sa mga kamot ug sa tulo ka adlaw pagatukoron ko ang lain nga dili hinimo sa mga kamot.’” (Mar 14:58) Gigamit ni Jesus dinhi ang mahulagwayong mga pulong, nga nagtumong sa “templo sa iyang lawas.” Gipatay siya ug sa ikatulong adlaw nabanhaw. (Ju 2:21; Mat 16:21; Luc 24:​7, 21, 46) Gibanhaw siya sa iyang Amahan nga si Jehova nga Diyos diha sa laing lawas, usa nga dili hinimo sa mga kamot sama sa templo sa Jerusalem, kondili usa ka espirituhanong lawas nga gihimo (gitukod) sa iyang Amahan. (Buh 2:24; 1Pe 3:18) Dili kini ang unang higayon nga ang pagtukod gipadapat sa lawas sa tawo, kay sa paghisgot sa paglalang kang Eva, kini ang giingon: “Ug gihimo [o gitukod] ni Jehova nga Diyos nga usa ka babaye ang gusok nga iyang gikuha gikan sa lalaki.”​—Gen 2:22.

Gitagna ni Jesu-Kristo nga sa “kataposang mga adlaw” ang katawhan malangkit sa pagpanukod ug sa uban pang mga buluhaton sa kinabuhi, nga dili magpakabana sa tinuod nga kahulogan sa mga panahon, sama sa mga tawo sa mga adlaw ni Lot, ug ang kalaglagan modangat kanila nga wala damha samtang puliki niini nga mga buluhaton.​—Luc 17:28-30; tan-awa ang ARKITEKTURA; KUTA.