Ang Biblikanhong konsepto sa “pagwali” matino pag-ayo gikan sa pagsusi sa diwa sa orihinal nga Hebreohanon ug Gregong mga termino. Ang Gregong pulong nga ke·rysʹso, nga sagad gihubad nga “pagwali,” sa paninugdan nagkahulogang ‘magmantala ingong usa ka tigpahibalo, mahimong usa ka tigpahibalo, mag-alagad ingong tigpahibalo, pagproklamar (ingong mananakop).’ Ang kaamgid nga nombre mao ang keʹryx ug nagkahulogang ‘tigpahibalo, mensahero sa publiko, sinugo, tigmantala (nga magmantala ug magmentinar sa kahusay sa mga panagkatigom, ubp.).’ Ang laing kaamgid nga nombre mao ang keʹryg·ma, nga nagpasabot sa ‘usa ka butang nga gisinggit sa usa ka tigpahibalo, proklamasyon, pahibalo (bahin sa kadaogan sa mga dula), sugo, mga pagpatawag.’ (A Greek-English Lexicon, ni H. Liddell ug R. Scott, girebisar ni H. Jones, Oxford, 1968, p. 949) Busa, ang ke·rysʹso wala magpasabot sa paghatag ug sermon ngadto sa pundok lamang sa mga tinun-an, apan ang gipasabot niini mao ang dayag, publikong pagmantala. Kini gipakita pinaagi sa paggamit niini nga pulong sa paghubit sa “usa ka kusgan nga manulonda nga nagamantala [ke·rysʹson·ta] sa makusog nga tingog: ‘Kinsa ba ang takos nga mobukas sa linukot nga basahon ug motangtang sa mga timbre niini?’”​—Pin 5:2; itandi usab ang Mat 10:27.

Ang pulong nga eu·ag·ge·liʹzo·mai nagpasabot sa “pagsangyaw sa maayong balita.” (Mat 11:5)  Ang kaamgid nga mga pulong mao ang di·ag·gelʹlo, “imantala; ipahibalo; ipahayag” (Luc 9:60; Buh 21:26; Rom 9:17) ug ang ka·tag·gelʹlo, “imantala; hisgotan; isangyaw.” (Buh 13:5; Rom 1:8; 1Co 11:26; Col 1:28) Ang pangunang kalainan tali sa ke·rysʹso ug eu·ag·ge·liʹzo·mai mao nga ang una nagpasiugda sa paagi sa pagmantala, nga kini maoy sa publiko ug awtorisado nga kapahayagan, ug ang ikaduha nagpasiugda sa kaundan niana, ang pagmantala sa eu·ag·geʹli·on, ang maayong balita o ebanghelyo.

Ang ke·rysʹso daw susama sa Hebreohanong pulong nga ba·sarʹ, nga nagkahulogang “magdalag balita; magpahibalo; magsibya; mag-alagad ingong usa ka tigdalag balita.” (1Sa 4:17; 2Sa 1:20; 1Cr 16:23) Apan, dili sama sa ke·rysʹso, ang ba·sarʹ wala magpaila ug opisyal nga katungdanan.

Pagwali Diha sa Hebreohanong Kasulatan. Si Noe mao ang unang tawo nga gitudlo ingong “usa ka magwawali” (2Pe 2:5), bisan tuod nga ang naunang pagpanagna ni Enoc lagmit gipahibalo pinaagi sa pagwali. (Jud 14, 15) Ang pagwali ni Noe sa pagkamatarong sa wala pa ang Lunop dayag nga naglakip sa pag-awhag alang sa paghinulsol ug sa pagpasidaan sa umaabot nga kalaglagan, ingon sa gipakita sa paghisgot ni Jesus sa ‘pagkawalay pagtagad’ sa mga tawo. (Mat 24:​38, 39) Busa, sa panguna, ang publikong pagmantala ni Noe nga giawtorisahan sa Diyos dili maoy pagdalag maayong balita.

Human sa Lunop, daghang tawo, sama kang Abraham, ang nag-alagad ingong mga manalagna ug nagpahibalo sa mga pinadayag gikan sa Diyos. (Sal 105:​9, 13-15) Bisan pa niana, sa wala pa mopuyo ang Israel sa Yutang Saad, daw wala buhata diha sa publiko ang naandang pagwali o ang buluhaton nga pagwali. Ang unang mga patriarka wala sugoa nga mahimong mga tigmantala. Sa panahon sa pagmando sa gingharian sa Israel, ang mga manalagna nahimong mga tigpamaba sa publiko nga nagmantala sa mga mando, mga paghukom, ug mga sugo nga moatubang sa Diyos diha sa publikong mga dapit. (Isa 58:1; Jer 26:2) Ang pagmantala ni Jonas sa Nineve mohaom gayod sa ideya nga gipasabot sa keʹryg·ma, ug ingon niana ang paghubit niini. (Itandi ang Jon 3:1-4; Mat 12:41.) Apan, ang ministeryo sa mga manalagna sagad mas halapad kay sa usa ka tigpahibalo o magwawali, ug sa pipila ka kahimtang gigamit nila ang uban nga molihok ingong ilang mga tigpamaba. (2Ha 5:10; 9:1-3; Jer 36:4-6) Ang pipila sa ilang mga mensahe ug mga panan-awon gisulat inay nga gimantala nga binaba (Jer 29:​1, 30, 31; 30:​1, 2; Dan kap 7-12); daghan niini ang gihatag sa pribado, ug gigamit usab sa mga manalagna ang simbolikong mga buhat aron ipasabot kon unsa ang mga kahulogan niini.​—Tan-awa ang TAGNA; MANALAGNA.

Ang mga tambag, pasidaan, ug mga paghukom gimantala, ug ingon man usab ang maayong balita​—bahin sa kadaogan, kaluwasan, ug mga panalangin​—ingon man ang mga pagdayeg ngadto kang Jehova nga Diyos. (1Cr 16:23; Isa 41:27; 52:7; ang Hebreohanong ba·sarʹ maoy gigamit niining mga tekstoha.) Usahay ipatugbaw o awiton sa mga babaye ang mga balita bahin sa kadaogan sa mga gubat o sa umaabot nga kahupayan.​—Sal 68:11; Isa 40:9; itandi ang 1Sa 18:​6, 7.

Gitagna usab sa Hebreohanong Kasulatan ang buluhatong pagwali nga pagahimoon ni Kristo Jesus ug sa Kristohanong kongregasyon. Gikutlo ni Jesus ang Isaias 61:​1, 2 ingong nagtagna sa buluhaton ug sa pag-awtorisar kaniya sa Diyos aron sa pagsangyaw. (Luc 4:16-21) Ingong katumanan sa Salmo 40:9 (ang nag-unang mga bersikulo gipadapat ni apostol Pablo kang Jesus diha sa Heb 10:5-10), “gipahayag [ni Jesus] ang maayong balita [porma sa ba·sarʹ] sa pagkamatarong diha sa dakong kongregasyon.” Gikutlo ni apostol Pablo ang Isaias 52:7 (bahin sa mensahero nga nagdalag balita sa pagpahigawas sa Zion gikan sa pagkabihag niini) ug gilangkit kini sa buluhatong pagsangyaw sa mga Kristohanon diha sa publiko.​—Rom 10:11-15.

Diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Bisan tuod pangunang nagwali didto sa mga rehiyon sa kamingawan, gibuhat ni Juan nga Tigbawtismo ang buluhaton sa usa ka magwawali o mensahero sa publiko, nga nagpahibalo sa pag-abot sa Mesiyas ug sa Gingharian sa Diyos ngadto sa mga Hudiyo nga miadto kaniya ug nag-awhag kanila sa paghinulsol. (Mat 3:1-3, 11, 12; Mar 1:1-4; Luc 3:​7-9) Sa samang higayon si Juan nag-alagad ingong usa ka manalagna, usa ka magtutudlo (nga may mga tinun-an), ug usa ka tig-ebanghelyo. (Luc 1:​76, 77; 3:18; 11:1; Ju 1:35) Siya maoy “usa ka hawas sa Diyos” ug Iyang saksi.​—Ju 1:​6, 7.

Si Jesus wala magpabilin didto sa rehiyon sa kamingawan sa Judea human sa iyang 40-ka-adlaw nga pagpuasa, ni siya naglain sa iyang kaugalingon ingon sa usa ka monghe. Iyang giila nga siya gisugo sa Diyos aron magwali, ug gibuhat niya kana diha sa publiko, sa mga siyudad ug sa mga balangay, sa dapit sa templo, sa mga sinagoga, sa mga tiyanggihan ug kadalanan, ingon man sa kabanikahan. (Mar 1:39; 6:56; Luc 8:1; 13:26; Ju 18:20) Sama kang Juan, gibuhat niya ang labaw pa sa pagwali. Gani iyang gihatagan ug mas dakong pagtagad ang iyang pagpanudlo kay sa iyang pagwali. Ang pagpanudlo (di·daʹsko) lahi sa pagwali tungod kay labaw pa ang buhaton sa magtutudlo kay  sa pagmantala lamang; siya magtudlo, magpatin-aw, magpasabot sa mga butang pinaagig argumento, ug maghatag ug mga pamatuod. Busa, ang buluhaton sa mga tinun-an ni Jesus, sa wala pa ang iyang kamatayon ug human niana, maoy kombinasyon sa pagwali ug pagpanudlo.​—Mat 4:23; 11:1; 28:18-20.

Mao kini ang tema sa pagwali ni Jesus: ‘Paghinulsol, kay ang gingharian sa mga langit haduol na.’ (Mat 4:17) Sama sa usa ka opisyal nga tigmantala, iyang giawhag ang iyang mga mamiminaw sa pagtagad sa mga buhat sa iyang Soberanong Diyos, sa pagpabili sa gihatag nga kahigayonan ug sa paghimog desisyon. (Mar 1:​14, 15) Ingon sa gitagna ni Isaias, dili lamang kay siya nagdalag maayong balita ug paghupay alang sa mga maaghop, sa gun-ob ug kasingkasing, ug sa mga nagbangotan, ingon man sa pagmantala ug kagawasan sa mga binihag, kondili siya nagmantala usab “sa adlaw sa panimalos sa bahin sa atong Diyos.” (Isa 61:2) Ang mga katuyoan, mga mando, mga pagtudlo, ug mga paghukom gikan sa Diyos maisogon niyang gipahibalo atubangan sa mga magmamando ug sa katawhan.

Human sa Kamatayon ni Jesus. Human sa iyang kamatayon, ug ilabina sukad sa Pentekostes sa 33 K.P., gipadayon sa mga tinun-an ni Jesus ang buluhatong pagwali, una taliwala sa mga Hudiyo ug sa ulahi ngadto sa tanang kanasoran. Kay gidihogan sa balaang espiritu, ilang giila ug sublisubli nga gipahibalo sa ilang mga mamiminaw nga sila maoy awtorisadong mga tigpahibalo o tigmantala (Buh 2:14-18; 10:40-42; 13:47; 14:3; itandi ang Rom 10:15), sama sa gipasiugda ni Jesus nga siya mao ang ‘pinadala sa Diyos’ (Luc 9:48; Ju 5:​36, 37; 6:38; 8:​18, 26, 42), kinsa naghatag kaniyag ‘sugo kon unsay iyang isugilon ug isulti.’ (Ju 12:49) Busa, sa dihang gimandoan nga hunongon ang ilang pagwali, ang tubag sa mga tinun-an mao: “Kon matarong man sa panan-aw sa Diyos sa pagpamati kaninyo inay kay sa Diyos, kamo na ang mohukom. Apan alang kanamo, dili kami makahunong sa pagsulti sa mga butang nga among nakita ug nadungog.” “Kinahanglang among sugton ang Diyos ingong magmamando inay ang mga tawo.” (Buh 4:​19, 20; 5:​29, 32, 42) Kining buluhatong pagwali maoy usa ka hinungdanong bahin sa ilang pagsimba, usa ka paagi sa pagdayeg sa Diyos, usa ka kinahanglanon sa pagbaton ug kaluwasan. (Rom 10:​9, 10; 1Co 9:16; Heb 13:15; itandi ang Luc 12:8.) Tungod niana, kini kinahanglang buhaton sa tanang tinun-an, lalaki ug babaye, hangtod sa “kataposan sa sistema sa mga butang.”​—Mat 28:18-20; Luc 24:46-49; Buh 2:17; itandi ang Buh 18:26; 21:9; Rom 16:3.

Kining unang Kristohanong mga magwawali dili hataas ug edukasyon sumala sa mga sukdanan sa kalibotan. Nailhan sa Sanhedrin nga ang mga apostoles nga si Pedro ug Juan maoy “mga tawong dili edukado ug ordinaryo.” (Buh 4:13) Bahin kang Jesus mismo, “ang mga Hudiyo natingala, nga nag-ingon: ‘Sa unsang paagi kining tawhana nakabaton ug kahibalo sa mga sinulat, nga wala man unta siya makaeskuyla?’” (Ju 7:15) Ang sekular nga mga historyador nakamatikod usab niana. “Si Celsus, ang unang magsusulat batok sa Kristiyanidad, mibiaybiay nga mga mamumuo ra, mga sapatero, mag-uuma, ug wala gayoy alamag ug ignorante nga mga tawo, ang nahimong masibotong mga magwawali sa Ebanghelyo.” (The History of the Christian Religion and Church, During the Three First Centuries, ni Augustus Neander; gihubad gikan sa Aleman ni Henry John Rose, 1848, p. 41) Kini gipatin-aw ni Pablo niining paagiha: “Kay inyong nakita ang iyang pagtawag kaninyo, mga igsoon, nga dili daghan ang maalamon sa unodnong paagi ang gitawag, dili daghan ang gamhanan, dili daghan ang hamili ug kagikan; kondili gipili sa Diyos ang binuang nga mga butang sa kalibotan, aron iyang mapakaulawan ang mga tawong maalamon.”​—1Co 1:​26, 27.

Apan, bisag dili hataas ug edukasyon sa kalibotanong mga tunghaan, ang unang Kristohanong mga magwawali dili kay wala mabansay. Gibansay pag-ayo ni Jesus ang 12 ka apostoles sa wala pa niya sila ipadala sa pagwali. (Mat 10) Kini nga pagbansay dili kay paghatag lamang ug mga instruksiyon, kondili kini maoy usa ka mapuslanong pagbansay.​—Luc 8:1.

Ang tema sa Kristohanong pagwali mao gihapon ang “gingharian sa Diyos.” (Buh 20:25; 28:31) Bisan pa niana, ang ilang pagmantala adunay dugang mga aspekto kon itandi sa pagmantala nga gihimo sa wala pa ang kamatayon ni Kristo. Ang “sagradong tinago” bahin sa katuyoan sa Diyos gibutyag pinaagi kang Kristo; ang iyang haladnong kamatayon nahimong hinungdanong bahin sa matuod nga pagtuo (1Co 15:12-14); ang iyang binayaw nga posisyon ingong tinudlo sa Diyos nga Hari ug Maghuhukom kinahanglang mahibaloan ug ilhon sa tanang buot makabaton sa pag-uyon ug kinabuhi gikan sa Diyos. (2Co 4:5) Busa, ang mga tinun-an sagad gihisgotan ingong ‘nagwali kang Kristo Jesus.’ (Buh 8:5; 9:20; 19:13; 1Co 1:23) Ang pagsusi sa ilang pagwali magpatin-aw nga ang ilang ‘pagwali kang Kristo’ wala buhata aron ilain siya diha sa mga hunahuna sa ilang mga mamiminaw nga morag siya independente o bulag gikan sa kahikayan sa Gingharian sa Diyos ug sa Iyang katibuk-ang katuyoan. Hinunoa, sila nagmantala kon unsa ang gibuhat ni Jehova nga Diyos alang sa iyang Anak ug kon unsa ang Iyang gibuhat pinaagi kaniya, kon sa unsang paagi ang mga katuyoan sa Diyos natuman ug mamatuman diha kang Jesus.  (2Co 1:19-21) Busa, kining tanang pagwali maoy alang sa kadayeganan mismo ug himaya sa Diyos, “pinaagi ni Jesu-Kristo.”​—Rom 16:25-27.

Ang ilang pagwali wala nila himoa tungod lamang kay kini ilang katungdanan, ni ang ilang pagwali maoy usa lamang ka pormal nga pagpahibalo sa mensahe. Kini naggikan sa kinasingkasing nga pagtuo ug gibuhat uban ang tinguha sa pagpasidungog sa Diyos ug uban ang mahigugmaong paglaom nga magdalag kaluwasan ngadto sa uban. (Rom 10:9-14; 1Co 9:27; 2Co 4:13) Busa andam ang mga magwawali nga isipon ingong buangbuang sa mga maalamon sa kalibotan o pagalutoson sa mga Hudiyo ingong mga erehes. (1Co 1:21-24; Gal 5:11) Tungod usab niini, sa ilang pagwali sila mogamit ug pangatarongan ug pangdani aron tabangan ang mga namati nga magpasundayag ug pagtuo. (Buh 17:2; 28:23; 1Co 15:11) Si Pablo naghisgot sa iyang kaugalingon ingong gitudlo nga “usa ka magwawali ug apostol ug magtutudlo.” (2Ti 1:11) Kini nga mga Kristohanon dili suweldadong mga tigpahibalo o tigmantala apan maoy dedikadong mga magsisimba nga nagsakripisyo sa ilang kaugalingon, nga naghatag sa ilang panahon ug sa ilang kusog sa buluhatong pagwali.​—1Te 2:9.

Sanglit ang tanan nga nahimong mga tinun-an nahimong mga magwawali usab sa Pulong, ang maayong balita kusog nga mikaylap, ug sa panahon nga gisulat ni Pablo ang iyang sulat ngadto sa mga taga-Colosas (mga 60-61 K.P. o mga 27 ka tuig human sa kamatayon ni Kristo), siya nakaingon bahin sa maayong balita nga kini “giwali sa tibuok kalalangan ilalom sa langit.” (Col 1:23) Busa, ang tagna ni Kristo bahin sa ‘pagwali sa maayong balita sa tanang kanasoran’ natuman sa wala pa malaglag ang Jerusalem ug ang templo niini niadtong 70 K.P. (Mat 24:14; Mar 13:10; MAPA, Tomo 2, p. 744) Ang kaugalingong mga pulong ni Jesus, ingon man ang basahon sa Pinadayag, nga gisulat human sa maong kalaglagan, nagpunting ngadto sa mas dakong katumanan niini nga tagna sa panahon sa pagsugod ni Jesus sa pagmando sa Gingharian ug sa dili pa malaglag ang tanang kaaway niana nga Gingharian, usa ka angayang panahon nga himoon ang usa ka dakong buluhatong pagwali.​—Pin 12:7-12, 17; 14:​6, 7; 19:​5, 6; 22:17.

Unsang mga resulta ang angayng dahomon sa Kristohanong mga magwawali sa ilang mga paningkamot? Nasinatian ni Pablo nga “dihay pipila nga mituo sa mga butang nga iyang gisulti; ang uban wala motuo.” (Buh 28:24) Kinahanglang hatagag pagsanong ang tinuod nga Kristohanong pagwali nga gipasukad sa Pulong sa Diyos. Kini puwersado, kusganon, ug labaw sa tanan, kini nagpresentar ug usa ka isyu nga kinahanglang dapigan sa mga tawo. Ang pipila nahimong aktibong mga magsusupak sa mensahe sa Gingharian. (Buh 13:50; 18:​5, 6) Ang uban mamati sulod sa usa ka panahon, apan sa kadugayan motalikod tungod sa lainlaing mga hinungdan. (Ju 6:​65, 66) Sa gihapon adunay uban nga modawat sa maayong balita ug molihok nga uyon niana.​—Buh 17:11; Luc 8:15.

“Sa Balay ug Balay.” Gidala ni Jesus ang mensahe sa Gingharian ngadto mismo sa katawhan ug nagtudlo kanila sa publiko ug sa ilang mga balay. (Mat 5:1; 9:​10, 28, 35) Sa dihang iyang gipadala sa pagsangyaw ang iyang unang mga tinun-an, siya nagsugo kanila: “Sa bisan unsang siyudad o balangay nga kamo mosulod, pangitaa kon kinsa didto ang takos.” (Mat 10:​7, 11-14) Ang maong ‘pagpangita’ makataronganong maglakip sa pag-adto sa mga balay sa mga tawo, diin ang “takos” nga mga tawo mamati sa mensahe ug ang mga tinun-an makakaplag ug kasak-an sa panahon sa kagabhion.​—Luc 9:​1-6.

Sa ulahing okasyon “gitudlo [ni Jesus] ang kapitoan nga uban pa ug gipadala sila nga tinagurha nga mag-una kaniya ngadto sa matag siyudad ug dapit nga iyang adtoan.” Dili lamang sila magwali diha sa publikong mga dapit kondili usab makigsulti sa mga tawo diha sa ilang mga pinuy-anan. Si Jesus nagsugo kanila: “Bisan diin nga mosulod kamo ug balay pag-ingon una, ‘Hinaot kining balaya may kalinaw.’”​—Luc 10:​1-7.

Sa mga adlaw human sa Pentekostes sa 33 K.P., ang mga tinun-an ni Jesus nagpadayon sa pagdala sa maayong balita ngadto mismo sa mga balay sa mga tawo. Bisan tuod gimandoan nga “mohunong na sa pagsulti,” ang inspiradong rekord nag-ingon nga sa “matag adlaw diha sa templo ug sa balay ug balay sila wala mohunong sa pagpanudlo ug sa pagpahayag sa maayong balita bahin kang Kristo, si Jesus.” (Buh 5:​40-42; itandi ang Dy, NIV.) Ang ekspresyon nga “sa balay ug balay” naghubad sa Gregong pulong nga katʼ oiʹkon, nga sa literal, “sumala sa balay”; ang diwa sa Gregong preposisyon nga ka·taʹ maoy distributive (“balay ug balay”) ug dili lamang sa diwa nga adberbo (‘sa balay’). (Tan-awa ang ftn sa Rbi8.) Kini nga paagi sa pagsangyaw sa mga tawo​—pag-adto mismo sa ilang mga balay​—may talagsaong mga resulta. “Ang mga tinun-an sa Jerusalem padayong nagkadaghan sa hilabihan gayod.”​—Buh 6:7; itandi ang 4:​16, 17 ug 5:28.

Gisultihan ni apostol Pablo ang mga ansiyano sa Efeso: “Sukad pa sa unang adlaw nga ako mitunob sa distrito sa Asia . . . ako wala magpugong sa pagsulti kaninyo sa bisan unsa man sa mga butang nga makaayo ni sa pagtudlo kaninyo sa publiko ug sa balay ug balay. Apan ako bug-os nga nagpamatuod ngadto sa mga Hudiyo ug sa mga Grego mahitungod sa paghinulsol ngadto sa Diyos ug sa  pagtuo diha sa atong Ginoong Jesus.” (Buh 20:​18-21; itandi ang KJ, Dy, AS, RS, Mo, NIV, La.) Dinhi si Pablo naghisgot bahin sa iyang mga paningkamot sa pagwali niini nga mga tawo sa dihang sila dili pa mga magtutuo, mga tawo nga kinahanglang mahibalo “mahitungod sa paghinulsol ngadto sa Diyos ug sa pagtuo diha sa atong Ginoong Jesus.” Busa, sukad sa pagsugod sa iyang misyonaryong pag-alagad sa Asia, si Pablo nangita “sa balay ug balay” sa mga tawong mahiligon sa espirituwal. Sa pagkakaplag sa maong mga tawo, walay duhaduha nga siya mibalik sa ilang mga balay aron sa pagtudlo pa kanila ug dugang, ug sa dihang kini sila nahimo nang mga magtutuo, gipalig-on sila diha sa pagtuo. Si Dr. A. T. Robertson, diha sa iyang basahon nga Word Pictures in the New Testament, mikomento sa mosunod diha sa Buhat 20:20: “Sa (sumala sa) mga balay. Angayng matikdan nga kining labing bantogan sa tanang magwawali nagwali gikan sa balay ug balay ug wala maghimo sa iyang mga pagduaw ingong sosyal nga mga pagduaw lamang.”​—1930, Tomo III, pp. 349, 350.

Pagwali Sulod sa Kongregasyon. Ang kadaghanan sa buluhatong pagwali nga girekord diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan naghisgot sa pagmantala nga gibuhat sa gawas sa kongregasyon. Apan, ang tambag ni Pablo kang Timoteo nga “iwali ang pulong, magmadali diha niini sa paborableng panahon, sa masamok nga panahon,” naglakip sa pagwali sulod sa kongregasyon, ingon sa buhaton sa usa ka pangkatibuk-ang magtatan-aw. (2Ti 4:2) Ang sulat ni Pablo ngadto kang Timoteo maoy usa ka sulat alang sa usa ka magbalantay, nga mao, kini nga sulat gipadala ngadto sa usa nga nag-alagad ingong magbalantay taliwala sa mga Kristohanon ug naghatag ug tambag bahin sa maong buluhaton sa pagkamagbalantay. Una pa niining awhag nga “iwali ang pulong,” gipasidan-an ni Pablo si Timoteo bahin sa apostasya nga nagsugod na sa pagpadayag, nga sa ulahi kini mograbe pa gayod. (2Ti 2:16-19; 3:1-7) Ingong pagpasiugda sa iyang tambag kang Timoteo nga mangupot ug dili motipas gikan ‘sa pulong’ diha sa iyang pagsangyaw, gipakita ni Pablo ang panginahanglan sa pagkadinalian, nga nag-ingon, “kay aduna unyay yugto sa panahon nga sila dili makaantos sa makapahimsog nga pagtulon-an” apan hinuon mangitag mga magtutudlo nga magtudlo sumala sa ilang kaugalingong mga tinguha ug “ilang ilingiw ang ilang mga dalunggan gikan sa kamatuoran,” sa ingon iyang gihubit, dili ang mga tagagawas, kondili kadtong anaa sa sulod sa kongregasyon. (2Ti 4:​3, 4) Busa, kinahanglang dili wad-on ni Timoteo ang iyang espirituwal nga pagkatimbang kondili padayong magmaisogon sa pagmantala sa Pulong sa Diyos (dili sa tawhanong mga pilosopiya o walay pulos nga mga pangagpas) ngadto sa mga igsoon, bisan tuod kini maghatag kaniyag kasamok ug pag-antos gikan niadtong may inklinasyon sa pagbuhat ug daotan sulod sa mga kongregasyon. (Itandi ang 1Ti 6:3-5, 20, 21; 2Ti 1:6-8, 13; 2:1-3, 14, 15, 23-26; 3:14-17; 4:5.) Sa pagbuhat niana, siya magsilbing usa ka pugong sa apostasya ug mahigawas sa responsibilidad sa pagkasad-an, sama kang Pablo.​—Buh 20:25-32.

Unsay tumong sa pagwali ni Jesus ngadto “sa mga espiritu nga anaa sa bilanggoan”?

Sa 1 Pedro 3:​19, 20, human hubita ang pagkabanhaw ni Jesus ngadto sa espirituhanong kinabuhi, ang apostol miingon: “Niini nga kahimtang usab siya miadto ug miwali sa mga espiritu nga anaa sa bilanggoan, nga niadto wala magmasinugtanon sa dihang ang pailob sa Diyos nagpaabot sa mga adlaw ni Noe, samtang ang arka gibuhat.” Sa pagkomento niini nga teksto, ang Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words nag-ingon: “Sa I Ped. 3:19 ang lagmit nga gitumong, dili ang makapalipay nga balita (nga niana walay tinuod nga ebidensiya nga kini gisangyaw ni Noe, ni adunay ebidensiya nga ang mga espiritu sa katawhan sa wala pa ang lunop aktuwal nga ‘anaa sa bilanggoan’), kondili ang gibuhat ni Kristo human sa Iyang pagkabanhaw sa pagmantala sa Iyang kadaogan ngadto sa nakasala nga manulondang mga espiritu.” (1981, Tomo 3, p. 201) Ingon sa nahisgotan na, ang ke·rysʹso nagtumong sa pagmantala nga lagmit dili lamang sa butang nga maayo kondili usab sa butang nga daotan, sama sa dihang gimantala ni Jonas ang umaabot nga kalaglagan sa Nineve. Ang nabilanggo lamang nga mga espiritu nga gihisgotan sa Bibliya mao kadtong mga manulonda sa adlaw ni Noe nga ‘gitambog ngadto sa mga gahong sa naglugitom nga kangitngit’ (2Pe 2:​4, 5) ug “gitagana uban ang walay kataposang mga gapos ilalom sa naglugitom nga kangitngit alang sa paghukom sa dakong adlaw.” (Jud 6) Busa ang pagwali sa nabanhawng si Jesus ngadto sa maong dili-matarong nga mga manulonda lagmit maoy usa ka pagwali sa paghukom. Angayng matikdan nga ang basahon sa Pinadayag nga gipasa ni Kristo Jesus pinaagig panan-awon ngadto kang Juan sa naghinapos ang unang siglo K.P. adunay daghang paghisgot bahin kang Satanas nga Yawa ug sa iyang mga demonyo ingon man sa ilang kataposang kalaglagan, busa, usa ka pagwali sa paghukom. (Pin 12-20) Ang paggamit ni Pedro ug past tense (“miwali”) nagpaila nga ang maong pagwali gibuhat na sa wala pa sulata ang iyang unang sulat.