Matang
Ang rekord sa paglalang nga makaplagan sa unang kapitulo sa Genesis nagpadayag nga si Jehova nga Diyos naglalang sa buhing mga butang sa yuta “sumala sa ilang mga matang.” (Gen 1:11, ftn sa Rbi8) Sa naghinapos ang ikaunom nga adlaw sa paglalang, ang yuta gibutangan ug daghang klase sa pangunang “mga matang” nga gilalang, nga naglakip sa komplikado kaayong mga matang sa kinabuhi. Kini gitugahan ug katakos sa pagsanay “sumala sa ilang (mga) matang” diha sa usa ka tino, hapsay nga paagi.—Gen 1:12, 21, 22, 24, 25; 1Co 14:33.
Ang “mga matang” nga gihisgotan sa Bibliya lagmit naglangkob sa mga dibisyon sa mga buhing linalang diin ang matag dibisyon mahimong makapasanay sulod sa gitakdang mga limitasyon niini. Busa, ang limitasyon tali sa “mga matang” maoy hangtod lamang sa punto nga ang pertilisasyon dili na mahimo.
Sa dili pa dugayng katuigan, ang terminong “espisye” gigamit sa paaging nakahatag ug kalibog sa dihang kini gitandi sa pulong nga “matang.” Ang pangunang kahulogan sa “espisye” maoy “usa ka matang; klase.” Apan, ingong termino sa biolohiya, kini nagtumong sa bisan unsang mosanay nga grupo sa mga hayop o mga tanom nga samang nagbaton ug usa o kapin pang linaing mga kinaiyahan. Busa, mahimong daghan niini nga mga espisye o mga klase ang sakop sa usa ka dibisyon sa “mga matang” nga gihisgotan sa Genesis.
Bisan tuod ang rekord sa paglalang diha sa Bibliya ug ang pisikal nga mga balaod nga gitisok diha sa mga butang nga gilalang ni Jehova nga Diyos nagtugot ug pagkadaiya sulod sa “mga matang” nga gilalang, walay pamatuod ang mga teoriya nga may bag-ong “mga matang” nga napatungha sukad sa yugto sa paglalang. Ang dili-mausab nga lagda nga ang “mga matang” dili makapasanay ug laing mga matang maoy usa ka prinsipyo sa biolohiya nga dili gayod malalis. Bisan ginamit ang modernong mga pamaagi sa laboratoryo ug pagmaniobra, walay bag-ong “mga matang” nga napatungha. Gawas pa, ang pagpasanay tali sa dili parehong “mga matang” maoy sukwahi sa katuyoan sa Diyos nga adunay panagkalahi tali sa mga grupo sa pamilya ug makadaot kini sa panagkalahi sa matag usa sa nagkalainlaing matang sa buhing mga linalang ug mga butang. Busa, tungod sa klarong kalainan nga dayag tali sa gilalang nga “mga matang,” ang matag pangunang grupo magpabiling
usa ka lahing matang gikan sa ubang “mga matang.”Gikan sa labing sayo nga rekord sa tawo hangtod karon, ang ebidensiya nagpakita nga ang mga iro maoy mga iro gihapon, ang mga iring nagpabiling mga iring, ug ang mga elepante nagpabilin ug magpabilin gihapong mga elepante. Ang pagkadili-makasanay ug laing matang nagpabiling mao ang limitasyon sa kon unsay matawag nga usa ka “matang.” Kini nga kamatuoran, pinaagi sa mga eksperimento labot sa pagkadili-makasanay ug laing matang, mao ang magtino sa mga limitasyon sa tanang “mga matang” nga naglungtad karong adlawa. Pinaagi niining kinaiyanhong eksperimento sa pertilisasyon posible nga mahibaloan ang pangunang mga relasyon sa kinabuhi sa hayop ug sa kinabuhi sa tanom. Pananglitan, ang pagkadili-makapasanay tali sa tawo ug sa hayop nagpakita sa dako kaayong kal-ang tali niini nila. Ang mga eksperimento sa pagpaliwat nagpakita nga ang hitsura dili mao ang sukdanan. Ang tawo ug ang unggoy medyo magkaamgid, managsama ang tipo sa kaunoran ug kabukogan; apan ang pagkadili gayod makapaliwat sa tawo uban sa pamilya sa unggoy nagpamatuod nga sila maoy duha ka magkalahi nga mga linalang ug dili mga membro sa samang “matang” nga gilalang.
Bisan tuod ang pagpaliwat sa samang pamilya sa hayop gilaoman kanhi nga mao ang labing maayong paagi sa pagpatunghag usa ka bag-ong “matang,” sa matag pagpaliwat nga gisusi, ang magkaparis kanunayng nailhan nga sakop sa samang “matang,” sama sa pagpaliwat sa kabayo ug sa asno, nga parehong mga membro sa pamilya sa kabayo. Gawas sa pipila ka talagsaong kahimtang, ang mula nga anak sa kabayo ug asno dili makapaliwat ug dili makapadayon sa pagpatungha niining laing klase sa kinaiyanhong paagi. Bisan si Charles Darwin, tungod niini nga mga kamatuoran, napugos sa pagdawat: “Ang pagkalahi sa espesipikong mga matang ug ang pagkawala-masagoli niini ug laing matang pinaagi sa daghang dugtong sa nagbag-obag-o nga mga matang, maoy dayag kaayo nga suliran.” (Origin of Species, 1902, Bahin 2, p. 54) Tinuod gihapon kini hangtod karong adlawa.
Bisan tuod ang espesipikong gilalang nga “mga matang” mahimong ginatos lamang, apan ubos niini adunay mas daghan pang mga klase sa mga hayop ug mga tanom sa yuta. Ang modernong pagpanukiduki nagpakita nga ang ginatos ka linibong lainlaing mga tanom maoy mga membro sa samang pamilya. Sa susama, taliwala sa kahayopan, mahimong adunay daghang klase sa mga iring, apan ang tanan maoy sakop sa usa ka pamilya sa iring o “matang” sa iring. Ingon usab niana sa mga tawo, mga baka, ug sa mga iro, mao nga adunay dakong panagkadaiya sulod sa matag usa ka “matang.” Apan sa gihapon, bisan unsa pa ka daghang klase ang motungha sulod sa usa ka pamilya, walay usa niini nga “mga matang” ang mahimong mosagol sa laing matang sa henetikanhong paagi.
Ang panukiduki sa geolohiya nagtaganag tin-awng pamatuod nga ang mga fossil (mga nahibilin diha sa yuta sa dugay nang namatay nga mga hayop o tanom) nga gituohang lakip sa kinasayohang mga espesimen sa usa ka linalang maoy amgid kaayo sa ilang mga kaliwat nga buhi karong adlawa. Ang mga uk-ok nga nakaplagan taliwala sa gituohang kinasayohang fossil sa mga insekto maoy halos parehog hitsura sa mga uk-ok karong adlawa. Wala gayoy mga fossil nga nagsilbing “mga tulay” o dugtong tali sa magkalahi nga “mga matang.” Ang mga kabayo, kahoyng robles, agila, elepante, walnut, pako, ug uban pa, tanan nagpabiling mao gihapon sumala sa ilang “mga matang” ug wala mausab ngadto sa laing “mga matang.” Ang pamatuod pinasukad sa mga fossil bug-os nga nahiuyon sa kasaysayan sa Bibliya sa paglalang, nga nagpakitang si Jehova naglalang sa tanang buhing mga butang sa yuta nga dinaghan ug “sumala sa ilang mga matang” sa panahon sa kataposang mga adlaw sa paglalang.—Gen 1:20-25.
Pinasukad sa nahisgotan na, dayag nga mahimong ikasulod ni Noe ang tanang gikinahanglang mga hayop ngadto sa arka aron matipigang buhi latas sa Lunop. Ang Bibliya wala mag-ingon nga kinahanglang iyang tipigang buhi ang matag klase sa mga hayop. Hinunoa, kini nag-ingon: “Sa naglupad nga mga linalang sumala sa ilang mga matang ug sa anad nga mga hayop sumala sa ilang mga matang, sa tanang nagalihok nga mga mananap sa yuta sumala sa ilang mga matang, nga tinagurha manulod nganha kanimo aron sa pagtipig kanila nga buhi.” (Gen 6:20; 7:14, 15) Si Jehova nga Diyos nasayod nga ang kinahanglan lamang tipigan mao ang mga linalang nga maghawas sa lainlaing “mga matang,” sanglit sila mosanay ra ngadto sa nagkadaiyang mga klase human sa Lunop.—Tan-awa ang ARKA Num. 1.
Human sa paghubas sa tubig sa lunop, kining pipila lamang ka pangunang “mga matang” migawas gikan sa arka ug mikaylap sa yuta, ug sa ulahi nagpatunghag daghang klase sumala sa ilang “mga matang.” Bisan tuod daghang bag-ong mga klase ang mitungha sukad sa Lunop, ang naluwas nga “mga matang” nagpabiling mao gihapon ug wala mausab, nga kaharmonya sa walay kausabang pulong ni Jehova nga Diyos.—Isa 55:8-11.