Moria
Ang ngalan sa batoon ug habog nga dapit nga diha niana gitukod ni Solomon ang usa ka maanindot nga templo alang kang Jehova. Una pa niana, gipalit sa iyang amahang si David ang maong luna gikan kang Arauna (Ornan) nga Jebusihanon aron magtukod didto ug usa ka halaran, sanglit mao kini ang paagi nga gipakita sa Diyos sa pagpahunong sa hampak tungod sa sala ni David maylabot sa gihimong pagsenso.—2Sa 24:16-25; 1Cr 21:15-28; 2Cr 3:1; tan-awa ang ARAUNA.
Giingon sa karaang Hudiyohanong tradisyon nga ang nahimutangan sa templo mao ang bukid sa “yuta sa Moria” diin si Abraham misulay sa paghalad kang Isaac, ingong pagsunod sa sugo sa Diyos. (Gen 22:2; tan-awa ang Jewish Antiquities, VII, 329-334 [xiii, 4].) Kini maghimo sa “yuta sa Moria” nga mao ang bukirong rehiyon palibot sa Jerusalem. Gikan sa kanait nga dapit sa Beer-seba, si Abraham mipanaw paingon sa “yuta sa Moria”; ug sa ikatulong adlaw, iyang nakita gikan sa halayo kining gitudlo sa Diyos nga dapit.—Gen 21:33, 34; 22:4, 19.
Gisupak sa pipila ang pagtuo nga ang Bukid sa Moria mao ang Patukoranan sa Templo didto sa Jerusalem, tungod sa gilay-on niini gikan sa Beer-seba ug sa pagkadili-makita niini “gikan sa halayo.” Apan didto paingon “sa yuta sa Moria” nga mipanaw si Abraham. Sa unang adlaw, si Abraham sayo nga mibangon, nagmuntora sa iyang asno, nagbugha ug kahoy, nagluwan niini diha sa hayop, ug dayon misugod sa iyang panaw. (Gen 22:2, 3) Kadto maoy ‘sa ikatulong adlaw nga giyahat ni Abraham ang iyang mga mata ug nakakita sa dapit [ang yuta sa Moria] gikan sa halayo.’ Busa, ang ikaduhang adlaw mao lamang ang tibuok adlaw nga panaw. Kon bahin sa pagkatataw sa Bukid sa Moria ug sa gilay-on sa pagpanaw, ang The Illustrated Bible Dictionary nag-ingon: “Hinuon, ang gilay-on gikan sa H sa Filistia hangtod sa Jerusalem maoy mga 80 km, nga lagmit gikinahanglan gayod ang 3-ka-adlaw nga panaw, ug sa Genesis ang dapit nga gipunting dili mao ang ‘bukid sa Moria’ kondili ang usa sa ubay-ubayng mga bukid nianang yutaa nga gitawag niana nga ngalan, ug ang mga bungtod nga nahimutangan sa Jerusalem makita ra sa halayo. Nan dili angayng kaduhaduhaan nga ang paghalad ni Abraham nahitabo diha sa nahimutangan sa ulahing Jerusalem, kon dili man ugaling sa bungtod sa Templo.” (Giedit ni J. Douglas, 1980, Tomo 2, p. 1025) Busa, ang panaw nga mga 80 km (50 mi) pinaagi sa pagbaktas gikan sa Beer-seba hangtod sa Bukid sa Moria lagmit miabot gayod ug kapin sa duha ka adlaw.
Dayag nga ang Bukid sa Moria layolayo pa gikan sa Salem sa panahon ni Abraham mao nga sa dihang gisulayan ang paghalad kang Isaac kini wala sa bug-os makita sa mga molupyo sa siyudad. Walay rekord nga kini sila nakasaksi sa panghitabo o misulay sa pagbabag. Masabot nga kining dapita medyo hilit kasiglohan sa ulahi tungod kay sa adlaw ni David dihay giokanan ibabaw sa Bukid sa Moria. Hinuon, walay gihisgotan nga dihay mga tinukod sa maong dapit.—2Cr 3:1.
Karong adlawa ang Islamikong ampoanan nga nailhan ingong Dome of the Rock nahimutang ibabaw sa Bukid sa Moria.—Tan-awa ang JERUSALEM (Ulahing mga Yugto).