[Diyutay; Gamay].

Usa ka Israelinhon sa tribo ni Benjamin ug usa ka apostol ni Jesu-Kristo. (Efe 1:1; Flp 3:5) Bisan tuod lagmit nga nakabaton sa Hebreohanong ngalan nga Saulo ug sa Romanhong ngalan nga Pablo sukad pa sa pagkabata (Buh 9:17; 2Pe 3:15), tingali gipalabi niini nga apostol ang paggamit sa iyang Romanhong ngalan tungod sa iyang buluhaton sa pagpahayag sa maayong balita ngadto sa mga dili-Hudiyo.​—Buh 9:15; Gal 2:​7, 8.

Si Pablo natawo sa Tarso, usa ka prominenteng siyudad sa Cilicia. (Buh 21:39; 22:3) Ang iyang mga ginikanan maoy mga Hebreohanon ug dayag nga misunod sa Pariseonhong sanga sa Judaismo. (Buh 23:6; Flp 3:5) Siya maoy usa ka Romanong lungsoranon sukad sa pagkahimugso (Buh 22:28), ang iyang amahan tingali gihatagan niini nga pagkalungsoranon tungod sa mga pag-alagad nga nahimo alang sa kagamhanan. Lagmit nga ang pangita ni Pablo sa paghimog tolda nakat-onan niya gikan sa iyang amahan. (Buh 18:3) Apan, didto sa Jerusalem, siya nakadawat ug instruksiyon gikan sa maalamong Pariseo nga si Gamaliel, nga nagpakitang si Pablo naggikan sa usa ka prominenteng banay. (Buh 22:3; 5:34) Kon bahin sa pinulongan, si Pablo batid sa Grego ug Hebreohanon. (Buh 21:37-40) Sa panahon nga si Pablo mipanaw ingong usa ka misyonaryo, siya dili-minyo. (1Co 7:8) Sulod niining yugtoa, kon dili man ugaling sayo pa niana, siya may usa ka igsoong babaye ug usa ka pag-umangkong lalaki nga nagpuyo sa Jerusalem.​—Buh 23:16-22.

Si apostol Pablo nakapribilehiyo sa pagsulat sa mas daghang basahon, o mga sulat, sa Kristohanon Gregong Kasulatan kay kang bisan kinsa. Siya gihatagan ug labaw-kinaiyanhon nga mga panan-awon (2Co 12:1-5) ug, pinaagi sa balaang espiritu, makasulti ug daghang langyawng pinulongan.​—1Co 14:18.

Paglutos, Pagkakabig, Unang Bahin sa Iyang Ministeryo. Ang rekord sa Bibliya nagpailaila kang Saulo, o Pablo, ingong ang “batan-ong lalaki” diin diha sa iyang tiilan gipahiluna sa bakak nga mga saksi nga maoy nagbato kang Esteban nga tinun-an ni Kristo ang ilang panggawas nga mga besti. (Buh 6:13; 7:58) Tungod sa sayop nga kasibot alang sa tradisyon, giuyonan ni Pablo ang pagbuno kang Esteban ug gisugdan ang mapintas nga paglutos batok sa mga sumusunod ni Kristo. Sa dihang sila pamatyon na, siya mibotar batok kanila. Sa dihang gitaral sila diha sa mga sinagoga, siya naningkamot sa pagpugos kanila sa pagsalikway sa ilang pagtuo. Gawas pa sa Jerusalem, iyang gipadayon ang paglutos ngadto sa ubang mga siyudad ug gani nakakuhag sinulat nga awtorisasyon gikan sa hataas nga saserdote aron sa pagpangita sa mga tinun-an ni Kristo hangtod sa A sa Damasco, sa Sirya, ug sa paggapos ug pagdala kanila ngadto sa Jerusalem, lagmit aron itaral sa Sanhedrin.​—Buh 8:​1, 3; 9:​1, 2; 26:​10, 11; Gal 1:​13, 14.

Samtang nagkaduol si Pablo sa Damasco, si Kristo Jesus nagpadayag kang Pablo pinaagi sa usa ka nagakidlap nga kahayag ug nagtudlo kaniya nga mahimong usa ka alagad ug saksi sa mga butang nga iyang nakita ug makita pa. Bisan tuod kadtong kauban ni Pablo nangatumba usab sa yuta tungod niini nga pagpadayag ug nakadungog sa tingog sa usa nga nagsulti, si Pablo lamang ang nakasabot sa mga pulong ug siya nabuta, nga tungod niana siya giagak sa kamot paingon sa Damasco. (Buh 9:3-8; 22:6-11; 26:​12-18) Sulod sa tulo ka adlaw siya wala mokaon ni moinom. Dayon, samtang nag-ampo didto sa balay sa usa ka Judas sa Damasco, si Pablo, pinaagi sa usa ka panan-awon, nakakita sa tinun-an ni Kristo nga si Ananias nga misulod ug nagpasig-uli sa iyang panan-aw. Sa dihang natinuod ang maong panan-awon, si Pablo gibawtismohan, nakadawat sa balaang espiritu, mikaon, ug naulian sa kabaskog.​—Buh 9:9-19.

Ang rekord sa Buhat 9:20-25 naghubit sa paggugol ni Pablo ug panahon uban sa mga tinun-an sa Damasco ug “sa walay langan” misugod sa pagwali sulod sa mga sinagoga didto. Kini naghubit sa iyang buluhatong pagwali hangtod nga siya napugos sa pagbiya sa Damasco tungod sa daotang laraw batok sa iyang kinabuhi. Sa laing bahin, ang sulat ni Pablo ngadto sa mga taga-Galacia naghisgot sa iyang pag-adto sa Arabia human sa iyang pagkakabig ug dayon sa iyang pagbalik ngadto sa Damasco. (Gal 1:15-17) Dili matino diha niining sunodsunod nga mga panghitabo kon kanus-a gihimo kining panaw ngadto sa Arabia.

 Lagmit nga si Pablo miadto sa Arabia human gilayon sa iyang pagkakabig aron sa pagpamalandong sa kabubut-on sa Diyos alang kaniya. Sa maong kahimtang, ang paggamit ni Lucas sa mga pulong nga “sa walay langan” nagkahulogan nga sa iyang paghibalik sa Damasco ug sa iyang pagpakig-uban sa mga tinun-an didto, sa walay langan gisugdan ni Pablo ang iyang pagwali. Apan, sa Galacia 1:17 tin-awng gipakita ni Pablo nga siya wala dayon moadto sa Jerusalem; ang bugtong dapit sa gawas sa Damasco nga iyang giadtoan sulod nianang sayong yugto mao ang Arabia. Busa, ang panaw ngadto sa Arabia mahimong wala mahitabo human gilayon sa iyang pagkakabig. Tingali si Pablo migugol una ug pipila ka adlaw sa Damasco ug mihimo gilayon ug publikong pagsalikway sa iyang kanhing dalan sa pagsupak pinaagi sa pagpahayag sa iyang pagtuo kang Kristo sulod sa mga sinagoga. Human niadto siya tingali mipanaw ngadto sa Arabia (ang tinuod nga katuyoan niini wala ibutyag) ug sa iyang pagbalik nagpadayon sa iyang pagwali sa Damasco, nga mas masiboton alang niini hangtod sa punto nga ang iyang mga magsusupak nagtinguha sa pagpatay kaniya. Ang duha ka asoy nagsangkapay sa usag usa inay nga nagkasumpaki, ug ang suliran lamang mao ang eksaktong pagkasunodsunod sa mga panghitabo, nga wala itagana niini nga mga asoy.

Sa pag-abot sa Jerusalem (tingali sa 36 K.P.; ang tulo ka tuig nga gihisgotan sa Galacia 1:18 lagmit nga nagkahulogang mga bahin sa tulo ka tuig), nakita ni Pablo nga ang mga igsoon didto wala motuo nga siya usa na ka tinun-an. Hinunoa, “gitabangan siya ni Bernabe ug gidala siya ngadto sa mga apostoles,” dayag nga kang Pedro ug ‘Santiago nga igsoon sa Ginoo.’ (Si Santiago, bisan tuod dili usa sa 12, matawag nga usa ka apostol tungod kay siya nag-alagad niini nga katungdanan alang sa kongregasyon sa Jerusalem.) Sulod sa 15 ka adlaw si Pablo miestar uban kang Cefas (Pedro). Samtang didto sa Jerusalem, si Pablo nagsulti nga maisogon sa ngalan ni Jesus. Sa pagkasayod sa mga igsoon nga ang nagsultig-Grego nga mga Hudiyo misulay diay sa pagpatay kang Pablo, “ilang gidala siya ngadto sa Cesarea ug gipagikan siya paingon sa Tarso.”​—Buh 9:26-30; Gal 1:18-21.

Mopatim-aw nga si Pablo (sa mga 41 K.P.) nakapribilehiyo nga makakitag labaw-kinaiyanhong panan-awon nga daw tinuod kaayo nga tungod niana wala siya mahibalo kon kadto ba diha sa lawas o bulag sa lawas nga siya gisakgaw ngadto sa “ikatulong langit.” Ang “ikatulong langit” daw nagtumong sa kinalabwang matang sa pagmando sa Mesiyanikong Gingharian.​—2Co 12:1-4.

Sa ulahi, gidala ni Bernabe si Saulo gikan sa Tarso aron sa pagtabang sa buluhaton sa Antioquia taliwala sa nagsultig-Grego nga katawhan didto. Sa mga 46 K.P., human sa usa ka tuig nga paghago didto sa Antioquia, si Pablo ug Bernabe gipadala sa kongregasyon ngadto sa Jerusalem uban ang mga hinabang alang sa mga igsoon didto. (Buh 11:22-30) Giubanan ni Juan Marcos, sila mibalik sa Antioquia. (Buh 12:25) Human niadto ang balaang espiritu nagsugo nga si Pablo ug Bernabe ilain alang sa espesyal nga buluhaton.​—Buh 13:​1, 2.

Unang Misyonaryong Panaw.  (MAPA, Tomo 2, p. 747) Agig pagsunod sa pagtultol sa espiritu, si Pablo, uban kang Bernabe ug kang Juan Marcos ingong ilang tig-alagad, misugod sa iyang unang misyonaryong panaw (mga 47-48 K.P.). Migikan sa Seleucia, ang dunggoanan sa Antioquia, sila milawig paingon sa Cipro. Didto sa mga sinagoga sa Salamis, sa S nga kabaybayonan sa Cipro, sila misugod sa ‘pagmantala sa pulong sa Diyos.’ Mitadlas sa pulo, sila nakaabot sa Pafos sa K nga kabaybayonan. Didto ang barangan nga si Elimas misulay sa pagsupak sa pamatuod nga gihatag ngadto sa prokonsul nga si Sergio Paulo. Unya gipahinabo ni Pablo nga si Elimas temporaryong mabuta. Nahingangha sa nahitabo, si Sergio Paulo nahimong usa ka magtutuo.​—Buh 13:4-12.

Gikan sa Pafos, si Pablo ug ang iyang mga kauban milawig paingon sa Asia Minor. Sa ilang pag-abot sa Perga sa Romanhong lalawigan sa Pamfilia, si Juan Marcos mibiya kanila ug mibalik sa Jerusalem. Apan si Pablo ug Bernabe milawig paamihanan ngadto sa Antioquia sa Pisidia. Bisan tuod sila nakakaplag ug dakong interes didto, sila sa kataposan giabog gikan sa siyudad tungod sa paghulhog sa mga Hudiyo. (Buh 13:13-50) Kay wala mahadlok, sila mipanaw pahabagatan-sidlakan ngadto sa Iconio, diin gisugniban usab sa mga Hudiyo ang mga panon sa katawhan batok kanila. Sa pagkasayod sa usa ka laraw sa pagbato kanila, si Pablo ug Bernabe mikalagiw ngadto sa Listra sa rehiyon sa Licaonia. Human ayoha ni Pablo ang usa ka tawong bakol sukad pa sa pagkabata, ang katawhan sa Listra naghunahuna nga si Pablo ug Bernabe maoy mga diyos nga nagpakatawo. Apan, sa ulahi ang mga Hudiyo gikan sa Iconio ug sa Antioquia sa Pisidia nagsiba sa mga panon sa katawhan batok kang Pablo mao nga ilang gibato siya ug giguyod ang iyang lawas pagawas sa siyudad, nga nagtuong siya patay na. Apan, sa dihang gialirongan siya sa mga isigka-Kristohanon, si Pablo mitindog ug misulod sa Listra. Sa pagkasunod adlaw siya ug si Bernabe migikan paingon sa Derbe. Human makahimog daghang tinun-an didto, sila namalik sa Listra, Iconio, ug Antioquia (sa Pisidia), nga nagpalig-on ug nagdasig sa mga igsoon ug nagtudlog mga ansiyano aron sa pag-alagad sa mga kongregasyon nga natukod niining mga dapita. Sa ulahi,  sila nagwali sa Perga ug unya milawig gikan sa dunggoanan sa Atalia paingon sa Antioquia sa Sirya.​—Buh 13:51–​14:28.

Isyu Bahin sa Pagtuli. Ang pipila ka tawo gikan sa Judea miadto sa Antioquia (sa mga 49 K.P.), nga miinsistir nga ang mga dili-Hudiyo kinahanglang tulion agig pagsunod sa Moisesnong Balaod aron makabaton ug kaluwasan. Si Pablo ug Bernabe nakiglalis niini. Apan si Pablo, bisan tuod nga usa ka apostol, wala mangako sa paghusay niining butanga sa iyang kaugalingong awtoridad. Hinunoa, nga giubanan ni Bernabe, Tito, ug sa uban pa, siya miadto sa Jerusalem aron ipahusay ang isyu atubangan sa mga apostoles ug sa mga ansiyano sa kongregasyon didto. Unya gihimo ang desisyon nga ang pagtuli wala kinahanglana alang sa Hentil nga mga magtutuo apan sila kinahanglang magpahilayo sa idolatriya, sa pagkaon ug pag-inom ug dugo, ug sa seksuwal nga imoralidad. Gawas sa paghatag ug usa ka sulat nga nagpahibalo niini nga desisyon, ang mga igsoon sa kongregasyon sa Jerusalem nagpadala kang Judas ug Silas ingong ilang mga hawas aron sa pagpatin-aw niining butanga didto sa Antioquia. Labot pa, sa usa ka panaghisgot uban kang Pedro (Cefas), Juan, ug sa tinun-ang si Santiago, gikauyonan nga si Pablo ug Bernabe magpadayon sa pagwali ngadto sa dili-tinuling mga Hentil.​—Buh 15:1-29; Gal 2:1-10.

Pipila ka panahon human niini, si Pedro personal nga miadto sa Antioquia sa Sirya ug nakig-uban sa Hentil nga mga Kristohanon. Apan, sa pag-abot sa pipila ka Hudiyo gikan sa Jerusalem, dayag nga tungod sa kahadlok sa tawo, siya nagpalayo gikan sa mga dili-Hudiyo, sa ingon milihok nga supak sa pagtultol sa espiritu nga ang unodnong panagkalahi dili mahinungdanon sa Diyos. Bisan si Bernabe nahisalaag. Sa pagkamatikod niini, si Pablo maisogong nagsaway kang Pedro diha sa publiko, kay ang iyang panggawi makadaot sa pag-uswag sa Kristiyanidad.​—Gal 2:11-14.

Ikaduhang Misyonaryong Panaw. (MAPA, Tomo 2, p. 747) Sa ulahi, gihunahuna ni Pablo ug Bernabe ang pagduaw sa mga igsoon sa mga siyudad nga ilang giwalihan panahon sa ilang unang misyonaryong panaw. Ang usa ka panaglalis kon dad-on ba si Juan Marcos, tungod kay siya mibiya man kanila sa unang higayon, misangpot sa panagbulag ni Pablo ug Bernabe. Busa gipili ni Pablo si Silas (Silvano) ug mipanaw latas sa Sirya ug ngadto sa Asia Minor (mga 49-52 K.P.). Dayag nga didto sa Listra, gihikay ni Pablo nga makauban ang batan-ong lalaki nga si Timoteo ug siya usab iyang gituli. (Buh 15:36–​16:3) Bisan tuod ang pagtuli dili na usa ka Kristohanong kinahanglanon, kon ang mestisong Hudiyo nga si Timoteo nagpabilin pang dili-tinuli, magpahinabo gayod kini sa mga Hudiyo nga magmapihigon sa pagwali ni Pablo. Busa, pinaagi sa pagkuha niining posibleng babag, si Pablo milihok sumala sa iyang gisulat sa ulahi ngadto sa mga taga-Corinto: “Ngadto sa mga Hudiyo ako nahimong ingon sa usa ka Hudiyo.”​—1Co 9:20.

Usa ka gabii niana didto sa Troas sa Dagat Aegean, si Pablo nakakitag panan-awon bahin sa usa ka tawong Macedonianhon, nga nangaliyupo kaniya: “Dali ngari sa Macedonia ug tabangi kami.” Mihinapos nga kini maoy kabubut-on sa Diyos, si Pablo ug ang iyang mga kauban sa pagmisyonaryo, duyog ni Lucas nga mananambal, milawig paingon sa Macedonia, sa Uropa. Didto sa Filipos, ang pangunang siyudad sa Macedonia, si Lydia ug ang iyang panimalay nahimong mga magtutuo. Ang pagwala ni Pablo sa mga gahom sa pagpanag-an sa usa ka batan-ong babaye pinaagi sa paghingilin sa usa ka demonyo gikan kaniya misangpot sa iyang pagkabilanggo uban ni Silas. Apan ang usa ka linog nagpagawas kanila, ug ang magbalantay sa bilanggoan ug ang iyang panimalay nahimong mga Kristohanon. Tungod sa pag-insistir ni Pablo, pinasukad sa iyang Romanong pagkalungsoranon, ang mga mahistrado sibil personal nga miadto aron pagawason ang apostol ug si Silas gikan sa bilanggoan. Human dasiga ang mga igsoon, si Pablo ug ang iyang mga kauban mipanaw latas sa Ampipolis ug Apolonia paingon sa Tesalonica. Usa ka kongregasyon sa mga magtutuo ang natukod didto. Apan, ang masinahong mga Hudiyo nagsugnib ug kagubot batok kang Pablo. Tungod niini si Pablo ug Silas gipadala sa mga igsoon ngadto sa Berea. Daghan usab ang nahimong mga magtutuo didto, apan ang kasamok nga gipahinabo sa mga Hudiyo gikan sa Tesalonica nagpugos kang Pablo sa pagbiya.​—Buh 16:8–​17:14.

Gihatod sa mga igsoon ang apostol ngadto sa Atenas. Ang iyang pagwali sa tiyanggihan didto misangpot sa pagdala kaniya ngadto sa Areopago. Ang iyang depensa nakatukmod kang Dionisio, usa sa mga maghuhukom sa korte nga nagkatigom didto, ug sa uban pa sa pagdawat sa Kristiyanidad. (Buh 17:15-34) Unya si Pablo miadto sa Corinto, mipuyo uban sa magtiayong Hudiyo nga si Aquila ug Priscila ug sa popanahon nagtrabaho uban kanila ingong tighimog tolda. Gikan sa Corinto, lagmit gisulat ni Pablo ang iyang duha ka sulat ngadto sa mga taga-Tesalonica. Human makapanudlo sa Corinto sulod sa usa ka tuig ug tunga ug nakatukod ug usa ka kongregasyon, siya giakusar sa mga Hudiyo sa atubangan ni Galio. Apan gidismis ni Galio ang kaso. (Buh 18:1-17) Sa ulahi si Pablo milawig paingon sa Cesarea, mihunong una sa Efeso ug nagwali didto. Gikan sa Cesarea ang apostol “mitungas ug gipangomosta ang kongregasyon,” sa walay duhaduha nagtumong sa kongregasyon sa Jerusalem,  ug unya miadto sa Antioquia sa Sirya. (Buh 18:18-22) Lagmit nga una pa niana gikan sa Corinto o kaha nianang tungora gikan sa Antioquia sa Sirya nga iyang gisulat ang iyang sulat ngadto sa mga taga-Galacia.

Ikatulong Misyonaryong Panaw. (MAPA, Tomo 2, p. 747) Sa iyang ikatulong misyonaryong panaw (mga 52-​56 K.P.), si Pablo miduaw pag-usab sa Efeso ug kuging nagwali didto sulod sa mga tulo ka tuig. Gikan sa Efeso iyang gisulat ang iyang unang sulat ngadto sa mga taga-Corinto ug, lagmit nga gipadala si Tito aron sa pagtabang sa mga Kristohanon didto. Human sa kagubot nga gimugna sa platero nga si Demetrio batok kaniya, si Pablo mibiya sa Efeso ug mipaingon sa Macedonia. Nakadawat ug balita gikan sa Corinto pinaagi kang Tito, si Pablo nga didto sa Macedonia naghimo sa iyang ikaduhang sulat ngadto sa mga taga-Corinto. Sa wala pa mobiya sa Uropa dala ang mga amot gikan sa mga igsoon sa Macedonia ug Acaya alang sa mga kabos nga mga Kristohanon sa Jerusalem, ug lagmit gayod samtang siya didto sa Corinto, gisulat ni Pablo ang iyang sulat ngadto sa mga taga-Roma.​—Buh 19:1–​20:4; Rom 15:​25, 26; 2Co 2:​12, 13; 7:5-7.

Sa iyang pagpaingon sa Jerusalem, si Pablo mihatag ug pakigpulong didto sa Troas ug gibanhaw ang aksidenteng namatay nga si Eutiko. Siya usab mihunong sa Mileto, diin didto nakigkita siya sa mga magtatan-aw sa kongregasyon sa Efeso, nag-asoy sa iyang ministeryo sa distrito sa Asia, ug nagdasig kanila sa pagsundog sa iyang panig-ingnan.​—Buh 20:6-38.

Pagdakop. Samtang si Pablo nagpadayon sa iyang panaw, ang Kristohanong mga manalagna nga iyang nahibalag nagtagna nga ang mga gapos naghulat kaniya didto sa Jerusalem. (Buh 21:4-14; itandi ang 20:​22, 23.) Ang ilang mga tagna natuman. Samtang si Pablo didto sa templo aron sa paghinlo sa iyang kaugalingon sa seremonyal nga paagi, ang mga Hudiyo nga taga-Asia nagsugnib sa magubtanong panon sa paghimog kapintasan batok kaniya, apan ang mga sundalong Romano nagluwas sa apostol. (Buh 21:26-33) Sa iyang pagsaka sa hagdanan paingon sa kuwartel sa mga sundalo, si Pablo gitugotan sa pagpamulong ngadto sa mga Hudiyo. Sa dihang gihisgotan niya ang iyang buluhaton sa pagwali ngadto sa mga Hentil, ang kapintasan misugod na usab. (Buh 21:34–​22:22) Didto sa sulod sa kuwartel sa mga sundalo, si Pablo gipahiluna aron latigohon sa paningkamot nga matino kon unsa ang iyang sala. Napugngan kini sa apostol tungod kay iyang gipaila nga siya usa ka Romanong lungsoranon. Pagkasunod adlaw ang kaso ni Pablo gidala sa atubangan sa Sanhedrin. Lagmit nakasabot nga dili siya makabaton ug makataronganong paghusay, gipaningkamotan ni Pablo nga magpahinabog panagkabahin tali sa mga Pariseo ug mga Saduseo pinaagi sa paghimo sa pagkabanhaw nga usa ka isyu sa iyang kaso. Sanglit siya mituo man sa pagkabanhaw ug “usa ka anak sa mga Pariseo,” gipaila ni Pablo ang iyang kaugalingon ingong usa ka Pariseo ug sa ingon milampos sa pagpahinabog panagkabahin tali sa mga Pariseo ug sa mga Saduseo, kinsa wala motuo sa pagkabanhaw.​—Buh 22:23–​23:10.

Tungod sa usa ka laraw batok sa binilanggong si Pablo gikinahanglan siyang ibalhin gikan sa Jerusalem ngadto sa Cesarea. Mga pipila ka adlaw sa ulahi ang Hataas nga Saserdoteng si Ananias, ang pipila ka ansiyano sa mga Hudiyo, ug ang orador nga si Tertulo miadto sa Cesarea aron isang-at ang ilang kaso batok kang Pablo sa atubangan ni Gobernador Felix, nga nag-akusar kang Pablo sa pagsugnib ug pag-alsa sa pamunoan ug sa pagsulay sa pagpasipala sa templo. Gipakita sa apostol nga walay ebidensiya nga ikapamatuod sa mga sumbong batok kaniya. Apan si Felix, nga naglaom nga hiphipan, nagtener kang Pablo sulod sa duha ka tuig. Sa dihang gipulihan si Felix ni Festo, gibangon pag-usab sa mga Hudiyo ang ilang mga sumbong. Ang kaso gihusay pag-usab didto sa Cesarea, ug aron nga dili ikabalhin ang husay ngadto sa Jerusalem, si Pablo miapelar kang Cesar. Sa ulahi, human ipahayag ang iyang kaso sa atubangan ni Haring Herodes Agripa II, si Pablo ug ang uban pang mga binilanggo gidala ngadto sa Roma niadtong mga 58 K.P.​—Buh 23:12–​27:1.

Ang Una ug Ikaduhang Pagkabilanggo Didto sa Roma. Sa ilang paglawig, ang barko nga gisakyan ni Pablo ug niadtong uban kaniya nalunod duol sa pulo sa Malta. Human makapalabay sa tingtugnaw didto, sila sa kataposan nakaabot sa Roma. (MAPA, Tomo 2, p. 750) Si Pablo gitugotan nga magpabilin sa iyang inabangan nga balay, apan binantayan ug sundalo. Sa wala madugay human sa iyang pag-abot, gihikay ni Pablo ang usa ka panagkatigom kauban sa kadagkoan sa mga Hudiyo. Apan pipila lamang ang mituo. Ang apostol nagpadayon sa pagwali sa tanan nga miadto kaniya sulod sa duha ka tuig, gikan sa mga 59 hangtod sa 61 K.P. (Buh 27:2–​28:31) Sulod niining panahona gisulat usab niya ang iyang mga sulat ngadto sa mga taga-Efeso (4:1; 6:20), taga-Filipos (1:​7, 12-14), taga-Colosas (4:18), kang Filemon (ber 9), ug dayag usab ngadto sa mga Hebreohanon. (HULAGWAY, Tomo 2, p. 750) Mopatim-aw nga si Cesar Nero nagpahayag kang Pablo nga inosente ug nagpagawas kaniya. Dayag nga gipadayon ni Pablo ang iyang misyonaryong kalihokan, nga kauban si Timoteo ug Tito. Human ibilin si Timoteo didto sa Efeso ug si Tito sa Creta, si Pablo, lagmit  gikan sa Macedonia, nagsulat kanila ug mga sulat maylabot sa ilang mga katungdanan. (1Ti 1:3; Tit 1:5) Wala mahibaloi kon gipadayon pa ba sa apostol ang iyang buluhaton ngadto sa Espanya una pa sa iyang kataposang pagkabilanggo sa Roma. (Rom 15:24) Sa panahon niana nga pagkabilanggo (mga 65 K.P.) si Pablo nagsulat sa iyang ikaduhang sulat ngadto kang Timoteo, diin diha niana iyang gipasabot nga ang iyang kamatayon nagkahiduol na. (2Ti 4:6-8) Lagmit nga gipatay si Pablo ingong martir sa mga kamot ni Nero wala madugay human niadto.

Usa ka Panig-ingnan nga Takos Pagasundogon. Tungod sa iyang pagkamatinumanon sa iyang pagsundog sa panig-ingnan ni Kristo, si apostol Pablo nakaingon: “Mahimong mga tigsundog kanako.” (1Co 4:16; 11:1; Flp 3:17) Si Pablo alisto sa pagsunod sa pagtultol sa espiritu sa Diyos. (Buh 13:2-5; 16:​9, 10) Siya dili tigbaligya sa Pulong sa Diyos, kondili nagsulti uban ang katim-os. (2Co 2:17) Bisan tuod edukado, si Pablo wala magtinguhang dayegon sa uban pinaagi sa iyang sinultihan (1Co 2:1-5) ni nagtinguha siyang pahimut-an ang mga tawo. (Gal 1:10) Wala siya moinsistir nga buhaton ang mga butang bisan tuod aduna siyay katungod sa pagbuhat niana, apan mapailin-ilinon siya sa mga tawo nga iyang giwalihan, nga nag-amping nga dili makapandol sa uban.​—1Co 9:19-26; 2Co 6:3.

Sa panahon sa iyang ministeryo, si Pablo nagmasiboton pag-ayo, nga mipanaw ug linibo ka milya sa dagat ug yuta, nga nagtukod ug daghang kongregasyon sa Uropa ug Asia Minor. Busa wala siya magkinahanglan ug mga rekomendasyon nga sinulat sa tinta apan makapunting sa buhing mga sulat, ang mga tawo nga nahimong mga magtutuo pinaagi sa iyang mga paningkamot. (2Co 3:1-3) Bisan pa niana, mapainubsanon niyang giila nga siya usa ka ulipon (Flp 1:1), obligado sa pagpahayag sa maayong balita. (1Co 9:16) Wala niya pasidunggi ang iyang kaugalingon, apan naghatag sa tanang pasidungog ngadto sa Diyos ingong ang Usa nga maoy nagpatubo (1Co 3:5-9) ug ang Usa nga naghimo kaniyang makabaton ug igong katakos alang sa ministeryo. (2Co 3:​5, 6) Gipabilhan pag-ayo sa apostol ang iyang ministeryo, gihimaya kini ug giila nga kini iyang nabatonan tungod sa kapahayagan sa kaluoy sa Diyos ug sa iyang Anak. (Rom 11:13; 2Co 4:1; 1Ti 1:​12, 13) Ngadto kang Timoteo siya misulat: “Ang hinungdan kon nganong ako gipakitaag kaluoy mao nga pinaagi kanako ingong kinalabwang pananglitan si Kristo Jesus makapasundayag sa tanan niyang hataas-nga-pailob ingong usa ka sanglitanan niadtong magabutang sa ilang pagtuo kaniya alang sa kinabuhing walay kataposan.”​—1Ti 1:16.

Tungod kay maglulutos kanhi sa mga Kristohanon, wala isipa ni Pablo ang iyang kaugalingon ingong takos tawgong apostol ug miila nga siya nahimong apostol tungod lamang sa dili-takos nga kalulot sa Diyos. Kay gitinguha nga kining dili-takos nga kalulot nga gihatag kaniya dili mahimong walay kapuslanan, si Pablo naghago nga labaw kay sa ubang mga apostoles. Bisan pa niana siya nasayod nga pinaagi lamang sa dili-takos nga kalulot sa Diyos nga iyang natuman ang iyang ministeryo. (1Co 15:​9, 10) “Sa tanang butang,” matod ni Pablo, “ako adunay kusog pinaagi kaniya nga naghatag ug gahom kanako.” (Flp 4:13) Siya nag-antos pag-ayo apan wala magreklamo. Sa pagtandi sa iyang mga kasinatian niadtong sa uban, siya misulat (mga 55 K.P.): “Sa mga paghago mas daghan, sa mga pagbilanggo mas daghan, sa mga pagbun-og naghingapin, sa pag-ungaw sa kamatayon makadaghan. Sa mga Hudiyo kalima ako nakadawat ug kap-atan ka hampak kulang ug usa, katulo ako gigarote, kausa ako gibato, katulo ako nakasinatig pagkalunod, usa ka gabii ug usa ka adlaw ang gigugol ko sa lawod; sa mga panaw masubsob, sa kapeligrohan sa mga suba, sa kapeligrohan gikan sa mga tulisan sa dalan, sa kapeligrohan gikan sa kaugalingon kong rasa, sa kapeligrohan gikan sa kanasoran, sa kapeligrohan diha sa siyudad, sa kapeligrohan diha sa kamingawan, sa kapeligrohan sa dagat, sa kapeligrohan taliwala sa mini nga mga igsoon, sa kahago ug kabudlay, sa masubsob nga pagtukaw sa kagabhion, sa kagutom ug sa kauhaw, sa pagkawalay-kaon makadaghan, sa katugnaw ug sa kahubo. Gawas pa nianang mga butanga nga panggawas, anaay nagapiit kanako sa adlaw-adlaw, ang kahingawa sa tanang kongregasyon.” (2Co 11:23-28; 6:4-10; 7:5) Gawas pa niining tanan ug sa uban pa nga nasinati niya sa misunod nga katuigan, kinahanglang sagubangon ni Pablo ang usa ka “tunok sa unod” (2Co 12:7), lagmit usa ka sakit sa mata o laing matang sa sakit.​—Itandi ang Buh 23:1-5; Gal 4:15; 6:11.

Ingong dili-hingpit, nasinati ni Pablo ang padayong pakigbugno tali sa iyang hunahuna ug sa iyang makasasalang unod. (Rom 7:21-24) Apan wala siya mohunong. Siya miingon: “Ako nagmakmak sa akong lawas ug naghimo niini nga samag ulipon, aron, human ako makawali sa uban, ako dili sa unsa mang paagi mahimong dili-inuyonan.” (1Co 9:27) Kanunayng gibutang ni Pablo sa iyang atubangan ang mahimayaong ganti sa imortal nga kinabuhi didto sa mga langit. Iyang gilantaw ang tanang pag-antos ingong walay bili kon itandi sa himaya nga iyang madawat ingong ganti sa pagkamatinumanon. (Rom 8:18; Flp 3:6-14) Busa, dayag nga sa hapit na ang iyang kamatayon, si Pablo misulat: “Gibugno ko na ang maayong bugno,  natapos ko na ang pagdagan sa lumba, nasunod ko na ang pagtuo. Sukad niining panahona adunay gigahin alang kanako nga purongpurong sa pagkamatarong.”​—2Ti 4:​7, 8.

Ingong inspiradong apostol, si Pablo may awtoridad sa pagmando ug pagsugo, ug gibuhat niya kini (1Co 14:37; 16:1; Col 4:10; 1Te 4:​2, 11; itandi ang 1Ti 4:11), apan siya mipalabi sa pag-awhag sa mga igsoon pinasukad sa gugma, nga nangaliyupo kanila pinaagi sa “kaluoy sa Diyos” ug pinaagi sa “kalumo ug kalulot ni Kristo.” (Rom 12:1; 2Co 6:11-13; 8:8; 10:1; Flm 8, 9) Siya malumo ug nagpakitag malumong pagmahal alang kanila, nga nagtambag ug naghupay kanila sama sa usa ka amahan. (1Te 2:​7, 8, 11, 12) Bisan tuod nga siya may katungod sa pagdawat ug materyal nga hinabang gikan sa mga igsoon, siya mipalabi sa pagtrabaho pinaagi sa iyang mga kamot aron dili mahimong gastosong pabug-at. (Buh 20:33-35; 1Co 9:18; 1Te 2:​6, 9) Ingong resulta, usa ka suod nga bugkos sa inigsoong pagbati ang naugmad tali kang Pablo ug niadtong iyang gialagaran. Ang mga magtatan-aw sa kongregasyon sa Efeso nasakitan kaayo ug mihilak sa pagkasayod nga sila dili na makakita pag-usab kaniya. (Buh 20:​37, 38) Si Pablo nahingawa kaayo sa espirituwal nga kaayohan sa iyang mga isigka-Kristohanon ug buot mobuhat kutob sa iyang maarangan sa pagtabang kanila nga maseguro ang ilang langitnong pagtawag. (Rom 1:11; 15:​15, 16; Col 2:​1, 2) Siya kanunayng nahinumdom kanila diha sa iyang mga pag-ampo (Rom 1:​8, 9; 2Co 13:7; Efe 3:14-19; Flp 1:3-5, 9-11; Col 1:​3, 9-12; 1Te 1:​2, 3; 2Te 1:3) ug naghangyo nga sila usab mag-ampo alang kaniya. (Rom 15:30-32; 2Co 1:11) Siya nadasig sa gipakitang pagtuo sa iyang mga isigka-Kristohanon. (Rom 1:12) Sa laing bahin, si Pablo malig-on sa kon unsay matarong, dili magpanuko sa pagtul-id bisan sa isigkaapostol sa dihang kana kinahanglanon alang sa pag-uswag sa maayong balita.​—1Co 5:1-13; Gal 2:11-14.

Si Pablo ba usa sa 12 ka apostoles?

Bisan tuod nga may malig-ong pagsalig ug mga pamatuod sa iyang pagkaapostol, wala gayod ilakip ni Pablo ang iyang kaugalingon taliwala sa “napulog-duha.” Sa wala pa ang Pentekostes, ingong resulta sa Kasulatanhong tambag ni Pedro, ang katigoman sa mga Kristohanon nangitag ipuli sa dili-matinumanong si Judas Iskariote. Duha ka tinun-an ang napili ingong mga kandidato, tingali pinaagi sa mga boto sa lalaking mga membro sa katigoman (kay si Pedro namulong ngadto sa “Mga katawhan, mga igsoon [nga lalaki]”; Buh 1:16). Unya sila nag-ampo kang Jehova nga Diyos (itandi ang Buh 1:24 sa 1Sa 16:7; Buh 15:​7, 8) aron Iyang itudlo kon kinsa sa duha ang iyang gipili nga mopuli sa dili-matinumanong apostol. Human sa ilang pag-ampo, sila nagripa ug “ang ripa natunong kang Matias.”​—Buh 1:15-26; itandi ang Pr 16:33.

Dili kaduhaduhaan nga si Matias mao gayod ang gipili sa Diyos. Tinuod nga human makabig, si Pablo nahimong prominente kaayo ug ang iyang mga paghago milabaw niadtong sa tanang uban pang mga apostoles. (1Co 15:​9, 10) Apan walay pamatuod nga si Pablo personal nga gimbut-an daan nga mahimong apostol nga tungod niana ang Diyos dili molihok sumala sa pag-ampo sa Kristohanong katigoman ug magbiling bukas sa nabakanteng dapit ni Judas hangtod sa pagkakabig ni Pablo, ug sa ingon maghimo sa pagkatudlo ni Matias ingong pagbuot lamang sa Kristohanong katigoman. Sa kasukwahi, adunay malig-ong ebidensiya nga si Matias maoy kapuli nga tinudlo sa Diyos.

Sa Pentekostes ang pagbubo sa balaang espiritu naghatag sa mga apostoles ug talagsaong mga gahom; sila lamang ang gipakitang makahimo sa pagpatong sa mga kamot ibabaw sa mga bag-ong nabawtismohan ug sa pagtuga kanila sa milagrosong mga gasa sa espiritu. (Tan-awa ang APOSTOL [Milagrosong mga gahom].) Kon si Matias dili mao ang pinili sa Diyos, ang iyang pagkawalay-katakos sa pagbuhat niini madayag unta sa tanan. Ang rekord nagpakita nga dili kana ang kahimtang. Si Lucas, ang magsusulat sa Mga Buhat, maoy kauban ug kaabag ni Pablo panahon sa iyang pipila ka panaw, ug busa ang basahon sa Mga Buhat nagpabanaag ug nahiuyon gayod sa panghunahuna ni Pablo bahin niini. Kini nga basahon naghisgot nga gitudlo sa “napulog-duha” ang pito ka tawo aron nga maoy moatiman sa suliran sa pag-apod-apod ug pagkaon. Kini maoy human sa Pentekostes 33 K.P. apan sa wala pa ang pagkakabig ni Pablo. Sa ingon, si Matias giila dinhi ingong usa sa “napulog-duha,” ug siya nakig-ambit sa ubang mga apostoles sa pagpatong sa mga kamot ibabaw sa pito ka pinili.​—Buh 6:1-6.

Nan kang kinsang ngalan ang makita taliwala niadtong “napulog-duha ka patukoranang bato” sa Bag-ong Jerusalem sa panan-awon ni Juan​—kang Matias o kang Pablo? (Pin 21:​2, 14) Usa ka matang sa pangatarongan daw mopatim-aw nga lagmit gayod nga kang Pablo. Siya nakaamot ug dako sa Kristohanong kongregasyon pinaagi sa iyang ministeryo ug ilabina pinaagi sa iyang pagsulat sa dakong bahin sa Kristohanon Gregong Kasulatan (14 ka sulat ang gipasidungog kaniya). Niining bahina si Pablo ‘milabaw’ kang Matias, kinsa wala na hisgoti human sa Buhat kapitulo 1.

Apan ang makataronganong pagtagad mopadayag nga si Pablo ‘milabaw’ usab sa daghan sa 12 ka  orihinal nga mga apostoles, nga ang pipila kanila talagsa na lang nganli gawas sa mga talaan sa mga apostoles. Sa panahon nga si Pablo nakabig, ang Kristohanong kongregasyon, ang espirituwal nga Israel, natukod o napundar na, ug nagmauswagon na tingali sulod sa usa ka tuig o kapin pa. Dugang pa, ang unang kanonikal nga sulat ni Pablo dayag nga gisulat sa mga 50 K.P. (tan-awa ang TESALONICA, MGA SULAT NGADTO SA MGA TAGA-) o mga 17 ka tuig human sa pagkatukod sa bag-ong nasod sa espirituwal nga Israel sa Pentekostes sa 33 K.P. Kini nga mga kamatuoran, dugang pa sa mga ebidensiya nga nahisgotan na niining artikuloha, nagpatin-aw niini. Busa, daw makataronganon nga ang orihinal nga pinili sa Diyos, nga mao, si Matias, ingong usa nga mopuli kang Judas taliwala sa “napulog-duha ka apostoles sa Kordero,” nagpabiling lig-on ug wala maapektohi sa ulahing pagkaapostol ni Pablo.

Nan, unsay katuyoan sa pagkaapostol ni Pablo? Si Jesus mismo nag-ingon nga kadto maoy alang sa usa ka partikular nga katuyoan​—dili ingong kapuli ni Judas​—kondili nga si Pablo mag-alagad ingong usa ka ‘apostol [usa nga pinadala] ngadto sa kanasoran’ (Buh 9:4-6, 15), ug giila kini ni Pablo ingong mao ang katuyoan sa iyang pagkaapostol. (Gal 1:​15, 16; 2:​7, 8; Rom 1:5; 1Ti 2:7) Sanglit ingon man niini, ang iyang pagkaapostol wala kinahanglana nga mahimong usa ka patukoranan sa dihang ang espirituwal nga Israel gitukod niadtong Pentekostes, 33 K.P.