Ang Hebreohanon ug Gregong mga pulong alang sa “buta” maoy ʽiw·werʹ ug ty·phlosʹ, nga parehong gigamit sa literal ug sa mahulagwayong diwa.​—Deu 27:18; Isa 56:10; Mat 15:30; 23:16.

Ang pagkabuta lagmit usa ka komon nga balatian sa Tungang Sidlakan kaniadto. Gawas pa sa daghang paghisgot niini diha sa Bibliya, ang sekular nga mga sinulat, sama sa Ebers Papyrus gikan sa Ehipto, naghisgot niini nga balatian sa daghang higayon, naghubit sa nagkalainlaing matang sa pagkabuta ug sa mga simtoma niini, nagrekomendar ug mga panghugas sa mata, ug nagngalan sa pipila ka instrumento nga gigamit sa pag-opera. Ang balaod sa Israel bahin sa pagpanimalos, nga naglatid nga ang pagbalos maoy kalag alang sa kalag, mata alang sa mata, ngipon alang sa ngipon, kamot alang sa kamot, tiil alang sa tiil, nagpasiugda dili lamang sa pagkabalaan sa kinabuhi kondili nagpasiugda usab sa mga Israelinhon sa panginahanglan nga mag-amping gayod aron malikayan nga makahimog kadaot sa uban. Gipasiugda usab niini nga kinahanglang tinoon sa katawhan nga tinuod ug tukma ang bisan unsang testimonya nga ilang isulti diha sa korte, kay ang tawong mosaksi ug bakak silotan sa mismong silot nga iyang ikapahamtang sa tawong inosente. (Ex 21:​23, 24; Deu 19:18-21; Lev 24:​19, 20) Kon ang agalon ang nakaingon sa pagkabuta sa usa ka mata sa iyang ulipon, ang agalon dili butaan sa usa sa iyang mga mata, hinunoa ang ulipon hatagag kagawasan. (Ex 21:26) Bisan tuod ang mga ulipon kinahanglang motrabaho ug mahimong bunalan kon morebelde, ang agalon angayng mag-amping nga dili gayod maghinobra sa paghimo niana.

Batasan na sa mga Asiryanhon ug mga Babilonyanhon ang paglugit sa mga mata niadtong ilang napildi sa gubat. Si Samson gibutaan sa mga Filistehanon, ug si Haring Zedekias gibutaan ni Nabucodonosor. (Huk 16:21; 2Ha 25:7; Jer 39:7) Si Nahas, nga hari sa mga Ammonhanon, miingon nga iyang dawaton ang pagsurender sa siyudad sa Jabes sa Gilead “sa kondisyon nga luskon ang tanan ninyong tuo nga mata, ug ibutang ko kini nga kaulawan ibabaw sa tibuok Israel.”​—1Sa 11:2; tan-awa ang NAHAS Num. 1.

Ang Bibliya nagrekord sa pipila ka kaso sa pagkabuta tungod sa pagkaangoango o pagkatigulang, diin ang mga mata walay sakit apan “halap” o “wala na maglihok.” Tungod niini, napanalanginan ni Isaac ang usa nga takos, si Jacob. Una pa sa iyang kamatayon sa edad nga 98 anyos, ang panan-aw sa Hataas nga Saserdoteng si Eli mihalap na. Ang asawa ni Jeroboam naglaraw nga pahimuslan ang pagkabuta sa edarang manalagna nga si Ahias, apan gipakyas kini ni Jehova. (Gen 27:1; 1Sa 3:2; 4:14-18; 1Ha 14:​4, 5) Apan gitaho nga sa dihang si Moises nag-edad ug 120, ‘ang iyang mata wala pa mohalap.’​—Deu 34:7.

Si Jehova, nga naglalang sa mata, makapahinabo usab ug pagkabuta. (Ex 4:11) Siya nagpasidaan sa nasod sa Israel nga kon ilang isalikway ang iyang mga lagda ug lapason ang iyang pakigsaad, siya magpahinabog taas nga hilanat nga magpahanap sa ilang mga mata. (Lev 26:​15, 16; Deu 28:28) Ang daotang kalalakin-an sa Sodoma ug ang barangan nga si Elimas gibutaan. (Gen 19:11; Buh 13:11) Si Saulo sa Tarso nabuta tungod sa kasilaw sa kahayag sa dihang si Jesus nagpakita kaniya “nga daw ngadto sa usa nga natawong ahat.” Siya naulian sa iyang panan-aw sa dihang si Ananias nagtapion sa iyang mga kamot diha kaniya, ug “may natagak gikan sa iyang mga mata nga maorag mga himbis.” (1Co 15:8; Buh 9:​3, 8, 9, 12, 17, 18) Sa usa ka matagnaong pamulong sa manalagnang si Zacarias, si Jehova nag-ingon nga mabutaan ang mga kabayo niadtong mosulong batok sa Jerusalem (Zac 12:4) ug sa adlaw ni Jehova ang tanang katawhan nga mohimog serbisyo militar batok sa Jerusalem makaagom ug hampak diin ang  ilang mga mata mismo “maut-ot sa ilang mga luyak.”​—Zac 14:​1, 12.

Ang pagkabuta nga naagoman sa kasundalohan sa mga Siryanhon tungod sa pulong ni Eliseo dayag nga nagtumong sa mental nga pagkabuta. Kon ang tibuok kasundalohan nakaagom pag pisikal nga pagkabuta, agakon unta silang tanan. Apan ang asoy nag-ingon lamang nga si Eliseo nagsulti kanila: “Dili kini mao ang dalan, ug dili kini mao ang siyudad. Sunod kamo kanako.” Labot niini, si William James diha sa iyang librong Principles of Psychology (1981, Tomo 1, p. 59) miingon: “Ang labing talagsaong epekto sa pagkadaot sa cortex mao ang mental nga pagkabuta. Wala gayod kini magtumong sa pagkadili-makakita sa mga butang apan sa pagkawalay-katakos sa pag-ila niini. Sa sikolohiya, kini nagkahulogan sa pagkawala sa katakos sa paglangkit tali sa mga butang nga nakita sa mata ug kon unsa kini sila; ug mahitabo gayod kini kon adunay depekto diha sa mga agianan tali sa mga sentro sa panan-aw ug sa mga sentro alang sa ubang mga ideya.” Lagmit mao kining matanga sa pagkabuta ang giwala ni Jehova sa dihang ang Siryanhong kasundalohan nakaabot sa Samaria. (2Ha 6:18-20) Ang maong mental nga pagkabuta lagmit nasinati usab sa mga tawo sa Sodoma, sanglit ang asoy nagpakita nga sila nagpadayon sa pagpangita sa pultahan sa balay ni Lot inay maguol sa pagkawala sa ilang panan-aw.​—Gen 19:11.

Ang usa ka tawong buta dili kuwalipikado sa pag-alagad ingong saserdote sa sangtuwaryo ni Jehova. (Lev 21:​17, 18, 21-23) Ang paghalad sa usa ka hayop nga buta dili usab dalawaton kang Jehova. (Deu 15:21; Mal 1:8) Apan ang balaod ni Jehova nagpakitag konsiderasyon ug simpatiya sa mga buta. Tinunglo ang tawo nga magbutang ug babag sa dalan sa usa ka tawong buta o magpahisalaag kaniya. (Lev 19:14; Deu 27:18) Ang matarong nga alagad sa Diyos nga si Job miingon: “Ako nahimong mga mata alang sa buta.” (Job 29:15) Si Jehova mismo nag-ingon nga sa umaabot nga panahon iyang wagtangon ang pagkabuta.​—Isa 35:5.

Sa dinhi pa si Jesu-Kristo sa yuta, siya milagrosong nagpasig-uli sa panan-aw sa daghang buta. (Mat 11:5; 15:​30, 31; 21:14; Luc 7:​21, 22) Sa dihang si Jesus duol na sa Jerico, iyang giayo ang buta nga si Bartimeo ug ang iyang kauban. (Mat 20:29-34; Mar 10:46-52; Luc 18:35-43) Sa laing okasyon dungan niyang giayo ang duha ka buta. (Mat 9:27-31) Iyang giayo usab ang usa ka tawong buta ug amang nga gigamhan sa demonyo. (Mat 12:22; itandi ang Luc 11:14.) Ang panan-aw sa usa ka tawo inanay niyang gipasig-uli. Iya kining gihimo aron ang tawo nga dugay nang anaa sa kangitngit mahimong makapahiuyon sa iyang mga mata sa kahayag sa adlaw. (Mar 8:22-26) Ang laing tawo nga buta sukad pa sa pagkahimugso nahimong usa ka magtutuo ni Jesus sa dihang gipasig-uli ang iyang panan-aw. (Ju 9:​1, 35-38) Niining duha ka ulahing milagro, si Jesus migamit ug laway o laway nga gisagolan ug lapok. Bisan tuod amgid kini sa kinaraang pamaagi sa pagpanambal, wala kini magpasabot nga kadto dili usa ka milagrosong pagpang-ayo. Maylabot sa tawong buta sukad pa sa pagkahimugso, siya gisultihan nga manghilam-os didto sa Linaw sa Siloam ayha pa mapasig-uli ang iyang panan-aw. (Ju 9:7) Kini sa walay duhaduha maoy pagsulay sa iyang pagtuo, sama kang Naaman nga gikinahanglang maligo sa Suba sa Jordan ayha pa siya mahinloi sa iyang sanla.​—2Ha 5:10-14.

Mahulagwayong mga Paggamit. Sa makadaghan ang pagpangapkap sa buta gigamit ingong hulagway sa pagkawalay mahimo. (Deu 28:29; Lam 4:14; Isa 59:10; Sof 1:17; Luc 6:39) Ang mga Jebusihanon masaligon kaayo nga ang ilang kuta dili malumpag nga tungod niana ilang gibiaybiay si David, nga nag-ingon nga ang ilang luyahon nga mga buta, bisan tuod sila maluya, makapanalipod sa kuta sa Zion batok sa Israel.​—2Sa 5:​6, 8.

Ang pagtuis sa hustisya pinaagig korapsiyon gisimbolohan sa pagkabuta, ug sa makadaghan ang Balaod nagtambag batok sa paghiphip, mga gasa, o pagpihig, sanglit ang maong mga butang makapabuta sa usa ka maghuhukom ug makapugong kaniya sa pagpadapat ug dili-mapihigong hustisya. “Ang hiphip makapabuta sa mga tawong tin-awg panan-aw.” (Ex 23:8) “Ang hiphip magabuta sa mga mata sa mga maalamon.” (Deu 16:19) Ang usa ka maghuhukom, bisan tuod siya matarong ug masinaboton, mahimong sa tinuyo o sa dili-tinuyo maimpluwensiyahan sa gasa niadtong nalangkit sa kaso. Gihatagan ug pagtagad sa balaod sa Diyos ang makapabuta nga epekto dili lamang sa usa ka gasa kondili usab sa emosyon, kay kini nag-ingon: “Dili ka magpihigpihig sa timawa, ug dili mo palabihon ang dakong tawo.” (Lev 19:15) Busa, tungod sa pagsimpatiya o sa tinguha nga paboran sa kadaghanan, ang usa ka maghuhukom dili angayng magpakanaog sa iyang hukom batok sa mga adunahan tungod lamang kay sila adunahan.​—Ex 23:​2, 3.

Espirituwal nga Pagkabuta. Ang Bibliya naghatag ug mas dakong pagtagad sa espirituwal nga panan-aw kay sa pisikal nga panan-aw. Ang pag-ayo ni Jesus sa tawong buta sukad pa sa pagkahimugso iyang gigamit aron ipasiugda ang pagkasalawayon sa mga Pariseo tungod kay sila nangangkon nga nakabaton sa espirituwal nga kahayag ug kinabubut-ong midumili nga mahigawas gikan sa ilang buta nga kahimtang. Sila sama niadtong nahigugma sa kangitngit inay sa kahayag.  (Ju 9:39-41; 3:​19, 20) Si apostol Pablo namulong ngadto sa kongregasyon sa Efeso bahin sa pagkanalamdagan sa mga mata sa ilang kasingkasing. (Efe 1:​16, 18) Gipasiugda ni Jesus nga kadtong nangangkong mga Kristohanon apan dili mahunahunaon sa ilang espirituwal nga mga panginahanglan maoy mga buta ug hubo, nga wala makakita sa ilang kahimtang ingong makaluluoy ug nagapangapkap. (Pin 3:17) Maingon nga ang pagkaanaa sa kangitngit sa dugayng panahon makapabuta sa pisikal nga mga mata, gipasiugda ni apostol Juan nga ang usa ka Kristohanon nga nagdumot sa iyang igsoon naglakaw nga walay tumong diha sa makapabuta nga kangitngit (1Ju 2:11); ug gipasidaan ni Pedro nga ang usa ka tawo nga wala mag-ugmad sa Kristohanong mga bunga, nga ang kinalabwan mao ang gugma, maoy “buta, nga nagpiyong sa iyang mga mata sa kahayag.” (2Pe 1:​5-9) Ang tuboran sa maong kangitngit ug espirituwal nga pagkabuta mao si Satanas nga Yawa kinsa naghimo sa iyang kaugalingon nga usa ka manulonda sa kahayag apan sa pagkatinuod mao “ang diyos niini nga sistema sa mga butang” ug ang diyos sa kangitngit nga nagbuta sa mga hunahuna sa mga dili magtutuo aron sila dili makasabot sa maayong balita bahin kang Kristo.​—Luc 22:53; 2Co 4:4; 11:​14, 15.