Usa ka gipanumpaang pahayag labot sa pagkatinuod sa gisulti o nga ang usa ka tawo mohimo o dili mohimo sa usa ka butang; kini sagad nga naglangkit sa usa ka pangaliyupo ngadto sa usa nga labaw, ilabina ngadto sa Diyos.

Diha sa Hebreohanong Kasulatan duha ka pulong ang gigamit alang sa atong giisip nga usa ka panumpa. Ang shevu·ʽahʹ nagkahulogang “usa ka panumpa o gipanumpaang pahayag.” (Gen 24:8; Lev 5:4) Ang kaamgid nga Hebreohanong berbo nga sha·vaʽʹ, nga nagkahulogang “nanumpa,” naggikan sa samang lintunganayng pulong sa Hebreohanong pulong alang sa “pito.” Busa ang “panumpa” sa sinugdan nagkahulogang “mailalom sa impluwensiya sa 7 ka butang.” (Theological Dictionary of the New Testament, giedit ni G. Friedrich; maghuhubad ug editor, G. Bromiley, 1970, Tomo V, p. 459) Si Abraham ug si Abimelek nanumpa ibabaw sa pito ka bayeng nating karnero sa paghimo sa pakigsaad didto sa atabay sa Beer-seba, nga nagkahulogang “Atabay sa Panumpa; o, Atabay sa Pito.” (Gen 21:27-32; tan-awa usab ang Gen 26:28-33.) Ang shevu·ʽahʹ nagtumong sa gipanumpaang pahayag sa usa ka tawo nga siya mohimo o dili mohimo sa usa ka butang. Kini nga pulong walay ideya sa usa ka tunglo ngadto sa nanumpa kon siya mapakyas sa pagtuman niini. Mao kini nga pulong ang gigamit alang sa panumpa o gipanumpaang pahayag ni Jehova ngadto kang Abraham, diin si Jehova dili gayod mapakyas sa pagtuman sa iyang pulong ug nga kaniya walay modangat nga tunglo.​—Gen 26:3.

Ang laing Hebreohanong pulong nga gigamit mao ang ʼa·lahʹ, nga nagkahulogang “panumpa, pagtunglo.” (Gen 24:​41, ftn sa Rbi8) Kini mahimong hubaron usab nga “panumpa sa obligasyon.” (Gen 26:28) Ang usa ka Hebreohanon ug Aramaiko nga leksikon ni Koehler ug Baumgartner (p. 49) nagbatbat niini nga termino ingong usa ka “tunglo (hulga sa kadaot kon mobuhat ug kasaypanan), nga ipahamtang nganha sa usa ka tawo pinaagi niya mismo o pinaagi sa ubang mga tawo.” Sa karaang Hebreohanong kapanahonan ang pagpanumpa giisip nga bug-at kaayong butang. Ang panumpa kinahanglang tumanon, bisan pag kini ikadaot sa usa nga nanumpa. (Sal 15:4; Mat 5:33) Ang usa ka tawo giisip nga sad-an kang Jehova kon siya mosulti nga walay paghunahuna sa iyang gipanumpaang pahayag. (Lev 5:4) Ang paglapas sa usa ka panumpa moresulta sa labing bug-at nga mga sangpotanan sa silot gikan sa Diyos. Taliwala sa unang kanasoran ug ilabina taliwala sa mga Hebreohanon ang usa ka panumpa maoy sa diwa usa ka relihiyosong buhat, nga naglangkit sa Diyos. Ang paggamit sa mga Hebreohanon sa termino nga ʼa·lahʹ daw naghimo sa Diyos nga mao ang gipanumpaan ug nga andam sa pagpahamtang ug paghukom nga buot niya kon ang nanumpa dili magmatinumanon. Kini nga termino wala gayod gamita sa Diyos labot sa iyang kaugalingong mga panumpa.

Ang katumbas nga Gregong mga termino mao ang horʹkos (panumpa) ug o·mnyʹo (pagpanumpa), nga parehong makaplagan diha sa Santiago 5:12. Ang berbo nga hor·kiʹzo nagkahulogang “ipailalom sa panumpa” o “ugdang nga nagmando.” (Mar 5:7; Buh 19:13) Ang ubang mga termino nga kaamgid sa horʹkos nagkahulogang “panumpa” (Heb 7:20), “naghatag ug ugdang nga obligasyon o panumpa” (1Te 5:27), “tigpanumpa ug bakak o maglalapas sa panumpa” (1Ti 1:10), ug “manumpa nga dili motuman o mohimog bakak nga panumpa” (Mat 5:33). Ang Gregong pulong nga a·na·the·ma·tiʹzo gihubad nga ‘nagpailalom sa usa ka tunglo’ diha sa Buhat 23:​12, 14, ug 21.

Mga Ekspresyon nga Gigamit sa Paghimog mga Panumpa. Ang usa ka tawo sagad manumpa pinaagi sa Diyos o pinaagi sa ngalan sa  Diyos. (Gen 14:22; 31:53; Deu 6:13; Huk 21:7; Jer 12:16) Si Jehova nanumpa pinaagi sa iyang kaugalingon, o pinaagi sa iyang kinabuhi. (Gen 22:16; Eze 17:16; Sof 2:9) Ang pormal nga mga ekspresyon usahay gigamit sa mga tawo, sama sa, “Hinaot si Jehova magbuhat niana kanako [o, kanimo] ug magdugang pa niana kon . . . ” ako (o ikaw) mapakyas sa pagtuman sumala sa gipanumpa. (Ru 1:17; 1Sa 3:17; 2Sa 19:13) Ang pagpamatuod mahimong mas puwersado kon ipahayag sa indibiduwal ang iyang kaugalingong ngalan.​—1Sa 20:13; 25:22; 2Sa 3:9.

Ang mga pagano naghimog susamang mga pangamuyo ngadto sa ilang bakak nga mga diyos. Si Jezebel nga magsisimba ni Baal nangamuyo, dili kang Jehova, kondili sa “mga diyos” (ʼelo·himʹ, nga may plural nga berbo), sama sa gihimo ni Ben-hadad II nga hari sa Sirya. (1Ha 19:2; 20:10) Gani, tungod kay ang maong mga ekspresyon maoy kaylap sa kadaghanang dapit, ang idolatriya gitawag sa Bibliya ingong usa ka ‘pagpanumpa pinaagi sa bakak nga diyos,’ o pinaagi sa “dili Diyos.”​—Jos 23:7; Jer 5:7; 12:16; Am 8:14.

Diha sa pipila ka seryoso kaayong mga kahimtang o sa dihang ang ugdang nga pahayag giubanag kusganong emosyonal nga pagbati, ang mga tunglo o mga silot nga modangat tungod sa pagkapakyas sa pagtuman sa panumpa espesipiko nga gihisgotan. (Num 5:19-23; Sal 7:​4, 5; 137:​5, 6) Si Job, sa pagpamatuod sa iyang pagkatul-id, nag-asoy sa iyang kinabuhi ug nagpahayag nga siya andam nga makaagom sa kinabug-atang mga silot kon siya makaplagan nga nakalapas sa balaod ni Jehova labot sa pagkamaunongon, pagkamatarong, hustisya, ug sa moralidad.​—Job 31.

Diha sa paghusay nga misangpot tungod sa pagpangabugho sa bana, ang asawa, pinaagi sa pagtubag nga “Amen! Amen!” sa pagbasa sa saserdote sa panumpa ug sa tunglo, sa ingon nanumpa labot sa iyang pagkainosente.​—Num 5:​21, 22.

Ang giisip ingong usa ka panumpa maoy sa kasagaran gipahayag pinaagig pagpamatuod dili lamang pinaagi sa ngalan ni Jehova kondili pinaagi usab sa kinabuhi sa hari o sa usa nga labaw. (1Sa 25:26; 2Sa 15:21; 2Ha 2:2) Ang ekspresyong “ingon nga si Jehova buhi” maoy usa ka komon nga pahayag nga naghatag ug dugang gibug-aton sa pagkatino o sa pagkatinuod sa pahayag sa usa ka tawo. (Huk 8:19; 1Sa 14:​39, 45; 19:6; 20:​3, 21; 25:​26, 34) Ang usa ka dili kaayo puwersadong ekspresyon nga puwedeng dili isipong usa ka panumpa apan nagpasabot sa seryoso kaayong katuyoan ug gisulti aron sa pagpasalig sa usa nga gipanumpaan mao ang pagpanumpa pinaagi sa kinabuhi sa tawo nga gisultihan, sama sa mga pulong ni Ana ngadto kang Eli (1Sa 1:26) ug sa gisulti ni Urias ngadto kang Haring David.​—2Sa 11:11; usab ang 1Sa 17:55.

Mga Paagi o Aksiyon nga Gigamit. Ang labing kasagarang gigamit nga aksiyon sa pagpanumpa lagmit mao ang pag-isa sa tuong kamot ngadto sa langit. Si Jehova gihisgotan nga nagpahayag ug panumpa niining paagiha, sa simbolikong paagi. (Gen 14:22; Ex 6:8; Deu 32:40; Isa 62:8; Eze 20:5) Sa usa sa mga panan-awon ni Daniel ang usa ka manulonda nag-isa sa duha ka kamot niini ngadto sa langit sa pagpahayag ug panumpa. (Dan 12:7) Bahin sa bakak nga mga tigpanumpa, giingon nga ang ilang “tuong kamot maoy tuong kamot sa kabakakan.”​—Sal 144:8.

Ang usa nga nagpapanumpa sa laing tawo tingali mohangyo kaniya nga ibutang ang kamot niini ilalom sa iyang paa o balat-ang. Sa dihang si Abraham nagpadala sa iyang piniyalan aron sa pagkuhag asawa alang kang Isaac siya miingon sa iyang piniyalan: “Palihog, ibutang ang imong kamot ilalom sa akong paa,” nga human buhata kana ang piniyalan nanumpa nga siya magkuhag babaye gikan sa mga paryente ni Abraham. (Gen 24:2-4, 9) Sa samang paagi gipapanumpa ni Jacob si Jose nga dili siya ilubong didto sa Ehipto. (Gen 47:29-31) Mahitungod sa kahulogan niini nga buhat, tan-awa ang POSTURA UG MGA LIHOK.

Sagad nga ang usa ka panumpa nalangkit sa paghimog pakigsaad. Ang usa ka komon nga ekspresyon niana nga mga kahimtang mao: “Ang Diyos mao ang saksi tali kanako ug kanimo.” (Gen 31:​44, 50, 53) Ang maong ekspresyon gihimo usab aron sa pagpalig-on sa usa ka pahayag ingong tinuod o kamatuoran. Gitawag ni Moises ang mga langit ug ang yuta ingong mga saksi sa dihang naghisgot sa relasyon sa Israel sa ilang gipanumpaang pakigsaad uban kang Jehova. (Deu 4:26) Sagad nga ang usa ka tawo o mga tawo, usa ka sinulat nga dokumento, usa ka haligi, o usa ka halaran nagsilbing saksi ug pahinumdom sa usa ka panumpa o usa ka pakigsaad.​—Gen 31:45-52; Deu 31:26; Jos 22:26-28; 24:​22, 24-27; tan-awa ang PAKIGSAAD.

Ilalom sa Balaod. Ang mga kahimtang nga niana gikinahanglan ang mga panumpa gikan sa pipila ka tawo ilalom sa Moisesnong Balaod mao: sa usa ka asawa panahon sa paghusay labot sa pangabugho (Num 5:​21, 22), sa usa ka tinugyanan sa dihang ang kabtangan nga gitugyan kaniya nawala (Ex 22:​10, 11), sa mga ansiyano sa siyudad kon adunay wala masulbad nga pagbuno (Deu 21:1-9). Ang kinabubut-ong mga panumpa sa paglikay o pagdili sa kaugalingon gitugot. (Num  30:​3, 4, 10, 11) Ang mga alagad sa Diyos usahay gipapanumpa sa usa nga may awtoridad, ug sila misulti sa kamatuoran. Sa susama ang usa ka Kristohanon nga nailalom sa panumpa dili mamakak kondili mosulti sa tibuok nga kamatuoran, o kaha siya modumili sa pagtubag kon kini makadaot sa matarong nga mga intereses sa Diyos o sa mga isigka-Kristohanon, nga niana siya kinahanglang andam nga moantos sa bisan unsang mga sangpotanan nga moresulta gumikan sa iyang pagdumili sa pagtestigo.​—1Ha 22:15-18; Mat 26:​63, 64; 27:11-14.

Ang mga panaad giisip sa Israel nga sama kalig-on sa usa ka panumpa, ingong sagrado ug kinahanglang tumanon bisan pag kini mosangpot ug kapildihan sa usa nga nanaad. Ang Diyos giisip nga nagtan-aw sa pagtino nga gituman ang mga panaad ug nga nagsilot kon kini dili tumanon. (Num 30:2; Deu 23:21-23; Huk 11:​30, 31, 35, 36, 39; Ecc 5:4-6) Ang mga panaad sa mga asawa ug sa dili-minyo nga mga anak nga babaye mahimong palig-onon o kanselahon sa bana o sa amahan, apan ang mga babayeng balo ug diborsiyada mabugkos o obligado sa ilang mga panaad.​—Num 30:3-15.

Sa iyang Wali sa Bukid, gitul-id ni Jesu-Kristo ang mga Hudiyo tungod sa ilang batasan sa paghimog dili seryoso, walay pulos, ug dinalidali nga mga panumpa. Naandan na nga sila manumpa pinaagi sa langit, pinaagi sa yuta, pinaagi sa Jerusalem, ug bisan pinaagi sa ilang kaugalingong mga ulo. Apan sanglit ang langit maoy “trono sa Diyos,” ang yuta iyang “tumbanan sa tiil,” ang Jerusalem iyang harianong siyudad, ug ang ulo (o kinabuhi) sa usa ka tawo nagdepende sa Diyos, ang paghimo sa maong mga panumpa maoy sama sa mga pagpanumpa diha sa ngalan sa Diyos. Dili kini angayng pakamenoson. Busa si Jesus miingon: “Himoa lang ang inyong pulong nga Oo magkahulogan ug Oo, ang inyong Dili, Dili; kay ang kapin niini nagagikan sa usa nga daotan.”​—Mat 5:33-37.

Dinhi si Jesu-Kristo wala magdili sa paghimog mga panumpa sa katibuk-an, sanglit siya mismo nailalom sa Balaod ni Moises, nga naglatid sa paghimog mga panumpa ilalom sa pipila ka kahimtang. Gani, sa dihang si Jesus gihusay siya gipailalom sa panumpa sa hataas nga saserdote, apan siya wala mosupak niini, hinunoa siya mitubag. (Mat 26:​63, 64) Hinuon, si Jesus nagpakita nga ang usa ka tawo kinahanglang dili duhay sukdanan. Ang pagtuman sa pulong sa usa ka tawo, sa dihang kini gikapahayag na, angayng lantawon nga usa ka sagradong katungdanan ug angayng tumanon sama sa usa ka panumpa; ang usa ka tawo angayng sinsero gayod sa iyang gisulti. Iyang gipatin-aw sa dugang pa ang kahulogan sa iyang mga pulong sa dihang iyang giyagyag ang pagkasalingkapaw sa mga eskriba ug mga Pariseo pinaagi sa pag-ingon ngadto kanila: “Alaot kamo, buta nga mga tiggiya, nga nagaingon, ‘Kon adunay manumpa sa templo, kini walay pulos; apan kon adunay manumpa sa bulawan sa templo, siya mailalom sa obligasyon.’ Mga buangbuang ug mga buta! Sa pagkatinuod, hain may labaw, ang bulawan o ang templo nga nagbalaan sa bulawan?” Dayon siya miingon: “Siya nga manumpa sa langit nagapanumpa sa trono sa Diyos ug kaniya nga naglingkod diha niini.”​—Mat 23:16-22.

Pinaagi sa sayop nga pangatarongan ug malipatlipatong argumento niini nga mga eskriba ug mga Pariseo, ingon sa gipunting dinhi ni Jesus, ilang gipakamatarong ang ilang kaugalingon sa dili pagtuman sa pipila ka panumpa, apan gipakita ni Jesus nga ang ilang pagpanumpa maoy pagkadili-matinud-anon ngadto sa Diyos ug sa pagkatinuod maoy pagpakaulaw sa iyang ngalan (kay ang mga Hudiyo maoy katawhan nga gipahinungod ngadto kang Jehova). Si Jehova tatawng nagpahayag nga iyang gidumtan ang bakak nga panumpa.​—Zac 8:17.

Gipaluyohan ni Santiago ang mga pulong ni Jesus. (San 5:12) Apan kini nga mga pulong ni Jesus ug ni Santiago batok sa pagpatuyang ug panumpa wala magpugong sa Kristohanon sa pagpanumpa kon gikinahanglan aron pasaligan ang ubang mga tawo bahin sa pagkaseryoso sa iyang mga intensiyon o sa pagkatinuod sa iyang gisulti. Pananglitan, ingon sa giilustrar ni Jesus pinaagig panig-ingnan atubangan sa Hudiyong hataas nga saserdote, ang usa ka Kristohanon dili mosupak sa pagpanumpa diha sa korte, sanglit siya mosulti gayod sa kamatuoran ilalom man siya sa panumpa o dili. (Mat 26:​63, 64) Bisan gani ang desisyon sa usa ka Kristohanon nga moalagad sa Diyos maoy usa ka panumpa ngadto kang Jehova, nga naghimo sa usa ka Kristohanon nga mailalom sa sagradong relasyon. Giisip ni Jesus nga ang pagpanumpa sama ra sa pagpanaad.​—Mat 5:33.

Dugang pa, si apostol Pablo, aron palig-onon ang iyang pamatuod ngadto sa iyang mga magbabasa, naghimog usa ka matang sa panumpa diha sa 2 Corinto 1:23 ug Galacia 1:20. Gani iyang gihisgotan nga ang pagpanumpa maoy naandan ug maayong paagi sa pagtapos sa usa ka panaglalis ug gipunting nga ang Diyos mismo, “sa dihang gitinguha niya nga ipasundayag nga mas dagaya ang pagkadili-mausab sa iyang katuyoan ngadto sa mga manununod sa saad, nangilabot uban ang  usa ka panumpa,” nanumpa sa iyang kaugalingon, sanglit walay mas dako pa kay kaniya nga iyang kapanumpaan. Kini naghatag ug dugang legal nga garantiya sa iyang saad ug naghatag ug dobleng pasalig pinaagi sa “duha ka butang nga walay pagkausab nga niini dili gayod mahimo nga mamakak ang Diyos,” nga mao, ang gipanaad sa Diyos ug ang iyang panumpa. (Heb 6:13-18) Dugang pa, gipasiugda ni Pablo nga si Kristo gihimong Hataas nga Saserdote pinaagi sa panumpa ni Jehova ug gihatag ingong pasalig sa usa ka mas maayong pakigsaad. (Heb 7:​21, 22) Ang Kasulatan naghisgot kang Jehova nga nanumpa kapin sa 50 ka beses.

Sa gabii sa pagdakop kang Jesus, si apostol Pedro milimod sa makatulo nga siya nakaila kang Jesus, ug sa kataposan nanunglo ug nanumpa. Atong mabasa ang mahitungod sa ikatulo nga paglimod: “Unya [si Pedro] misugod sa pagpanunglo ug sa pagpanumpa: ‘Wala ako makaila nianang tawhana [kang Jesus]!’” (Mat 26:74) Sa kahadlok, si Pedro naningkamot sa pagkombinsir sa mga tawo nga diha sa iyang palibot nga tinuod ang iyang gipanulti. Pinaagi sa pagpanumpa labot niini, siya miinsister nga ang iyang mga gisulti maoy tinuod ug kon kini dili tinuod mahimong modangat kaniya ang kadaot.​—Tan-awa usab ang TUNGLO.