Pariseo
Usa ka prominenteng relihiyoso nga sekta sa Judaismo nga naglungtad niadtong unang siglo K.P. Sumala sa pipila ka eskolar, ang ngalan nga Pariseo sa literal nagkahulogang “Mga Nahimulag; Mga Nagpalain,” nga tingali nagtumong sa ilang paglikay nga dili mahugawan sa seremonyal nga paagi o sa ilang pagbulag gikan sa mga Hentil. Wala sa tukma mahibaloi kon kanus-a gayod nagsugod ang sekta sa mga Pariseo. Ang mga sinulat sa Hudiyong historyador nga si Josephus nagpakita nga sa panahon ni John Hyrcanus I (sa ulahing katunga nga bahin sa ikaduhang siglo W.K.P.) ang mga Pariseo maoy usa na ka impluwensiyadong pundok. Si Josephus misulat: “Ug dako gayod kaayo ang ilang impluwensiya sa masa nga bisan gani sa dihang sila mosulti batok sa usa ka hari o hataas nga saserdote, sila tuohan dayon.”—Jewish Antiquities, XIII, 288 (x, 5).
Si Josephus naghatag usab ug mga detalye maylabot sa mga tinuohan sa mga Pariseo. Siya miingon: “Sila nagtuo nga ang mga kalag adunay gahom sa pagpabiling buhi human sa kamatayon ug nga adunay mga ganti ug mga silot ilalom sa yuta alang niadtong nagkinabuhi sa kaligdong o sa kadaotan: ang walay kataposang pagkabilanggo mao ang bahin sa daotang mga kalag, samtang ang maayong mga kalag sayon ra nga makadangat ngadto sa usa ka bag-ong kinabuhi.” (Jewish Antiquities, XVIII, 14 [i, 3]) “Sila nagtuo nga ang matag kalag dili malaglag, apan ang kalag sa maayong mga tawo lamang ang mobalhin ngadto sa laing lawas, samtang ang mga kalag sa mga daotan makaagom sa walay kataposang silot.” Mahitungod sa ilang mga ideya bahin sa kapalaran o pagbuot sa Diyos, si Josephus nagtaho: “[Ilang] gipasidungog ang tanang butang ngadto sa Kapalaran ug sa Diyos; ilang gituohan nga ang pagminatarong o ang pagdinaotan, sa pagkatinuod, sa kinadak-ang bahin nagdepende ra sa mga tawo, apan ang Kapalaran adunay kalambigitan sa matag binuhatan.”—The Jewish War, II, 162, 163 (viii, 14).
Gibutyag sa Kristohanon Gregong Kasulatan nga ang mga Pariseo magpuasa kaduha sa matag semana, estrikto sa paghatag ug ikapulo (Mat 9:14; Mar 2:18; Luc 5:33; 11:42; 18:11, 12), ug supak sa giingon sa mga Saduseo nga “walay pagkabanhaw ni manulonda ni espiritu.” (Buh 23:8) Ilang gipasigarbo nga sila matarong (sa pagkatinuod, nagpakamatarong sa kaugalingon) ug gitamay ang ordinaryong mga tawo. (Luc 18:11, 12; Ju 7:47-49) Aron dayegon sa uban ang ilang pagkamatarong, gipalapad sa mga Pariseo ang mga kahita nga sudlanag kasulatan nga ilang ginasul-ob ingong mga panalipod ug ilang gipadako ang mga borlas sa ilang mga besti. (Mat 23:5) Sila mahigugmaon sa salapi (Luc 16:14) ug nagtinguha sa pagkaprominente ug sa dungganong mga titulo. (Mat 23:6, 7; Luc 11:43) Ang mga Pariseo dili gayod makataronganon sa ilang pagpadapat sa Balaod nga naghimo niana nga mabug-at alang sa katawhan, nga nag-insistir nga kinahanglang sundon kini pinasukad sa ilang mga konsepto ug mga tradisyon. (Mat 23:4) Wala gayod nila mahatagig pagtagad ang hinungdanong mga butang, nga mao, ang hustisya, kaluoy, pagkamatinumanon, ug ang gugma alang sa Diyos. (Mat 23:23; Luc 11:41-44) Ang mga Pariseo naningkamot pag-ayo sa paghimog mga kinabig.—Mat 23:15.
Ang pangunang mga isyu nga ilang gipakiglantugian kang Kristo Jesus naglakip sa pagbantay sa Igpapahulay (Mat 12:1, 2; Mar 2:23, 24; Luc 6:1, 2), sa pagtapot sa tradisyon (Mat 15:1, 2; Mar 7:1-5), ug sa pagpakig-uban sa mga makasasala ug mga maniningil ug buhis (Mat 9:11; Mar 2:16; Luc 5:30). Dayag nga gihunahuna sa mga Pariseo nga ang usa mahugawan tungod sa pagpakig-uban sa mga tawong wala magtuman sa Balaod pinasukad sa ilang panglantaw niini. (Luc 7:36-39) Busa, sila mitutol sa dihang si Kristo Jesus nakig-uban ug gani nakigpangaon sa mga makasasala ug mga maniningil ug buhis. (Luc 15:1, 2) Gisaway sa mga Pariseo si Jesus ug ang iyang mga tinun-an tungod kay sila wala man mosunod sa tradisyonal nga paghugas sa mga kamot. (Mat 15:1, 2; Mar 7:1-5; Luc 11:37, 38) Apan si Jesus nagyagyag sa ilang sayop nga panghunahuna ug nagbutyag kanila ingong mga maglalapas sa balaod sa Diyos tungod sa ilang pagtapot sa hinimog-tawo nga mga tradisyon. (Mat 15:3-11; Mar 7:6-15; Luc 11:39-44) Inay nga magmaya ug maghimaya sa Diyos tungod sa milagrosong mga pagpang-ayo nga gihimo ni Kristo Jesus sa Igpapahulay, ang mga Pariseo napungot pag-ayo labot niining giisip nila nga paglapas sa balaod sa Igpapahulay ug busa naglaraw sa pagpatay kang Jesus. (Mat 12:9-14; Mar 3:1-6; Luc 6:7-11; 14:1-6) Ngadto sa usa ka tawong buta nga giayo ni Jesus sa Igpapahulay sila miingon maylabot kang Jesus: “Dili siya tawo nga gikan sa Diyos, tungod kay wala siya magtuman sa Igpapahulay.”—Ju 9:16.
Ang tinamdan nga gipadayag sa mga Pariseo nagbutyag nga sila dili matarong ug dili mahinlo sa ilang kinasulorang pagkatawo. (Mat 5:20; 23:26) Sama sa ubang mga Hudiyo, sila kinahanglang maghinulsol. (Itandi ang Mat 3:7, 8; Luc 7:30.) Apan gipalabi sa kadaghanan kanila ang pagpabiling espirituwal nga mga buta (Ju 9:40) ug gipagrabe pa ang ilang pagsupak sa Anak sa Diyos. (Mat 21:45, 46; Ju 7:32; 11:43-53, 57) Dihay mga Pariseo nga sayop nga nag-akusar kang Jesus sa paghingilin sa mga demonyo pinaagi sa magmamando sa mga demonyo (Mat 9:34; 12:24) ug ingong usa ka bakakon nga saksi. (Ju 8:13) Ang pipila ka Pariseo misulay sa paghadlok sa Anak sa Diyos (Luc 13:31), nagsugo nga iyang ipadayag kanila ang usa ka ilhanan (Mat 12:38; 16:1; Mar 8:11), naningkamot sa pagbitik kaniya pinaagi sa iyang mga sulti (Mat 22:15; Mar 12:13; Luc 11:53, 54), ug usab sa pagsulay kaniya pinaagi sa pagsukitsukit (Mat 19:3; 22:34-36; Mar 10:2; Luc 17:20). Sa kataposan gipahilom ni Jesus ang ilang mga pagsukitsukit pinaagi sa pagpangutana kanila kon sa unsang paagi nga ang ginoo ni David mao ra usab ang anak ni David. (Mat 22:41-46) Ang magubtanong panon nga midakop sa ulahi kang Jesus didto sa tanaman sa Getsemane naglakip sa mga Pariseo (Ju 18:3-5, 12, 13), ug ang mga Pariseo maoy lakip niadtong mihangyo kang Pilato nga pabantayan pag-ayo ang lubnganan ni Jesus aron nga ang iyang lawas dili kawaton.—Mat 27:62-64.
Panahon sa yutan-ong ministeryo ni Kristo Jesus, ang mga Pariseo nagbaton gayod ug dakong impluwensiya nga tungod niana bisan ang mga prominenteng mga tawo mahadlok sa pagpahayag kaniya sa publiko. (Ju 12:42, 43) Ang usa sa mga nahadlok mao si Nicodemo, nga usa ka Pariseo mismo. (Ju 3:1, 2; 7:47-52; 19:39) Lagmit dihay mga Pariseo usab nga wala magpakitag grabeng pagsupak o nga sa ulahi nahimong mga Kristohanon. Pananglitan, ang Pariseo nga si Gamaliel nagtambag batok sa pagpanghilabot sa buluhaton sa mga Kristohanon (Buh 5:34-39), ug ang Pariseo nga si Saulo (Pablo) sa Tarso nahimong usa ka apostol ni Jesu-Kristo.—Buh 26:5; Flp 3:5.