Ang Paskuwa (Heb., peʹsach; Gr., paʹskha) gisugdan sa gabii una pa sa Pagpanggula gikan sa Ehipto. Ang unang Paskuwa gisaulog sa panahon nga takdol ang bulan, sa ika-14 nga adlaw sa Abib (sa ulahi gitawag ug Nisan) sa tuig 1513 W.K.P. Human niadto kini saulogon nga tuigtuig. (Ex 12:17-20, 24-27) Ang Abib (Nisan) natunong sa mga bulan sa Marso-Abril sa Gregorian nga kalendaryo. Ang Paskuwa gisundan sa pito ka adlaw nga Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo, sa Nisan 15-21. Ang Paskuwa naghandom sa kaluwasan sa mga Israelinhon gikan sa Ehipto ug sa ‘paglabay o pagsaylo’ sa ilang mga panganay sa dihang gilaglag ni Jehova ang mga panganay sa Ehipto. Sa popanahon, kini gihimo inigsugod sa pagpangani sa sebada.​—Ex 12:​14, 24-47; Lev 23:10.

Ang Paskuwa maoy usa ka kasaulogan sa paghandom; busa ang Kasulatanhong sugo mao: “Ug mahitabo nga sa dihang ang inyong mga anak moingon kaninyo, ‘Unsay kahulogan niini nga pag-alagad alang kaninyo?’ nan kamo magaingon, ‘Kini ang halad sa paskuwa alang kang Jehova, nga milabay sa mga balay sa mga anak sa Israel didto sa Ehipto sa dihang iyang gihampak ang mga Ehiptohanon, apan iyang giluwas ang among mga balay.’”​—Ex 12:​26, 27.

Sanglit ang mga Hudiyo nag-ihap sa adlaw sugod sa pagsalop niini ug matapos sa sunod nga pagsalop niini, ang Nisan 14 magsugod inigsalop sa adlaw. Kadto maoy sa gabii human matapos ang Nisan 13 nga ang Paskuwa pagasaulogon. Sanglit ang Bibliya tinong nag-ingon nga si Kristo mao ang halad sa Paskuwa (1Co 5:7) ug nga iyang gisaulog ang pagkaon sa Paskuwa sa gabii una pa siya patya, ang petsa sa pagpatay kaniya maoy sa Nisan 14, dili sa Nisan 15, aron eksaktong matuman ang panahon nga nalangkit sa larawan, o landong, nga gitagana diha sa Balaod.​—Heb 10:1.

Mga Balaod nga Naglatid sa Pagsaulog Niini. Ang matag panimalay mopilig usa ka laking karnero o kanding nga himsog ug usa ka tuig ang kagulangon. Kini dalhon ngadto sa balay sa ika-10 nga adlaw sa bulan sa Abib ug huptan kini hangtod sa ika-14 nga adlaw, ug dayon kini ihawon ug isablig ang dugo niini ginamit ang usa ka hugpong nga hisopo diha sa mga poste sa pultahan ug sa ibabaw nga bahin sa pultahan sa balay diin adto nila kini kan-a (dili diha sa ganghaan diin ang dugo mayatakan).

Ang nating karnero (o kanding) ihawon, panitan, hinloan ang sulod nga mga bahin niini ug dayon ibalik, ug kini aslon nga tibuok, lutoon pag-ayo, nga walay bukog nga balion. (2Cr 35:11; Num 9:12) Kon ang panimalay gamay ra kaayo nga dili makahurot sa tibuok hayop, nan kini mahimong ipaambit sa silingan nga panimalay ug kan-on nianang samang gabii. Ang bisan unsa nga mahibilin niini pagasunogon sa dili pa ang kabuntagon. (Ex 12:10; 34:25) Kini kan-on uban sa mga tinapay nga walay igpapatubo, “ang tinapay sa kasakit,” ug inubanan sa mapait nga mga utanon, tungod kay ang ilang kinabuhi nahimong mapait ilalom sa pagkaulipon.​—Ex 1:14; 12:1-11, 29, 34; Deu 16:3.

Unsay kahulogan sa ekspresyong “taliwala sa duha ka gabii”?

Ang mga Israelinhon nagsukod sa ilang adlaw gikan sa pagsalop sa adlaw ngadto sa pagsalop sa adlaw. Busa ang adlaw sa Paskuwa magsugod sa pagsalop sa adlaw sa kataposan sa ika-13 nga adlaw  sa Abib (Nisan). Ang hayop pagaihawon “taliwala sa duha ka gabii.” (Ex 12:6) Dihay magkalahi nga opinyon labot sa eksaktong panahon nga gitumong niini. Sumala sa pipila ka eskolar, ingon man usab sa mga Hudiyong Karaite ug mga Samarianhon, kini mao ang panahon tali sa pagsalop sa adlaw ug sa bug-os nga kagabhion. Sa laing bahin, ang mga Pariseo ug ang mga Rabbinista nag-isip sa unang gabii sa dihang ang adlaw mosugod sa pagtunod ug ang ikaduhang gabii mao ang aktuwal nga pagsalop sa adlaw. Tungod niining ulahi nga panglantaw, ang mga rabbi nagtuo nga ang nating karnero giihaw sa ulahing bahin sa ika-14 nga adlaw, dili sa pagsugod niini, ug busa ang pagkaon sa Paskuwa sa pagkatinuod nahitabo sa Nisan 15.

Niining puntoha si Propesor Keil ug Delitzsch nag-ingon: “Nangibabaw ang nagkalainlaing mga opinyon taliwala sa mga Hudiyo sukad pa gayod sa sayong petsa labot sa eksaktong panahon nga gipunting. Si Aben Ezra miuyon sa mga Karaite ug sa mga Samarianhon sa pag-isip sa unang gabii nga mao ang panahon sa dihang mosalop ang adlaw ubos sa kapunawpunawan, ug ang ikaduhang gabii nga mao ang panahon sa bug-os nga kangitngit; nga niining bahina, ang ‘tali sa duha ka gabii’ maoy gikan sa alas 6 hangtod sa alas 7.20. . . . Sumala sa rabbinikong ideya, ang panahon sa dihang ang adlaw misugod na sa pagtunod, nga mao, gikan sa alas 3 hangtod sa alas 5, mao ang unang gabii, ug ang pagsalop sa adlaw mao ang ikaduha; mao nga ang ‘tali sa duha ka gabii’ maoy gikan sa alas 3 hangtod sa alas 6. Ang modernong mga komentarista mipabor pag-ayo sa panglantaw nga gihuptan ni Aben Ezra ug sa kostumbre nga gisagop sa mga Karaite ug mga Samarianhon.”​—Commentary on the Old Testament, 1973, Tomo I, The Second Book of Moses, p. 12; tan-awa ang ADLAW, II.

Sumala sa nahisgotan na, ug ilabina tungod niining mga teksto sama sa Exodo 12:​17, 18, Levitico 23:5-7, ug Deuteronomio 16:​6, 7, ang gibug-aton sa ebidensiya nagpunting sa pagpadapat sa ekspresyon nga “taliwala sa duha ka gabii” ngadto sa panahon tali sa pagsalop sa adlaw ug sa kangitngit. Kini nagpasabot nga ang pagkaon sa Paskuwa nahitabo human gayod sa pagsalop sa adlaw sa Nisan 14, kay gikinahanglan ang igoigong panahon sa pag-ihaw, pagpanit, ug sa bug-os nga pag-asal sa hayop. Ang Deuteronomio 16:6 nagsugo: “Imong ihalad ang paskuwa sa pagkagabii sa pagsalop sa adlaw.” Gisaulog ni Jesus ug sa iyang mga apostoles ang pagkaon sa Paskuwa “sa pagkilumkilom na.” (Mar 14:17; Mat 26:20) Si Judas migawas dayon human sa pagsaulog sa Paskuwa, “Ug gabii kadto.” (Ju 13:30) Sa dihang gisaulog ni Jesus ang Paskuwa uban sa iyang 12 ka apostoles, diha gayoy dugayng panagsultihanay; dayon, igoigong panahon usab ang gigamit ni Jesus sa paghugas sa mga tiil sa iyang mga apostoles. (Ju 13:2-5) Busa, ang pagsugod sa Panihapon sa Ginoo tinong nahitabo sa lawom nga kagabhion.​—Tan-awa ang PANIHAPON SA GINOO.

Sa Paskuwa didto sa Ehipto, ang pangulo sa banay maoy responsable alang sa pag-ihaw sa nating karnero (o kanding) diha sa matag balay, ug ang tanan magpabilin gayod sulod sa balay aron dili mapatay sa manulonda. Ang mga mag-aambit mikaon nga nagbarog, nga binaksan ang ilang mga hawak, may sungkod sa ilang mga kamot, sinul-oban sa mga sandalyas ang ilang mga tiil aron andam alang sa taas nga panaw diha sa sagalsalon nga yuta (samtang sagad nilang gibuhat ang ilang inadlaw nga buluhaton nga nagtiniil). Sa pagkatungang gabii ang tanang panganay sa mga Ehiptohanon gipamatay, apan gilabyan sa manulonda ang mga balay nga dihay giwisik nga dugo. (Ex 12:​11, 23) Ang tanang Ehiptohanong panimalay nga adunay panganay nga lalaki naapektohan, gikan sa panimalay ni Paraon hangtod sa panganay sa usa nga binilanggo. Gipamatay dili ang ulo sa panimalay bisan tuod siya usa ka panganay, kondili ang tanang panganay nga lalaki sa panimalay ilalom sa usa ka ulo, lakip ang laking panganay sa mga hayop.​—Ex 12:​29, 30; tan-awa ang PANGANAY.

Ang tanang Napulo ka Hampak nga midangat sa Ehipto mao gayoy usa ka paghukom batok sa mga diyos sa Ehipto, ilabina ang ikanapulo, ang kamatayon sa mga panganay. (Ex 12:12) Sanglit ang laking karnero maoy sagrado alang sa diyos nga si Amon-Ra, sa ingon ang pagwisik sa dugo sa nating karnero sa Paskuwa diha sa mga ganghaan maoy usa ka pagpasipala diha sa panan-aw sa mga Ehiptohanon. Lain pa, ang torong baka maoy sagrado, ug ang kalaglagan sa panganay sa mga torong baka maoy hampak alang sa diyos nga si Osiris. Si Paraon mismo gisimba ingong anak nga lalaki sa diyos nga si Ra. Ang kamatayon sa kaugalingong panganay nga anak nga lalaki ni Paraon sa ingon nagpakita sa pagkawalay-mahimo ni Ra ug ni Paraon.

Didto sa Kamingawan ug sa Yutang Saad. Usa lamang ka pagsaulog sa Paskuwa ang gihisgotan didto sa kamingawan. (Num 9:1-14) Lagmit limitado ang pagsaulog sa Paskuwa sa panahon sa panaw didto sa kamingawan tungod sa duha ka katarongan: (1) Ang orihinal nga mga instruksiyon ni Jehova mao nga kini kinahanglang saulogon sa dihang sila makaabot na sa Yutang Saad. (Ex 12:25; 13:5) (2) Kadtong nangatawo sa kamingawan wala pa matuli (Jos 5:5), samtang ang tanang lalaki nga makig-ambit sa Paskuwa kinahanglang mga tinuli.​—Ex 12:45-49.

 Ang Rekord sa Gisaulog nga mga Paskuwa. Ang Hebreohanong Kasulatan naghatag ug direktang mga asoy bahin sa Paskuwa (1) didto sa Ehipto (Ex 12); (2) didto sa kamingawan sa Sinai, niadtong Nisan 14, 1512 W.K.P. (Num 9); (3) sa dihang sila nakaabot sa Yutang Saad, didto sa Gilgal ug human sa pagtuli sa mga lalaki, niadtong 1473 W.K.P. (Jos 5); (4) sa panahon nga gipasig-uli ni Ezequias ang matuod nga pagsimba (2Cr 30); (5) sa Paskuwa ni Josias (2Cr 35); ug (6) sa pagsaulog sa Israel human mahibalik gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya (Esd 6). (Lain pa, gihisgotan usab ang mga Paskuwa nga gisaulog sa adlaw ni Samuel ug sa mga adlaw sa mga hari, diha sa 2Cr 35:18.) Human makapuyo ang mga Israelinhon sa yuta, ang pista sa Paskuwa gisaulog “sa dapit nga pagapilion ni Jehova nga papuy-an sa iyang ngalan,” inay nga diha sa matag balay o diha sa nagkalainlaing mga siyudad. Sa ulahi, ang napiling dapit mao ang Jerusalem.​—Deu 16:1-8.

Mga Dinugang. Human makapuyo ang Israel sa Yutang Saad, ang pipila ka kausaban gihimo ug dihay lainlaing mga pagdugang labot sa pagsaulog sa Paskuwa. Sila dili na makig-ambit sa pista samtang nagbarog, o nasangkapan alang sa usa ka panaw, kay sila didto na niadtong higayona sa yuta nga gihatag sa Diyos kanila. Ang unang-siglong mga tigsaulog sa naandan mokaon niini samtang naghirag diha sa ilang wala nga bahin, nga ang ulo nag-unlan diha sa wala nga kamot. Kini ang nagpatin-aw kon nganong ang usa sa mga tinun-an ni Jesus mahimong “naglingkod sa atubangan sa sabakan ni Jesus.” (Ju 13:23) Ang bino wala gamita sa Paskuwa didto sa Ehipto ni dihay bisan unsang sugo nga gihatag ni Jehova sa paggamit niini sa panahon sa pista. Kini nga batasan gihimo lamang sa ulahi. Wala hukmi ni Jesus ang paggamit sa bino uban sa pagkaon, apan siya miinom ug bino uban sa iyang mga apostoles ug human niana mitanyag ug kopa ngadto kanila aron imnon samtang iyang gisugdan ang Panihapon sa Ginoo, ang Memoryal.​—Luc 22:15-18, 20.

Sumala sa tradisyonal nga Hudiyohanong mga tinubdan, pulang bino ang gigamit ug upat ka kopa ang gilibot, bisan tuod ang paggamit wala limitahe sa upat ka kopa. Ang Salmo 113 hangtod sa 118 giawit sa panahon sa pagpangaon, nga gitapos sa pag-awit sa Salmo 118. Lagmit nga usa niini nga mga salmo ang giawit ni Jesus ug sa iyang mga apostoles sa pagtapos sa Panihapon sa Ginoo.​—Mat 26:30.

Mga Kostumbre sa Panahon sa Paskuwa. Ang dakong pagpangandam gihimo didto sa Jerusalem inig-abot sa pista, sanglit gikinahanglan sa Balaod nga ang matag Israelinhon nga lalaki ug ang matag lalaki sa tinuli nga langyawng mga pumoluyo mosaulog sa Paskuwa. (Num 9:9-14) Kini nagpasabot nga daghan ang mipanaw nga abante ngadto sa siyudad sulod sa ubay-ubayng mga adlaw. Sila moabot sa dili pa ang Paskuwa aron maghinlo sa ilang kaugalingon sa seremonyal nga paagi. (Ju 11:55) Gikaingon nga ang mga lalaki gipadala mga usa ka bulan nga mas sayo aron sa pag-andam sa mga tulay ug sa pag-ayo sa mga dalan alang sa kasayon sa mga peregrino. Sanglit ang paghikap sa patayng lawas maghimo sa usa ka tawo nga mahugaw, ang linaing mga panagana gihimo aron protektahan ang mga magpapanaw. Sanglit maoy batasan ang paglubong sa mga patayng tawo didto sa kapatagan, kon sila namatay didto, ang mga lubnganan gipaila pag-ayo pinaagi sa pagpaputi niini usa ka bulan nga abante. (The Temple, ni A. Edersheim, 1874, pp. 184, 185) Pinasukad niini nga impormasyon, atong masabtan ang mga pulong ni Jesus ngadto sa mga eskriba ug mga Pariseo nga sila maoy samag “pinaputi nga mga lubnganan.”​—Mat 23:27.

Adunay giandam nga mga sak-anan diha sa mga balay alang niadtong moanha sa Jerusalem aron sa pagsaulog sa Paskuwa. Diha sa balay sa mga taga-Sidlakan ang tanang lawak mahimong katulogan, ug ubay-ubayng mga tawo ang masulod sa usa ka lawak. Lain pa, ang lapad nga atop sa balay mahimong gamiton. Dugang pa niini mao ang kamatuoran nga daghan sa mga tigsaulog adunay mga sak-anan sa gawas sa mga paril sa siyudad, ilabina didto sa Betfage ug Betania, duha ka balangay nga anaa sa mga bakilid sa Bukid sa mga Olibo.​—Mar 11:1; 14:3.

Mga Pangutana Maylabot sa Pagkasunodsunod sa Panahon. Ang isyu bahin sa kahugawan maoy nagpatungha sa mga pulong nga, “Wala sila mosulod sa palasyo sa gobernador, aron sila dili mahugawan kondili makakaon sa paskuwa.” (Ju 18:28) Giisip niini nga mga Hudiyo nga sila mahugawan kon sila mosulod sa pinuy-anan sa usa ka Hentil. (Buh 10:28) Apan, kini nga pahayag gihimo ‘sayo sa kabuntagon,’ busa human mahitabo ang pagkaon sa Paskuwa. Angayng matikdan nga niining panahona ang tibuok nga yugto, lakip ang adlaw sa Paskuwa ug ang misunod nga Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo, usahay gipunting ingong ang “Paskuwa.” Tungod niini, si Alfred Edersheim naghatag sa mosunod nga pagpatin-aw: Usa ka boluntaryong halad-sa-pakigdait ang gihimo sa panahon sa Paskuwa ug ang lain, nga kinahanglanon gayod, himoon sa pagkasunod adlaw, sa Nisan 15, ang unang adlaw sa Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo. Kining ikaduhang halad mao ang gikahadlokan sa mga Hudiyo nga basin sila dili makakaon niini kon sila mahugawan  diha sa balay-hukmanan ni Pilato.​—The Temple, 1874, pp. 186, 187.

“Sa unang adlaw sa mga tinapay nga walay igpapatubo.” May pangutana usab nga mibangon labot sa pahayag diha sa Mateo 26:17: “Sa unang adlaw sa mga tinapay nga walay igpapatubo ang mga tinun-an miduol kang Jesus, nga nag-ingon: ‘Asa man nimo buot nga mag-andam kami alang sa imong pagkaon sa paskuwa?’”

Ang ekspresyon nga “unang adlaw” dinhi mahimong hubaron nga “ang adlaw sa dili pa.” Labot sa paggamit sa Gregong pulong nga gihubad dinhi nga ‘una,’ ang nota o footnote sa Mateo 26:17 diha sa New World Translation of the Holy Scriptures​—With References nag-ingon: “O, ‘Sa adlaw sa dili pa.’ Kini nga hubad sa Gr. nga pulong [proʹtos] nga gisundan sa genitive case sa sunod nga pulong susamag ideya ug paghubad nianang sa Ju 1:​15, 30, nga mao, ‘siya milungtad nga una [proʹtos] kanako.’” Sumala sa Greek-English Lexicon ni Liddell ug Scott, “ang [proʹtos] gigamit usahay diin kini angay natong dahomon [proʹte·ros (nga nagkahulogang ‘kanhi, una pa’)].” (Girebisar ni H. Jones, Oxford, 1968, p. 1535) Niining panahona, ang adlaw sa Paskuwa sa katibuk-an giisip ingong unang adlaw sa Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo. Busa, ang diwa sa orihinal nga Gregong pulong, nga nahiuyon sa Hudiyohanong kostumbre, mahimong magpasabot nga ang pangutana gisukna kang Jesus sa adlaw sa dili pa ang Paskuwa.

“Pagpangandam.” Sa Juan 19:​14, si apostol Juan, sa tungatunga sa iyang paghubit labot sa kataposang bahin sa paghusay kang Jesus atubangan kang Pilato, nag-ingon: “Karon kadto maoy pagpangandam sa paskuwa; kadto mga ikaunom nga takna [sa adlawng dako tali sa alas 11:00 s.b. ug sa kaudtohon].” Siyempre, kini maoy human sa pagkaon sa Paskuwa, nga nahitabo sa miaging gabii. Ang susamang mga ekspresyon makaplagan sa bersikulo 31 ug 42. Dinhi ang Gregong pulong nga pa·ra·skeu·eʹ gihubad nga “pagpangandam.” Kining pulonga daw magtimaan, dili sa adlaw una pa ang Nisan 14, kondili sa adlaw sa dili pa ang senemanang Igpapahulay, nga niining higayona, maoy ‘usa ka dakong igpapahulay,’ nga mao, dili lamang usa ka Igpapahulay tungod kay Nisan 15, ang unang adlaw sa aktuwal nga Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo, kondili usab usa ka senemanang Igpapahulay. Kini masabtan sanglit, sama sa nahisgotan na, ang “Paskuwa” gigamit usahay sa pagpunting sa katibuk-ang pista.​—Ju 19:31; tan-awa ang PAGPANGANDAM.

Matagnaong Kahulogan. Si apostol Pablo, sa pag-awhag sa mga Kristohanon nga magkinabuhi nga mahinlo, nagpunting sa mahulagwayong kahulogan sa Paskuwa. Siya miingon: “Kay, sa pagkatinuod, si Kristo nga atong inihaw sa paskuwa gihalad na.” (1Co 5:7) Dinhi iyang gipakasama si Kristo Jesus ngadto sa nating karnero sa Paskuwa. Si Juan nga Tigbawtismo nagpunting kang Jesus, nga nag-ingon: “Tan-awa, ang Kordero sa Diyos nga magakuha sa sala sa kalibotan!” (Ju 1:29) Lagmit diha sa hunahuna ni Juan ang nating karnero sa Paskuwa, o lagmit siya naghunahuna sa laking karnero nga gihalad ni Abraham puli sa iyang anak nga si Isaac o sa laking karnero nga gitanyag diha sa halaran sa Diyos didto sa Jerusalem sa matag buntag ug gabii.​—Gen 22:13; Ex 29:38-42.

Gituman ni Jesus ang pipila ka bahin sa kasaulogan sa Paskuwa. Ang usa ka katumanan nagpakita sa kamatuoran nga ang dugo diha sa mga balay sa Ehipto nagluwas sa mga panganay gikan sa kalaglagan sa mga kamot sa naglaglag nga manulonda. Si Pablo naghisgot bahin sa dinihogang mga Kristohanon ingong kongregasyon sa mga panganay (Heb 12:23), ug ni Kristo ingong ilang manluluwas pinaagi sa iyang dugo. (1Te 1:10; Efe 1:7) Walay mga bukog nga balion sa nating karnero sa Paskuwa. Gitagna nga walay mabali nga mga bukog ni Jesus, ug kini natuman sa panahon sa iyang kamatayon. (Sal 34:20; Ju 19:36) Busa ang Paskuwa nga gisaulog sa mga Hudiyo sulod sa kasiglohan maoy usa sa mga butang nga niana ang Balaod nagtagana ug landong sa mga butang nga moabot ug nagpunting kang Jesu-Kristo, “ang Kordero sa Diyos.”​—Heb 10:1; Ju 1:29.