Ang bisan unsang paagi, binaba o uban pa, nga pinaagi niini ipahayag o isulti ang mga pagbati o mga hunahuna. Apan, sa katibuk-an ang pinulongan nagkahulogan sa usa ka hugpong sa mga pulong ug sa mga paagi sa pagkombinar niini sumala sa pagsabot sa usa ka pundok sa katawhan. Ang Hebreohanon ug Gregong mga pulong alang sa “dila” nagkahulogang “pinulongan.” (Jer 5:​15, ftn sa Rbi8; Buh 2:​11, Int) Ang Hebreohanong termino alang sa “ngabil” gigamit sa samang paagi.​—Gen 11:​1, ftn sa Rbi8.

Siyempre, ang pinulongan suod kaayo nga nalangkit sa hunahuna, nga nagagamit sa mga sangkap sa pagsulti​—tutonlan, dila, mga ngabil, ug mga ngipon​—ingong mga instrumento niini. (Tan-awa ang DILA.) Busa, ang Encyclopædia Britannica (1959 nga edisyon) nag-ingon: “Ang panghunahuna ug mga pulong kanunayng mag-uban. Aron tin-aw ang panghunahuna, kini kinahanglang magdepende sa mga ngalan [o mga nombre] ug sa nagkadaiyang mga kalangkitan niini sa usag usa. . . . Bisan tuod ang pipila ka gagmayng mga eksepsiyon maoy makataronganon, nagtipun-og ang ebidensiya . . . nga nagpalig-on sa argumento nga gihisgotan sa itaas​—kon walay mga pulong, walay panghunahuna.” (Tomo 5, p. 740) Ang mga pulong mao ang pangunang paagi sa tawo sa pagdawat, pagtipig, pagdumala, ug sa pagpasa ug impormasyon.

Gigikanan sa Sinultihan. Ang unang tawong si Adan gilalang nga may bokabularyo, maingon man may katakos sa pagmugnag bag-ong mga pulong ug sa ingon makapauswag sa iyang bokabularyo. Kon walay hinatag-sa-Diyos nga bokabularyo ang bag-ong linalang nga tawo dili gayod makasabot sa binaba nga mga instruksiyon gikan sa iyang Maglalalang sama sa walay kabuot  nga mga hayop. (Gen 1:27-30; 2:16-20; itandi ang 2Pe 2:12; Jud 10.) Busa, bisan tuod nga ang makinaadmanong tawo lamang taliwala sa tanang linalang sa yuta ang adunay katakos sa eksaktong sinultihan, ang pinulongan wala maggikan sa tawo apan naggikan sa Maalamon-sa-Tanan nga Maglalalang sa tawo nga si Jehova nga Diyos.​—Itandi ang Ex 4:​11, 12.

Bahin sa gigikanan sa pinulongan, ang iladong leksikograpo nga si Ludwig Koehler misulat: “Adunay daghang pangagpas, ilabina sa kanhing kapanahonan, kon sa unsang paagi ‘milungtad’ ang tawhanong pinulongan. Gipaningkamotan pag-ayo sa mga magsusulat ang pagtuon sa ‘pinulongan sa mga hayop’. Kay pinaagi sa mga tingog ug hugpong sa mga tingog ang mga hayop makahimo usab sa pagpahayag sa ilang mga pagbati ug mga pamatyag, sama sa pagkakontento, kahadlok, kahinam, kakuyaw, kasuko, seksuwal nga tinguha ug katagbawan sa dihang makab-ot kini, ug tingali sa daghang uban pang mga butang. Bisag unsa pa tingali ka daghan kini nga mga pagbati [sa hayop], . . . sila walay konsepto ug pangisip, nga mao ang hinungdanong bahin sa tawhanong pinulongan.” Human ipakita kon sa unsang paagi ang mga tawo makahimo sa pagtuon sa pisyolohikal nga aspekto sa tawhanong sinultihan, siya midugang: “Apan kon giunsa gayod pagkahimo sa mga pulong ingong sinultihan, kon sa unsang paagi ang pagsabot makahaling sa kadasig sa bata, o sa katawhan sa katibuk-an, dili namo masabtan. Ang tawhanong sinultihan maoy usa ka sekreto; usa kini ka gasa sa Diyos, usa ka milagro.”​—Journal of Semitic Studies, Manchester, 1956, p. 11.

Ang pinulongan gigamit na sulod sa wala-mahibaloing kapanahonan sa wala pa motungha ang tawo diha sa esena sa uniberso. Si Jehova nga Diyos nakigkomunikar sa iyang langitnon nga panganayng Anak ug dayag nga naggamit kaniya sa pagpakigkomunikar sa uban niyang espiritung mga anak. Busa ang maong panganayng Anak gitawag nga “ang Pulong.” (Ju 1:1; Col 1:​15, 16; Pin 3:14) Si apostol Pablo naghimog inspiradong paghisgot bahin sa “mga pinulongan sa mga tawo ug sa mga manulonda.” (1Co 13:1) Si Jehova nga Diyos nakigsulti sa iyang mga linalang nga manulonda diha sa ilang ‘pinulongan’ ug sila “nagatuman sa iyang pulong.” (Sal 103:20) Sanglit Siya ug ang iyang espiritung mga anak wala magdepende sa atmospera (nga maoy nagpaposible sa mga balod sa tingog ug mga pagkurog nga hinungdanon alang sa tawhanong pinulongan), ang pinulongan sa mga manulonda dayag nga dili gayod masabtan o matugkad sa tawo. Ingong mga mensahero sa Diyos, nan ang mga manulonda migamit sa tawhanong pinulongan sa pagpakigsulti sa mga tawo, ug ang mga mensahe sa manulonda gitala diha sa pinulongang Hebreohanon (Gen 22:15-18), Aramaiko (Dan 7:23-27), ug Grego (Pin 11:15), ug ang gisitar nga mga teksto gisulat diha niini nga mga pinulongan.

Unsay hinungdan sa panagkadaiya sa mga pinulongan?

Sumala sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO), mga 6,000 ka pinulongan ang gigamit karong adlawa sa tibuok yuta. Ang pipila gigamit ingong sinultihan sa ginatos ka milyon nga mga tawo, ang uban gigamit sa mga tawo nga wala pay usa ka libo. Bisan tuod ang mga ideya nga gipahayag ug gisulti tingali halos managsama ra, adunay daghang paagi sa pagpahayag niini. Ang kasaysayan sa Bibliya mao lamang ang nagpahayag sa sinugdanan niining talagsaong panagkadaiya sa tawhanong komunikasyon.

Ang tanang katawhan “nagpadayon nga may usa ka pinulongan [sa literal, “ngabil”] ug usa ka hugpong sa mga pulong” hangtod sa pipila ka yugto human sa tibuok-yutang Lunop. (Gen 11:1) Ang Bibliya nagpaila nga ang pinulongan nga sa ulahi gitawag ug Hebreohanon mao kadtong orihinal nga “usa ka pinulongan.” (Tan-awa ang HEBREOHANON, II.) Sumala sa makita, kini wala magpasabot nga ang tanang ubang mga pinulongan naggikan ug kaamgid sa Hebreohanon, kondili, ang Hebreohanon nag-una sa tanang ubang mga pinulongan.

Ang asoy sa Genesis naghubit sa paghiusa sa pipila ka bahin sa tawhanong banay human sa Lunop diha sa usa ka proyekto nga supak sa kabubut-on sa Diyos ingon sa gipahayag ngadto kang Noe ug sa iyang mga anak. (Gen 9:1) Inay nga mokaylap ug ‘pun-on ang yuta,’ sila determinado sa paghiusa sa tawhanong katilingban, nga maghugop sa pagpuyo diha sa usa ka dapit nga sa ulahi nailhan ingong Kapatagan sa Sinar sa Mesopotamia. Dayag nga kini usab mahimong usa ka relihiyosong sentro, nga may usa ka relihiyosong torre.​—Gen 11:2-4.

Gisanta sa Labing Gamhanang Diyos ang ilang mapangahasong proyekto pinaagi sa pagbungkag sa ilang hiniusang lihok, nga naghimo niini pinaagi sa paglahugay sa ilang komon nga pinulongan. Kini nagpakyas sa bisan unsang hiniusang buluhaton bahin sa ilang proyekto ug misangpot sa ilang pagkatibulaag ngadto sa tanang bahin sa kalibotan. Ang paglahugay sa ilang pinulongan makababag o makapahinay usab sa ilang umaabot nga pag-uswag diha sa sayop nga direksiyon, usa ka direksiyon nga batok sa Diyos, sanglit kini maglimite sa  katakos sa katawhan sa pagkombinar sa ilang intelektuwal ug pisikal nga mga gahom alang sa ambisyosong mga laraw ug magpalisod usab kanila sa paggamit sa natigom nga kahibalo sa lainlaing mga grupo sa pinulongan nga naporma​—kahibalo nga dili gikan sa Diyos kondili nabatonan tungod sa tawhanong kasinatian ug pagpanukiduki. (Itandi ang Ecc 7:29; Deu 32:5.) Busa, bisan tuod kini nagpahinabog dakong panagkabahin sa tawhanong katilingban, ang paglahugay sa tawhanong pinulongan sa pagkatinuod nakahatag ug kaayohan sa tawhanong katilingban nga mababagan ang pagkab-ot sa peligroso ug makadaot nga mga tumong. (Gen 11:5-9; itandi ang Isa 8:​9, 10.) Kon hunahunaon sa usa ang pipila ka kaugmaran sa atong kapanahonan mismo, tungod sa natigom nga sekular nga kahibalo ug sa sayop nga paggamit sa tawo niini, siya makaamgo gayod kon unsay nakita nang daan sa Diyos dugay na kanhi nga mahitabo kon ang paningkamot didto sa Babel gitugotang magpadayon.

Ang pilolohiya, ang matandion nga pagtuon sa mga pinulongan, sa katibuk-an nagklasipikar sa mga pinulongan ngadto sa magkalahing “mga pamilya.” Ang “ginikanan” nga pinulongan sa matag dagkong pamilya sagad nga wala mahibaloi; wala gayoy bisan unsang ebidensiya nga nagpunting sa usa ka “ginikanan” nga pinulongan ingong tinubdan sa tanang linibong mga pinulongan nga gigamit karon. Ang rekord sa Bibliya wala mag-ingon nga ang tanang pinulongan naggikan, o misanga, sa Hebreohanon. Diha sa komong gitawag nga Talaan sa mga Nasod (Gen 10), ang mga kaliwat sa mga anak nga lalaki ni Noe (si Sem, Ham, ug Japet) gilista ug sa matag kahimtang gigrupo ‘sumala sa ilang mga banay, sumala sa ilang mga pinulongan, sa ilang mga yuta, sumala sa ilang mga nasod.’ (Gen 10:​5, 20, 31, 32) Busa, mopatim-aw nga sa dihang ang tawhanong pinulongan gilahugay sa milagrosong paagi, gipatungha ni Jehova nga Diyos, dili ang mga diyalekto sa Hebreohanon, kondili ang daghang bag-o gayod nga mga pinulongan, nga ang matag usa sarang makapahayag sa tanang tawhanong pagbati ug panghunahuna.

Busa human lahugaya sa Diyos ang ilang pinulongan, dili lamang kay ang mga magtutukod sa Babel walay “usa ka hugpong sa mga pulong” (Gen 11:1), usa ka komon nga bokabularyo, kondili sila usab walay usa ka komon nga gramatika, usa ka komon nga paagi sa pagpahayag sa kalainan sa mga pulong. Si Propesor S. R. Driver miingon: “Hinunoa, ang mga pinulongan magkalahi dili lamang sa gramatika ug sa lintunganayng mga pulong, kondili usab . . . sa paagi sa pagkabalay sa mga ideya aron mahimong tudling-pulong. Ang nagkalainlaing mga rasa dili managsamag paagi sa panghunahuna; ug ingong resulta ang mga porma sa tudling-pulong diha sa lainlaing mga pinulongan dili managsama.” (A Dictionary of the Bible, giedit ni J. Hastings, 1905, Tomo IV, p. 791) Busa, ang lainlaing mga pinulongan adunay lainlaing mga paagi sa panghunahuna, nga tungod niana lisod alang sa usa nga bag-ong nagtuon sa ‘paghunahuna sumala niini nga pinulongan.’ (Itandi ang 1Co 14:​10, 11.) Kini usab ang hinungdan kon nganong ang literal nga hubad sa gisulti o gisulat diha sa usa ka dili-pamilyar nga pinulongan daw dili eksakto, nga tungod niana ang mga tawo moingon, “Apan dili kana masabtan!” Busa, mopatim-aw nga sa dihang gilahugay ni Jehova nga Diyos ang pinulongan didto sa Babel, gipapas una niya ang tanang panumdoman sa ilang kanhing komon nga pinulongan ug dayon gipasulod sa ilang mga hunahuna dili lamang ang bag-ong mga bokabularyo kondili ang nabag-o usab nga mga panghunahuna, nga nagpatunghag bag-ong mga gramatika.​—Itandi ang Isa 33:19; Eze 3:4-6.

Pananglitan, atong makita nga ang pipila ka pinulongan gilangkoban ug mga pulong nga may usa lamang ka silaba (monosyllabic), sama sa Ininsek. Sa kasukwahi, ang mga bokabularyo sa pipila ka ubang mga pinulongan sa kadaghanan naporma pinaagi sa pagdugtong ug mga pulong sa isigkakilid (agglutination), sama sa Aleman nga pulong nga Hausfriedensbruch, nga sa literal nagkahulogang “pagkabungkag sa kalinaw sa balay,” o, sa hubad nga mas daling masabtan sa nagsultig Cebuano, “pagsulod nga walay popananghid.” Sa ubang mga pinulongan, ang kahan-ayan sa mga pulong diha sa tudling-pulong, hinungdanon kaayo; sa uban dili kaayo kini hinungdanon. Mao man usab, ang pipila ka pinulongan adunay daghang mga porma sa berbo (conjugation); ang uban, sama sa Ininsek, wala niini. Dili maihap ang mga kalainan nga mahimong hisgotan, ang matag usa nagkinahanglan ug pagpasibo sa panghunahuna, nga sagad naglangkit ug dakong paningkamot.

Dayag nga ang orihinal nga mga pinulongan nga mitungha tungod sa gihimo sa Diyos didto sa Babel sa kadugayan nagpatunghag kaamgid nga mga diyalekto, ug kini nga mga diyalekto sagad nga nahimong lahi nga mga pinulongan, nga ang kalambigitan niini sa “igsoon” niini nga mga diyalekto o sa “ginikanan” niini nga pinulongan usahay halos dili na mailhan. Bisan ang mga kaliwat ni Sem, kinsa wala hisgoti taliwala sa panon sa katawhan didto sa Babel, sa kapulihay nagsulti dili lamang sa Hebreohanon kondili usab sa Aramaeanhon, Akadianhon, ug Arabiko. Sa makasaysayanhong paagi, may nagkadaiyang mga hinungdan nga nakaamot sa kausaban sa mga pinulongan: pagkabulag tungod sa distansiya o geograpikanhong mga ulang,  mga panaggubat ug mga pagpanakop, pagkaputol sa mga komunikasyon, ug ang paglalin niadtong adunay lain nga pinulongan. Tungod niini ang karaang dagkong mga pinulongan nabahinbahin, nga ang pipila ka pinulongan nasagolan sa uban, ug ang ubang mga pinulongan bug-os nga nahanaw ug gipulihan sa mga pinulongan sa misulong nga mga tigsakop.

Ang panukiduki sa pinulongan nagtaganag ebidensiya nga kaharmonya sa nahisgotan na nga impormasyon. Ang The New Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Ang kinaunahan nga mga rekord sa sinulat nga pinulongan, ang bugtong nahibilin sa karaang mga pinulongan nga mahimong mabatonan sa tawo, may gidugayon lamang nga dili mokapin sa mga 4,000 o 5,000 ka katuigan.” (1985, Tomo 22, p. 567) Ang usa ka artikulo sa Science Illustrated sa Hulyo 1948 (p. 63) nagpahayag: “Ang karaang mga pinulongan nga nailhan karong adlawa mas lisod sabton kay sa modernong mga pinulongan nga naggikan niini . . . mopatim-aw nga ang tawo wala magsugod sa usa ka yanong pinulongan, ug sa ngadtongadto naghimo niini nga mas komplikado, apan hinuon naggamit sa hilabihan ka komplikado nga pinulongan diha sa usa ka dapit nga wala mahibaloi kanhi, ug sa ngadtongadto nagpayano niini diha sa modernong mga porma niini.” Ang batid sa pinulongan nga si Dr. Mason nagpunting usab nga “ang ideya nga ‘ang mga luog’ migamit ug sinultihan pinaagig sagunson nga mga ngulob, ug nga dili makahimo sa pagpahayag ug daghang ‘sibilisado’ nga mga konsepto, maoy sayop gayod,” ug nga “daghan sa mga pinulongan sa mga tawong dili makamaong mobasa ug mosulat mas komplikado pa kay sa modernong Uropanhong mga pinulongan.” (Science News Letter, Septiyembre 3, 1955, p. 148) Busa ang ebidensiya maoy batok sa bisan unsang ebolusyonaryong kagikan sa pinulongan o sa karaang mga pinulongan.

Bahin sa pinakasentro diin nagsugod ang pagkaylap sa karaang mga pinulongan, si Sir Henry Rawlinson, usa ka eskolar sa pinulongan sa Sidlakan, mikomento: “Kon atong subayon ang gigikanan sa mga pinulongan, ug dili magdepende sa tanang reperensiya sa kasulatanhong rekord, kita modangat gihapon sa kapatagan sa Sinar ingong ang sentro nga gikan niini ang nagkadaiyang mga pinulongan mikaylap ngadto sa lainlaing mga dapit.”​—The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, London, 1855, Tomo 15, p. 232.

Lakip sa dagkong “mga pamilya” nga gitala sa modernong mga nagtuon sa pinulongan mao kini: Indo-Uropanhon, Sino-Tibetanhon, Apro-Asianhon, Hapones ug Koreano, Dravidianhon, Malayo-Polynesianhon, ug Itom nga Aprikano. Adunay daghang pinulongan nga dili gihapon maklasipikar hangtod karon. Sulod sa matag usa sa dagkong pamilya adunay daghang subdibisyon, o mas gagmayng mga pamilya. Busa, ang Indo-Uropanhong pamilya naglakip sa Aleman, Romance (Italic), Balto-Slavic, Indo-Iranian, Grego, Celtic, Albanian, ug Armenian. Ug kadaghanan niini nga mas gagmayng mga pamilya adunay ubay-ubayng mga sakop nga pinulongan. Pananglitan, ang pinulongang Romance nagsakop sa Pranses, Kinatsila, Portuges, Italyano, ug Romanyano.

Sukad Kang Abraham. Si Abraham nga Hebreohanon wala maglisod sa pagpakigsulti sa Hamitikanhong mga tawo sa Canaan. (Gen 14:21-24; 20:1-16; 21:22-34) Wala hisgoti nga dihay gigamit nga mga tighubad, ug human niadto, wala usab hisgoti nga dihay gigamit nga tighubad sa dihang si Abraham miadto sa Ehipto. (Gen 12:14-19) Siya lagmit makamao sa pinulongang Akadianhon (Asiro-Babilonyanhon) tungod kay siya nakapuyo sa Ur sa mga Caldeanhon. (Gen 11:31) Dihay panahon nga ang Akadianhon nahimong internasyonal nga pinulongan. Lagmit nga ang katawhan sa Canaan, nga nagpuyo nga duol ra sa Semitikanhong mga tawo sa Sirya ug Arabia, adunay duha ka pinulongan. Labot pa, ang alpabeto naghatag ug tin-awng ebidensiya nga kini adunay Semitikanhong kagikan, ug kini usab lagmit nakaimpluwensiya ug dako sa paggamit sa Semitikanhong mga pinulongan sa mga tawo sa ubang mga pundok nga may kaugalingong pinulongan, ilabina sa mga magmamando ug mga opisyal.​—Tan-awa ang CANAAN, CANAANHON Num. 2 (Pinulongan); PAGSULAT.

Si Jacob dayag nga sayon rang nakigkomunikar sa iyang Aramaeanhong mga paryente (Gen 29:1-14), bisan tuod ang ilang terminolohiya usahay magkalahi.​—Gen 31:​46, 47.

Si Jose, kinsa lagmit nakakat-on ug Ehiptohanon samtang nahimong ulipon ni Potipar, migamit ug usa ka tighubad sa dihang unang nakigsulti sa iyang Hebreohanong mga igsoon sa ilang pag-abot sa Ehipto. (Gen 39:1; 42:​6, 23) Si Moises, nga gipadako didto sa palasyo ni Paraon, sa walay duhaduha nakakat-on ug ubay-ubayng mga pinulongan, sama sa Hebreohanon, Ehiptohanon, lagmit Akadianhon, ug tingali sa uban pa.​—Ex 2:10; itandi ang mga bersikulo 15-22.

Sa ngadtongadto ang Aramaiko mipuli sa Akadianhon ingong ang lingua franca, o internasyonal nga pinulongan, nga gigamit bisan sa pagpadalag mga sulat ngadto sa Ehipto. Apan sa dihang misulong ang Asiryanhon nga si Haring Senakerib batok sa Juda (732 W.K.P.), ang Aramaiko (karaang Siryanhon) wala na masabti sa kadaghanan sa mga Hudiyo, bisan tuod ang Judeanhong mga  opisyal makasabot niini. (2Ha 18:​26, 27) Mao man usab, ang Caldeanhong pinulongan sa Semitikanhong Babilonyanhon, nga sa kataposan nagbuntog sa Jerusalem niadtong 607 W.K.P., daw sama niadtong “mga nganga sa ilang mga ngabil” alang sa mga Hudiyo. (Isa 28:11; Dan 1:4; itandi ang Deu 28:49.) Bisan tuod ang Babilonya, Persia, ug ang ubang mga gahom sa kalibotan nagtukod ug dagkong mga imperyo ug naggahom sa katawhan nga lainlaig mga pinulongan, wala nila hanawa ang makapabahin nga babag nga namugna tungod sa panagkalahi sa mga pinulongan.​—Dan 3:​4, 7; Est 1:22.

Si Nehemias nabalaka pag-ayo sa dihang iyang nasayran nga dili makamaong mosulti ug “Hudiyohanon” (Hebreohanon) ang mga anak sa namalik nga mga Hudiyo nga nakigminyog dili mga Hudiyo. (Neh 13:23-25) Ang iyang gikabalak-an mao ang putling pagsimba, sanglit iyang nakita ang kahinungdanon sa pagsabot sa Sagradong Kasulatan (nga nianang tungora mabatonan lamang diha sa Hebreohanong pinulongan) sa dihang kini basahon ug hisgotan. (Itandi ang Neh 13:​26, 27; 8:1-3, 8, 9.) Ang pagkausa ray pinulongan makapahiusa usab sa katawhan. Ang Hebreohanong Kasulatan dakog naamot sa paglungtad sa Hebreohanong pinulongan. Sulod sa usa ka libo ka tuig nga pagsulat niini, mamatikdan nga halos walay kausaban diha sa pinulongan.

Sa dinhi pa si Jesus sa yuta, ang Palestina, sa dakong bahin, nahimong usa ka rehiyon nga naggamit ug lainlaing mga pinulongan. Adunay lig-ong ebidensiya nga ang mga Hudiyo nagpadayon gihapon sa paggamit sa Hebreohanon, apan ang Aramaiko ug Koine gigamit usab. Ang Latin usab makita diha sa opisyal nga mga inskripsiyon sa Romanong mga magmamando sa yuta (Ju 19:20) ug sa walay duhaduha kini nadunggan gikan sa Romanong mga sundalo nga gipapuwesto didto. Bahin sa pinulongan nga sagad gigamit ni Jesus, tan-awa ang ARAMAIKO; usab ang HEBREOHANON, II.

Sa adlaw sa Pentekostes, 33 K.P., ang balaang espiritu gibubo nganha sa Kristohanong mga tinun-an didto sa Jerusalem, ug sila kalit nga misugod sa pagsulti sa daghang pinulongan nga wala pa nila sukad matun-i ug makat-oni. Gipasundayag ni Jehova nga Diyos didto sa Babel ang iyang milagrosong katakos sa pagtisok ug lainlaing bokabularyo ug lainlaing mga gramatika diha sa mga hunahuna sa mga tawo. Sa Pentekostes iyang gihimo na usab kini apan may dakong kalainan, tungod kay ang mga Kristohanon nga dihadihang gigasahan sa katakos sa pagsulti ug bag-ong mga pinulongan wala makalimot sa ilang orihinal nga pinulongan, ang Hebreohanon. Ang espiritu sa Diyos dinhi naghimo usab ug lahi kaayo nga katuyoan, dili aron sa paglahugay ug sa pagpatibulaag kondili aron sa paglamdag ug pagtigom sa mga tawo nga matinud-anon ug kasingkasing ngadto sa Kristohanong panaghiusa. (Buh 2:1-21, 37-42) Sukad niadto ang katawhan nga gipakigsaaran sa Diyos maoy usa ka katawhan nga nagsultig lainlaing mga pinulongan, apan ang babag nga namugna tungod sa panagkalahi sa pinulongan nahanaw tungod kay ang ilang mga hunahuna napuno sa usa ra ka pinulongan sa kamatuoran. Diha sa panaghiusa sila namulong sa pagdayeg kang Jehova ug sa iyang matarong nga mga katuyoan pinaagi kang Kristo Jesus. Busa, ang saad sa Sofonias 3:9 natuman sa dihang gihatag ni Jehova nga Diyos sa “mga katawhan ang kausaban ngadto sa putli nga pinulongan, aron silang tanan magatawag sa ngalan ni Jehova, aron magaalagad kaniya abaga sa abaga.” (Itandi ang Isa 66:18; Zac 8:23; Pin 7:​4, 9, 10.) Aron mahimo kini, kinahanglan nga silang “tanan magasulti nga may panagkauyon” ug “bug-os nga magkahiusa sa samang kaisipan ug sa samang panghunahuna.”​—1Co 1:10.

Ang pinulongan nga gipamulong sa Kristohanong kongregasyon maoy “putli” usab tungod kay wala kiniy mga pulong nga nagpahayag ug mapangdaot nga kayugot, kasuko, kapungot, sininggitay, ug ubang susamang mapasipalahong mga sinultihan, maingon man usab wala kiniy panglimbong, kalaw-ay, ug kadunotan. (Efe 4:​29, 31; 1Pe 3:10) Ang mga Kristohanon kinahanglang magagamit niini nga pinulongan diha sa labing binayaw nga paagi, nga magadayeg sa ilang Maglalalang ug magpalig-on sa ilang silingan pinaagig ugdang, matinud-anon nga sinultihan, ilabina sa maayong balita bahin sa Gingharian sa Diyos. (Mat 24:14; Tit 2:​7, 8; Heb 13:15; itandi ang Sal 51:15; 109:30.) Samtang nagkaduol ang panahon nga ipahamtang sa Diyos ang iyang hudisyal nga hukom batok sa tanang kanasoran sa kalibotan, si Jehova maghatag ug kahigayonan sa daghan pa sa pagsulti sa maong putli nga pinulongan.

Ang Bibliya gisugdan sa pagsulat diha sa Hebreohanong pinulongan, ug ang pipila ka bahin sa ulahi gisulat diha sa Aramaiko. Dayon, sa unang siglo sa Komong Panahon, ang nahibiling bahin sa Sagradong Kasulatan gisulat diha sa Koine, o komon nga Grego (bisan tuod unang gisulat ni Mateo ang iyang Ebanghelyo diha sa Hebreohanon). Nianang tungora nahimo na usab ang usa ka hubad sa Hebreohanong Kasulatan ngadto sa Grego. Gitawag kini ug Septuagint, apan kini dili usa ka inspiradong hubad, bisan pa niana, kini gigamit sa Kristohanong mga magsusulat sa Bibliya diha sa daghang mga pangutlo. (Tan-awa ang PAGDASIG, PAG-INSPIRAR.) Mao man usab, ang Kristohanon Gregong Kasulatan ug sa ulahi ang tibuok Bibliya gihubad ngadto sa ubang mga pinulongan, nga  lakip sa mga kinaunahan niini mao ang Latin, Syriac, Etiopianhon, Arabiko, ug Persianhon. Sa pagkakaron, ang Bibliya sa katibuk-an o sa bahin, mabatonan sa kapin sa 3,000 ka pinulongan. Kini nagpasayon sa pagmantala sa maayong balita ug sa ingon nakaamot sa pagbuntog sa babag nga namugna tungod sa panagkalahi sa mga pinulongan aron ang katawhan sa daghang kayutaan mahiusa diha sa putling pagsimba sa ilang Maglalalang.