Sulat
Ang pagsulat ug pagpadalag opisyal, pangnegosyo, ug personal nga mga sulat maoy kasagarang gigamit nga paagi sa komunikasyon sa karaang kapanahonan.—2Sa 11:14; 2Ha 5:5-7; 10:1, 2; 2Cr 30:1; Esd 4:7; Isa 37:14; Jer 29:1; Buh 9:1, 2; 28:21; 2Te 2:2; Heb 13:22.
Ang Hebreohanong pulong nga seʹpher nagtumong sa bisan unsang butang nga sinulat ug may lainlain nga mga kahulogan sama sa “basahon; sulat; sinulat; sulat-pamatuod; sulat-kalig-onan; sinulat nga dokumento.” Ang Gregong pulong nga gramʹma mahimong magtumong sa usa ka letra sa alpabeto o sa usa ka sinulat nga dokumento. (2Co 3:7; Buh 28:21) Ang Gregong termino nga e·pi·sto·leʹ gigamit lamang maylabot sa usa ka sinulat nga mensahe.—1Co 5:9.
Ang kompidensiyal nga mga sulat sagad nga timbrehan. (1Ha 21:8) Ang dili-matinahorong aksiyon ni Sanbalat sa pagpadalag bukas nga sulat ngadto kang Nehemias lagmit gituyo aron mahibalo ang publiko sa bakak nga mga sumbong nga diha niana nga sulat.—Neh 6:5.
Gawas pa sa papiro, ang mga materyales nga gigamit nga sulatanan sa karaang kapanahonan naglakip sa mga ostracon (gagmayng mga bika o mga tipak sa gamit nga kulonon) ug mga papan nga yutang-kulonon. Linibo sa mga papan nga yutang-kulonon ang nakaplagan didto sa Babilonya ug sa ubang mga rehiyon. Kay gihugasan ug gihinloan, ang hamis nga yutang-kulonon gihimong papan ug samtang basa pa, kini sulatan ginamit ang usa ka dagang nga makakulit ug pormag-kunya (cuneiform) nga mga karakter. Kini nga mga papan sagad isulod sa mga sobre nga gama sa yutang-kulonon. Kon unsay anaa sa mga kontrata usahay sublion pagsulat diha sa sobre. Ang mga sobre timbrehan ug dayon ipagba diha sa usa ka tapahan o ibulad sa adlaw aron mogahi ug modurar.—Tan-awa ang ARKEOLOHIYA.
Ang pagsulat ug sulat sagad gibuhat sa propesyonal nga mga eskriba. Sama sa Persianhong palasyo, ang maong mga eskriba sagad presente aron mosulat ug opisyal nga mga sulat sa kagamhanan. (Est 8:9; Esd 4:8) Ang mga eskriba makaplagan usab sa mga tiyanggihan nga duol sa mga ganghaan sa siyudad, diin sila hangyoon sa katawhan sa pagsulat ug mga sulat ug sa pagrekord ug mga transaksiyon sa negosyo.
Ang mga sulat usahay ihatod pinaagig mga mensahero (2Ha 19:14; Est 3:13; 8:14) o mga magdadagan (2Cr 30:6). Ang serbisyo sa koreyo mopatim-awng gigamit alang lamang sa opisyal nga mga sulat hangtod sa Romanhong kapanahonan. Busa ang ordinaryong mga tawo magsalig lamang sa mopanaw nga mga kaila o mga magpapatigayon sa paghatod sa ilang mga sulat.
Sa kakaraanan, gigamit usab ang mga sulat sa rekomendasyon. Apan, si apostol Pablo wala na magkinahanglan sa maong mga sulat alang sa mga Kristohanon sa Corinto o magkinahanglan sa maong mga sulat gikan kanila aron sa pagpamatuod nga siya usa ka ministro. Siya nakatabang kanila aron mahimong mga Kristohanon ug busa nakaingon: “Kamo mismo mao ang among sulat, nakudlit sa among mga kasingkasing ug naila ug ginabasa sa tanang tawo.”—2Co 3:1-3.
Sa unang siglo K.P., ang mga sulat nga gikan kang Pablo, Santiago, Pedro, Juan, Judas, ug sa nagamandong lawas sa Jerusalem nakaamot sa pag-uswag Buh 15:22-31; 16:4, 5; 2Co 7:8, 9; 10:8-11.
ug sa pagpreserbar sa panaghiusa ug kahinlo sa Kristohanong kongregasyon.—