Tanaman
Ang Hebreohanong termino nga gan ug ang Gregong termino nga keʹpos nagtumong sa usa ka tinikad nga luna sa yuta, nga kasagarang gipatubigan. Ang mga tanaman sa kapanahonan sa Bibliya kasagaran maoy mga dapit nga kinoral sa tunokong mga tanom o sa paril nga bato o lapok, nga tingali gilinyahan ug mga tunok diha sa ibabaw niini.—Aw 4:12.
Sa katibuk-ang pagkasulti, ang mga tanaman nga gihisgotan sa Bibliya lahi ra kaayo gikan sa ordinaryong mga tanaman sa Kasadpan. Ang kadaghanan niini maoy samag parke nga may nagkadaiyang Ecc 2:5; Am 9:14; Aw 6:11), maingon man ang mga yerbang-paalimyon ug mga bulak. (Aw 6:2) Kini nga mga tanaman maayong pagkatubig pinaagi sa mga sapa o pinaagi sa irigasyon, ug sagad kini may naglikolikong mga dalan. Ang gogagmayng mga tanaman lagmit gitikad sa tagsatagsa ka pamilya. Miingon si Haring Ahab nga buot niyang maangkon ang parasan ni Nabot aron himoong tanaman sa mga utanon.—1Ha 21:2.
matang sa mga kahoy, lakip ang mga bungahoy ug mga kahoyng nuwes (Ang gihisgotan nga samag-parke nga mga tanaman kasagaran nahimutang sa gawas sa siyudad, gawas sa mga tanaman sa mga hari o sa dato kaayo nga mga tawo. Ang Tanaman sa Hari, nga sikbit sa dapit diin si Zedekias ug ang iyang mga tawo misulay pag-ikyas gikan sa Jerusalem sa dihang milikos ang mga Caldeanhon, lagmit nahimutang sa gawas mismo sa HS nga paril sa maong siyudad. (2Ha 25:4; Neh 3:15) Si Josephus naghisgot usab sa usa ka dapit nga gitawag ug Etan, nga iyang gituohang nahimutang nga 13 hangtod sa 16 km (8 hangtod sa 10 mi) gikan sa Jerusalem ug nga iyang gihubit ingong “makapahimuot, ug daghan ug mga parke ug nagaagos nga mga sapa”, diin, matod pa niya, didto si Solomon magsakayan sa iyang karo. (Jewish Antiquities, VIII, 186 [vii, 3]) Ang tanaman diin si Haring Ahasuero naghikay ug usa ka dakong bangkete sa Susan sulod sa pito ka adlaw, panahon sa ikatulong tuig sa iyang paghari, lagmit dako ug maanindot gayod.—Est 1:1-5.
Sa Babilonya. Ang Nagbitayng mga Tanaman sa Babilonya maoy usa sa pito ka katingalahan sa karaang kalibotan. Gitukod kini ni Haring Nabucodonosor aron sa pagpahimuot sa iyang asawa, usa ka Medianhon nga prinsesa, nga naggikan sa kabungtoran ug, kay wala mahimuot sa kapatag sa Babilonya, nangandoy sa kabukiran nga iyang gipuy-an. Giingon nga si Nabucodonosor nagtukod ug mga arko nga nagkaanam ug kataas, samag mga ang-ang, ug kining samag-bukid nga mga tinukod iyang gitambakan ug bastanteng yuta aron mabuhi ang kinadak-ang mga kahoy. Sa kinaibabwan niini siya naghimo ug usa ka pondohanan ug tubig, nga ang suplay niini nga naggikan sa Euprates gipasaka pinaagi sa usa ka matang sa tubo nga paliyokliyok.
Sa Ehipto. Samtang didto sa Ehipto, ang mga Israelinhon nagtikad sa medyo gagmay nga mga tanaman sa utanon. Ang Deuteronomio 11:10 nag-ingon nga ilang gipatubigan kini pinaagi sa tiil, lagmit pinaagi sa mga ruyda-pangtubig nga gipatuyok ginamit ang tiil o pinaagi sa pagpaagos sa tubig pinaagi sa mga kanal, nga mag-abli o magsira sa lapok nga mga kiliran sa kanal ginamit ang tiil aron mapatubigan ang lainlaing mga bahin sa tanaman.
Getsemane. Ang tanaman sa Getsemane sa Bukid sa mga Olibo, nga tabok lamang sa Walog sa Kidron gikan sa Jerusalem, maoy usa ka paboritong dapit ni Jesu-Kristo, diin siya makahimo sa pagpakig-uban nga pribado sa iyang mga tinun-an. Dinhi niini nga tanaman nga si Jesus mipahulay uban sa iyang mga tinun-an human mokaon sa iyang kataposang Paskuwa ug human himoa ang Panihapon sa Ginoo. Didto mipahilayo siya ug diyutay gikan sa iyang mga tinun-an ug kinasingkasing nga nag-ampo, ug gialagaran siya sa usa ka manulonda. Ang maluibong si Judas, nga nasayod sa naandang gibuhat ni Jesus, nanguna sa usa ka magubtanong panon ngadto sa Getsemane, diin iyang gibudhian si Jesus pinaagi sa usa ka halok.—Mat 26:36, 46-49; Luc 22:39-48; Ju 18:1, 2.
Mga Lubnganan. Usahay ang mga tanaman gigamit ingong mga lubnganan. Si Manases ug ang iyang anak nga lalaking si Amon gilubong didto sa tanaman ni Uza. (2Ha 21:18, 25, 26) Si Jesus gilubong didto sa usa ka tanaman sa usa ka bag-ong handomanan nga lubnganan. (Ju 19:41, 42) Ang mga Israelinhon nahitumpawak sa daotang batasan sa paghalad ngadto sa paganong mga diyos diha sa mga tanaman, nga nanglingkod taliwala sa mga lubnganan ug nagkaon ug dulumtanang mga butang agig pagsunod sa ilang bakak nga relihiyon, nga tungod niana si Jehova nagpahayag nga siya magpahamtang ug paghukom.—Isa 65:2-5; 66:16, 17.
Tanaman sa Eden. Ang labing iladong tanaman sa kasaysayan mao ang tanaman sa Eden. Lagmit nga kadto maoy usa ka napalibotan nga dapit, may mga utlanan, nga sa walay duhaduha, pinaagig kinaiyanhong mga ali. Ang tanaman, nga nahimutang “sa Eden, sa dapit sa sidlakan,” adunay agianan sa sidlakang bahin niini. Dinhi gibutang ang mga kerubin nga may nagdilaab nga sulab sa espada, human makasala si Adan, aron dili makaduol ang tawo sa kahoy sa kinabuhi nga anaa sa tunga sa tanaman. (Gen 2:8; 3:24) Ang tanaman maayong pagkatubig sa usa ka suba nga nagaagos gikan niini ug kini nabahin ug nahimong tinubdan sa upat ka dagkong mga suba. Kining samag-parke nga “paraiso sa kalipay” (Gen 2:8, Dy) adunay tanang matang sa kahoy nga tilinguhaon sa panan-aw ug maayong kan-on, maingon man sa ubang mga tanom, ug maoy pinuy-anan sa mga hayop ug mga langgam. Kinahanglang tikaron kini ni Adan ug atimanon kini ug sa ngadtongadto ipalukop kini sa tibuok yuta samtang iyang tumanon ang sugo sa Diyos sa ‘paggahom’ sa yuta. Kadto maoy usa ka sangtuwaryo, usa ka dapit nga sa simbolikong paagi ang Diyos milakaw ug nakigkomunikar kang Adan ug Eva; kadto maoy usa ka hingpit nga pinuy-anan alang kanila.—Gen 2:9, 10, 15-18, 21, 22; 1:28; 3:8-19; tan-awa ang PARAISO.
Bisan tuod ang Bibliya wala maghisgot kon unsa kadugay nga nagpabilin ang mga kerubin aron sa pagbantay sa dalan paingon sa kahoy sa kinabuhi, lagmit nga ang maong kahikayan naglungtad hangtod sa Lunop, 1,656 ka tuig human lalanga si Adan. Kay wala na maatiman ni Adan, kinsa uban kang Eva giabog tungod sa ilang pagkadili-masinugtanon sa dihang sila mikaon sa gidiling kahoy sa kahibalo sa maayo ug sa daotan, ang tanaman lagmit nadaot. Bisan pa niana, sa kataposan kini nahanaw tungod sa Lunop.—Tan-awa ang EDEN Num. 1.
Ang katahom sa tanaman sa Eden nahinumdoman kasiglohan human sa Lunop sa dihang gilantaw ni Lot ang tibuok Distrito sa Jordan, ug iyang nakita “nga ang tanan niini maoy maayong pagkatubig nga rehiyon . . . sama sa tanaman ni Jehova.” (Gen 13:10) Si Jehova nagpunting sa iyang pagtagad sa Yutang Saad, nga nagpreserbar niini ingong usa ka panulondon alang sa Israel. Si Moises nagtandi niini sa Ehipto, diin ang mga Israelinhon kinahanglang magpatubig sama sa pagpatubig sa usa ka tanaman sa utanon, nga naghubit sa Yutang Saad ingong usa ka yuta nga gipatubigan pinaagi sa “ulan sa langit.”—Deu 11:10-12.
Mahulagwayong mga Paggamit. Sa usa ka pasidaan ngadto sa Juda pinaagi kang Joel, si Jehova naghisgot bahin sa “usa ka katawhan nga daghan ug gamhanan” nga maoy magalaglag sa yuta, nga maghimo niini gikan sa kahimtang nga “sama sa tanaman sa Eden” ngadto sa usa ka kamingawan. (Joe 2:2, 3) Sa kasukwahi, kadtong mobuhat sa kabubut-on ni Jehova ug iyang gikahimut-an gipakasama sa usa ka maayong pagkatubig nga tanaman. (Isa 58:8-11) Kana mao ang kahimtang sa gipakigsaaran nga katawhan ni Jehova kinsa gipasig-uli gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya.—Isa 51:3, 11; Jer 31:10-12.
Sa Ezequiel 28:12-14 ang “hari sa Tiro” gihisgotan ingong didto kanhi sa tanaman sa Eden ug sa “balaang bukid sa Diyos.” Duol sa mga bakilid sa Bukid sa Lebanon uban sa nabantog nga mga sedro niini, ang hari, nga nadayandayanan sa matahom nga besti ug sa harianong himaya, daw didto kanhi sa tanaman sa Eden ug sa bukid sa Diyos.
Ang hinigugmang magbalantay diha sa Awit ni Solomon nagpakasama sa iyang hinigugmang babaye nga Sulamita sa usa ka tanaman nga natugob sa kaanindot, katahom, kahimuot, ug maayong mga bunga.—Aw 4:12-16.