Tapahan
Usa ka pagbahanan nga gidisenyo sa pagdangdang sa nagkalainlaing mga materyales. Ang mga tapahan sa karaang kapanahonan gigamit sa pagpagba ug mga tisa, pagdangdang sa mga gamit nga kulonon, ug sa pagluto sa apog. Lahi sa modernong kahulogan sa Cebuanong termino nga “tapahan,” ang Hebreohanong pulong nga kiv·shanʹ wala maglakip sa mga tinukod nga gitawag ug mga hurnohan.—Tan-awa ang HURNOHAN.
Tungod sa pag-uswag nga nahimo maylabot sa pagsalsal ug mga himan nga tumbaga ug puthaw sa mga panahon sa wala pa ang Lunop (Gen 4:22), ang mga tapahan lagmit nga naugmad sa sayong bahin sa kasaysayan sa tawo. Bisan tuod wala direktang hisgoti, adunay pamatuod nga gigamit kini sa adlaw ni Nimrod. Sa dihang hapit nang tukoron ang siyudad sa Babel ug ang torre niini didto sa yuta sa Sinar, ang mga tawo human sa Lunop miingon: “Dali! Maghimo kita ug mga tisa ug pagbahon kini pinaagi sa kalayo.” (Gen 11:3) Ang mga kagun-oban sa karaang Babilonya nagpadayag nga gigamit sukad pa sa karaang kapanahonan ang mga tisa nga gipagba sa tapahan. Ang maong durableng mga tisa gigamit diha sa mas hinungdanong mga tinukod para sa mga bungbong nga hinaklapan ug sa mga dapit nga binakbakan. Ang pipila ka balay nga nakubkoban didto sa Ur (kanhi pinuy-anan ni Abraham) nagtukod sa unang andana ginamit ang mga tisa nga pinagba sa kalayo, samtang ang ikaduhang andana lagmit nga ginamit ang mga tisa nga binulad sa adlaw. Ang mga tisa nga binulad sa adlaw, bisan tuod dili ingon ka durable sa mga tisa nga pinagba sa tapahan, maoy barato, daling himoon, ug angayan sa init nga mga klima.—Tan-awa ang TISA.
Ang Ehiptohanong mga tapahan para sa mga gamit nga kulonon maoy samag panghaw nga nag-anam ka gamay paingon sa tumoy, nga may ali nga daghan ug buho nga gibutang tali sa dapog sa ubos ug sa lawak nga dangdanganan sa ibabaw. Ang mga gamit nga kulonon ibutang diha niini nga lawak una pa duslitan ang sugnod. Ang pagtaganag hustong gikusgon sa kalayo sa tapahan maoy usa ka sekreto sa trabaho sa Ehiptohanong mga magkukulon, ug ang kabatid gikinahanglan aron mabatonan ang gitinguhang kalidad sa mga produkto. Ang buga sa hangin gikan sa dapog paingon sa ibabaw sa panghaw magdala sa kalayo agi sa mga buho sa ali ug magpahinabo sa kainit nga molukop palibot sa mga gamit nga kulonon una pa kini mohungaw ngadto sa ibabaw.
Agig pagpangandam sa Iyang ikaunom nga hampak batok sa Ehipto ug sa hambogiro nga Paraon niini, si Jehova nagsugo kang Moises ug Aaron: “Maghakop kamo sa inyong duha ka kamot ug anuos gikan sa tapahan, ug isaliyab kini ni Moises paingon sa langit sa panan-aw ni Paraon.” Sa pagsugot niini nga sugo, “sila mikuhag anuos sa tapahan ug mibarog atubangan ni Paraon, ug gisaliyab kini ni Moises paingon sa mga langit, ug nahimo kining mga hubag nga mamuto, nga nanubo diha sa tawo ug sa hayop.”—Ex 9:8-10.
Ang mga tapahan, o mga hudno sa Palestina, nga nadiskobrehan didto sa Megido nga misukod ug mga 2.5 por 3 m (8 por 10 p), maoy pormag letrang U. Niining matanga sa tapahan o hudno, ang dapog nahimutang diha sa kurba sa gambalay. Dayag nga ang buga sa hangin nga mosulod agi sa ubos sa pultahan sa dapog magpugos sa kalayo sa paglusot ngadto sa duha ka dangdanganang lawak ug mogawas agi sa duha ka panghaw nga nahimutang sa luyo sa tapahan.
Mga Tapahan sa Apog. Ang mga tapahan sa apog gigamit sa karaang Palestina tungod sa kadaghan sa anapog didto. Dili pa dugay nianang dapita kini nga matang sa mga tapahan gitukod diha sa mga bakilid sa bungtod, diin ang bungtod nahimong bahin sa likod nga bungbong sa tapahan. Ang mga tapahan gitukod ginamit ang dili-sinapsapan nga mga bato nga gilumbay nga walay argamasa, ug ang mga kal-ang tali sa mga bato gibulitan ug yutang-kulonon apan may usa ka dakong bukas nga panghaw sa ibabaw. Human ikahan-ay sa sulod ang dinugmok nga anapog, ang init nga kalayo gikan sa mga kahoykahoy halingon diha sa dapog sa ilalom sa tapahan. Ang kusog nga buga sa hangin nga mosulod agi sa usa ka tunel sa ilalom sa tapahan magdala sa kalayo ngadto sa anapog, nga magpainit niini hangtod nga mahimo kining apog. Kini nga proseso sagad dangtag ubay-ubayng mga adlaw.—Tan-awa ang APOG.
Genesis 19:28. Dinhi niini ang itom nga mabagang aso sa usa ka tapahan gigamit sa paghubit sa talan-awon nga nakita ni Abraham sa dihang siya milantaw sa nagdilaab nga mga siyudad sa Sodoma ug Gomora ug sa tibuok Distrito ug miingon nga “mabagang aso ang nagautbo gikan sa yuta sama sa mabagang aso sa usa ka tapahan!”
Ang unang direktang paghisgot sa Bibliya sa usa ka tapahan makita saSa dihang ang mga Israelinhon nagtigom didto sa tiilan sa Bukid sa Sinai aron sa “pagsugat sa matuod nga Diyos,” ang kahibulongang talan-awon nga ilang nakita naglakip sa pag-aso sa tibuok Bukid sa Sinai, “tungod kay si Jehova nanaog man sa ibabaw niini sa kalayo; ug ang aso niini nagpadayon sa pag-utbo sama sa aso sa usa ka tapahan, ug ang tibuok bukid nauyog sa hilabihan.”—Ex 19:17, 18.
Gipalutaw sa hubad sa 2 Samuel 12:31 diha sa King James Version nga si David ‘nagpaagi sa Ammonhanong mga binihag diha sa pagbahanan ug tisa,’ apan ang diwa sa Hebreohanong teksto, tungod sa pagtul-id sa sayop nga letra, mopatim-aw nga siya ‘nagpatrabaho kanila sa pagpamuhat ug tisa.’—NW; AT; RS.