Laktaw ngadto sa video

Laktaw ngadto sa kaundan

Zoan

Zoan

Usa ka karaang siyudad sa Ehipto nga natukod pito ka tuig human sa Hebron, busa kini naglungtad na sa panahon nga si Abraham misulod sa Canaan (1943 W.K.P.). (Num 13:22; Gen 12:5; 13:18) Ang ngalan nga Zoan sa Bibliya maoy katumbas sa Ehiptohanong ngalan (dʽn·t) sa usa ka lungsod nga nahimutang sa amihanan-sidlakang bahin sa rehiyon sa Delta, mga 56 km (35 mi) sa HK sa Port Said. Mas nailhan kini sa Gregong ngalan nga Tanis (nga sa pagkakaron duol sa San el-Hagar), ug kini nahimutang sa sanga sa Nilo nga gitawag ug Tanitikong sanga.

Sa Salmo 78:​12, 43, ang “kapatagan sa Zoan” gigamit nga katumbas sa “yuta sa Ehipto” sa pag-asoy sa milagrosong mga buhat ni Jehova alang sa Israel nga misangpot sa Pagpanggula. Tungod niini ang pipila ka eskolar nagtuo nga ang pagpakigkita ni Moises kang Paraon nahitabo sa Zoan. Sa susama, gipaningkamotang ilangkit ang Zoan (Tanis) sa siyudad sa Rameses, ingon man sa siyudad sa Avaris, nga gihisgotan ni Manetho diha sa iyang asoy bahin sa giingong mga hari sa Hyksos. Busa, daghang modernong mga reperensiya ang nag-ingon nga ang ngalan nga Zoan giilisdan ug Avaris ilalom sa mga “Hyksos,” unya giilisdan ug Rameses ilalom sa dinastiya sa mga Rameses, ug sa kataposan gibalik sa Zoan (diha sa Gregong porma nga Tanis). Apan, mamatikdan nga ang Bibliya kanunayng naggamit sa ngalan nga Zoan una pa ang Pagpanggula (balik sa panahon ni Abraham), sa panahon sa Pagpanggula, ug hangtod gayod sa ikawalo, ikapito, ug ikaunom nga mga siglo W.K.P. (sa panahon sa mga manalagna nga si Isaias ug Ezequiel).

Kon ang Zoan mao ang dapit diin si Moises nakigsulti kang Paraon, kini tinong magpaila kon diin nagsugod ang ruta sa Pagpanggula. Bisan pa niana, daghang butang ang magpahimo niini nga kaduhaduhaan. Aron ang Zoan ikaingon nga mao kanang dapita, ang ekspresyon nga “kapatagan sa Zoan” angayng isipon, dili ingong usa ka katumbas lamang sa “yuta sa Ehipto,” kondili ingong mas espesipikong ekspresyon, nga nagpakita sa eksaktong lugar diin ang milagro nahitabo. Kining limitado nga diwa dili mohaom niini nga kaso, kay ang Napulo ka Hampak wala mahitabo sa usa lamang ka bahin sa Ehipto (sama sa usa ka bahin sa Delta) apan lukop sa tibuok nga nasod. Kini lagmit magpaluyo sa panglantaw nga ang “kapatagan sa Zoan” gigamit ingong usa lamang ka katumbas sa “yuta sa Ehipto.”

Ang modernong mga eskolar nga nagtinguhang pamatud-an ang Zoan (o, sumala sa ilang gisulayan paglangkit, ang Avaris o Rameses) ingong mao ang pinuy-anan ni Paraon sa panahon sa Pagpanggula wala usay makuhang pagpaluyo ug pag-uyon gikan sa Bibliya sa pipila ka bahin. Ang Bibliya nagpakita nga ang unang pagpakigkita ni Moises nahitabo sa tampi sa Suba sa Nilo. (Ex 7:​14, 15) Ang Zoan (Tanis) wala diha sa suba sa Nilo apan nahimutang kini sa tumoy sa usa sa karaang mga suba nga misanga gikan sa Nilo. Sa paningkamot nga pamatud-an nga ang siyudad sa Rameses mao ra usab ang nahimutangan sa Zoan, o Tanis, ilang nasayloan ang kamatuoran nga ang Zoan siyudad na sa panahon ni Abraham, samtang ang Raamses sa Bibliya (“Rameses,” NE) gisugdan pagtukod sa mga Israelinhon didto sa Ehipto mga 400 ka tuig sa ulahi (gawas kon ang gipasabot sa Bibliya nga “pagtukod” mao ang “pagpalig-on”).​—Ex 1:11.

Kini nga mga eskolar naghimo sa Zoan (Avaris-Rameses, sumala sa ilang pag-ila niini) nga mao ang kaulohan sa Ehipto sa panahon sa Pagpanggula, samtang ang Bibliya nagpaila sa Rameses ingong usa ka “dapit nga tipiganan” lamang. Ug, pinaagi sa pagtuo nga si Ramses II mao ang Paraon sa panahon sa Pagpanggula tungod sa iyang pangangkon nga siya mao ang nagtukod sa siyudad sa Rameses (o, nga mas tukma, sa usa ka dapit nga gitawag ug Per-Ramses), ilang gihiklin ang kamatuoran nga ang pagtukod sa Rameses sa Bibliya nagsugod 80 ka tuig o kapin pa una pa ang Pagpanggula (una pa matawo si Moises [Ex 1:11–​2:10]), samtang ang mga historyador nagpasidungog lamang kang Ramses II ug mga 66 ka tuig nga pagmando.​—Tan-awa ang RAAMSES, RAMESES.

Busa nagpabilin ang pangutana kon nganong ang “kapatagan sa Zoan” gigamit nga katumbas sa “yuta sa Ehipto” maylabot sa milagrosong mga buhat ni Jehova. Bisan tuod nga dili mahimong bug-os ibalewala nga kini tingali nalangkit sa palasyo ni Paraon, posible usab gayod nga tungod sa kadugayon na sa siyudad nga gihisgotan sa salmista ang Zoan ingong katumbas sa yuta sa Ehipto, sanglit kini lagmit maoy usa sa kinaunahang mga siyudad nga gitukod didto sa Ehipto. Kon tinuod kini, ang paggamit sa Zoan lagmit sama sa paggamit sa “Plymouth Rock” ingong naghawas sa unang pagkolonisar sa Tinipong Bansa. O mahimong tungod sa pagkaprominente ug lokasyon niini diha sa entrada sa Ehipto alang niadtong naggikan sa Palestina, tingali tungod kay kini mao ang unang dakong siyudad nga nakita sa banay ni Jacob sa dihang sila miadto sa Ehipto. (Itandi ang Isa 30:2-4; tan-awa ang HANES.) Kay kini nahimutang duol sa amihanang tumoy sa Ehipto, ang “kapatagan” niini mahimo ganing maglarawan sa tibuok Walog sa Nilo nga miabot sa H niini, hangtod sa habagatang utlanan sa Ehipto.

Walay duhaduha nga hinungdanon ang siyudad sa Zoan (Tanis), ilabina maylabot sa patigayon ug sa mga relihiyosong tinukod. Adunay ebidensiya nga daghang harianong balay didto sukad sa panahon sa unang “mga dinastiya” sa mga hari sa Ehipto. Usa ka dakong templo ang gitukod, nga may sukod nga mga 305 m (1,000 p) ang gitas-on. Si Paraon Ramses II nagpabarog ug usa ka dakong solido nga estatwa niya didto sa Tanis nga may sukod nga 28 m (92 p) ang gihabogon ug mitimbang ug kapin sa 800 metriko tonelada. Ang Asiryanhon nga si Haring Esar-hadon ug si Haring Ashurbanipal naghisgot sa Zoan (gitawag ug Saʼnu o Siʼnu diha sa mga inskripsiyon nga cuneiform) ingong usa ka harianong siyudad ilalom sa usa ka prinsipe. Sa ilang atubangan, ang manalagnang si Isaias, sa pagpahayag sa mensahe sa Diyos batok sa Ehipto, naghisgot sa “mga prinsipe sa Zoan” ug nagpakasama kanila uban niadtong sa Nop (Mempis), sa ingon nagpunting usab sa kahinungdanon sa Zoan maylabot sa politika. (Isa 19:​1, 11-13) Si Tirhaka, ang Etiopianhong magmamando sa Ehipto ug katalirongan ni Isaias, giingong naggamit sa Zoan (Tanis) ingong sentro sa pangagamhanan sa amihanang Ehipto.

Ang Asiryanhong pagsakop sa Ehipto pinaagi ni Esar-hadon ug Ashurbanipal nagpamatuod sa ‘kabuangan’ sa mga magtatambag gikan sa Zoan. (Isa 19:13) Unya, sa mga 591 W.K.P., ang manalagnang si Ezequiel nagpasidaan sa laing pagpanakop ni Haring Nabucodonosor sa Babilonya, nga ‘nagsugnib ug kalayo sa Zoan.’ (Eze 29:17; 30:​1, 10, 14) Apan, ang Zoan (Tanis) dayag nga nakabawi ug nagpadayon nga mao ang pangunang siyudad sa Delta sa Ehipto hangtod sa panahon ni Alejandrong Bantogan. Human niadto ang bag-ong siyudad sa Alejandria nag-agaw sa Zoan (Tanis) sa kahinungdanon niini sa komersiyo, ug kini nagpadayon sa pag-unlod.