Kapitulo Siyete

Upat ka Pulong nga Nag-usob sa Kalibotan

1. Unsa ka dako ang epekto sa upat ka pulong nga gisulat dugay na kanhi diha sa usa ka bungbong?

 UPAT ka yanong pulong nga nahisulat sa pinalitadahan nga bungbong. Bisan pa niana, kadtong upat ka pulong nakapalisang sa usa ka gamhanang magmamando nga halos natarantar siya. Kadto nagmantala sa pagkanaog sa trono sa duha ka hari, pagkamatay sa usa kanila, ug kataposan sa usa ka gamhanang nasod sa kalibotan. Kadtong mga pulonga misangpot sa kaulawan sa usa ka tinahod nga relihiyosong orden. Labing hinungdanon, kadto nagbayaw sa putling pagsimba kang Jehova ug naglig-on sa iyang pagkasoberano sa panahong ang kadaghanang tawo nagpakitag diyutayng pagtahod alang sa bisan hain niana. Aw, kadtong mga pulonga naghatag ganig katin-awan sa mga panghitabo sa kalibotan karong adlawa! Sa unsang paagi ang upat ka pulong makahimo nianang tanan? Atong tan-awon.

2. (a) Unsay nahitabo sa Babilonya sa pagkamatay ni Nabucodonosor? (b) Kinsang magmamandoa ang migahom sa maong panahon?

² Mga tagpulo ka katuigan ang milabay sukad sa mga hitabong gibatbat sa ika-4 nga kapitulo sa Daniel. Ang 43-ka-tuig nga paghari sa garbosong Haring Nabucodonosor sa Babilonya natapos duyog sa iyang pagkamatay sa 582 W.K.P. Ang sunodsunod nga mga kapuli naggikan sa iyang banay, apan ang sayong pagkamatay o malipotong pagpatay nagtapos sa sunodsunod nga pagmando. Sa kataposan, usa ka tawong ginganlag Nabonido nakaangkon sa trono pinaagi sa pag-alsa. Si Nabonido, nga anak sa hataas nga babayeng saserdote sa bulan-diyos nga si Sin, lagmit dili kadugo sa harianong banay sa Babilonya. Gisugyot sa pipila ka awtoridad nga iyang giminyoan ang usa ka anak babaye ni Nabucodonosor aron malegal ang iyang pagmando, naghimo sa ilang anak lalaki nga si Belsazar  nga iyang kaubang-hari, ug nagbilin kaniyang magdudumala sa Babilonya sulod sa tagdugayng mga yugto sa panahon. Nianang kahimtanga, si Belsazar maoy apong lalaki ni Nabucodonosor. Gikan sa mga kasinatian sa iyang apohang lalaki, nakakat-on ba siya nga si Jehova mao ang Supremong Diyos, nga makahimo sa pagpakaulaw kang bisan kinsang hari? Wala gayod!​—Daniel 4:37.

USA KA KOMBIRA NGA NAGUBOT

3. Unsang matanga ang kombira ni Belsazar?

³ Ang ika-5ng kapitulo sa Daniel gibuksan sa usa ka kombira. “Mahitungod kang Belsazar nga hari, siya naghimog usa ka dakong kombira alang sa usa ka libo niyang kadagkoan, ug atubangan niining usa ka libo siya miinom ug bino.” (Daniel 5:1) Sumala sa imong mahanduraw, nagkinahanglan gayod kadto ug dakong hawanan aron sa pagpalingkod nianang tanang tawo, uban sa segundaryong mga asawa ug mga puyopuyo sa hari. Usa ka eskolar mipahayag: “Ang mga kombira sa Babilonya engrande, bisan kon kadto sagad mosangpot sa pagkahubog. Ang bino, nga giangkat gikan sa laing nasod, ug ang tanang matang sa mga kaluhoan gibayang sa lamesa. Ang hawanan nangalimyon sa mga pahumot; ang mga mag-aawit ug mga manunugtog naglingaw sa mga bisitang nagkatapok.” Nga nagdumala diha sa dapit nga ang tanan nakakita kaniya, si Belsazar miinom sa iyang bino​—ug miinom, ug miinom.

4. (a) Nganong daw katingad-anan nga ang mga Babilonyanhon nagkombira sa gabii sa Oktubre 5/6, 539 W.K.P.? (b) Lagmit unsay nakahimo sa mga Babilonyanhon nga masaligon atubangan sa misulong nga kasundalohan?

⁴ Daw katingad-anan nga ang mga Babilonyanhon nagmasadyaon kaayo niadtong gabhiona​—Oktubre 5/6, 539 W.K.P. Ang ilang nasod dunay pakiggubat, ug dili maayo ang ilang kahimtang. Si Nabonido bag-o pang napildi diha sa mga kamot sa misulong nga mga puwersa sa Medo-Persia ug midangop sa Borsippa, sa habagatan-kasadpan sa Babilonya. Ug niadtong panahona ang kasundalohan ni Ciro nagkampo sa gawas gayod sa Babilonya. Bisan pa niadto, daw wala mabalaka si Belsazar ug iyang mga kadagkoan. Kon buot sabton, ang ilang siyudad mao  ang di-mapukang Babilonya! Ang labihan ka dagkong mga paril niini nagbantaaw sa lalom nga pangdepensang mga kanal nga gipunog tubig sa dakong Subang Eufrates samtang nag-agos kini latas sa siyudad. Walay kaaway ang nakabihag sa Babilonya pinaagig kalit nga pagsulong sulod sa kapin sa usa ka gatos ka tuig. Busa ngano mang mabalaka? Tingali si Belsazar nangatarongan nga ang kalangas sa ilang hudyaka magpadayag sa ilang pagkamasaligon ngadto sa mga kaaway nga didto sa gawas ug makapaluya kanila.

5, 6. Unsay gibuhat ni Belsazar sa dihang nahubog sa bino, ug nganong kadto dakong insulto kang Jehova?

⁵ Sa taudtaod, ang hingaping pag-inom miepekto kang Belsazar. Sumala sa giingon sa Proverbio 20:​1, “ang bino maoy usa ka tigtamay.” Sa maong kaso, ang bino miagak gayod sa hari sa pagbuhat sa labing daotan nga matang sa binuang. Iyang gimando nga ang sagradong mga sudlanang gikan sa templo ni Jehova ipadala sa kombira. Kadtong mga sudlanana, nga gidala ingong mga inagaw panahon sa pagpukan ni Nabucodonosor sa Jerusalem, angayng gamiton lamang sa putling pagsimba. Bisan ang Hudiyong mga saserdote nga awtorisado sa paggamit kanila diha sa templo sa Jerusalem sa nangaging kapanahonan gipasidan-an sa paghupot kanilang mahinlo.​—Daniel 5:​2; itandi ang Isaias 52:11.

⁶ Ugaling lang, diha sa hunahuna ni Belsazar ang mas lampingasang buhat. “Ang hari ug iyang mga kadagkoan, ang iyang mga puyopuyo ug ang iyang segundaryong mga asawa . . . miinom ug bino, ug ilang gidayeg ang mga diyos nga bulawan ug plata, tumbaga, puthaw, kahoy ug bato.” (Daniel 5:​3, 4) Busa gituyo ni Belsazar ang pagbayaw sa iyang bakak nga mga diyos nga labaw kang Jehova! Kining tinamdana morag naandan taliwala sa mga Babilonyanhon. Sila nagtamay sa ilang Hudiyong mga binihag, nga nagbugalbugal sa ilang pagsimba ug wala maghatag sa paglaom nga mapasig-uli ngadto sa ilang minahal nga yutang-natawhan. (Salmo 137:​1-3; Isaias 14:​16, 17) Tingali mibati kadtong hubog nang hari nga ang pagpakaulaw sa maong mga binihag ug pag-insulto sa ilang Diyos makapahingangha sa iyang mga babaye ug opisyales, nga maghatag  kaniya sa dagway sa pagkakusganon. a Apan kon si Belsazar tinuod nga mibatig kalipay tungod sa gahom, kadto wala magdugay.

ANG SINULAT SA KAMOT DIHA SA BUNGBONG

7, 8. Sa unsang paagi ang kombira ni Belsazar nabalda, ug unsay epekto niadto diha sa hari?

⁷ “Nianang gutloa,” matod sa dinasig nga asoy, “ang mga tudlo sa kamot sa usa ka tawo mitungha ug sa atubangan sa tangkawan misulat diha sa palitada sa bungbong sa palasyo sa hari, ug nakita sa hari ang likod sa kamot nga nagsulat.” (Daniel 5:5) Pagkakatingalahang talan-awon! Usa ka kamot mitungha nga ambot diin gikan, nga naglutaw sa hangin duol sa nahayagan-pag-ayong bahin sa bungbong. Tiaw na ang kahilom nga mihugpa sa pundok samtang ang mga bisita nanglingi sa pagtutok niana nga nagnganga. Ang kamot misugod pagsulat ug usa ka sekretong mensahe diha sa palitada sa bungbong. b Mahulgaon kaayo ug dili gayod hikalimtan kadtong katingalahang hitabo nga hangtod karong adlawa ang katawhan nagagamit sa mga pulong nga “ang sinulat sa kamot diha sa bungbong” aron pagpasabot sa usa ka pasidaan sa haduol nga kalaglagan.

⁸ Unsa ba ang epekto diha sa maong garbosong hari nga misulay pagbayaw sa iyang kaugalingon ug sa iyang mga diyos nga labaw kang Jehova? “Niadtong panahona, kon mahitungod sa hari, ang iyang panagway nalain, ug ang iyang mga hunahuna nakapalisang kaniya, ug ang mga lutahan sa iyang balat-ang nanglugak ug ang iyang mga tuhod nagpingkiay.” (Daniel 5:6) Si Belsazar nagtinguha nga tan-awong halangdon ug harianon atubangan sa iyang mga ginsakpan. Sa kapulihay, siya maoy buhing larawan sa tumang kalisang​—ang iyang nawong nangluspad, ang iyang mga bat-ang naluya, ang tibuok niyang kalawasan nangurog nga ang iyang mga tuhod kusog kaayong  nagpingkiay. Sa pagkatinuod, natuman gayod ang mga pulong ni David nga gipunting kang Jehova diha sa awit: “Ang imong mga mata batok sa mga mapahitas-on, aron sila imong ipaubos.”​—2 Samuel 22:​1, 28; itandi ang Proverbio 18:12.

9. (a) Nganong ang kalisang ni Belsazar dili sama sa diyosnong kahadlok? (b) Unsa ang tanyag sa hari ngadto sa mga tawong maalamon sa Babilonya?

⁹ Pagamatikdan nga ang kahadlok ni Belsazar dili sama sa diyosnong kahadlok, nga maoy dakong pagtahod kang Jehova, nga maoy sinugdanan sa bug-os nga kaalam. (Proverbio 9:10) Dili, kadto mangil-ad nga kalisang, ug kadto wala magpatungha sa bisan unsang sama sa kaalam diha sa nangurog nga hari. c Inay mangaliyupo sa kapasayloan sa Diyos nga bag-o pa niyang giinsulto, siya kusog nga nagtawag sa “mga maglalamat, sa mga Caldeanhon ug sa mga astrologo.” Siya mipahayag gani: “Bisan kinsa nga makabasa niini nga sinulat ug makapakita kanako sa hubad niini, siya pagabestihan sa purpura, uban sa kulentas nga bulawan diha sa iyang liog, ug ingong ikatulo sa gingharian siya magmando.” (Daniel 5:7) Ang ikatulong magmamando sa gingharian gamhanan gayod, nga hilabwan lamang sa duha ka nagamandong mga hari, si Nabonido ug Belsazar mismo. Kanang dapita sagad itagana alang sa kamagulangang anak lalaki ni Belsazar. Ang hari matinguhaon kaayo nga ipatin-aw kadtong milagrosong mensahe!

10. Milampos ba ang mga tawong maalamon sa ilang paningkamot nga mahubad ang sinulat sa kamot diha sa bungbong?

¹⁰ Ang mga tawong maalamon naglumbay sa pagsulod sa dakong tigomanan. Walay kanihit kanila, kay ang Babilonya maoy siyudad nga punog bakak nga relihiyon ug adunay daghang templo. Tinong daghan ang mga tawong nangangkon nga makabasa ug mga tilimad-on ug makabadbad sa sekretong sinulat. Kadtong mga tawong maalamon tinong nalipay sa kahigayonang diha sa ilang atubangan. Diha na ang kahigayonan  nila nga ang ilang kalaki ipasundayag atubangan sa daghang tumatan-aw, makaangkon sa pag-uyon sa hari, ug mahidangat sa usa ka katungdanang dakog gahom. Apan pagkadako nilang pakyas! “Sila walay katakos sa pagbasa sa sinulat o pagpadayag sa hubad ngadto sa hari.” d​—Daniel 5:8.

11. Nganong ang mga tawong maalamon sa Babilonya wala makabasa sa sinulat?

¹¹ Kon kaha ang mga tawong maalamon sa Babilonya nakadiskobreng ang sinulat​—ang mga letra mismo​—dili matukib maoy dili tino. Kon tinuod man, kadtong mga tawhanang way-konsensiya mahimong nagpatuyang sa pagmugnag bisan unsang bakak nga hubad, tingali usang nag-ulog-ulog sa hari. Ang laing posibilidad mao nga mahimong mabasa ang mga letra. Sanglit ang mga pinulongang sama sa Aramaiko ug Hebreohanon gisulat nga walay bokales, hinunoa, ang matag pulong mahimong dunay daghang posibleng mga kahulogan. Kon mao man, ang mga tawong maalamon lagmit wala makahukom kon haing mga pulonga ang gipasabot. Bisan pag sila makahimo unta niana, sa gihapon dili sila makasabot sa kahulogan sa mga pulong aron hubaron kana. Sa bisan unsang paagi, usa ka butang ang segurado: Pakyas ang mga tawong maalamon sa Babilonya​—sa kaalaotan nila!

12. Unsay gipamatud-an sa kapakyasan sa mga tawong maalamon?

¹² Sa maong paagi ang mga tawong maalamon nayagyag ingong mga palsipikado, ang tinahod nilang relihiyosong orden maoy mini. Makapahigawad gayod sila! Sa dihang nakita ni Belsazar nga kawang ang iyang pagsalig sa maong mga relihiyonista, misamot ang iyang kahadlok, mas nangluspad ang iyang pamanit, ug bisan ang iyang mga kadagkoan “nangalibog.” e​—Daniel 5:9.

 USA KA TAWO NGA MAY HAIT NGA PANABOT GIPATAWAG

13. (a) Nganong ang rayna misugyot nga ipatawag si Daniel? (b) Unsa ang matang sa pagkinabuhi ni Daniel?

¹³ Niadtong lisod nga gutlo, ang rayna mismo​—lagmit inahang rayna​—misulod sa hawanan sa kombira. Nakabati siya sa kagubot sa kombira, ug siya may nailhan nga makahubad sa sinulat sa kamot diha sa bungbong. Mga tagpulo ka katuigang miagi ang iyang amahan, si Nabucodonosor, nagtudlo kang Daniel ingong pangulo sa tanan niyang tawong maalamon. Ang rayna nahinumdom nga siya tawo sa “talagsaong espiritu ug kahibalo ug hait nga panabot.” Sanglit daw wala makaila si Belsazar kang Daniel, lagmit nga ang manalagna nawad-an sa iyang hataas nga katungdanan sa kagamhanan sa pagkamatay ni Nabucodonosor. Apan ang pagkailado dili bililhon kang Daniel. Lagmit siya nag-edad nag 90 niadtong panahona, nga matinumanon gihapong nag-alagad kang Jehova. Bisan pa sa mga 80 ka tuig nga pagkabinihag sa Babilonya, siya nailhan pa sa iyang Hebreohanong ngalan. Bisan ang rayna nagtawag kaniyang Daniel, nga wala mogamit sa Babilonyanhong ngalan nga gihatag kaniya sa nangagi. Sa pagkatinuod, siya miawhag sa hari: “Ipatawag si Daniel, aron iyang ikapadayag ang mismong hubad.”​—Daniel 1:7; 5:10-12.

14. Unsa ang lisod nga kahimtang ni Daniel sa pagkakita sa sinulat sa kamot diha sa bungbong?

¹⁴ Si Daniel gipatawag ug miatubang kang Belsazar. Salingawa ang pagpangayog pabor gikan sa maong Hudiyo, kansang Diyos bag-o pang giinsulto sa hari. Bisan pa, si Belsazar misulay pag-ulog-ulog kang Daniel, nga mitanyag kaniya sa samang ganti​—ikatulong dapit sa gingharian—kon siya makabasa ug makasaysay sa misteryosong mga pulong. (Daniel 5:13-16) Giyahat ni Daniel ang iyang mga mata ngadto sa sinulat sa kamot diha sa bungbong, ug tungod sa balaang espiritu siya nakasabot sa kahulogan niana. Kadto usa ka mensahe sa kalaglagan gikan ni Jehova nga Diyos! Unsaon kaha pagpahayag ni Daniel ang usa ka mapintasong paghukom sa maong mapagarbohong hari sa iyang nawong mismo​—ug kana atubangan sa iyang mga asawa ug mga kadagkoan? Hunahunaa ang lisod nga kahimtang ni Daniel! Nahaylo ba siya sa maulog-ulogong mga pulong sa hari  ug sa iyang tanyag nga bahandi ug pagkailado? Pagaanon ba sa manalagna ang hukom ni Jehova?

15, 16. Unsang bililhong pagtulon-an gikan sa kasaysayan ang wala hikat-oni ni Belsazar, ug unsa ka sagad ang susamang kapakyasan karong adlawa?

¹⁵ Si Daniel mipahayag nga maisogon, nga nag-ingon: “Pasagdi ang imong mga gasa sa imong kaugalingon lamang, ug ang imong mga regalo imong ihatag sa uban. Bisan pa niana, basahon ko ang sinulat alang sa hari, ug ang hubad ipadayag ko kaniya.” (Daniel 5:17) Dayon, giila ni Daniel ang pagkadako ni Nabucodonosor, usa ka haring gamhanan kaayo nga siya nakaarang pagpatay, paghapak, pagbayaw, o pagpaubos kang bisan kinsang gusto niya. Bisan pa niana, gipahinumdom ni Daniel kang Belsazar nga si Jehova, “ang Labing Hataas nga Diyos,” maoy naghimo kang Nabucodonosor nga bantogan. Si Jehova mao ang nagpaubos nianang gamhanang hari sa dihang siya nahimong mapahitas-on. Oo, si Nabucodonosor napugos sa pag-ila nga “ang Labing Hataas nga Diyos maoy Magmamando sa gingharian sa mga tawo, ug ang usa nga kinsa buot niya, iyang ipahimutang ibabaw niana.”​—Daniel 5:​18-21.

¹⁶ “Nahibaloan kining tanan” ni Belsazar. Bisan pa niana, napakyas siya sa pagkakat-on gikan sa kasaysayan. Ngani, gilabwan pa niya ang sala ni Nabucodonosor nga daotang garbo ug gihimo ang usa ka buhat nga laktod nga pagbugalbugal kang Jehova. Gipadayag ni Daniel ang sala sa hari. Dugang pa, atubangan niadtong paganong pundok, maisogon niyang gisultihan si Belsazar nga ang bakak nga mga diyos “dili makakita o makadungog o makahibalo.” Ang maisogong manalagna midugang nga sukwahi nianang mga diyos nga way-pulos, si Jehova mao ang Diyos “nga kang kansang kamot anaa ang imong gininhawa.” Hangtod karong adlawa, ang katawhan nagahimog mga diyos gikan sa way-kinabuhing mga butang, nga nagaidolo sa kuwarta, karera, kadungganan, bisan kalingawan. Apan walay mausa niining mga butanga ang makahatag ug kinabuhi. Si Jehova lamang mao ang usa nga nautangan natong tanan sa atong kinabuhi, nga kaniya nagdepende kita sa matag gininhawa nga atong ginahanggab.​—Daniel 5:​22, 23; Buhat 17:​24, 25.

 USA KA TIGMO NASULBAD!

17, 18. Unsa ang upat ka pulong nga gisulat sa bungbong, ug unsa ang ilang literal nga kahulogan?

¹⁷ Ang tigulang nga manalagna niadtong higayona nagbuhat kon unsay wala mabuhat sa tanang tawong maalamon sa Babilonya. Iyang gibasa ug gihubad ang sinulat sa kamot diha sa bungbong. Ang mga pulong mao: “ME’NE, ME’NE, TE’KEL ug PAR’SIN.” (Daniel 5:​24, 25) Unsay ipasabot niana?

¹⁸ Sa literal, ang mga pulong nagpasabot “usa ka mina, usa ka mina, usa ka siklo, ug katungang mga siklo.” Ang matag pulong maoy usa ka sukod sa gibug-aton sa kuwarta, nga gitala sumala sa nagkagamayng bili. Pagkamakalilibog! Bisan pag ang mga tawong maalamon sa Babilonya makaila sa mga letra, sa gihapon dili katingalahang sila dili makahubad niana.

19. Unsa ang hubad sa pulong “ME’NE”?

¹⁹ Ubos sa impluwensiya sa balaang espiritu sa Diyos, si Daniel misaysay: “Kini mao ang hubad sa pulong: ME’NE, ang Diyos nag-ihap sa mga adlaw sa imong gingharian ug nagtapos niana.” (Daniel 5:26) Ang mga konsonante sa unang pulong naghimong posible sa pulong “mina” ug usab sa usa ka dagway sa Aramaikong pulong alang sa “inihap,” o “numerado,” depende sa bokales nga isuplay sa magbabasa. Si Daniel nahibalo nga ang pagkabihag sa mga Hudiyo hapit nang matapos. Sa gitagnang gidugayon nga 70 ka tuig niini, ang 68 ka tuig milabay na. (Jeremias 29:10) Ang Dakong Tig-oras, si Jehova, nag-ihap na sa mga adlaw sa pagmando sa Babilonya ingong gahom sa kalibotan, ug ang kataposan mas duol kay sa gihunahuna ni bisan kinsang didto sa kombira ni Belsazar. Ngani, ang panahon natapos na​—dili lang alang kang Belsazar kondili alang usab sa iyang amahan, si Nabonido. Kana tingali ang hinungdang ang pulong “ME’NE” gisulat nga kaduha​—aron ipahibalo ang kataposan sa maong duha ka paghari.

20. Unsa ang katin-awan sa pulong “TE’KEL,” ug sa unsang paagi kadto gipadapat kang Belsazar?

²⁰ Ang “TE’KEL,” sa laing bahin, gisulat kas-a lang ug sa pormang singular. Kini mahimong nagpasabot nga kadto pangunang gitumong kang Belsazar. Ug kana nahiangay, kay siya  sa personal nagpakitag hilabihang kawalay-tahod kang Jehova. Ang pulong mismo nagkahulogang “siklo,” apan ang mga konsonante nagpaposible usab sa pulong “gitimbang.” Busa, si Daniel miingon kang Belsazar: “TE’KEL, ikaw gitimbang sa timbangan ug nakaplagang kulang.” (Daniel 5:27) Alang kang Jehova, ang tibuok nga mga nasod sama ra ka way-bili sa diyutayng abog diha sa timbangan. (Isaias 40:15) Sila walay gahom aron pakyason ang iyang mga katuyoan. Nan, unsay bili sa usa ka hambogirong hari? Si Belsazar misulay sa pagbayaw sa iyang kaugalingon nga labaw sa Soberano sa uniberso. Kining yanong tawo nangahas sa pag-insulto kang Jehova ug nagtamay sa putling pagsimba apan “nakaplagang kulang.” Oo, si Belsazar sa bug-os takos sa paghukom nga madaling nagsingabot!

21. Sa unsang paagi ang “PAR’SIN” usa ka tulog-pilo nga pagmaniobra sa mga pulong, ug unsay gipasabot niining pulonga alang sa kaugmaon sa Babilonya ingong gahom sa kalibotan?

²¹ Ang kataposang pulong diha sa bungbong maoy “PAR’SIN.” Gibasa kana ni Daniel sa pormang singular, “PE’RES,” lagmit tungod kay siya nakigsulti man sa usa ka hari samtang ang lain pang hari wala diha. Kining pulonga maoy tayuktok sa dakong tigmo ni Jehova pinaagi sa tulog-pilo nga pagmaniobra sa mga pulong. Sa literal, ang “par’sin” nagkahulogang “katungang mga siklo.” Apan ang mga letra nagpaposible usab sa duha pa ka kahulogan​—“mga dibisyon” ug “mga Persianhon.” Sa ingon si Daniel mitagna: “PE’RES, ang imong gingharian gibahin na ug gihatag ngadto sa mga Medianhon ug sa mga Persianhon.”​—Daniel 5:28.

22. Unsay reaksiyon ni Belsazar sa kasulbaran sa tigmo, ug unsa tingali ang iyang gilaoman?

²² Sa ingon nasulbad ang tigmo. Ang gamhanang Babilonya hapit nang mapukan ngadto sa Medo-Persianhong mga puwersa. Bisan pag minghoy ang nawong tungod sa maong pahayag sa kalaglagan, gituman ni Belsazar ang iyang pulong. Iyang gipabestihan sa iyang mga sulugoon si Daniel sa purpura, giadornohan siya ug bulawang kulentas, ug gimantala siya ingong ikatulong magmamando sa gingharian. (Daniel 5:29) Wala balibari ni Daniel ang maong mga pasidungog, kay nag-ila  nga kana nagpabanaag sa dungog nga angay kang Jehova. Siyempre, si Belsazar tingali naglaom nga mogaan ang hukom ni Jehova pinaagi sa pagpasidungog sa Iyang manalagna. Kon mao man, kadto maoy ulahi na gayod kaayo.

ANG PAGKAPUKAN SA BABILONYA

23. Unsang karaang tagna ang nagkatuman bisan samtang nagpadayon ang kombira ni Belsazar?

²³ Bisan samtang si Belsazar ug iyang mga opisyales sa palasyo nag-inom alang sa ilang mga diyos ug nagtamay kang Jehova, ang usa ka makaiikag nga kahimtang nahitabo sa kangitngitan sa gawas sa palasyo. Ang tagna nga gipahayag pinaagi ni Isaias duolag duha ka siglo nga miagi nagkatuman. Mahitungod sa Babilonya, si Jehova mitagna: “Ang tanang panghayhay nga anaa kaniya akong gipahunong.” Oo, ang tanang pagdaogdaog nianang daotang siyudad sa piniling katawhan sa Diyos matapos na gayod. Pinaagi sa unsa? Ang samang tagna nag-ingon: “Tungas, Oh Elam! Sulong, Oh Media!” Ang Elam nahimong bahin sa Persia human sa adlaw ni manalagnang Isaias. Panahon sa kombira ni Belsazar, nga gitagna usab diha sa samang tagna ni Isaias, ang Persia ug Media nag-anib aron ‘motungas’ ug ‘mosulong’ batok sa Babilonya.​—Isaias 21:​1, 2, 5, 6.

24. Unsang mga detalye mahitungod sa pagkapukan sa Babilonya ang giingon sa tagna ni Isaias?

²⁴ Sa pagkamatuod, ang ngalan mismo sa pangulo sa maong mga puwersa gitagna na, ingon man ang dagkong mga punto sa iyang estratehiya sa pakigbugno. Mga 200 ka tuig nga abante, si Isaias nagtagna nga si Jehova magdihog sa usa nga ginganlag Ciro aron mobatok sa Babilonya. Sa lakat sa iyang pag-atake, ang tanang babag mahapsay sa iyang atubangan. Ang katubigan sa Babilonya “mamala,” ug ang iyang dagkong mga pultahan mapasagdang nabuksan. (Isaias 44:​27–​45:3) Ug kanay nahitabo. Gipasimang sa kasundalohan ni Ciro ang Subang Eufrates, nga nahubashubas ang tubig mao nga sila nakaagi sa suba. Ang mga pultahan sa paril sa Babilonya napasagdang bukas sa mga guwardiyang danghag. Sumala sa giuyonan sa sekular nga mga historyano, ang siyudad gisulong samtang ang  mga molupyo niini naghudyaka. Ang Babilonya nabihag nga walay bugnoay. (Jeremias 51:30) Hinuon, dihay labing menos usa ka iladong pagkamatay. Si Daniel mitaho: “Niadtong gabhiona mismo si Belsazar nga haring Caldeanhon gipatay ug si Dario nga Medianhon nakadawat sa gingharian, nga mga kan-umag-duha ka tuig ang pangedaron.”​—Daniel 5:30, 31.

PAGKAKAT-ON GIKAN SA SINULAT SA KAMOT DIHA SA BUNGBONG

25. (a) Nganong ang karaang Babilonya haom nga simbolo sa tibuok-kalibotang sistema sa bakak nga relihiyon karong adlawa? (b) Sa unsang diwa ang modernong-adlawng mga alagad sa Diyos gibihag sa Babilonya?

²⁵ Ang dinasig nga asoy sa Daniel kapitulo 5 tugob sa kahulogan alang kanato. Ingong sentro sa mga tulumanon sa bakak  nga relihiyon, ang karaang Babilonya maoy haom nga simbolo sa tibuok-kalibotang empiryo sa bakak nga relihiyon. Gihulagway diha sa Pinadayag ingong uhaw-sa-dugong bigaon, kining tibuok-kalibotang pundok nga limbongan gitawag ug “Dakong Babilonya.” (Pinadayag 17:5) Kay wala magpatalinghog sa tanang pasidaan bahin sa iyang bakak nga mga doktrina ug mga tulumanong nagpakaulaw sa Diyos, siya naglutos niadtong nagsangyaw sa kamatuoran sa Pulong sa Diyos. Sama sa mga molupyo sa karaang Jerusalem ug Juda, ang matinumanong nahibilin sa dinihogang mga Kristohanon tinuod nga nabihag sa “Dakong Babilonya” sa dihang ang dinasig-klero nga paglutos halos nagpahunong sa buluhatong pagsangyaw sa Gingharian niadtong 1918.

26. (a) Sa unsang paagi ang “Dakong Babilonya” napukan sa 1919? (b) Unsang pasidaan ang angay natong patalinghogan ug ipaambit sa uban?

²⁶ Hinunoa, sa kalit ang “Dakong Babilonya” napukan! Aw, kadto maoy way-langas nga pagkapukan​—ingon nga ang karaang Babilonya napukan nga halos walay kalangas, sa 539 W.K.P. Apan ang maong masambingayong pagkapukan malaglagon gihapon. Nahitabo kana sa 1919 K.P. sa dihang ang katawhan ni Jehova gipagawas gikan sa pagkabihag sa Babilonya ug gipanalanginan sa balaang pag-uyon. Kadto nagtapos sa gahom sa “Dakong Babilonya” ibabaw sa katawhan sa Diyos ug nagtimaan sa sinugdanan sa publikong pagyagyag kaniya ingong mini nga dili kasaligan. Ang maong pagkapukan dili mabalit-ad, ug ang iyang kataposang kalaglagan haduol na. Sa ingon ang mga alagad ni Jehova nagpalanog sa pasidaan: “Gumula kamo kaniya, katawhan ko, kon dili kamo buot makaambit sa iyang mga sala.” (Pinadayag 18:4) Nagpatalinghog ka ba nianang pasidaana? Imo ba kanang gipaambit sa uban? f

27, 28. (a) Si Daniel wala gayod makalimot sa unsang bililhong kamatuoran? (b) Unsang ebidensiya ang anaa nato nga si Jehova hapit nang molihok batok sa daotang kalibotan karong adlawa?

²⁷ Busa ang sinulat sa kamot anaa sa bungbong karong  adlawa—apan dili lamang alang sa “Dakong Babilonya.” Hinumdomi ang usa ka bililhong kamatuoran nga maoy panguna sa basahon ni Daniel: Si Jehova mao ang Unibersohanong Soberano. Siya, ug siya lamang, ang may katungod sa pagpatindog sa usa ka magmamando ibabaw sa katawhan. (Daniel 4:​17, 25; 5:21) Bisan unsa nga makababag sa mga katuyoan ni Jehova pagawagtangon. Panahon lamay agdon una pa molihok si Jehova. (Habacuc 2:3) Alang kang Daniel, ang maong panahon sa kataposan miabot sa ikanapulong dekada sa iyang kinabuhi. Iyang nakita niadto nga gipapahawa ni Jehova ang usa ka gahom sa kalibotan​—usa nga nagdaogdaog sa katawhan sa Diyos sukad sa pagkabata ni Daniel.

²⁸ Adunay di-ikalimod nga pamatuod nga gipahimutang ni Jehova nga Diyos diha sa usa ka langitnong trono ang usa ka Magmamando sa katawhan. Nga ang kalibotan wala magpakabana sa maong Hari ug nagsupak sa iyang pagmando maoy tinong ebidensiya nga hapit nang laglagon ni Jehova ang tanang magsusupak sa pagmando sa Gingharian. (Salmo 2:​1-11; 2 Pedro 3:​3-7) Ikaw ba naglihok pinasukad sa pagkadinalian sa atong kapanahonan ug nagbutang sa imong pagsalig diha sa Gingharian sa Diyos? Kon mao, ikaw tinuod nga nakakat-on gikan sa sinulat sa kamot diha sa bungbong!

[Mga footnote]

UNSAY IMONG NASABTAN?

• Sa unsang paagi ang kombira ni Belsazar nabalda sa gabii sa Oktubre 5/6, 539 W.K.P.?

• Unsa ang hubad sa sinulat sa kamot diha sa bungbong?

• Unsang tagna bahin sa pagkapukan sa Babilonya ang nagkatuman samtang ang kombira ni Belsazar nagpadayon?

• Unsang kahulogan ang anaa sa asoy sa sinulat sa kamot diha sa bungbong alang sa atong adlaw?

[Mga Pangutana sa Tun-anan]

 [Tibuok-panid nga hulagway sa panid 98]

 [Tibuok-panid nga hulagway sa panid 103]