Kapitulo 37

Pagbangotan ug Pagsadya Tungod sa Kalaglagan sa Babilonya

1. Unsa unyay reaksiyon sa “mga hari sa yuta” sa kalit nga kalaglagan sa Dakong Babilonya?

 ANG kalaglagan sa Babilonya maayong balita alang sa katawhan ni Jehova, apan unsay hunahuna sa mga nasod bahin niini? Si Juan nagtug-an kanato: “Ug ang mga hari sa yuta nga nakighilawas kaniya ug nagkinabuhi diha sa makauulawng kaluho manghilak ug magpamukpok sa ilang kaugalingon sa kasubo tungod kaniya, sa dihang sila motan-aw sa aso sa iyang pagkasunog, samtang magtindog sila sa halayo tungod sa ilang kahadlok sa iyang kasakit ug moingon, ‘Pagkaalaot, pagkaalaot, ikaw nga dakong siyudad, ikaw nga malig-ong siyudad nga Babilonya, tungod kay sa usa lamang ka takna nahiabot ang paghukom batok kanimo!’”—Pinadayag 18:9, 10.

2. (a) Sanglit ang simbolikong napulo ka sungay sa sanag-pulang bulok nga mapintas nga mananap maoy maglaglag sa Dakong Babilonya, nganong masubo man “ang mga hari sa yuta” sa iyang kalaglagan? (b) Nganong ang masulub-ong mga hari nagtindog nga halayo sa hinukmang siyudad?

² Ang reaksiyon sa mga nasod daw katingad-an tungod kay ang Babilonya gilaglag man sa simbolikong napulo ka sungay sa sanag-pulang bulok nga mapintas nga mananap. (Pinadayag 17:16) Apan sa dihang mawala na ang Babilonya, “ang mga hari sa yuta” lagmit makaamgo kon unsa siya kamapuslanon alang kanila sa pagpatunhay sa pagkamalinawon ug pagkamapinasakopon sa katawhan. Ang klero nagpahayag sa mga gubat ingong sagrado, nagsilbing mga tigrekluta, ug nagwali diha sa pulpito aron dasigon ang kabatan-onan sa pagpakiggubat. Ang relihiyon naghatag ug balaang salipod nga luyo niini ang hiwing mga magmamando nagdumala sa malupigong paagi sa ordinaryong katawhan. (Itandi ang Jeremias 5:30, 31; Mateo 23:27, 28.) Apan, matikdi nga kining masulub-ong mga hari nagtindog karon nga halayo sa hinukmang siyudad. Wala sila magpaduol sa pagtabang kaniya. Sila nasubong nagtan-aw sa iyang pagkalaglag apan dili kaayo masulub-on aron ipameligro ang ilang kaugalingon alang sa iyang kaayohan.

Mga Magpapatigayon Manghilak ug Magbangotan

3. Kinsa pay masubo sa pagkawagtang sa Dakong Babilonya, ug unsang mga hinungdan ang gihatag ni Juan?

³ Dili lamang mga hari sa yuta ang masubo tungod sa pagkawagtang sa Dakong Babilonya. “Dugang pa, ang nagapanawng mga magpapatigayon sa yuta nanghilak ug nagbangotan tungod kaniya, kay wala nay mopalit sa ilang daghan nga baligya, sa daghang baligya nga bulawan ug plata ug bililhong bato ug mga perlas ug pinong lino ug purpura ug seda ug sanag-pula nga panapton; ug tanang butang nga hinimo sa mahumot nga kahoy ug tanang matang sa butang nga hinimo sa garing ug tanang matang sa butang nga hinimo sa kahoy nga bililhon kaayo ug sa tumbaga ug sa puthaw ug sa marmol; maingon man usab sa kaningag ug lamas Indiyano ug insenso ug pinahumotan nga lana ug kamangyan ug bino ug lana sa olibo ug pino nga harina ug trigo ug mga baka ug mga karnero, ug mga kabayo ug mga karwahe ug mga ulipon ug tawhanong mga kalag. Oo, ang maayong bunga nga gitinguha sa imong kalag mibiya na kanimo [Dakong Babilonya], ug ang tanang maanindot nga mga butang ug ang maluhong mga butang nangahanaw na kanimo, ug dili na gayod kini makaplagan pa sa mga tawo.”—Pinadayag 18:11-14.

4. Nganong ang “nagapanawng mga magpapatigayon” manghilak ug magbangotan sa pagkalaglag sa Dakong Babilonya?

⁴ Oo, ang Dakong Babilonya usa ka suod nga higala ug suki sa bahandianong mga magpapatigayon. Pananglitan, ang mga monasteryo, mga kombento sa mga mongha, ug mga simbahan sa Kakristiyanohan latas sa kasiglohan nakatigom ug daghan kaayong bulawan, plata, bililhong mga bato, bililhong mga kahoy, ug ubang mga matang sa materyal nga bahandi. Dugang pa, ang relihiyon  nagbendisyon sa mapatuyangong mga pagpamalit ug paghuboghubog nga mag-uban sa pagsaulog sa nagpasipala-kang-Kristo nga Pasko ug sa uban nga giingong balaang mga adlaw. Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan nakasulod sa lagyong kayutaan, nga naghatag ug kahigayonan sa “nagapanawng mga magpapatigayon” niining kalibotana nga makabukas ug bag-ong mga negosyo. Sa ika-17ng siglo didto sa Hapon, ang Katolisismo, nga miabot kauban sa mga negosyante, nalangkit pa gani sa panaggubatay sa hamiling mga banay. Sa pagtaho bahin sa usa ka grabeng bugnoay luyo sa mga paril sa kastilyo sa Osaka, ang The Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Ang mga tropa ni Tokugawa nakig-away batok sa kaaway kansang mga bandera giadornohan ug krus ug mga imahen sa Manluluwas ug ni San Santiago, ang patron nga santos sa Espanya.” Ang midaog nga pundok naglutos ug halos nagpapas sa Katolisismo nianang nasora. Ang pagpakiglangkit sa simbahan sa kalibotanong mga kalihokan karon susamang dili maghatag ug panalangin kaniya.

5. (a) Sa unsang paagi ang tingog gikan sa langit dugang naghubit sa pagbangotan sa “nagapanawng mga magpapatigayon”? (b) Nganong ang mga magpapatigayon ‘nagtindog usab sa halayo’?

⁵ Ang tingog gikan sa langit dugang nag-ingon: “Ang nagapanawng mga magpapatigayon niining mga butanga, nga nangadato gumikan kaniya, managtindog sa halayo tungod sa ilang kahadlok sa iyang kasakit ug manghilak ug magbangotan, nga mag-ingon, ‘Pagkaalaot, pagkaalaot—sa dakong siyudad, nga nagsul-ob ug pinong lino ug purpura ug sanag-pula, ug dagaya nga gidayandayanan sa bulawan ug bililhong bato ug perlas, tungod kay sulod lamang sa usa ka takna ang ingon kadakong bahandi nalaglag!’” (Pinadayag 18:15-17a) Tungod sa pagkalaglag sa Dakong Babilonya, ang “mga magpapatigayon” magbangotan sa pagkawala sa maong kasosyo sa negosyo. Sa pagkamatuod, “pagkaalaot, pagkaalaot” gayod nila. Apan, matikding ang mga hinungdan sa ilang pagbangotan maoy bug-os nga mahakogon ug nga sila—sama sa mga hari—‘nagtindog sa halayo.’ Sila wala magpaduol aron makatabang unta sa Dakong Babilonya.

6. Sa unsang paagi ang tingog gikan sa langit naghubit sa pagbangotan sa mga kapitan sa barko ug sa mga tripulante, ug nganong nanghilak sila?

⁶ Ang asoy nagpadayon: “Ug ang tanang kapitan sa barko ug ang tanang tawo nga nanagbiyahe bisan diin, ug ang mga tripulante ug silang tanan kansang panginabuhi anaa sa dagat, nanagtindog sa halayo ug mituaw samtang nagtan-aw sila sa aso tungod sa iyang pagkasunog ug miingon, ‘Unsang siyudara ang sama sa dakong siyudad?’ Ug ilang giitsahag abog ang ilang mga ulo ug mituaw, nga nanghilak ug nagbangotan, ug miingon, ‘Pagkaalaot, pagkaalaot—sa dakong siyudad, diin ang tanan nga may mga sakayan sa kadagatan nangadato tungod sa iyang kaluho, tungod kay sulod lamang sa usa ka takna siya nalaglag!’” (Pinadayag 18:17b-19) Ang karaang Babilonya maoy siyudad nga komersiyal ug daghag barko. Sa susama, ang Dakong Babilonya nagtukod ug dagkong negosyo pinaagi sa “daghang katubigan” sa iyang katawhan. Nagtagana kinig trabaho alang sa kadaghanan sa iyang relihiyosong mga sakop. Ang pagkalaglag sa Dakong Babilonya makapadaot kaayo unya sa panginabuhi niining mga tawhana! Wala nay laing tinubdan sa panginabuhi nga sama kaniya.

Pagsadya Tungod sa Iyang Pagkalaglag

7, 8. Sa unsang paagi ang tingog gikan sa langit magtapos sa mensahe niini mahitungod sa Dakong Babilonya, ug kinsay mosanong sa maong mga pulong?

⁷ Sa dihang napukan ang karaang Babilonya pinaagi  sa mga Medianhon ug mga Persianhon, si Jeremias matagnaong miingon: “Ug tungod sa Babilonya ang kalangitan ug ang yuta ug ang tanan nga anaa kanila managhugyaw gayod sa kalipay.” (Jeremias 51:48) Sa dihang malaglag na ang Dakong Babilonya, ang tingog gikan sa langit magtapos sa mensahe niini, nga moingon mahitungod sa Dakong Babilonya: “Paglipay tungod kaniya, Oh langit, ingon man usab kamong mga balaan ug kamong mga apostoles ug kamong mga manalagna, tungod kay alang kaninyo ang Diyos mahukmanong nagpahamtang sa silot batok kaniya!” (Pinadayag 18:20) Si Jehova ug ang mga manulonda malipay nga makakita sa pagkalaglag sa karaang kaaway sa Diyos, ingon man ang mga apostoles ug ang unang Kristohanong mga manalagna, nga sa maong panahon gibanhaw na ug nag-okupar na sa ilang puwesto diha sa kahikayan sa 24 ka ansiyano.—Itandi ang Salmo 97:8-12.

⁸ Sa pagkamatuod, ang tanang “mga balaan”—gibanhaw man ngadto sa langit o buhi pa gihapon sa yuta—mohugyaw sa kalipay, ingon man ang nakig-uban nga dakong panon sa ubang mga karnero. Ngadtongadto, ang tanang matinumanong mga tawo sa kakaraanan banhawon ngadto sa bag-ong sistema sa mga butang, ug sila moduyog usab sa pagkalipay. Ang katawhan sa Diyos wala mosulay sa pagpanimalos sa ilang mga maglulutos nga sakop sa bakak nga relihiyon. Sila nahinumdom sa mga pulong ni Jehova: “Akoa ang panimalos; ako magabalos, nag-ingon si Jehova.” (Roma 12:19; Deuteronomio 32:35, 41-43) Aw, makapaningil na si Jehova nianang panahona. Mapanimaslan na ang tanang dugo nga giula sa Dakong Babilonya.

Pagtambog sa Usa ka Dakong Galingan nga Bato

9, 10. (a) Unsay gibuhat ug giingon karon sa usa ka kusgang manulonda? (b) Unsang buhat nga susama sa gihimo sa kusgang manulonda sa Pinadayag 18:21 ang nahitabo sa panahon ni Jeremias, ug garantiya kini sa unsa? (c) Garantiya sa unsa ang aksiyon nga gihimo sa kusgang manulonda nga nakita ni Juan?

⁹ Ang sunod nga nakita ni Juan nagpamatuod nga ang paghukom ni Jehova batok sa Dakong Babilonya maoy pang-ultima: “Ug usa ka kusgang manulonda ang mialsa ug bato nga sama sa usa ka dakong galingan nga bato ug gitambog kini ngadto sa dagat, nga nag-ingon: ‘Sa ingon niini ka tulin nga pagtambog nga ang dakong siyudad sa Babilonya igatambog, ug siya dili na gayod igkita pa.’” (Pinadayag 18:21) Sa panahon ni Jeremias, gituman ang susamang buhat nga may bililhon ug matagnaong kahulogan. Si Jeremias gidasig sa pagsulat diha sa usa ka basahon sa “tanang katalagman nga moabot sa Babilonya.” Iyang gihatag ang basahon kang Seraias ug gisugo siya sa pag-adto sa Babilonya. Sa pagsunod sa mga instruksiyon ni Jeremias, gibasa didto ni Seraias ang usa ka deklarasyon batok sa maong siyudad: “Oh Jehova, ikaw mismo nagsulti batok niining dapita, aron laglagon kini aron wala nay molupyo niini, tawo man o bisan binuhing hayop, ug aron siya mahimong awaaw na lamang hangtod sa panahong walay tino.” Unya ang basahon gihiktan ni Seraias ug usa ka bato ug gitambog kadto sa suba sa Euprates, nga nag-ingon: “Sa ingon niini ang Babilonya maunlod ug dili na gayod molutaw tungod sa katalagman nga akong ipadangat kaniya.”—Jeremias 51:59-64.

¹⁰ Ang pagtambog sa basahon nga gihiktan ug bato ngadto sa suba maoy usa ka garantiya nga ang Babilonya mahanaw, nga dili na mapasig-uli bisan kanus-a pa. Ang pagkakita ni apostol Juan sa usa ka kusgang manulonda nga naghimo sa susamang buhat maoy lig-on usab nga garantiya nga ang katuyoan ni Jehova bahin sa Dakong Babilonya mamatuman gayod. Ang bug-os nga pagkagun-ob sa karaang Babilonya maoy usa ka dakong pamatuod karon kon unsay hapit nang mahitabo sa bakak nga relihiyon.

11, 12. (a) Unsay gisulti karon sa kusgang manulonda ngadto sa Dakong Babilonya? (b) Sa unsang paagi si Jeremias mitagna mahitungod sa apostatang Jerusalem, ug unsay kahulogan niini alang sa atong adlaw?

¹¹ Gisultihan karon sa kusgang manulonda ang Dakong Babilonya, nga nag-ingon: “Ug ang tingog sa mga mag-aawit nga nagaduyog sa alpa ug sa mga musikero ug sa mga magpaplawta ug sa mga tigtrompeta dili na gayod madunggan pa diha kanimo, ug wala na gayoy artesano sa bisan unsa nga pamuhat nga makaplagan pa diha kanimo,  ug wala na gayoy tingog sa galingan nga bato nga madungog pa diha kanimo, ug wala na gayoy kahayag sa lampara nga mosidlak pa diha kanimo, ug wala na gayoy tingog sa pamanhonon ug sa pangasaw-onon nga madungog pa diha kanimo; tungod kay ang imong nagapanawng mga magpapatigayon mao ang mga taas-ug-ranggo sa yuta, kay ang tanang kanasoran nahisalaag tungod sa imong espiritistikanhong mga buhat.”—Pinadayag 18:22, 23.

¹² Sa susamang mga pulong, si Jeremias mitagna mahitungod sa apostatang Jerusalem: “Hanawon ko gikan kanila ang tingog sa kasadya ug ang tingog sa pagmaya, ang tingog sa pamanhonon ug ang tingog sa pangasaw-onon, ang tingog sa galingan nga demano ug ang kahayag sa lampara. Ug kining tibuok yuta mahimo gayong gun-ob nga dapit, usa ka butang nga makapahingangha.” (Jeremias 25:10, 11) Ingong pangunang bahin sa Dakong Babilonya, ang Kakristiyanohan mahimong kagun-oban nga walay kinabuhi, ingon nga tin-aw kaayong gihulagway sa pagkaawaaw sa Jerusalem tapos sa 607 W.K.P. Ang Kakristiyanohan nga kaniadto masadyaon ug nagkisaw kada adlaw makasinatig kaparotan ug pagabiyaan.

13. Unsang kalit nga kausaban ang modangat sa Dakong Babilonya, ug unsay epekto niini diha sa iyang “nagapanawng mga magpapatigayon”?

¹³ Sa pagkamatuod, sumala sa gisulti dinhi sa manulonda kang Juan, ang tibuok nga Dakong Babilonya mausab gikan sa usa ka gamhanan, internasyonal nga imperyo ngadto sa nauga, samag-desyerto nga kamingawan. Ang iyang “nagapanawng mga magpapatigayon,” lakip ang taas-ug-ranggong mga milyonaryo, naggamit sa relihiyon niini alang sa personal nga kaayohan o ingong takoban, ug naamgohan sa klero nga mapuslanon nga makig-ambit sa ilang kabantog. Apan mawad-an ang maong mga magpapatigayon sa Dakong Babilonya ingon nga ilang kunsabo. Dili na siya makalingla sa mga nasod sa yuta pinaagi sa iyang misteryoso nga relihiyosong mga buhat.

Makalilisang nga Pagkasad-an sa Dugo

14. Unsang hinungdan ang gihatag sa kusgang manulonda sa grabeng paghukom ni Jehova, ug unsay susamang giingon ni Jesus sa dinhi siya sa yuta?

¹⁴ Sa pagtiklop, ang kusgang manulonda nagtug-an kon nganong ang Dakong Babilonya grabe kaayong gihukman ni Jehova. “Oo,” nag-ingon ang manulonda, “diha kaniya nakaplagan ang dugo sa mga manalagna ug sa mga balaan ug sa tanang gipamatay ibabaw sa yuta.” (Pinadayag 18:24) Sa dinhi siya sa yuta, gisultihan ni Jesus ang relihiyosong mga lider sa Jerusalem nga sila manubag tungod sa “tanang matarong nga dugo nga giula sa yuta, gikan sa dugo sa matarong nga si Abel” hangtod sa unahan pa. Busa, kadtong baliko nga kaliwatan gilaglag niadtong 70 K.P. (Mateo 23:35-38) Karong adlawa, ang laing kaliwatan sa mga relihiyonista sad-an sa dugo tungod sa paglutos niini sa mga alagad sa Diyos.

15. Sa unsang paagi ang Iglesya Katolika sa Nazi nga Alemanya sad-an sa dugo sa duha ka paagi?

¹⁵ Sa iyang librong The Catholic Church and Nazi Germany, si Guenter Lewy misulat: “Sa dihang gipiotan ang mga Saksi ni Jehova sa Bavaria niadtong Abril 13 [1933] ang Iglesya midawat pa sa asaynment nga gihatag niini sa Ministri sa Edukasyon ug Relihiyon sa pagtaho kang bisan kinsa nga membro sa sekta nga nagasunod gihapon sa gidili nga relihiyon.” Busa ang Iglesya Katolika  may tulubagon sa pagkabalhog sa linibong Saksi ngadto sa mga kampo konsentrasyon; ang mga kamot niini mantsado sa dugo sa gatosan ka Saksi nga gipamatay. Sa dihang ang batan-ong mga Saksi, sama ni Wilhelm Kusserow, nagpadayag nga sila sa pagkamaisogon andam mamatay pinaagi sa pundok sa mamumusil, si Hitler mihukom nga ang pagpusil maoy gaan kaayong silot alang sa mga modumili sa pagsundalo tungod sa konsensiya; busa ang igsoong lalaki ni Wilhelm nga si Wolfgang, sa panuigong 20 anyos, gipunggotan ug ulo. Sa samang panahon, ang Iglesya Katolika nagdasig sa batan-ong mga Alemang Katoliko nga magpakamatay ingong mga sundalo alang sa yutang natawhan. Dayag kaayo nga ang simbahan sad-an sa dugo!

16, 17. (a) Unsang pagkasad-an sa dugo ang kinahanglang ihan-ok sa Dakong Babilonya, ug sa unsang paagi ang Batikano nahimong sad-an sa dugo maylabot sa mga Hudiyo nga namatay tungod sa organisadong pagpamatay nga gihimo sa mga Nazi? (b) Unsay usa ka paagi nga ang bakak nga relihiyon mabasol sa pagkamatay sa minilyong tawo diha sa gatosan ka gubat sa modernong panahon?

¹⁶ Bisan pa niana, ang tagna nag-ingon nga ang dugo sa “tanang gipamatay ibabaw sa yuta” kinahanglang ihan-ok sa Dakong Babilonya. Kana gayod ang nahitabo sa modernong panahon. Pananglitan, sanglit ang Katolikong pagpakigkunsabo nakatabang kang Hitler nga magamhanan sa Alemanya, ang Batikano nakaambit sa grabeng pagkasad-an sa dugo maylabot sa pagkamatay sa unom ka milyong Hudiyo tungod sa organisadong pagpamatay nga gihimo sa mga Nazi. Dugang pa, sa atong panahon, kapin sa usa ka gatos ka milyong tawo ang namatay sa ginatos ka gubat. Mabasol ba ang bakak nga relihiyon niining bahina? Oo, sa duha ka paagi.

¹⁷ Ang usa ka paagi mao nga ang hinungdan sa daghang gubat maoy relihiyosong mga panagbangi. Pananglitan, ang kapintasan sa India tali sa mga Muslim ug mga Hindu niadtong 1946-48 may relihiyosong hinungdan. Ginatos ka libong kinabuhi ang nakalas. Ang gubat tali sa Iraq ug Iran sa katuigan sa 1980 nalangkit sa mga kabingkilan sa mga sekta, nga gatosan ka libo ang namatay. Ang kapintasan tali sa mga Katoliko ug mga Protestante sa Amihanang Irlandia nakakalas ug linibong kinabuhi. Sa pagtuki sa maong ulohan, ang kolumnistang si C. L. Sulzberger miingon niadtong 1976: “Makapasubo nga lagmit katunga o mas daghan pa sa mga gubat nga gibugno karon sa tibuok kalibotan dayag nga maoy relihiyosong mga panagbangi o naglangkit sa relihiyosong mga panaglalis.” Sa pagkamatuod, kana gayod ang kahimtang latas sa magubot nga kasaysayan sa Dakong Babilonya.

18. Unsa ang ikaduhang paagi nga ang mga relihiyon sa kalibotan sad-an sa dugo?

¹⁸ Unsa ang ikaduhang paagi? Sa panglantaw ni Jehova, ang mga relihiyon sa kalibotan sad-an sa dugo tungod kay sila wala magtudlo sa kombinsidong paagi sa ilang mga sumusunod sa kamatuoran bahin sa mga kinahanglanon ni Jehova alang sa iyang mga alagad. Sila wala magtudlo sa kombinsidong paagi sa katawhan nga ang matuod nga mga magsisimba sa Diyos kinahanglang mosundog kang Jesu-Kristo ug magpakitag gugma sa uban walay sapayan sa ilang nasyonalidad. (Miqueas 4:3, 5; Juan 13:34, 35; Buhat 10:34, 35; 1 Juan 3:10-12) Tungod kay ang mga relihiyon nga naglangkob sa Dakong Babilonya wala magtudlo niining mga butanga, ang ilang mga sumusunod nasuyop sa lilo sa internasyonal nga pagpakiggubat. Dayag kaayo kini sa duha ka gubat sa kalibotan nga nahitabo sa unang katunga sa ika-20ng siglo, nga kining duha ka gubat nagsugod sa Kakristiyanohan ug miresulta sa pagpinatyanay sa mga tawong parehog relihiyon! Kon ang tanang nag-angkon nga mga Kristohanon nagsunod pa sa mga prinsipyo sa Bibliya, kadtong mga gubata dili gayod unta mahitabo.

19. Unsang makalilisang nga pagkasad-an sa dugo ang gipas-an sa Dakong Babilonya?

¹⁹ Ang tulubagon niining tanang pag-ulag dugo gipahamtang ni Jehova sa Dakong Babilonya. Kon ang relihiyosong mga lider, ug ilabina ang mga lider sa Kakristiyanohan, nagtudlo pa sa ilang katawhan sa kamatuoran sa Bibliya, ang pag-ula ug daghan kaayong dugo dili gayod unta mahitabo. Busa, sa direkta o dili-direktang paagi, ang Dakong Babilonya —ang dakong bigaon ug tibuok-kalibotang imperyo sa bakak nga relihiyon—kinahanglang manubag kang Jehova dili lamang tungod sa “dugo sa mga manalagna ug sa mga balaan” nga iyang gilutos ug gipatay kondili tungod sa dugo sa “tanang gipamatay ibabaw sa yuta.” Ang Dakong Babilonya nagpas-an gayod sa makalilisang nga pagkasad-an sa dugo. Mapasalamaton gayod kita sa dihang mahitabo ang iyang pang-ultimang kalaglagan!

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Kahon sa panid 270]

Ang Bugti sa Pagkompromiso

Si Guenter Lewy nagsulat diha sa iyang librong The Catholic Church and Nazi Germany: “Kon gisunod pa unta sukad sa sinugdan sa Katolisismo sa Alemanya ang polisa sa lig-ong pagsupak sa Nazi nga pagmando, lagmit lain untag dagan ang kasaysayan sa kalibotan. Bisan pag ang maong pagpakigbisog napakyas sa pagpildi kang Hitler ug pagpugong sa tanan niyang krimen, ang maong panghunahuna nakapauswag untag dako sa moral nga dungog sa Simbahan. Dayag nga daghang tawo ang mamatay tungod sa maong pagsupak, apan ang maong mga pagsakripisyo nahimo unta alang sa kinamaayohang kawsa. Tungod kay ang katawhan sa iyang nasod dili man kasaligan, si Hitler mahimong dili unta mangahas sa pagpakiggubat ug naluwas unta ang minilyong kinabuhi. . . . Sa dihang linibong Aleman nga kontra-Nazi gipaantos hangtod sa kamatayon sulod sa mga kampo konsentrasyon ni Hitler, sa dihang gipamatay ang utokang mga Polako, sa dihang namatay ang gatosan ka libong Ruso ingong resulta sa pagtratar kanila ingong Slavic nga Untermenschen [mga ulipon], ug sa dihang gipatay ang 6,000,000 ka tawo tungod kay ‘dili-Aryan,’ ang mga opisyales sa Iglesya Katolika sa Alemanya nagpaluyo sa gobyerno nga naghimo sa maong mga krimen. Ang Papa sa Roma, ang espirituwal nga pangulo ug supremong moral nga magtutudlo sa Iglesya Katolika Romana, nagpabiling way-timik.”—Mga panid 320, 341.

[Hulagway sa panid 268]

“Pagkaalaot, pagkaalaot,” nag-ingon ang mga magmamando

[Hulagway sa panid 268]

“Pagkaalaot, pagkaalaot,” nag-ingon ang mga magpapatigayon