Gipaubos ni Jehova ang Garbo sa Tiro
Kapitulo Desinuybe
Gipaubos ni Jehova ang Garbo sa Tiro
1, 2. (a) Unsang matang sa siyudad ang karaang Tiro? (b) Unsay gitagna ni Isaias alang sa Tiro?
SIYA “hingpit sa katahom” ug dagaya sa “bahandi sa tanang matang.” (Ezequiel 27:4, 12, An American Translation) Ang iyang dakong panon sa mga barko milayag tadlas sa dagat abot sa lagyong mga dapit. Siya nahimong “mahimayaon kaayo sa kinapusoran sa kalaworan,” ug pinaagi sa iyang “bililhong mga butang,” iyang “gihimong bahandianon ang mga hari sa yuta.” (Ezequiel 27:25, 33) Sa ikapitong siglo W.K.P., kana ang kahimtang sa Tiro—usa ka siyudad sa Fenicia sa silangang tumoy sa Mediteranyo.
2 Bisan pa niana, ang kalaglagan nagsingabot alang sa Tiro. Mga 100 ka tuig una pa siya batbata ni Ezequiel, si propeta Isaias mitagna bahin sa pagkapukan niining salipdanan sa Fenicia ug sa kasubo niadtong nagsalig kaniya. Si Isaias mitagna usab nga human sa taastaas nga panahon iliso sa Diyos ang iyang pagtagad nganha sa siyudad, nga hatagan siyag bag-ong kamauswagon. Sa unsang paagi natuman ang mga pulong sa manalagna? Ug unsay atong makat-onan gikan sa tanang nahitabo sa Tiro? Ang pagbaton ug tin-awng pagsabot sa nahitabo kaniya ug kon nganong nahitabo ang maong mga butang magapalig-on sa atong pagtuo diha kang Jehova ug sa iyang mga saad.
“Tiyabaw, Kamong mga Barko sa Tarsis!”
3, 4. (a) Diin man ang Tarsis, ug unsa ang relasyon tali sa Tiro ug Tarsis? (b) Nganong ang mga sakayanon nga nakignegosyo sa Tarsis may hinungdan sa ‘pagtiyabaw’?
3 Ubos sa ulohan, “Ang pahayag alang sa Tiro,” si Isaias nagpahayag: “Tiyabaw, kamong mga barko sa Tarsis! kay kini giguba ingong dunggoanan, ingong dapit nga pagasudlan.” (Isaias 23:1a) Ang Tarsis gituohan nga usa ka bahin sa Espanya, nga layo sa Tiro sa silangang Mediteranyo. a Bisan pa niana, ang mga taga-Fenicia maoy batid nga mga sakayanon, ug ang ilang mga barko dagko ug may-katakos sa paglawig. Ang pipila ka historyano nagtuo nga ang mga taga-Fenicia mao ang unang nakamatikod sa kalangkitan tali sa bulan ug sa mga pagtaob-paghunas ug migamit sa astronomiya ingong usa ka tabang sa pagbiyahe sa dagat. Busa, ang layong distansiya gikan sa Tiro paingon sa Tarsis dili babag alang kanila.
4 Sa adlaw ni Isaias, ang halayong Tarsis maoy usa ka baligyaan alang sa Tiro, tingali ang pangunang tinubdan sa iyang bahandi sulod sa bahin sa iyang kasaysayan. Ang Espanya may mga minahan nga dagaya sa mga depositong plata, puthaw, lata, ug ubang mga metal. (Itandi ang Jeremias 10:9; Ezequiel 27:12.) Ang “mga barko sa Tarsis,” lagmit mga barko gikan sa Tiro nga nakignegosyo sa Tarsis, may maayong hinungdan sa ‘pagtiyabaw,’ nga maguol sa pagkaguba sa ilang kaugalingong dunggoanan.
5. Diin man ang mga sakayanon nga naggikan sa Tarsis makahibalo bahin sa pagkapukan sa Tiro?
5 Sa unsang paagi ang mga sakayanon nga naglawig mahibalo sa pagkapukan sa Tiro? Si Isaias nagtubag: “Gikan sa yuta sa Kitim kini gipadayag kanila.” (Isaias 23:1b) Ang “yuta sa Kitim” lagmit nagtumong sa isla sa Cipro, mga 100 kilometros kasadpan sa kabaybayonan sa Fenicia. Kini ang kataposang hapitan sa paingon-silangang mga barko gikan sa Tarsis sa dili pa sila makaabot sa Tiro. Busa, ang mga sakayanon makadawat ug balita bahin sa pagkapukan sa ilang minahal nga kaugalingong dunggoanan sa dihang sila mohapit sa Cipro. Pagkamakapakurat alang kanila! Kay naguol, sila ‘motiyabaw’ sa dakong kasubo.
6. Batbata ang relasyon tali sa Tiro ug Sidon.
6 Ang dakong kasubo bation usab sa katawhan sa kabaybayonan sa Fenicia. Ang manalagna nag-ingon: “Hilom, kamong mga molupyo sa kabaybayonan. Ang mga magpapatigayong taga-Sidon, ang mga nanabok sa dagat—sila nagpuno kanimo. Ug diha sa ibabaw sa daghang katubigan ang binhi sa Sihor, ang ani sa Nilo, ang iyang kita; ug kini nahimong ganansiya sa kanasoran.” (Isaias 23:2, 3) Ang “mga molupyo sa kabaybayonan”—ang mga silingan sa Tiro—mahilom sa dakong katingala sa kalaglagan sa Tiro. Kinsa ba “ang mga magpapatigayong taga-Sidon” nga “nagpuno” sa maong mga molupyo, nga naghimo kanilang bahandianon? Ang Tiro sa sinugdan maoy usa ka kolonya sa dunggoanang siyudad sa Sidon, nga 35 kilometros lang sa amihanan. Diha sa iyang metal nga mga kuwarta, ang Sidon nagbatbat sa iyang kaugalingon ingong inahan sa Tiro. Bisan tuod ang Tiro milupig sa Sidon sa bahandi, siya gihapon maoy usa ka “anak nga babaye sa Sidon,” ug ang iyang mga molupyo nagtawag gihapon sa ilang kaugalingon nga mga taga-Sidon. (Isaias 23:12) Busa, ang mga pulong “ang mga magpapatigayong taga-Sidon” lagmit nagtumong sa komersiyanteng mga molupyo sa Tiro.
7. Sa unsang paagi ang mga magpapatigayong taga-Sidon nagpakaylap sa bahandi?
7 Aron makahimo sa pagnegosyo, ang bahandianong mga magpapatigayong taga-Sidon motabok sa Dagat Mediteranyo. Dalhon nila ngadto sa daghang dapit ang binhi, o trigo, sa Sihor, ang kinatumyang silangang sanga sa Suba sa Nilo sa rehiyon sa yutang binanlas sa Ehipto. (Itandi ang Jeremias 2:18.) “Ang ani sa Nilo” naglakip usab sa ubang abot gikan sa Ehipto. Ang pagbaligya ug pagpakigbaylo sa maong mga manggad dakong sapi alang sa maong tiglawig sa dagat nga mga magpapatigayon ingon man alang sa mga nasod nga ilang gipakignegosyohan. Dakog kita ang Tiro tungod sa mga magpapatigayong taga-Sidon. Sa pagkatinuod, sila maguol sa iyang pagkalaglag!
8. Unsa ang epekto sa pagkalaglag sa Tiro diha sa Sidon?
8 Si Isaias sunod nagpahayag ngadto sa Sidon pinaagi sa mga pulong: “Maulaw ka, Oh Sidon; tungod kay ang dagat, Oh ikaw nga salipdanan sa dagat, nag-ingon: ‘Ako wala pa makaagig mga kasakit sa pagpanganak, ug ako wala pa makapanganak, ni ako nakamatuto ug batan-ong mga lalaki, nakapadako ug mga ulay.’” (Isaias 23:4) Human sa pagkalaglag sa Tiro, ang kabaybayonan diin ang siyudad sa nangagi nagbarog maoy umaw ug awaaw nga tan-awon. Ang dagat mopatim-aw nga naghilak sa kaguol, sama sa usa ka inahang namatyan sa iyang mga anak ug magul-anon kaayo nga sa maong panahon iyang gipanghimakak nga siya nanganak gayod kanila. Ang Sidon maulaw sa mahitabo sa iyang anak nga babaye.
9. Ang kasubo sa katawhan human sa pagkapukan sa Tiro ikatandi ngadto sa kaminghoy human sa unsang ubang mga panghitabo?
9 Oo, ang balita sa pagkalaglag sa Tiro magpahinabo sa kaylap nga kasubo. Si Isaias nag-ingon: “Maingon sa taho mahitungod sa Ehipto, ang mga tawo mobati usab ug grabeng mga kasakit tungod sa taho labot sa Tiro.” (Isaias 23:5) Ang kasakit sa mga nagbangotan ikatandi nianang sangpotanan sa taho bahin sa Ehipto. Hain nga taho ang gipasabot sa manalagna? Lagmit ang katumanan sa iyang sayosayong “pahayag batok sa Ehipto.” b (Isaias 19:1-25) O tingali gipasabot sa manalagna ang taho bahin sa pagkalaglag sa kasundalohan ni Paraon sa adlaw ni Moises, nga nagpahinabog kaylap nga kaminghoy. (Exodo 15:4, 5, 14-16; Josue 2:9-11) Sa bisan unsang kahimtang, kadtong nakadungog sa taho bahin sa pagkalaglag sa Tiro mobatig grabeng mga kasakit. Sila dapiton nga mokalagiw ngadto sa layong Tarsis alang sa dangpanan ug gisugo nga mohimog masaba nga pagpahayag sa ilang kasubo: “Tabok ngadto sa Tarsis; tiyabaw, kamong mga molupyo sa kabaybayonan.”—Isaias 23:6.
Masadyaon “Sukad sa Iyang Sayong Kapanahonan”
10-12. Batbata ang bahandi, pagkakaraan, ug impluwensiya sa Tiro.
10 Ang Tiro maoy karaang siyudad, sumala sa gipahinumdom kanato ni Isaias sa nangutana siya: “Kini ba ang inyong siyudad nga nagmasadyaon sukad sa kanhing mga adlaw, sukad sa iyang sayong kapanahonan?” (Isaias 23:7a) Ang kasaysayan sa pagkamauswagon sa Tiro labing menos mobalik sa panahon ni Josue. (Josue 19:29) Latas sa katuigan, ang Tiro nahimong bantogan ingong usa ka tiggamag metal nga mga butang, bildong mga butang, ug tina nga purpura. Ang mga tag-as nga besting purpura sa Tiro mahal kaayo, ug ang mahalong mga panapton sa Tiro pinangita sa mga tawong hamili. (Itandi ang Ezequiel 27:7, 24.) Ang Tiro maoy sentro usab sa patigayon alang sa mga panon sa mga magpapatigayon sa kamad-an ingon man usa ka dakong pondohanan sa mga manggad nga pang-importar ug pang-eksportar.
11 Dugang pa, ang siyudad malig-on sa militaryong paagi. Si L. Sprague de Camp nagsulat: “Bisan tuod dili gayod makigubaton—sila mga magpapatigayon, dili mga sundalo—ang mga taga-Fenicia nagdepensa sa ilang mga siyudad uban sa hingaping kaisog ug pagkagahian. Ang maong mga kinaiya, ingon man ang ilang pagkagamhanan sa dagat, nakapaarang sa mga taga-Tiro sa pagpakigbisog batok sa kasundalohan sa Asirya, ang labing kusgan niadtong panahona.”
12 Sa pagkatinuod, ang Tiro nakahimog malungtarong impresyon sa Mediteranyong kalibotan. “Siya ginadala sa iyang mga tiil sa halayo aron sa pagpuyo ingong usa ka langyaw.” (Isaias 23:7b) Ang mga taga-Fenicia mopanaw ngadto sa lagyong mga dapit, nga magtukod ug mga dapit sa patigayon ug mga dunggoanang hapitanan, nga sa pipila ka kaso mahimong mga kolonya. Pananglitan, ang Cartago, sa amihanang baybayon sa Aprika, maoy usa ka kolonya sa Tiro. Sa ngadtongadto, kini milupig sa Tiro ug miindig sa Roma sa impluwensiya diha sa Mediteranyong kalibotan.
Mapaubos ang Iyang Garbo
13. Nganong ang pangutana gipatungha bahin sa kon kinsay mangahas sa pagpahayag ug paghukom batok sa Tiro?
13 Tungod sa pagkakaraan ug kabahandianon sa Tiro, ang sunod nga pangutana maoy haom: “Kinsa ba ang naglaraw niini batok sa Tiro, ang maghahatag sa mga purongpurong, kansang mga magpapatigayon maoy mga prinsipe, kansang mga komersiyante mao ang mga dungganon sa yuta?” (Isaias 23:8) Kinsay mangahas sa pagsulti batok sa siyudad nga nagtudlog gamhanang mga tawo ngadto sa mga katungdanang dakog gahom diha sa iyang mga kolonya ug sa ubang dapit—sa ingon niana nahimong “ang maghahatag sa mga purongpurong”? Kinsay mangahas sa pagsulti batok sa dakong siyudad kansang mga magpapatigayon maoy mga prinsipe ug kansang mga komersiyante maoy mga dungganon? Matod ni Maurice Chehab, kanhi direktor sa mga karaang butang sa National Museum of Beirut, Lebanon: “Gikan sa ikasiyam ngadto sa ikaunom nga siglo W.K., ang Tiro naghupot ug hinungdanong katungdanan nga nailhan sa London sa sinugdanan sa ikakawhaang siglo.” Busa kinsay mangahas sa pagsulti batok niining siyudara?
14. Kinsay nagpahayag ug paghukom batok sa Tiro, ug ngano?
14 Ang dinasig nga tubag magpahinabog katingala diha sa Tiro. Si Isaias nag-ingon: “Si Jehova sa mga panon naghatag niini nga laraw, aron paubson ang garbo sa bug-os nga katahom, aron tamayon ang tanang dungganon sa yuta.” (Isaias 23:9) Nganong si Jehova nagpahayag ug paghukom batok niining bahandianon, karaang siyudad? Tungod ba kay ang mga molupyo niini maoy mga magsisimba sa bakak nga diyos nga si Baal? Tungod ba kini sa relasyon sa Tiro kang Jezebel—ang anak babaye ni Haring Etbaal sa Sidon, nga naglakip sa Tiro—kinsa naminyo kang Haring Ahab sa Israel ug nagmasaker sa mga manalagna ni Jehova? (1 Hari 16:29, 31; 18:4, 13, 19) Ang tubag nianang duha ka pangutana maoy dili. Ang Tiro gihukman tungod sa iyang mapagawalong garbo—siya nagpadato sa kapildihan sa ubang mga katawhan, lakip sa mga Israelinhon. Sa ikasiyam nga siglo W.K.P., pinaagi ni propetang Joel, si Jehova miingon ngadto sa Tiro ug sa ubang mga siyudad: “Ang mga anak sa Juda ug ang mga anak sa Jerusalem inyong gibaligya ngadto sa mga anak sa mga Grego, aron sila ipahilayo sa ilang teritoryo.” (Joel 3:6) Makalimot ba ang Diyos sa pagtratar sa Tiro sa iyang katawhang may pakigsaad ingon nga mga manggad lamang sa patigayon?
15. Unsay sanong sa Tiro sa dihang ang Jerusalem gipukan ni Nabukodonosor?
15 Ang paglabay sa usa ka gatos ka tuig dili makapausob sa Tiro. Sa dihang ang kasundalohan ni Haring Nabukodonosor sa Babilonya maglaglag sa Jerusalem sa 607 W.K.P., ang Tiro magmaya: “Aha! Siya [Jerusalem] nalumpag, ang mga pultahan sa mga katawhan! Ang padulngan maoy ngari gayod kanako. Ako mapuno—siya napayhag na.” (Ezequiel 26:2) Ang Tiro magsadya, kay nagdahom nga makapahimulos sa pagkalaglag sa Jerusalem. Kay ang kaulohan sa Juda dili na usa ka kaindig, siya magdahom ug mas dakong patigayon sa iyang kaugalingon. Si Jehova magatamay sa nagproklamar-sa-kaugalingon nga “mga dungganon,” kinsa magarbohong nagbarog kauban sa mga kaaway sa iyang katawhan.
16, 17. Unsay mahitabo sa mga molupyo sa Tiro sa dihang ang siyudad mapukan? (Tan-awa ang potnot.)
16 Si Isaias nagpadayon sa paghukom ni Jehova sa Tiro: “Tabok sa imong yuta sama sa Suba sa Nilo, Oh anak nga babaye sa Tarsis. Wala nay pandayanag barko. Ang iyang kamot iyang gituy-od ibabaw sa dagat; iyang gipahinabong mauyog ang mga gingharian. Si Jehova naghatag ug usa ka mando batok sa Fenicia, sa paglaglag sa iyang mga salipdanan. Ug siya nag-ingon: ‘Dili na gayod ikaw magsadya pag-usab, Oh linupigan, ang ulay nga anak nga babaye sa Sidon. Tindog, tabok ngadto sa Kitim. Bisan didto dili ka makapahulay.’”—Isaias 23:10-12.
17 Nganong ang Tiro gitawag nga “anak nga babaye sa Tarsis”? Tungod tingali kay human sa pagkapildi sa Tiro, sa duha ka siyudad ang Tarsis mahimong mas gamhanan. c Ang mga molupyo sa nagubang Tiro matibulaag sama sa usa ka suba nga nagbaha, kay ang mga tampi niini nagun-ob ug ang katubigan niini miawas ngadto sa haduol nga kapatagan. Ang mensahe ni Isaias ngadto sa “anak nga babaye sa Tarsis” nagpasiugda sa kagrabe sa mahitabo sa Tiro. Si Jehova mismo magatuy-od sa iyang kamot ug magahatag sa sugo. Walay usa nga makapausob sa sangpotanan.
18. Nganong ang Tiro gitawag “ang ulay nga anak nga babaye sa Sidon,” ug sa unsang paagi mausob ang iyang kahimtang?
18 Si Isaias naghisgot usab sa Tiro ingong “ang ulay nga anak nga babaye sa Sidon,” nga nagpailang siya sa nangagi wala mabihag ug hilungkabi sa langyawng mga magbibihag ug nagpahimulos gihapon sa kahimtang nga wala mapukan. (Itandi ang 2 Hari 19:21; Isaias 47:1; Jeremias 46:11.) Hinunoa, siya karon pagalaglagon, ug samag mga kagiw, ang pipila sa iyang mga molupyo motabok ngadto sa kolonya sa Fenicia nga mao ang Kitim. Bisan pa niana, kay nawad-an sa ilang ekonomikanhong gahom, sila dili makapahulay didto.
Ang mga Caldeanhon Maglaglag Kaniya
19, 20. Kinsay gitagna nga mahimong magpupukan sa Tiro, ug sa unsang paagi ang maong tagna natuman?
19 Unsang politikanhong gahom ang magpatuman sa paghukom ni Jehova diha sa Tiro? Si Isaias nagmantala: “Tan-awa! Ang yuta sa mga Caldeanhon. Kini mao ang katawhan—dili ang Asirya—sila nagtukod kaniya alang sa mga tig-anhaan sa desyerto. Sila nagtukod sa ilang mga torre nga pang-asdang; ilang gihabwaan ang iyang mga puloy-anang torre; ang usa naghimo kaniya nga kagun-oban. Tiyabaw, kamong mga barko sa Tarsis, kay ang inyong salipdanan giguba.” (Isaias 23:13, 14) Ang mga Caldeanhon—dili mga Asiryanhon—ang magapukan sa Tiro. Sila magpatindog sa ilang mga torre nga pang-asdang, magpayhag sa mga dapit puloy-anan sa Tiro, ug maghimo sa salipdanan sa mga barko sa Tarsis nga tapok sa kagun-oban.
20 Ingong katumanan sa tagna, wala madugay human sa pagkapukan sa Jerusalem, ang Tiro mirebelde batok sa Babilonya, ug si Nabukodonosor misulong sa siyudad. Kay nagtuo nga siya lig-on kaayo, ang Tiro misukol. Sa lakat sa pagsulong, ang mga ulo sa mga sundalo sa Babilonya “naupaw” gumikan sa pagnudnod sa ilang mga helmet ug ang ilang mga abaga “napanit” gumikan sa pagpas-an sa mga materyales nga gigamit sa pagtukod sa mga gamit sa pag-asdang. (Ezequiel 29:18) Ang pagsulong gastoso alang kang Nabukodonosor. Naguba ang siyudad sa dakong-yuta sa Tiro, apan wala siya makakuhag inagaw sa gubat. Ang kadaghanan sa mga bahandi sa Tiro gibalhin na ngadto sa usa ka gamayng pulo nga duolan sa usa ka kilometro gikan sa baybay. Kay walay panon sa mga barko, ang Caldeanhong hari wala makabihag sa pulo. Paglabay sa 13 ka tuig, ang Tiro misurender, apan siya magpadayon sa paglungtad ug makakita sa pagkatuman sa ubang mga tagna.
“Siya Mobalik Gayod sa Iyang Suhol”
21. Sa unsang paagi ang Tiro ‘nakalimtan,’ ug sulod sa unsang gidugayon?
21 Si Isaias nagpadayon sa pagtagna: “Mahitabo nianang adlawa nga ang Tiro pagakalimtan sa kapitoan ka tuig, sama sa mga adlaw sa usa ka hari.” (Isaias 23:15a) Human sa paglaglag sa siyudad sa dakong-yuta pinaagi sa mga Babilonyanhon, ang pulo-nga-siyudad sa Tiro “pagakalimtan.” Ingong katumanan sa tagna, sulod sa gidugayon sa “usa ka hari”—ang Imperyo sa Babilonya—ang pulo-nga-siyudad sa Tiro dili mahimong usa ka dakong pinansiyal nga gahom. Si Jehova, pinaagi ni Jeremias, naglakip sa Tiro taliwala sa mga nasod nga pilion aron paimnon sa bino sa Iyang kapungot. Siya nag-ingon: “Kining mga nasora magaalagad sa hari sa Babilonya sa kapitoan ka tuig.” (Jeremias 25:8-17, 22, 27) Tinuod, ang pulo-nga-siyudad sa Tiro dili sakop sa Babilonya sulod sa katibuk-ang 70 ka tuig, sanglit ang Imperyo sa Babilonya napukan sa 539 W.K.P. Lagmit, ang 70 ka tuig naghawas sa yugto sa kinalabwang panggahom sa Babilonya—sa dihang ang Babilonyanhong harianong dinastiya nanghambog nga nagbayaw sa trono niini ibabaw pa sa “mga bituon sa Diyos.” (Isaias 14:13) Lainlaing mga nasod ang gigamhan niana sa lainlaing mga panahon. Apan pagkatapos sa 70 ka tuig, ang maong paggahom mahugno. Unsa unya ang mahitabo sa Tiro?
22, 23. Unsay mahitabo sa Tiro sa dihang siya mogula gikan sa paggahom sa Babilonya?
22 Si Isaias nagpadayon: “Pagkatapos sa kapitoan ka tuig mahitabo sa Tiro ang ingon sa awit sa usa ka bigaon: ‘Pagkuha ug alpa, libota ang siyudad, Oh nalimtang bigaon. Tugtoga ang imong kinamaayohan sa kinuldasang tulonggon; padaghana ang imong mga awit, aron ka mahinumdoman.’ Ug mahitabo pagkatapos sa kapitoan ka tuig nga iliso ni Jehova ang iyang pagtagad sa Tiro, ug kini siya mobalik gayod sa iyang suhol ug makighilawas sa tanang gingharian sa kalibotan sa nawong sa yuta.”—Isaias 23:15b-17.
23 Human sa pagkapukan sa Babilonya sa 539 W.K.P., ang Fenicia nahimong usa ka teritoryo sa satrapa sa Medo-Persianhong Imperyo. Ang Persianhong hari, si Ciro nga Bantogan, maoy usa ka matinugoton nga magmamando. Ubos sa maong bag-ong pagmando, ipadayon sa Tiro ang iyang kanhing kalihokan ug manlimbasog gayod nga mailhan na usab ingong usa ka sentro sa komersiyo sa kalibotan—sama gayod nga ang usa ka bigaon nga nahikalimtan ug nawad-an sa iyang mga suki magtinguha sa pagdani ug bag-ong mga suki pinaagi sa paglibot sa siyudad, nga magatugtog sa iyang alpa ug magaawit sa iyang mga awit. Molampos ba ang Tiro? Oo, itugot ni Jehova nga siya molampos. Sa ngadtongadto, ang pulo-nga-siyudad mahimong mauswagon kaayo nga sa hinapos ang ikaunom nga siglo W.K.P., si propeta Zacarias moingon: “Ang Tiro nagtukod ug usa ka salipdanan nga bungdo alang sa iyang kaugalingon, ug nagtapok ug plata sama sa abog ug sa bulawan sama sa lapok sa kadalanan.”—Zacarias 9:3.
‘Ang Iyang Ganansiya Mahimong Butang nga Balaan’
24, 25. (a) Sa unsang paagi ang ganansiya sa Tiro mahimong butang nga balaan kang Jehova? (b) Bisan pa sa pagtabang sa Tiro sa katawhan sa Diyos, unsang tagna ang gidasig ni Jehova bahin kaniya?
24 Pagkatalagsaon ang mosunod nga matagnaong mga pulong! “Ang iyang ganansiya ug ang iyang suhol mahimong butang nga balaan kang Jehova. Kini dili tigomon, ni tipigan, tungod kay ang iyang suhol mahimong alang niadtong nagpuyo atubangan kang Jehova, alang sa pagkaon hangtod sa pagkabusog ug alang sa maanindot nga sapot.” (Isaias 23:18) Sa unsang paagi ang materyal nga ganansiya sa Tiro mahimong butang nga balaan? Maniobrahon ni Jehova ang mga butang aron magamit kini sumala sa iyang kabubut-on—alang sa pagkaon hangtod sa pagkabusog sa iyang katawhan ug alang sa ilang sapot. Kini nahitabo human sa pagbalik sa mga Israelinhon gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya. Ang katawhan sa Tiro mitabang kanila pinaagi sa pagtaganag mga kahoyng sedro alang sa pagtukod pag-usab sa templo. Gipadayon na usab nila ang pagpakigkomersiyo sa siyudad sa Jerusalem.—Esdras 3:7; Nehemias 13:16.
25 Bisan pa niadto, si Jehova nagdasig sa dugang nga pahayag batok sa Tiro. Si Zacarias nagtagna mahitungod sa karon bahandianong pulo-nga-siyudad: “Tan-awa! Papahawaon siya ni Jehova, ug pagalaglagon ang iyang kasundalohan ngadto sa dagat; ug siya pagalamyon sa kalayo.” (Zacarias 9:4) Natuman kini sa Hulyo 332 W.K.P. sa dihang si Alejandro nga Bantogan naglaglag nianang magarbohong hara sa kadagatan.
Likayi ang Materyalismo ug Garbo
26. Nganong gilaglag sa Diyos ang Tiro?
26 Si Jehova naglaglag sa Tiro tungod sa iyang garbo, usa ka kinaiya nga iyang ginatamay. Ang “mapahitas-ong mga mata” gilista nga una taliwala sa pito ka butang nga gidumtan ni Jehova. (Proverbio 6:16-19) Si Pablo naglangkit sa garbo kang Satanas nga Yawa, ug ang kabatbatan ni Ezequiel sa garbosong Tiro adunay mga kinaiya nga nagbatbat kang Satanas mismo. (Ezequiel 28:13-15; 1 Timoteo 3:6) Nganong garboso man ang Tiro? Si Ezequiel, sa pagpakigsulti sa Tiro, nag-ingon: “Ang imong kasingkasing misugod sa pagkamapahitas-on tungod sa imong bahandi.” (Ezequiel 28:5) Ang siyudad nalinga sa pagpatigayon ug pagtigom ug salapi. Ang kalamposan sa Tiro niini naghimo kaniyang sobra ka mapahitas-on. Pinaagi ni Ezequiel, si Jehova miingon ngadto sa “pangulo sa Tiro”: “Nahimong mapahitas-on ang imong kasingkasing, ug ikaw nagsigeg ingon, ‘Ako usa ka diyos. Sa lingkoranan sa diyos ako milingkod.’”—Ezequiel 28:2.
27, 28. Unsang lit-ag ang mahulogan sa mga tawo, ug giunsa kini paghulagway ni Jesus?
27 Ang mga nasod mahimong dag-on sa garbo ug sayop nga hunahuna bahin sa bahandi—ug mao usab ang mga indibiduwal. Si Jesus mipahayag ug usa ka sambingay nga nagpakita kon unsa ka malalangon ang maong lit-ag. Siya naghisgot bahin sa usa ka tawong dato kansang mga uma maayo kaayog abot. Kay nalipay, ang tawo naglaraw nga magtukod ug mas dagkong mga kamalig alang sa iyang abot ug malipayong nagpanan-aw sa usa ka hataas nga kinabuhing hayahay. Apan wala kadto mahitabo. Giingnan siya sa Diyos: “Usa nga dili-makatarunganon, niining gabhiona ilang pangayoon ang imong kalag gikan kanimo. Nan, kinsa unya ang makabaton sa mga butang nga imong gitigom?” Oo, ang tawo namatay, ug wala siya makapahimulos sa iyang bahandi.—Lucas 12:16-20.
28 Gitapos ni Jesus ang sambingay, nga miingon: “Maingon man usab niana ang tawo nga nagatigom ug bahandi alang sa iyang kaugalingon apan dili dato ngadto sa Diyos.” (Lucas 12:21) Ang pagkadato dili daotan sa kaugalingon, ug ang pagbaton ug daghang ani dili sala. Ang sayop sa maong tawo mao ang paghimo niya niini nga labing hinungdanong mga butang sa iyang kinabuhi. Ang iyang bug-os nga pagsalig maoy diha sa iyang bahandi. Sa dihang nagpanan-aw sa umaabot, wala siya magtagad kang Jehova nga Diyos.
29, 30. Sa unsang paagi si Santiago nagpasidaan batok sa pagsalig sa kaugalingon?
29 Si Santiago kusganon kaayong nagpahayag sa samang punto. Matod niya: “Umari, karon, kamong mga nagaingon: ‘Karong adlawa o ugma mangadto kita niining siyudara ug mogugol ug usa ka tuig didto, ug magnegosyo kita ug makaganansiya,’ samtang wala kamo mahibalo kon maunsa ang inyong kinabuhi ugma. Kay kamo usa ka gabon nga nagapakita sa makadiyot ug unya mawagtang ra. Hinuon, kamo angayng moingon: ‘Kon maoy pagbuot ni Jehova, kita mabuhi ug buhaton usab kini o kana.’” (Santiago 4:13-15) Dayon, gipakita ni Santiago ang relasyon tali sa bahandi ug garbo sa dihang siya nagpadayon, nga nag-ingon: “Kamo nagapasigarbo sa inyong pasiatab-sa-kaugalingon nga mga panghambog. Ang tanang ingon niana nga mga pagpagarbo maoy tuman-kadaotan.”—Santiago 4:16.
30 Sa makausa pa, ang pagnegosyo dili usa ka sala. Ang sala mao ang garbo, ang pagkahambogiro, ang pagkamasaligon sa kaugalingon nga ikapatungha sa pagbatog bahandi. Sa kamaalamon, ang karaang proverbio nag-ingon: “Ayaw ako hatagi sa kakabos o sa bahandi.” Ang kakabos makahimo sa kinabuhi nga pait kaayo. Apan ang bahandi mahimong motultol sa usa ka tawo ngadto sa “paglimod [sa Diyos] ug moingon: ‘Kinsa ba si Jehova?’”—Proverbio 30:8, 9.
31. Unsang mga pangutana ang maayong isukna sa Kristohanon sa iyang kaugalingon?
31 Kita nagkinabuhi sa usa ka kalibotan diin daghan ang nahimong dalo ug hakog. Tungod sa kaylap nga komersiyal nga impluwensiya, gipasiugda pag-ayo ang bahandi. Busa, maayong susihon sa Kristohanon ang iyang kaugalingon sa pagseguro nga siya wala mahulog sa samang lit-ag nga naglit-ag sa komersiyal nga siyudad sa Tiro. Siya ba nagagugol ug daghan kaayo sa iyang panahon ug kusog sa materyal nga pangagpas mao nga siya, sa pagkatinuod, usa ka ulipon sa bahandi? (Mateo 6:24) Siya ba masinahon sa pipila nga tingali adunay mas daghan o mas maayong mga kabtangan kay kaniya? (Galacia 5:26) Kon siya dato, siya ba magarbohong mobati nga siya takos sa mas dakong pagtagad o mga pribilehiyo kay sa uban? (Itandi ang Santiago 2:1-9.) Kon siya dili dato, siya ba “determinadong madato,” bisan kon unsay mahitabo? (1 Timoteo 6:9) Siya ba puliki kaayo sa mga butang pamatigayon nga siya nagbilin lamang ug gamay kaayong bahin sa iyang kinabuhi alang sa pag-alagad sa Diyos? (2 Timoteo 2:4) Siya ba matinguhaon kaayo sa pagpangagpas ug bahandi nga dili niya tagdon ang Kristohanong mga prinsipyo diha sa iyang mga pamaagi sa patigayon?—1 Timoteo 6:10.
32. Unsang pasidaan ang gihatag ni Juan, ug sa unsang paagi ikapadapat nato kini?
32 Bisan kon unsay atong kahimtang sa pangabuhi, ang Gingharian angay nga may unang dapit sa atong mga kinabuhi. Kinahanglang dili gayod nato kalimtan ang mga pulong ni apostol Juan: “Ayaw ninyo higugmaa ang kalibotan o ang mga butang nga anaa sa kalibotan. Kon ang usa nagahigugma sa kalibotan, ang gugma sa Amahan wala diha kaniya.” (1 Juan 2:15) Tinuod, kinahanglang gamiton nato ang mga kahikayang ekonomikanhon sa kalibotan aron mabuhi. (2 Tesalonica 3:10) Busa, kita ‘nagagamit sa kalibotan’—apan wala magagamit niini “sa bug-os.” (1 Corinto 7:31) Kon kita may hingaping gugma sa materyal nga mga butang—ang mga butang sa kalibotan—kita wala na mahigugma kang Jehova. Ang paggukod sa “tinguha sa unod ug ang tinguha sa mga mata ug ang mapagawalong pagpasundayag sa kahinguhaan sa kinabuhi sa usa” wala mahiuyon sa pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos. d Ug ang pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos mao ang mosangpot sa kinabuhing dayon.—1 Juan 2:16, 17.
33. Sa unsang paagi ang mga Kristohanon makalikay sa lit-ag nga nakalit-ag sa Tiro?
33 Ang lit-ag sa pagbutang sa pagpangagpas sa materyal nga mga butang nga una kay sa tanang ubang butang maoy naglit-ag sa Tiro. Siya malamposon sa materyal nga diwa, nahimong magarbohon kaayo, ug gisilotan tungod sa iyang garbo. Ang iyang panig-ingnan nagsilbing usa ka pasidaan sa mga nasod ug mga indibiduwal karong adlawa. Pagkalabi pang maayo ang pagsunod sa tambag ni apostol Pablo! Giawhag niya ang mga Kristohanon nga “dili magmapahitas-on sa kaisipan, ug nga magpahimutang sa ilang paglaom, dili sa walay-kasegurohang bahandi, apan sa Diyos, kinsa nagahatag kanato sa tanang butang nga dagaya alang sa atong kalipayan.”—1 Timoteo 6:17.
[Mga footnote]
a Ang pipila ka eskolar nag-ila nga ang Tarsis mao ang Sardinia, usa ka isla sa kasadpang Mediteranyo. Ang Sardinia usab halayo sa Tiro.
b Tan-awa ang Kapitulo 15, mga panid 200-207, niining basahona.
c Ingon nga kapilian, ang “anak nga babaye sa Tarsis” mahimong magtumong sa mga molupyo sa Tarsis. Usa ka reperensiyang basahon nag-ingon: “Ang mga nitibo sa Tarsis libre na karong mobiyahe ug makignegosyo sama ka libre sa Nilo sa dihang moagos kini sa tanang direksiyon.” Bisan pa niana, ang pasiugda maoy diha sa grabeng mga epekto sa pagkapukan sa Tiro.
d Ang “mapagawalong pagpasundayag” maoy hubad sa Gregong pulong nga a·la·zo·niʹa, nga gibatbat nga “di-balaanon ug way-kapuslanan nga mapangahasong tinamdan nga nagasalig sa pagkamalungtaron sa yutan-ong mga butang.”—The New Thayer’s Greek-English Lexicon.
[Mga Pangutana sa Pagtuon]
[Mapa sa panid 256]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
UROPA
ESPANYA (Posibleng lokasyon sa TARSIS)
DAGAT MEDITERANYO
SARDINIA
CIPRO
ASIA
SIDON
TIRO
APRIKA
EHIPTO
[Hulagway sa panid 250]
Ang Tiro nasakop sa Babilonya, dili sa Asirya
[Hulagway sa panid 256]
Kuwartang metal nga naghulagway kang Melkart, pangulong diyos sa Tiro
[Hulagway sa panid 256]
Modelo sa usa ka barko sa Fenicia
