Kapitulo Dos

Usa ka Amahan ug ang Rebelyoso Niyang mga Anak

Isaias 1:2-9

1, 2. Isaysay kon sa unsang paagi si Jehova nakabaton ug rebelyosong mga anak.

 SIYA maayong magtatagana sa iyang mga anak, sama ni bisan kinsa nga mahigugmaong ginikanan. Sulod sa daghang tuig gitino niya nga sila napakaon, nabestihan, ug may puy-anan. Kon gikinahanglan, iyang gidisiplina sila. Apan ang pagsilot kanila dili hinobra; sa tanang panahon gipadapat kadto “sa hustong paagi.” (Jeremias 30:11) Nan, mahanduraw lamang nato ang kaguol nga bation niining mahigugmaong amahan nga magasulti gayod niini: “Ako nagmatuto ug nagpadako ug mga anak, apan sila mialsa batok kanako.”​—Isaias 1:2b.

² Ang rebelyosong mga anak nga gitumong dinhi mao ang katawhan sa Juda, ug ang naguol nga amahan mao si Jehova nga Diyos. Pagkamakapasubo! Si Jehova nagpakaon sa mga taga-Juda ug nagmatuto kanila ngadto sa binayaw nga kahimtang taliwala sa kanasoran. “Gisul-oban ko ikaw sa binordahang besti ug gisapatosan sa panit sa poka ug giliminan sa pino nga lino ug gisul-oban sa mahalong panapton,” siya nagpahinumdom kanila sa ulahi pinaagi sa manalagnang si Ezequiel. (Ezequiel 16:10) Bisan pa niana, sa katibuk-an, ang katawhan sa Juda walay apresasyon sa gihimo ni Jehova alang kanila. Sa kapulihay, sila mirebelde, o mialsa.

3. Nganong giawhag ni Jehova ang mga langit ug ang yuta sa pagsaksi sa pag-alsa sa Juda?

³ Nga may maayong katarongan, si Jehova nagpailaila niining mga pulonga bahin sa iyang rebelyosong mga anak sa pahayag: “Dungga, Oh mga langit, ug paminaw, Oh yuta, kay si Jehova  nagsulti.” (Isaias 1:2a) Mga siglong sayosayo ang mga langit ug ang yuta nakabati, ingnon ta, nga ang mga Israelinhon nakadawat ug tin-awng mga pasidaan bahin sa mga sangpotanan sa pagkadili-masinugtanon. Matod ni Moises: “Himoon ko nga mga saksi batok kaninyo karong adlawa ang mga langit ug ang yuta, nga kamo mangalaglag sa madali gikan sa yuta nga inyong pagaadtoan tabok sa Jordan sa pagpanag-iya niini.” (Deuteronomio 4:26) Niadtong tungora sa adlaw ni Isaias, si Jehova nag-awhag sa dili-makitang mga langit ug sa makitang yuta sa pagsaksi sa pag-alsa sa Juda.

4. Sa unsang paagi si Jehova nagpadayag sa iyang kaugalingon ngadto sa Juda?

⁴ Ang kagrabe sa kahimtang nagkinahanglag deretsong paagi. Bisan niining dinalian nga mga kahimtang, hinunoa, mamatikdan​—ug makapalipay—​nga si Jehova nagpadayag sa iyang kaugalingon ngadto sa Juda ingong usa ka mahigugmaong ginikanan inay kay tag-iya lamang nga nagpalit kanila. Sa pagkamatuod, si Jehova naghangyo sa iyang katawhan nga palandongon ang maong butang gikan sa panglantaw sa usa ka amahan nga naguol tungod sa masukihon niyang mga anak. Tingali ang pipila ka ginikanan sa Juda sa personal makalangkit sa maong malisod nga kahimtang ug matandog tungod sa ilustrasyon. Sa bisan unsang paagi, si Jehova hapit nang magpahayag sa iyang argumento batok sa Juda.

But-an pa ang Mabangis nga mga Hayop

5. Kasukwahi sa Israel, sa unsang paagi ang torong baka ug ang asno nagpasundayag ug sentido sa pagkamatinumanon?

⁵ Pinaagi ni Isaias, si Jehova nag-ingon: “Ang usa ka torong baka nakaila pag-ayo sa nagpalit kaniya, ug ang asno sa pasungan sa iyang tag-iya; ang Israel wala makaila, ang akong kaugalingong  katawhan wala magagawi sa pagkamasinaboton.” (Isaias 1:3) a Ang torong baka ug ang asno maoy kargahanang mga hayop nga nasinati sa mga nagpuyo sa Tungang Sidlakan. Sa pagkamatuod, ang mga taga-Juda dili makasupak nga bisan ang maong ubos nga mga hayop magpasundayag sa sentido sa pagkamatinumanon, sa idlot nga kaamgohan nga aduna silay agalon. Bahin niini, tagda kon unsay nasaksihan sa usa ka tigdukiduki sa Bibliya sa pagtikyop sa kagabhion diha sa usa ka siyudad sa Tungang Sidlakan: “Mao pay pagsulod sa panon sa kahayopan sa mga paril sa dihang nanibulaag sila. Ang matag baka hingpit nga nakaila sa iyang tag-iya, ug nasayod sa dalan paingon sa iyang balay, kini wala malibog bisan sa kadiyot sa sistema sa mapig-ot nga mga agianan ug naglikoliko nga mga dalandalan. Bahin sa asno, kini milakaw deretso sa ganghaan, ug hangtod sa ‘pasungan sa iyang agalon.’”

6. Sa unsang paagi ang katawhan sa Juda napakyas sa paggawi nga masinaboton?

⁶ Sanglit ang maong mga talan-awon sa walay duhaduha kasagaran sa adlaw ni Isaias, ang punto sa mensahe ni Jehova matin-aw: Kon bisan ang usa ka mabangis nga hayop nakaila sa agalon niini ug sa pasungan niini, unsang pasumangil ang ikahatag sa katawhan sa Juda sa pagbiya kang Jehova? Sa pagkatinuod, sila “wala magagawi sa pagkamasinaboton.” Morag wala sila makaamgo sa kamatuoran nga ang ilang kauswagan ug ilang kalungtaran mismo nagdepende kang Jehova. Usa gayod ka ebidensiya sa kaluoy nga si Jehova nagpunting gihapon sa mga taga-Juda ingon nga “akong kaugalingong katawhan”!

7. Unsa ang pipila ka paagi nga niana kita makapakita ug apresasyon sa mga tagana ni Jehova?

⁷ Dili gayod nato gustong magagawi nga walay pagkamasinaboton pinaagi sa pagkapakyas nga magpakitag apresasyon sa tanang nahimo ni Jehova alang kanato! Hinunoa, angayng sundogon nato ang salmistang si David, kinsa miingon: “Dayegon ko ikaw, Oh Jehova, sa bug-os kong kasingkasing; ipahayag ko ang tanan mong katingalahang mga buhat.” (Salmo 9:1) Ang pagpadayon  sa pagkuhag kahibalo bahin kang Jehova modasig kanato niining bahina, kay ang Bibliya nag-ingong “ang kahibalo bahin sa Labing Balaang Usa mao ang pagsabot.” (Proverbio 9:10) Ang pagpalandong kada adlaw sa mga panalangin ni Jehova motabang kanato nga magpabili ug dili sayonsayonon lang ang atong langitnong Amahan. (Colosas 3:15) “Ang nagatanyag ug pasalamat ingong iyang halad mao ang nagahimaya kanako,” nag-ingon si Jehova, “ug siya nga nagasubay sa matul-id nga dalan, ipakita ko kaniya ang kaluwasan sa Diyos.”​—Salmo 50:23.

Makapakurat nga Insulto sa “Balaang Usa sa Israel”

8. Nganong ang katawhan sa Juda matawag nga “ang nasod nga makasasala”?

⁸ Si Isaias nagpadayon sa iyang mensahe pinaagi sa bug-at nga mga pulong alang sa nasod sa Juda: “Alaot ang nasod nga makasasala, ang katawhan nga mabug-at sa kasaypanan, usa ka binhing mamumuhat ug daotan, madaotong mga anak! Sila namiya kang Jehova, wala nila tahora ang Balaang Usa sa Israel, sila mitalikod.” (Isaias 1:4) Ang daotang mga buhat matigom sa gidak-on nga kini mahimong mabug-at kaayo. Sa adlaw ni Abraham si Jehova nagbatbat sa mga sala sa Sodoma ug Gomora ingong “mabug-at kaayo.” (Genesis 18:20) Ang susamang butang dayag karon sa katawhan sa Juda, kay si Isaias nag-ingong sila “mabug-at sa kasaypanan.” Dugang pa, iyang gitawag sila nga “usa ka binhing mamumuhat ug daotan, madaotong mga anak.” Oo, ang mga taga-Juda nahisamag masupilong mga anak. Sila “mitalikod,” o sumala sa paghubad niana sa New Revised Standard Version, sila “bug-os nga nabulag” sa ilang Amahan.

9. Unsay kahulogan sa pamulong “ang Balaang Usa sa Israel”?

⁹ Pinaagi sa ilang masukihong dalan, ang katawhan sa Juda nagpadayag ug grabeng pagkawalay-pagtahod alang sa “Balaang Usa sa Israel.” Unsay kahulogan niining mga pulonga, nga makita sa 25 ka beses sa basahon ni Isaias? Ang pagkabalaan nagkahulogan sa pagkahinlo ug pagkaputli. Si Jehova maoy balaan sa labing hataas nga matang. (Pinadayag 4:8) Gipahinumdoman ang mga Israelinhon niining kamatuorana matag higayong makita nila ang mga pulong nga nakulit sa sinaw nga bulawang plaka sa turbante sa hataas nga saserdote: “Ang pagkabalaan iya ni Jehova.” (Exodo  39:30) Busa, sa pagtumong kang Jehova ingong “ang Balaang Usa sa Israel,” si Isaias nagpasiugda sa kabug-at sa sala sa Juda. Ngani, ang maong mga rebelde direktang naglapas sa sugo nga gihatag ngadto sa ilang mga katigulangan: “Balaanon ninyo ang inyong kaugalingon ug kamo magmabalaan, tungod kay ako balaan”!​—Levitico 11:44.

10. Sa unsang paagi makalikay kita sa pagpakitag pagkawalay-pagtahod sa “ang Balaang Usa sa Israel”?

¹⁰ Ang mga Kristohanon karon angayng maglikay kutob sa maarangan sa pagsundog sa panig-ingnan sa Juda sa dili pagtahod sa “Balaang Usa sa Israel.” Angayng sundogon nila ang pagkabalaan ni Jehova. (1 Pedro 1:15, 16) Ug kinahanglang sila ‘magadumot sa daotan.’ (Salmo 97:10) Ang mahugawng mga buhat sama sa seksuwal nga imoralidad, idolatriya, pagpangawat, ug paghuboghubog makadaot sa Kristohanong kongregasyon. Kanay hinungdan nga kadtong dili mohunong sa pagbuhat niining mga buhata ipalagpot gikan sa kongregasyon. Sa kataposan, kadtong sa pagkadili-mahinulsolon mosubay sa usa ka dalan nga mahugaw dili makatagamtam sa mga panalangin sa Ginghariang kagamhanan sa Diyos. Tinuoray, kanang tanang daotang buhat maoy makapakurat nga insulto sa “Balaang Usa sa Israel.”​—Roma 1:26, 27; 1 Corinto 5:6-11; 6:9, 10.

Masakiton Gikan sa Ulo Hangtod sa Tiil

11, 12. (a) Batbata ang daotang kahimtang sa Juda. (b) Nganong dili nato angayng kaluy-an ang Juda?

¹¹ Dayon si Isaias naningkamot nga mangatarongan sa katawhan sa Juda pinaagi sa pagpaila kanila sa ilang masakitong kahimtang. Siya nag-ingon: “Asa pa man kamo dugang nga pagahampakon, sanglit kamo nagadugang pa ug pag-alsa?” Sa pagkatinuod, si Isaias nangutana kanila: ‘Dili pa ba igo ang inyong giantos? Nganong dugangan ang pagdaot ninyo sa inyong kaugalingon pinaagi sa pagpadayon sa pagrebelde?’ Si Isaias nagpadayon: “Ang tibuok ulo nagmasakiton, ug ang tibuok kasingkasing maluya. Gikan sa lapalapa sa tiil hangtod sa ulo walay maayong bahin niini.” (Isaias 1:5, 6a) Ang Juda diha sa kahimtang nga makaluod, masakiton​—nga masakiton sa espirituwal gikan sa ulo hangtod sa tiil. Makapasubo kaayo nga konklusyon!

 ¹² Angay bang kaluy-an nato ang Juda? Dili gayod! Kasiglohan nga sayosayo ang tibuok nasod sa Israel napasidan-an bahin sa silot tungod sa pagkadili-masinugtanon. Sa bahin, sila giingnan: “Si Jehova maghampak kanimo pinaagi sa grabeng hubag diha sa duha ka tuhod ug sa duha ka bitiis, nga gikan niana ikaw dili na maayo, gikan sa lapalapa sa imong tiil hangtod sa imong alimpulo.” (Deuteronomio 28:35) Sa masambingayong diwa, ang Juda karon nag-antos niining mga sangpotanan sa iyang magahiong dalan. Ug kadtong tanan malikayan unta kon ang katawhan sa Juda nagmasinugtanon lamang kang Jehova.

13, 14. (a) Unsang mga kadaot ang gipaagom sa Juda? (b) Ang mga pag-antos sa Juda nagpahinabo ba nga gipalandong niya pag-usab ang iyang rebelyosong dalan?

¹³ Si Isaias nagpadayon sa pagbatbat sa makaluluoyng kahimtang sa Juda: “Ang mga samad ug ang mga bun-og ug ang mga bag-ong labod—kini sila wala mapislit o mabugkosi, ni gipahumok kini pinaagig lana.” (Isaias 1:6b) Ang manalagna dinhi nagtumong sa tulo ka matang sa mga kadaot: mga samad (sama nianang gisamaran sa espada o kutsilyo), mga bun-og (mga labhag nga resulta sa pagbunal), ug mga bag-ong labod (bag-o pa, dayag-ang-unod nga mga hubag nga morag dili maayo). Ang ideya nga gipadayag maoy sa usa ka tawo nga gisilotang grabe sa tanang mahandurawng paagi, nga walay parte sa iyang lawas ang libre sa kadaot. Timawa kaayo ang kahimtang sa Juda.

¹⁴ Ang makaluluoyng kahimtang ba sa Juda nagtukmod kaniya sa pagbalik kang Jehova? Wala! Ang Juda nahisama sa rebeldeng gibatbat sa Proverbio 29:1: “Ang tawo nga sublisubli nang gibadlong apan nagpatikig sa iyang liog sa hinanali mabali, ug kana wala nay pagkaayo.” Ang nasod daw dili na mamaayo. Sumala sa pagpahayag niana ni Isaias, ang iyang mga samad “wala mapislit o mabugkosi, ni gipahumok kini pinaagig lana.” b Sa usa ka diwa,  ang Juda nahisama sa minganga, wala-mabugkosi, molukop-sa-lawas nga hubag.

15. Sa unsang mga paagi makapanalipod kita sa atong kaugalingon gikan sa espirituwal nga sakit?

¹⁵ Kay nakakuhag leksiyon gikan sa Juda, kita usab angayng magbantay batok sa espirituwal nga sakit. Sama sa pisikal nga sakit, kini makaapektar kang bisan kinsa kanato. Kon buot sabton, kinsa ba kanato ang dili madutlan sa unodnong mga tinguha? Ang kadalo ug tinguha sa sobrang kalingawan mahimong mogamot sa atong mga kasingkasing. Busa, kinahanglang bansayon nato ang atong kaugalingon sa ‘pagkasilag kon unsa ang daotan’ ug ‘paghawid sa kon unsa ang maayo.’ (Roma 12:9) Kinahanglan usab nga atong ugmaron ang mga bunga sa espiritu sa Diyos diha sa atong matag-adlawng mga kinabuhi. (Galacia 5:22, 23) Sa pagbuhat niana, malikayan nato ang kahimtang nga naghampak sa Juda—ang pagkamasakiton sa espirituwal gikan sa ulo hangtod sa tiil.

Usa ka Naawaaw nga Yuta

16. (a) Giunsa pagbatbat ni Isaias ang kahimtang sa yuta sa Juda? (b) Nganong ang pipila moingon nga kining mga pulonga lagmit gipahayag panahon sa paghari ni Ahaz, apan sa unsang paagi mahimong sabton nato kini?

¹⁶ Si Isaias karon mibiya sa iyang medikal nga pagtandi ug miliso ngadto sa kahimtang sa yuta sa Juda. Nga samag siya nagtan-aw sa kapatagan sa ubos nga nadaot sa gubat, siya miingon: “Ang inyong yuta maoy biniyaan, ang inyong mga siyudad nasunog sa kalayo; ang inyong yuta​—diha mismo sa inyong atubangan ginalamoy kini sa mga estranyo, ug ang pagkabiniyaan nahisama sa pagkapukan pinaagi sa mga estranyo.” (Isaias 1:7) Ang pipila ka eskolar nag-ingon nga bisan kon kanang mga pulonga makaplagan sa sinugdang bahin sa basahon ni Isaias, lagmit kini gipahayag sa ulahing bahin sa ministeryo sa manalagna, tingali panahon sa paghari sa daotang Haring Ahaz. Sila nagpatuo nga ang paghari ni Uzzias mauswagon kaayo nga dili angayan kanang makapasubong kabatbatan. Itugot nato, dili tinong ikapahayag nga ang basahon ni Isaias gitagik sa kronolohikanhong  kahan-ayan. Bisan pa, ang mga pulong ni Isaias mahitungod sa pagkalaglag lagmit nga matagnaon. Sa paglitok sa pamulong sa ibabaw, lagmit kaayo nga si Isaias nagagamit sa usa ka pamaagi nga makaplagan sa laing bahin sa Bibliya​—nga mao ang pagbatbat sa usa ka hitabo sa umaabot nga samag nahitabo na, sa ingon nagpasiugda sa tinong pagkatuman sa usa ka tagna.​—Itandi ang Pinadayag 11:15.

17. Nganong ang matagnaong kabatbatan sa pagkalaglag wala makapatingala sa katawhan sa Juda?

¹⁷ Bisan kon unsay kahimtang, ang matagnaong kabatbatan sa pagkalaglag sa Juda angayng dili makapatingala sa maong gahian ug dili-masinugtanong katawhan. Kasiglohang sayosayo sila gipasidan-an ni Jehova kon unsay mahitabo kon morebelde sila. Siya miingon: “Ako, sa akong bahin, magahimo sa yuta nga biniyaan, ug ang inyong mga kaaway nga nagapuyo niini motan-aw gayod niini sa kahibulong. Ug kamo patibulaagon ko sa taliwala sa kanasoran, ug ako magaibot ug espada sunod kaninyo; ug ang inyong yuta mahimong biniyaan, ug ang inyong mga siyudad mahimong biniyaang kagun-oban.”​—Levitico 26:32, 33; 1 Hari 9:6-8.

18-20. Kanus-a natuman ang mga pulong sa Isaias 1:7, 8, ug sa unsang paagi si Jehova ‘nagbilin ug pipila lang ka nagpabiling-buhi’ niining panahona?

¹⁸ Ang mga pulong sa Isaias 1:7, 8 dayag nga natuman panahon sa mga pagpanulong sa Asirya nga misangpot sa pagkalaglag sa Israel ug sa kaylap nga paglaglag ug pag-antos sa Juda. (2 Hari 17:5, 18; 18:11, 13; 2 Cronicas 29:8, 9) Bisan pa niana, ang Juda wala mapapas sa bug-os. Si Isaias nag-ingon: “Ang anak nga babaye sa Zion nahibilin sama sa usa ka balongbalong sa parasan, sama sa usa ka lantawanang payag sa uma sa mga pepino, sama sa usa ka siyudad nga inalihan.”​—Isaias 1:8.

¹⁹ Taliwala sa tanang panglaglag, “ang anak nga babaye sa Zion,” ang Jerusalem, nagpabilin sa pagbarog. Apan huyang kaayo siyang tan-awon​—sama sa usa ka payag sa parasan o sa bantayanang balongbalong sa uma sa pepino. Sa usa ka biyahe sa Nilo, usa ka eskolar sa ika-19ng siglo nahinumdom sa mga pulong ni  Isaias sa dihang iyang nakita ang susamang mga balongbalong, nga iyang gibatbat ingong “labaw lang ug diyutay sa alad batok sa hanging amihan.” Sa Juda pagkatapos sa pag-ani, ang maong mga balongbalong pasagdang mabungkag ug mahugno. Sa gihapon, bisan pag ang Jerusalem tingali huyang tan-awon sa atubangan sa dakong magpupukan nga Asiryanhong kasundalohan, siya molahutay.

²⁰ Gitapos ni Isaias kining matagnaong pamulong: “Kon wala pa kita binli ni Jehova sa mga panon ug pipila lang ka nagpabiling-buhi, kita nahisama na unta sa Sodoma, kita nahisama na unta sa Gomora.” (Isaias 1:9) c Batok sa gahom sa Asirya, si Jehova sa kataposan motabang sa Juda. Lahi sa Sodoma ug Gomora, ang Juda dili mapapas. Kini molahutay.

21. Human laglaga sa Babilonya ang Jerusalem, nganong si Jehova ‘nagbilin ug pipila lang ka nagpabiling-buhi’?

 ²¹ Kapin ug 100 ka tuig sa ulahi, ang Juda sa makausa pa nameligro. Ang katawhan wala makakat-on gikan sa disiplina nga gipaagom pinaagi sa Asirya. “Sila kanunayng nagbugalbugal sa mga mensahero sa matuod nga Diyos ug nagtamay sa iyang mga pulong ug nagyagayaga sa iyang mga manalagna.” Ingong resulta, “ang kaaligutgot ni Jehova midangat batok sa iyang katawhan, hangtod nga wala nay pagkaayo.” (2 Cronicas 36:16) Ang hari sa Babilonya nga si Nabucodonosor nagbihag sa Juda, ug sa maong panahon, walay nahibiling “sama sa usa ka balongbalong sa parasan.” Bisan ang Jerusalem gilaglag. (2 Cronicas 36:17-21) Bisan pa, si Jehova ‘nagbilin ug pipila lang ka nagpabiling-buhi.’ Bisan pag giantos sa Juda ang 70 ka tuig nga pagkadestiyero, si Jehova nagpasalig nga magpadayon ang nasod ug ilabina ang banay ni David, nga maoy magpatungha sa sinaad nga Mesiyas.

22, 23. Sa unang siglo, nganong si Jehova ‘nagbilin ug pipila lang ka nagpabiling-buhi’?

 ²² Sa unang siglo, ang Israel nakaagom sa kataposang katalagman ingon nga katawhang may pakigsaad sa Diyos. Sa dihang gipresentar ni Jesus ang iyang kaugalingon ingong ang sinaad nga Mesiyas, ang nasod nagsalikway kaniya, ug ingong resulta, si Jehova nagsalikway kanila. (Mateo 21:43; 23:37-39; Juan 1:11) Kataposan na ba kadto sa pagkadunay espesyal nga nasod ni Jehova sa yuta? Dili. Gipakita ni apostol Pablo nga ang Isaias 1:9 may lain pang katumanan. Sa pagkutlo gikan sa Septuagint nga bersiyon, siya misulat: “Maingon gayod sa giingon kanhi ni Isaias: ‘Kon wala pa si Jehova sa mga panon magbilin ug usa ka binhi nganhi kanato, kita nahimong sama gayod sa Sodoma, ug kita nahimong sama gayod unta sa Gomora.’”​—Roma 9:29.

²³ Sa maong higayon ang mga nagpabiling-buhi mao ang dinihogang mga Kristohanon, kinsa nagbutang ug pagtuo kang Jesu-Kristo. Una sa tanan, sila maoy matinuohon nga mga Hudiyo. Sa ulahi sila gikuyogan sa matinuohong mga Hentil. Nga magkauban sila ang naglangkob sa usa ka bag-ong Israel, “ang Israel sa Diyos.” (Galacia 6:16; Roma 2:29) Ang maong “binhi” naluwas sa pagkalaglag sa Hudiyong sistema sa mga butang sa 70 K.P. Sa pagkatinuod, “ang Israel sa Diyos” kauban pa nato karong adlawa. Gikuyogan kini sa milyonmilyong matinuohong mga tawo gikan sa mga nasod, nga maoy naglangkob sa “usa ka dakong panon sa katawhan, nga walay tawong makaihap, gikan sa tanang kanasoran ug mga tribo ug katawhan ug mga dila.”​—Pinadayag 7:9.

24. Unsay angayng matikdan sa tanan kon buot nilang maluwas sa kinadak-ang katalagman sa katawhan?

²⁴ Sa dili madugay kining kalibotana moatubang sa gubat sa Armagedon. (Pinadayag 16:14, 16) Bisan pag kini unya usa ka katalagman nga labaw pa kay sa pagsulong kaha sa Asirya o Babilonya sa Juda, labaw pa gani kay sa paglaglag sa Roma sa Judea sa 70 K.P., aduna unyay mga magpabiling-buhi. (Pinadayag 7:14) Nan, pagkahinungdanon nga palandongon pag-ayo sa tanan ang mga pulong ni Isaias ngadto sa Juda! Kana nagkahulogan sa kaluwasan alang sa mga matinuohon niadtong panahona. Ug kana mahimong magkahulogan sa kaluwasan sa mga magtutuo karong adlawa.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Hulagway sa panid 20]

Lahi sa Sodoma ug Gomora, ang Juda dili mahimong walay molupyo sa walay kataposan