Kapitulo Uno

Usa ka Manalagna sa Diyos Nagdalag Kahayag Alang sa Katawhan

1, 2. Unsang mga kahimtang karong adlawa ang magpahinabog dakong kabalaka alang sa daghan?

 KITA nagkinabuhi sa usa ka panahon nga halos bisan unsang butang daw makab-ot na sa tawo. Ang pagpanaw sa kawanangan, teknolohiya sa kompiyuter, genetic engineering, ug ubang bag-ong siyentipikanhong mga metodo nagbukas ug bag-ong mga kahigayonan alang sa katawhan, nga naghatag ug paglaom sa mas maayong kinabuhi—tingali sa taas pang kinabuhi.

² Ang maong mga kauswagan ba nakapaarang nimo sa pagtangtang sa mga kandado gikan sa imong mga pultahan? Nakapapas ba kana sa hulga sa gubat? Nakapaayo ba kana sa sakit o nakawagtang sa kasub-anan tungod kay namatyag minahal? Wala! Ang tawhanong kauswagan, bisan pa tingalig talagsaon, maoy limitado. “Kita nakahunahuna kon unsaon pag-adto sa bulan, paggamag mas gamhanang mga silicon chip, ug pagkuha ug pagbalhin sa mga gene sa tawo,” pahayag sa usa ka taho sa Worldwatch Institute. “Apan wala pa kita makatagana ug hinlong tubig alang sa usa ka bilyong tawo, makapahinay sa pagkapuo sa libolibong espisye, o makatagana sa atong mga panginahanglan sa enerhiya nga dili madaot ang kahanginan.” Hisabtan, daghan ang magalantaw sa kaugmaon nga mabalak-on, nga wala makaseguro kon asa modangop alang sa kahupayan ug paglaom.

3. Unsang kahimtang ang naglungtad sa Juda panahon sa ikawalong siglo W.K.P.?

³ Ang kahimtang nga giatubang nato karon maoy susama sa iya sa katawhan sa Diyos sa ikawalong siglo W.K.P. Niadtong panahona, gisugo sa Diyos ang iyang alagad nga si Isaias sa pagdalag  usa ka mensahe sa kahupayan ngadto sa mga molupyo sa Juda, ug nagkinahanglan gayod silag kahupayan. Ang nasod nagubot tungod sa masamokong mga panghitabo. Ang mapintasong Imperyo sa Asirya sa wala madugay naghulga sa nasod, nga ang daghan nahupngan sa kahadlok. Asa ba modangop ang katawhan sa Diyos alang sa kaluwasan? Sila nangangkon nga si Jehova mao ang ilang Diyos, apan gipalabi nila nga ibutang ang ilang pagsalig diha sa mga tawo.—2 Hari 16:7; 18:21.

Kahayag Nagdan-ag Diha sa Kangitngit

4. Unsang duha-ka-pilo nga mensahe ang gisugo kang Isaias nga imantala?

⁴ Ingong sangpotanan sa masuklanong dalan sa Juda, laglagon ang Jerusalem, ug ang mga molupyo sa Juda dad-on nga binihag ngadto sa Babilonya. Oo, umaabot ang mangiob nga kapanahonan. Si Jehova nagsugo sa iyang manalagnang si Isaias sa pagtagna niining daotang yugto, apan Siya nagsugo usab kaniya sa pagmantala ug maayong balita. Tapos sa 70 ka tuig nga pagkadestiyero, ang mga Hudiyo pagawson gikan sa Babilonya! Ang malipayong nahibilin mobalik ngadto sa Zion ug makabaton sa pribilehiyo sa pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba didto. Tungod niining makalipayng mensahe, si Jehova nagpahinabo pinaagi sa iyang manalagna nga ang kahayag modan-ag diha sa kangitngit.

5. Nganong abante kaayong gipadayag ni Jehova ang iyang mga katuyoan?

⁵ Ang Juda nalaglag lamang kapig usa ka siglo human sa pagtala ni Isaias sa iyang mga tagna. Nan, nganong abante kaayong gipadayag ni Jehova ang iyang mga katuyoan? Dili ba kadtong personal nga nakadungog sa mga pagmantala ni Isaias dugay nang namatay sa panahon sa pagkatuman sa mga tagna? Tinuod kana. Bisan pa niana, tungod sa mga gipadayag ni Jehova kang Isaias, kadtong buhi pa sa panahon sa pagkalaglag sa Jerusalem sa 607 W.K.P. nakabaton sa sinulat nga talaan sa matagnaong mga mensahe ni Isaias. Kana magtagana ug dili-malalis nga pamatuod nga si Jehova mao “ang Usa nga nagsulti sa kataposan sukad sa sinugdan, ug sa mga butang nga wala mahimo sukad sa kanhing panahon.”—Isaias 46:10; 55:10, 11.

6. Unsa ang pipila ka paagi nga si Jehova labaw kaayo kay sa tanang tawhanong tigtagna?

 ⁶ Si Jehova lamang ang may katungod nga makapangangkon sa ingon. Ang usa ka tawo mahimong makatagna sa haduol nga umaabot nga gibase sa iyang nasabtan sa politikanhon o sosyal nga kahimtang nianang panahona. Apan si Jehova lamang ang makakita daan nga may bug-os nga pagkatino kon unsay mahitabo sa bisan unsang panahon, bisan sa halayong umaabot. Siya makahatag usab sa iyang mga alagad ug katakos sa pagtagna nga abante kaayo sa mga hitabo sa dili pa kana mahitabo. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang Soberanong Ginoong Jehova dili mobuhat sa usa ka butang gawas kon gikapadayag niya ang iyang kompidensiyal nga butang ngadto sa iyang mga alagad nga mga manalagna.”—Amos 3:7.

Pila ang “mga Isaias”?

7. Sa unsang paagi giduhaduhaan sa daghang eskolar ang pagkamagsusulat ni Isaias, ug ngano?

⁷ Ang isyu bahin sa tagna maoy usa ka butang nga nagpaduhaduha sa daghang eskolar sa pagkamagsusulat ni Isaias. Ang maong mga kritiko moinsistir nga ang ulahing bahin sa basahon gisulat gayod sa usa ka tawo nga nabuhi sa ikaunom nga siglo W.K.P., sa panahon o tapos sa pagkadestiyero didto sa Babilonya. Sumala pa nila, ang mga tagna bahin sa pagkalaglag sa Juda gisulat sa pagkatapos niana ug busa dili diay tinuod nga mga tagna. Ang maong mga kritiko nag-ingon usab nga human sa Isa kapitulo 40, ang basahon ni Isaias naghisgot nga samag ang Babilonya mao ang labaw nga gahom niadtong panahona ug ang mga Israelinhon maoy binihag didto. Busa sila nangatarongan nga si bisan kinsang nagsulat sa ulahing bahin sa Isaias nagsulat gayod niana sulod sa maong yugto—sulod sa ikaunom nga siglo W.K.P. May lig-ong pasikaranan ba ang maong pangatarongan? Bug-os nga wala!

8. Kanus-a nagsugod ang pagduhaduha bahin sa pagkamagsusulat ni Isaias, ug sa unsang paagi mikaylap kini?

⁸ Sa ika-12ng siglo K.P. lamang nga gisupak ang pagkamagsusulat ni Isaias. Kana gisupak sa Hudiyong komentarista nga si  Abraham Ibn Ezra. “Sa iyang komentaryo bahin sa Isaias,” matod sa Encyclopaedia Judaica, “[si Abraham Ibn Ezra] nag-ingon nga ang ikaduha nga katungang bahin, gikan sa Isa kapitulo 40, maoy sinulat sa usa ka manalagna nga nabuhi panahon sa Pagkadestiyero sa Babilonya ug sa sayo nga yugto sa Pagbalik sa Zion.” Panahon sa ika-18 ug ika-19 nga mga siglo, ang mga hunahuna ni Ibn Ezra gidawat sa ubay-ubayng mga eskolar, lakip ni Johann Christoph Doederlein, usa ka Alemang teologo nga nagpatik sa iyang katin-awan bahin sa Isaias sa 1775, nga may ikaduhang edisyon sa 1789. Ang New Century Bible Commentary nag-ingon: “Ang tanan gawas sa labing konserbatibong mga eskolar nagdawat sa pangagpas nga giduso ni Doederlein . . . nga ang mga tagna nga anaa sa mga kapitulo 40-66 sa basahon sa Isaias dili mao ang mga pulong sa manalagna sa ikawalong-siglo nga si Isaias kondili naggikan sa usa ka manalagna sa ulahing panahon.”

9. (a) Unsang pagbahin sa basahon ni Isaias ang nahitabo? (b) Giunsa pagsumaryo sa usa ka komentarista sa Bibliya ang panaglantugi labot sa pagkamagsusulat ni Isaias?

⁹ Bisan pa niana, ang mga pangutana bahin sa magsusulat sa basahon ni Isaias wala matapos dinha. Ang teoriya bahin sa ikaduhang Isaias—o Deutero-Isaias—naggikan sa ideya nga ang ikatulong magsusulat basin nalangkit. a Unya ang basahon ni Isaias dugang nga gibahin, mao nga gipasidungog sa usa ka eskolar ang mga Isa kapitulo 15 ug 16 ngadto sa wala-hiilhing manalagna, samtang gilalis sa lain pa ang magsusulat sa mga Isa kapitulo 23 hangtod 27. Ang lain pa gayod nag-ingon nga dili mahimong si Isaias ang nagsulat sa mga pulong nga makita sa mga Isa kapitulo 34 ug 35. Ngano? Tungod kay ang impormasyon kaamgid kaayo nianang makita sa mga Isa kapitulo 40 hangtod 66, nga gipasidungog na ngadto sa usa ka magsusulat nga lain kay sa ikawalong-siglo nga Isaias! Ang komentarista sa Bibliya nga si Charles C. Torrey sa hamubo nagsumaryo sa resulta sa maong paagi sa pangatarongan. “Ang kaniadto dakong ‘Manalagna sa Pagkadestiyero,’” matod niya, “mikuyos ngadto sa way-bili nga personalidad, ug  halos nalubong na sa pundok sa mga tipik sa basahon.” Bisan pa niana, dili mouyon ang tanang eskolar sa maong pagbahin sa basahon ni Isaias.

Ebidensiya Bahin sa Usa ka Magsusulat

10. Paghatag ug usa ka pananglitan nga ang pagkawalay-kausaban sa pamulong mohatag ug ebidensiya bahin sa usa ka magsusulat alang sa basahon ni Isaias.

¹⁰ Adunay lig-on nga katarongan sa pagtuo nga ang basahon ni Isaias maoy sinulat sa usa lamang ka magsusulat. Usa ka han-ay sa ebidensiya maoy kabahin sa pagkawalay-kausaban sa pamulong. Pananglitan, ang pamulong “ang Balaang Usa sa Israel” makita sa 12 ka beses diha sa Isaias mga kapitulo 1 hangtod 39 ug 13 ka beses sa Isaias mga kapitulo 40 hangtod 66, apan ang maong kabatbatan kang Jehova makita lamang sa 6 ka beses sa nahibiling bahin sa Hebreohanong Kasulatan. Ang balikbalik  nga paggamit niini nga sa laing paagi maoy talagsa-rang-gigamit nga pamulong magpamatuod sa pagkausa ra sa magsusulat sa Isaias.

11. Unsa ang mga kaamgiran tali sa mga kapitulo 1 hangtod 39 ug mga kapitulo 40 hangtod 66 sa Isaias?

¹¹ Adunay ubang mga kaamgiran tali sa Isaias mga kapitulo 1 hangtod 39 ug mga kapitulo 40 hangtod 66. Ang duha ka seksiyon adunay subsob nga paggamit sa samang linaing mga pasumbingay, sama sa usa ka babayeng may mga kasakit sa pagpanganak ug usa ka “dalan” o usa ka “dakong dalan.” b Adunay balikbalik usab nga paghisgot sa “Zion,” usa ka terminong gigamit sa 29 ka beses diha sa mga Isa kapitulo 1 hangtod 39 ug 18 ka beses diha sa mga Isa kapitulo 40 hangtod 66. Sa pagkatinuod, ang Zion gihisgotan nga mas daghang beses diha sa Isaias kay sa bisan unsang laing basahon sa Bibliya! Ang maong mga ebidensiya, matod sa The International Standard Bible Encyclopedia, “magtimaan sa basahon ingong linain nga lisod ipatin-aw” kon ang basahon gisulat sa duha, tulo, o mas daghang magsusulat.

12, 13. Sa unsang paagi gipaila sa Kristohanon Gregong Kasulatan nga ang basahon ni Isaias maoy sinulat sa usa ka magsusulat?

¹² Ang labing lig-ong ebidensiya nga ang basahon ni Isaias adunay usa lamang ka magsusulat hikaplagan diha sa dinasig nga Kristohanon Gregong Kasulatan. Kini tin-awng nagapaila nga ang mga Kristohanon sa unang siglo nagtuo nga ang basahon ni Isaias maoy trabaho sa usa ka magsusulat. Pananglitan, si Lucas nag-asoy bahin sa usa ka Etiopianhong opisyal nga nagbasag kasayoran nga makita karon sa Isaias kapitulo 53, ang seksiyon nga gipasidungog sa modernong-adlawng mga kritiko ngadto kang Deutero-Isaias. Ugaling lang, si Lucas nag-ingon nga ang Etiopianhon ‘nagbasa nga kusog sa manalagnang si Isaias.’—Buhat 8:26-28.

¹³ Unya tagda ang magsusulat sa Ebanghelyo nga si Mateo, kinsa  nagsaysay kon sa unsang paagi ang ministeryo ni Juan Bawtista nagtuman sa matagnaong mga pulong nga karon atong makita sa Isaias 40:3. Kang kinsa gipasidungog ni Mateo ang tagna? Sa usa ka wala-hiilhing Deutero-Isaias? Dili, yanong gipaila niya ang magsusulat ingon nga ‘si Isaias nga manalagna.’ c (Mateo 3:1-3) Sa laing higayon, si Jesus nagbasa gikan sa usa ka linukot nga basahon sa mga pulong nga karon hikaplagan nato sa Isaias 61:1, 2. Sa paghisgot sa asoy, si Lucas nag-ingon: “Ang linukot nga basahon sa manalagnang Isaias gitunol kaniya.” (Lucas 4:17) Sa iyang sulat ngadto sa mga taga-Roma, si Pablo naghisgot sa una  ug sa ulahing mga bahin sa Isaias, bisan pa niana wala gayod siya magpaila nga ang magsusulat maoy lain kay sa mismong tawo, si Isaias. (Roma 10:16, 20; 15:12) Tin-aw, ang mga Kristohanon sa unang siglo wala magtuo nga ang basahon ni Isaias maoy sinulat sa duha, tulo, o mas daghang magsusulat.

14. Sa unsang paagi ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat naghatag ug katin-awan bahin sa pagkamagsusulat ni Isaias?

¹⁴ Tagda, usab, ang pamatuod sa mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat—karaang mga kasulatan, nga daghan niana may petsang wala pa ang panahon ni Jesus. Usa ka manuskrito ni Isaias, nga nailhang Linukot nga Basahon ni Isaias, may petsang ikaduhang siglo W.K.P., ug kini nanghimakak sa mga pangangkon  sa mga kritiko nga ang usa ka Deutero-Isaias mibanos sa pagsulat sa Isa kapitulo 40. Sa unsang paagi naingon? Niining karaang kasulatan, ang butang nga karon atong nailhang Isa kapitulo 40 nagsugod sa kataposang linya diha sa usa ka lindog, nga ang pang-abling tudling-pulong gitapos sa sunod nga lindog. Ang tigkopya tin-awng walay kasayoran sa bisan unsang kausaban kono sa magsusulat o pagkabahin sa basahon nianang puntoha.

15. Unsay gisulti sa unang-siglo nga Hudiyong historyano nga si Flavius Josephus bahin sa mga tagna ni Isaias mahitungod kang Ciro?

¹⁵ Sa kataposan, tagda ang pamatuod sa unang-siglo nga Hudiyong historyano nga si Flavius Josephus. Siya wala lamang magpaila nga ang mga tagna ni Isaias maylabot kang Ciro gisulat  sa ikawalong siglo W.K.P. kondili nag-ingon usab nga si Ciro nahibalo bahin sa maong mga tagna. “Kining mga butanga nahibaloan ni Ciro,” nagsulat si Josephus, “gikan sa pagbasa sa basahon sa tagna nga gibilin ni Isaias duha ka gatos ug napulo ka tuig nga miagi.” Sumala kang Josephus, ang pagkahibalo sa maong mga tagna mahimong nakadugang sa kaandam ni Ciro nga ang mga Hudiyo papaulion ngadto sa ilang yutang-natawhan, kay si Josephus nagsulat nga si Ciro “mibatig dakong tinguha ug ambisyon nga buhaton kon unsay nahisulat.”—Jewish Antiquities, Basahon XI, kapitulo 1, parapo 2.

16. Unsay ikaingon bahin sa pagpatuo sa mga kritiko nga ang Babilonya gibatbat diha sa ulahing bahin sa Isaias ingon nga kinalabwan nga gahom?

¹⁶ Sumala sa gihisgotan nga sayosayo, daghang kritiko mopunting nga gikan sa Isaias kapitulo 40 paingon sa unahan, ang Babilonya gibatbat ingon nga kinalabwan nga gahom, ug ang mga Israelinhon gihisgotan ingong nadestiyero na. Dili ba magpaila kini nga ang magsusulat nabuhi panahon sa ikaunom nga siglo W.K.P.? Dili. Ang kamatuoran mao nga bisan una pa sa kapitulo 40 sa Isaias, batbaton usahay ang Babilonya ingon nga kinalabwan nga gahom sa kalibotan. Pananglitan, sa Isaias 13:19, ang Babilonya gitawag “ang dayandayan sa mga gingharian” o, sumala sa paghubad niini sa Today’s English Version, “ang labing matahom nga gingharian sa tanan.” Kining mga pulonga tin-aw nga matagnaon, sanglit ang Babilonya nahimo lamang nga usa ka gahom sa kalibotan kapig usa ka siglo sa ulahi. Usa ka kritiko “nagsulbad” niining giingong suliran pinaagi sa yanong pagpagawas sa Isaias 13 ingon nga sinulat kono sa laing magsusulat! Apan, sa pagkatinuod, ang paghisgot sa umaabot nga mga hitabo nga samag sila nahitabo na maoy kasagaran kaayo diha sa tagna sa Bibliya. Kining instrumento sa katitikan magpasiugda gayod sa pagkatino sa katumanan sa usa ka tagna. (Pinadayag 21:5, 6) Sa tinuoray, ang Diyos sa matuod nga tagna lamang ang makapahayag: “Akong ipahayag ang bag-ong mga butang. Sa dili pa sila motungha, akong ipahinabo nga inyong madungog kini sila.”—Isaias 42:9.

 Usa ka Basahon sa Kasaligang Tagna

17. Sa unsang paagi ikapatin-aw ang kausaban sa estilo gikan sa Isaias kapitulo 40 paingon sa unahan?

¹⁷ Nan, sa unsang konklusyon mopunting ang ebidensiya? Nga ang basahon ni Isaias maoy sinulat sa usa ka dinasig nga magsusulat. Kining tibuok nga basahon nahipasa latas sa kasiglohan ingon nga usa ka basahon, dili duha o labaw pa. Matuod, ang pipila tingali moingon nga ang estilo sa basahon ni Isaias may diyutayng kausaban gikan sa Isa kapitulo 40 paingon sa unahan. Bisan pa, hinumdomi nga si Isaias nag-alagad nga manalagna sa Diyos sulod sa dili momenos 46 ka tuig. Sulod nianang panahona pagadahomon nga mausob ang unod sa iyang mensahe, ug duyog niana ang iyang paagi sa pagpahayag sa iyang mensahe. Sa tinuoray, ang tinudlong-buluhaton ni Isaias gikan sa Diyos dili lamang mao ang pagpahayag sa mabug-at nga mga pasidaan sa paghukom. Kinahanglang siya magpahayag usab sa mga pulong ni Jehova: “Hupaya ninyo, hupaya ang akong katawhan.” (Isaias 40:1) Ang katawhang may pakigsaad sa Diyos mahupay gayod sa iyang saad nga, tapos sa 70 ka tuig nga pagkadestiyero, ang mga Hudiyo mahibalik sa ilang yutang-natawhan.

18. Unsa ang usa ka tema sa basahon ni Isaias nga pagahisgotan niining publikasyona?

¹⁸ Ang pagkagawas sa mga Hudiyo gikan sa pagkabihag sa Babilonya mao ang tema sa daghan sa mga kapitulo sa Isaias nga gihisgotan niining basahona. d Ubay-ubay niining mga tagnaa adunay modernong-adlawng katumanan, sumala sa atong makita. Dugang pa, atong hikaplagan diha sa basahon ni Isaias ang kulbahinam nga mga tagna nga natuman diha sa kinabuhi—ug kamatayon—sa bugtong Anak sa Diyos. Segurado gayod, ang pagtuon sa bililhong mga tagna nga anaa sa basahon ni Isaias makahatag ug kaayohan sa mga alagad sa Diyos ug sa uban pa sa tibuok yuta. Kining mga tagnaa, sa pagkatinuod, maoy kahayag alang sa tibuok katawhan.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Kahon sa panid 9]

Ebidensiya Gikan sa Pagsusi sa Kausaban sa Pinulongan

Ang mga pagtuon bahin sa kausaban sa pinulongan—nga magsubay sa malalangong mga kausaban nga mahitabo diha sa pinulongan latas sa daghang katuigan—mohatag ug dugang ebidensiya nga ang basahon ni Isaias maoy sinulat sa usa ra ka magsusulat. Kon ang usa ka seksiyon sa Isaias gisulat sa ikawalong siglo W.K.P. ug ang laing seksiyon 200 ka tuig sa ulahi, angay nga adunay mga kalainan sa matang sa Hebreohanon nga gigamit diha sa matag usa ka seksiyon. Apan sumala sa usa ka pagtuon nga gipatik diha sa Westminster Theological Journal, “ang ebidensiya gikan sa pagsusi sa kausaban sa pinulongan mosuportar gayod sa una-destiyero nga petsa alang sa Isaias 40-66.” Ang awtor sa pagtuon mihinapos: “Kon ang kritikong mga eskolar mopadayon sa pag-insistir nga ang Isaias angay nga petsahan sa yugto sa pagkadestiyero o tapos-destiyero, kinahanglang himoon nila kana bisan pa sa sukwahing ebidensiya gikan sa pagsusi sa kausaban sa pinulongan.”

[Hulagway sa panid 11]

Bahin sa Linukot nga Basahon ni Isaias sa Patayng Dagat. Ang kataposan sa Isa kapitulo 39 gipaila sa usa ka samag pana nga marka

[Mga hulagway sa panid 12, 13]

Mga 200 ka tuig nga abante, gitagna ni Isaias ang pagpagawas sa mga Hudiyo