Uyon ba sa Siyensiya Kining Basahona?

Ang relihiyon wala mag-isip sa kanunay nga ang siyensiya iyang higala. Sa nangaging mga siglo ang pipila ka teologo nagsupak sa siyentipikanhong mga diskobre sa dihang ilang gibati nga nagpameligro kini sa ilang pagbadbad sa Bibliya. Apan ang Bibliya kaaway ba sa siyensiya?

KON ang mga magsusulat sa Bibliya nagduso pa sa labing kaylap gituohan nga siyentipikanhong mga opinyon sa ilang adlaw, ang resulta unta maoy basahon nga daghag dayag nga siyentipikanhong mga sayop. Apan ang mga magsusulat wala magpasiugda nianang di-siyentipikanhong sayop nga mga ideya. Sa kasukwahi, sila nagsulat ug daghang pahayag nga dili lang kay husto sa siyentipikanhong diwa kondili laktod nga nagsupak usab sa dinawat nga mga opinyon niadtong panahona.

Unsay Porma sa Yuta?

Kanang pangutanaha nakapainteres sa mga tawo sulod sa libolibong katuigan. Ang kasagarang pagtuo sa karaang panahon mao nga ang yuta lapad. Pananglitan, ang mga Babilonyanhon nagtuo nga ang uniberso maoy usa ka kahon o usa ka lawak nga ang salog niini mao ang yuta. Ang mga saserdoteng Veda sa India naghunahuna nga ang yuta lapad ug usa lang ka bahin niini ang gipuy-an. Usa ka karaang tribo sa Asia naghulagway sa yuta ingong dako kaayong bandehado sa tsa.

Ingon ka sayo sa ikaunom nga siglo W.K.P., ang Gregong pilosopo nga si Pythagoras nangagpas nga sanglit ang bulan ug ang adlaw linginon, ang yuta linginon gayod usab. Si Aristotle (ikaupat nga siglo W.K.P.) sa ulahi miuyon, nga nagsaysay nga ang pagkalingin sa yuta mapamatud-an sa lunar nga mga eklipse. Ang anino sa yuta diha sa bulan nagkurba.

Bisan pa niana, ang pagtuo bahin sa lapad nga yuta (nga ang ibabawng bahin lamang niana ang gipuy-an) wala mapapas sa bug-os. Ang pipila dili makadawat sa makataronganong pagpasabot sa usa ka yutang lingin​—ang ideya sa mga antipode. a Si Lactantius, ang Kristohanong tigdepensa sa ikaupat nga siglo K.P., nagbugalbugal sa ideya mismo. Siya nangatarongan: “Aduna bay hungog kaayo nga motuo nga adunay mga tawo kansang mga tunob mas taas kay sa ilang mga ulo? . . . nga ang mga tanom ug mga kahoy nagtubo nga paubos? nga ang ulan, ug niyebe, ug ulan sa yelo mahulog nga pataas?”²

Ang ideya bahin sa mga antipode nahimong suliran alang sa pipila ka teologo. Ang pila ka teoriya nagpatuo nga kon adunay mga tawong nagpuyo sa atbang nga bahin sa yuta, dili mahimong sila may koneksiyon sa nailhang mga tawo kay ang dagat lapad kaayo aron malawig o kay ang di-malabang mainit nga sona naglibot sa ekuwador. Busa diin ba maggikan ang mga antipodean? Kay nalibog, gipalabi sa pipila ka teologo ang pagtuo nga wala ing mga antipodean, o bisan, sumala sa gipangatarongan ni Lactantius, nga ang yuta dili lingin sa sinugdan!

 Bisan pa niana, ang ideya sa usa ka yutang linginon nagpadayon, ug sa kadugayan kana kaylap nga gidawat. Sa sinugdanan lamang sa panahon sa kawanangan sa ika-20ng siglo, hinunoa, nga naposible nga ang mga tawo makabiyahe ug igong kalayo ngadto sa kawanangan aron pamatud-an pinaagig direktang pagtan-aw nga ang yuta maoy globo. b

Ug unsay baroganan sa Bibliya bahin niining isyuha? Sa ikawalong siglo W.K.P., sa dihang ang naglungtad nga pagtuo mao nga ang yuta lapad, kasiglohan sa wala pa mangagpas ang Gregong mga pilosopo nga ang yuta lagmit linginon, ug libolibo ka tuig una pa makita sa mga tawo ang yuta ingong globo gikan sa kawanangan, ang Hebreohanong propeta nga si Isaias nag-ingon uban ang talagsaong kayano: “Adunay Usa nga nagpuyo ibabaw sa sirkulo sa yuta.” (Isaias 40:22) Ang Hebreohanong pulong nga chugh, nga gihubad dinhi ug “sirkulo,” mahimong hubaron usab nga “linginon.”³ Ang ubang mga hubad sa Bibliya mabasa, “ang globo sa yuta” (Douay Version) ug “ang linging yuta.”​—Moffatt. c

Ang magsusulat sa Bibliya nga si Isaias milikay sa kasagarang mga leyenda bahin sa yuta. Hinunoa, siya misulat ug usa ka pahayag nga dili madaot tungod sa mga kauswagan sa siyentipikanhong diskobre.

Unsay Nagsuportar sa Yuta?

Sa karaang panahon, ang mga tawo nalibog tungod sa ubang mga pangutana bahin sa cosmos: Unsay gitungtongan sa yuta? Unsay nagsuportar sa adlaw, bulan, ug mga bituon? Sila wala masayod bahin sa balaod sa unibersohanong grabidad, nga gihan-ay ni Isaac Newton ug napatik sa 1687. Ang ideya nga ang langitnong mga butang, sa pagkamatuod, nagbitay sa wala diha sa way-sulod nga wanang wala nila hisayri. Busa, ang ilang mga katin-awan sagad nagpaila nga ang mga butang mahikap o mga substansiya maoy naghawid sa yuta ug sa ubang langitnong mga butang sa itaas.

Pananglitan, usa ka karaang teoriya, nga tingali naggikan sa katawhan nga nagpuyo sa usa ka isla, mao nga ang yuta gilibotan ug tubig ug nga kini naglutaw sa maong katubigan. Gihunahuna sa mga Hindu nga ang yuta adunay daghang patukoranan, nga naglut-oray. Nagtungtong kini sa upat ka elepante, nga ang mga elepante nagtindog sa usa ka labihan ka dakong pawikan, ang pawikan nagtindog sa tuman ka dakong bitin, ug ang nagluko nga bitin naglutaw sa unibersohanong katubigan. Si Empedocles, usa ka Gregong pilosopo sa ikalimang siglo W.K.P., nagtuo nga ang yuta nagtungtong sa usa ka alimpulos ug ang maong alimpulos mao ang nakaingon sa paglihok sa langitnong mga butang.

Nahilakip sa labing impluwensiyal nga mga pagtuo mao ang kang Aristotle. Bisan pag siya nangagpas nga ang yuta maoy linginon, siya wala magtuo nga kini nagbitay sa way-sulod nga wanang. Sa iyang sinulat nga On the Heavens, sa dihang siya milalis sa ideya nga ang yuta nagtungtong sa tubig, siya miingon: “Dili kinaiya sa tubig, maingon sa yuta, nga magpabilin sa kahanginan: kinahanglang kini may tungtongan.”⁴ Busa, unsay “gitungtongan” sa yuta? Si Aristotle nagtudlo nga ang adlaw, ang bulan, ug mga bituon natapot sa nawong sa solido, sihag nga mga globo. Ang globo nasulod sa globo, nga ang yuta​—nga way-lihok​—anaa sa sentro. Samtang ang mga globo nagbiyo sulod sa usag usa, ang mga butang sulod niana​—ang adlaw, bulan, ug mga planeta​—nagtadlas sa langit.

Ang katin-awan ni Aristotle mipatim-awng makataronganon. Kon ang langitnong mga butang wala matapot nga lig-on sa usa ka butang, sa unsang paagi sila makapabilin sa itaas? Ang mga hunahuna sa tinahod nga si Aristotle gidawat ingong kamatuoran sulod sa mga 2,000 ka tuig. Sumala sa The New Encyclopædia Britannica, sa ika-16 ug ika-17ng mga siglo ang iyang mga pagtulon-an “miuswag ngadto sa kahimtang nga relihiyosong doktrina” sa panan-aw sa iglesya.⁵

Sa pagkaimbento sa teleskopyo, ang mga astronomo misugod pagkuwestiyon sa teoriya ni Aristotle. Bisan pa, ang tubag wala maangkon hangtod nga si Sir Isaac Newton mipatin-aw nga  ang mga planeta nagbitay sa way-sulod nga wanang, nga gipugngan diha sa ilang mga orbito sa usa ka di-makitang puwersa​—ang grabidad. Kadto daw dili katuohan, ug pipila sa mga kauban ni Newton naglisod pagtuo nga ang wanang maoy walay unod, nga walay substansiya. d⁶

Unsay ikasulti sa Bibliya bahin niining maong tanghaga? Duolag 3,500 ka tuig kanhi, ang Bibliya nagpahayag uban ang labihan ka tin-aw nga ang yuta nagbitay “sa wala.” (Job 26:7) Sa orihinal nga Hebreohanon, ang pulong alang sa “wala” (beli-mahʹ) nga gigamit dinhi sa literal nagkahulogang “walay bisan unsa.”⁷ Ang Contemporary English Version naggamit sa pamulong, “sa way-sulod nga luna.”

Ang usa ka planetang nagbitay “sa way-sulod nga luna” dili mao gayod ang gihanduraw sa kadaghanang tawo niadtong mga adlawa. Bisan pa niana, nga una kaayo sa iyang panahon, ang magsusulat sa Bibliya nagtala sa usa ka pahayag nga sa siyentipikanhong diwa makataronganon.

Ang Bibliya ug Medikal nga Siyensiya​—Nagkauyon ba Sila?

Ang modernong medikal nga siyensiya nagtudlo kanatog daghan bahin sa paglapnag ug pagsanta sa sakit. Ang medikal nga mga kauswagan sa ika-19ng siglo mitultol sa pagpaila nganha sa medikal nga siyensiya sa batasan sa antisepsis o pagpukgo sa kagaw​—ang kahinlo aron mamenosan ang mga impeksiyon. Makapaukyab ang sangpotanan. May dakong pag-us-os sa mga impeksiyon ug ahat nga mga kamatayon.

Bisan pa niana, ang karaang mga doktor wala bug-os makasabot kon sa unsang paagi mokaylap ang sakit, ni nakaamgo sila sa kahinungdanon sa kahinlo diha sa pagsanta sa sakit. Dili katingad-ang daghan sa ilang medikal nga mga paagi mipatim-awng linuog sumala sa modernong mga sukdanan.

Usa sa labing karaang mga basahon sa medisina mao ang Ebers nga Papiro, nga usa ka katigoman sa Ehiptohanong kahibalo bahin sa panambal, nga may petsang gikan sa mga 1550 W.K.P. Ang maong linukot nga basahon nasudlan ug mga 700 ka tambal alang sa lainlaing mga sakit “nga naggikan sa pinaakan sa buaya ngadto sa sakit sa kuko sa tiil.”⁸ Nag-ingon ang The International Standard Bible Encyclopaedia: “Ang medikal nga kahibalo sa maong mga mananambal maoy sumala lamang sa kasinatian, kasagarang sinalamangka ug bug-os nga di-siyentipikanhon.”⁹ Kadaghanan sa mga tambal maoy di-epektibo, apan ang pipila kanila labihan ka peligroso. Alang sa tambal sa samad, usa sa mga reseta nagsugyot nga haklapan ug sinagol nga tai sa tawo ug sa ubang mga substansiya.¹⁰

Kining basahona sa Ehiptohanong mga tambal nasulat sa susamang panahon sa unang mga basahon sa Bibliya, nga naglakip sa Moisesnong Balaod. Si Moises, kinsa natawo sa 1593 W.K.P., nagdako sa Ehipto. (Exodo 2:​1-10) Ingong sakop sa panimalay ni Paraon, siya “natudloan sa tanang kaalam sa mga Ehiptohanon.” (Buhat 7:​22) Sinati siya sa “mga mananambal” sa Ehipto. (Genesis 50:​1-3) Ang ila bang di-epektibo o peligrosong medikal nga mga paagi nakaimpluwensiya sa iyang mga sinulat?

Wala. Sa kasukwahi, ang Moisesnong Balaod naglakip sa mga lagda bahin sa panghinlo nga abante kaayo sa ilang panahon. Pananglitan, usa ka balaod may kalabotan sa militaryong mga kampo nagbaod nga ilubong ang tai sa tawo nga halayo sa kampo. (Deuteronomio  23:13) Kadto abante kaayong panagang nga lakang. Kadto nakatabang nga malibre sa kontaminasyon ang tubig ug naghatag ug panalipod gikan sa dala-sa-langawng shigellosis ug ubang sakit nga diyariya nga naghunos gihapon sa minilyong kinabuhi kada tuig diha sa kanasorang ang pagpanghinlo menos.

Ang Moisesnong Balaod naundan ug ubang mga lagda sa panghinlo nga nagpanalipod sa Israel batok sa pagkanat sa mga sakit nga mananakod. Gikuwarentinas ang usa ka tawo nga duna o gikatahapang dunay sakit nga makatakod. (Levitico 13:​1-5) Ang mga sinina o mga sudlanang nadapat sa hayop nga namatay sa kaugalingon (tingali gumikan sa sakit) kinahanglang labhan sa dili pa isul-ob pag-usab o pagalaglagon. (Levitico 11:​27, 28, 32, 33) Si bisan kinsang nakahikap ug patay nga lawas giisip nga mahugaw ug kinahanglang moagi sa palakaw sa panghinlo nga naglakip sa paglaba sa iyang sinina ug pagkaligo. Sulod sa pito ka adlawng yugto sa kahugawan, siya kinahanglang molikay nga makigkontak nga lawasnon sa uban.​—Numeros 19:​1-13.

Ang maong kalagdaan sa panghinlo nagpadayag sa kaalam nga wala maangkon sa mga mananambal sa nait nga kanasoran sa maong panahon. Libolibong katuigan sa wala pa mahibalo ang medikal nga siyensiya bahin sa pagkaylap sa sakit, ang Bibliya naghatag ug makataronganong panagang nga mga lakang ingong mga panalipod batok sa sakit. Dili katingad-an, si Moises nakahisgot bahin sa mga Israelinhon sa katibuk-an sa iyang adlaw ingong nabuhi abot ug 70 o 80 anyos. e​—Salmo 90:10.

Tingali imong ilhon nga ang nahaunang mga pahayag sa Bibliya maoy tukma sa siyentipikanhong paagi. Apan adunay ubang mga pahayag sa Bibliya nga dili kapamatud-an sa siyentipikanhong paagi. Nagkasumpaki ba gayod ang Bibliya ug ang siyensiya tungod niana?

Pagtuo sa Di-Kapamatud-an

Ang usa ka pahayag nga dili kapamatud-an wala magpasabot kanunay nga dili tinuod. Ang siyentipikanhong pamatuod gilimitahan sa katakos sa tawo nga modiskobre sa igong ebidensiya ug badbaron sa tukma ang nahipos nga kasayoran. Apan ang pipila ka kamatuoran dili kapamatud-an tungod kay walay ebidensiya nga natipigan, ang ebidensiya hanap o wala hikaplagi, o ang siyentipikanhong mga katakos ug kahanas maoy kulang aron mahidangat sa di-malalis nga panghinapos. Dili ba kaha kini ang kahimtang sa pipila ka Biblikanhong mga pahayag nga alang niana kulang ang independenteng pisikal nga ebidensiya?

Pananglitan, ang mga pagtumong sa Bibliya sa di-makitang dominyo nga gipuy-an ug espiritung mga persona dili kapamatud-an​—o ikapanghimakak​—sa siyentipikanhong paagi. Ang sama ikaingon bahin sa milagrosong mga hitabo nga gihisgotan diha sa Bibliya. Dili mabatonan ang igong tin-awng ebidensiya maylabot sa kahimtang sa yuta alang sa tibuok-yutang Lunop sa adlaw ni Noe aron matagbaw ang pipila ka tawo. (Genesis, kapitulo 7) Mohinapos ba gayod kita nga wala kana mahitabo? Ang makasaysayanhong mga hitabo mahimong mahanap sa paglabay sa panahon ug tungod sa kausaban. Busa dili ba posible nga ang libolibong katuigan sa paglihok sa yuta nagpapas sa kadaghanan sa ebidensiya pabor sa Lunop?

Itugot nato, ang Bibliya naundan ug mga pahayag nga dili kapamatud-an o ikapanghimakak pinaagig pisikal nga ebidensiya nga anaa. Apan angay bang matingala kita niana? Ang Bibliya dili basahon sa siyensiya. Hinunoa, kini basahon sa kamatuoran. Ato nang nahisgotan ang lig-ong ebidensiya nga ang mga magsusulat niini maoy mga tawo nga may integridad ug maminatud-on. Ug kon sila maghisgot ug mga butang may kalabotan sa siyensiya, ang ilang mga pulong maoy tukma ug bug-os nga walay karaang “siyentipikanhong” mga teoriya nga misangpot nga mao lamay mga tinumotumo. Sa ingon ang siyensiya dili kaaway sa Bibliya. Adunay igong katarongan sa pagtulotimbang sa ginaingon sa Bibliya uban ang liberal nga panghunahuna.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 21]

Ang usa ka pahayag nga dili kapamatud-an wala magpasabot kanunay nga dili tinuod

[Hulagway sa panid 18]

Libolibo ka tuig una pa makita sa mga tawo ang yuta ingong globo gikan sa kawanangan, ang Bibliya naghisgot na sa “sirkulo sa yuta”

[Mga hulagway sa panid 20]

Si Sir Isaac Newton nagpatin-aw nga ang mga planeta nagpabilin sa ilang mga orbito tungod sa grabidad