1-3. Nganong miadto si apostol Pablo sa Corinto, ug unsang mga kalisdanan ang iyang naatubang?

 KADTO maoy ulahing bahin sa 50 C.E. Si apostol Pablo nakaabot na sa Corinto, nga usa ka datong siyudad ug sentro sa komersiyo diin nagpuyo ang daghang Grego, Romano, ug mga Hudiyo. a Si Pablo wala moadto didto aron magnegosyo o mangitag trabaho. Mas hinungdanon ang iyang tuyo sa pag-adto sa Corinto—nga mao ang pagpamatuod sa Gingharian sa Diyos. Apan kinahanglan siyag balay nga kasak-an, ug dili gayod niya gusto nga makapabug-at sa uban. Dili niya gusto nga maghunahuna ang uban nga sila obligado sa pagsuportar kaniya sa pinansiyal tungod sa iyang ministeryo. Unsay iyang himoon?

² Makamao si Pablo nga mohimog tolda. Lisod ang maong trabaho, apan andam siyang maghago aron masuportahan ang iyang kaugalingon. Makakita kaha siyag trabaho sa maong puliki nga siyudad? Makakaplag kaha siyag maayong balay nga kasak-an? Bisan pag nagsagubang nianang lisod nga mga kahimtang, wala niya pasagdi ang iyang ministeryo.

³ Posibleng nakaestar si Pablo ug taastaas nga panahon sa Corinto, ug nagmabungahon gayod ang iyang ministeryo. Unsay atong makat-onan gikan sa mga kalihokan ni Pablo sa Corinto nga makatabang kanato aron kita bug-os nga makapamatuod sa Gingharian sa Diyos sa atong teritoryo?

4, 5. (a) Diin man mopuyo si Pablo samtang didto siya sa Corinto, ug unsay iyang pangita? (b) Nganong makamao man si Pablo nga mohimog tolda?

⁴ Wala madugay sa pag-abot ni Pablo sa Corinto, iyang nahimamat ang maabiabihong magtiayon—usa ka Hudiyo nga si Aquila ug ang iyang asawa nga si Priscila, o Prisca. Namalhin sila sa Corinto tungod sa usa ka balaod ni Emperador Claudio nga “ang tanang Hudiyo angayng mobiya sa  Roma.” (Buh. 18:1, 2) Gipapuyo ni Aquila ug Priscila si Pablo sa ilang balay ug gipaapil pod siya sa ilang trabaho. Atong mabasa: “Kay pareho man silag pangita nga mao ang paghimog tolda, siya [si Pablo] miestar sa ilang balay ug mitrabaho uban kanila.” (Buh. 18:3) Ang balay niining buotan ug maabiabihong magtiayon mao ang gisak-an ni Pablo panahon sa iyang ministeryo sa Corinto. Ug samtang nagpuyo si Pablo sa balay ni Aquila ug Priscila, lagmit gisulat niya ang pipila sa mga sulat nga nahimong bahin sa Bibliya. b

⁵ Nganong si Pablo tighimo man ug tolda, nga naedukar man unta siya “sa tiilan ni Gamaliel”? (Buh. 22:3) Wala isipa sa mga Hudiyo sa unang siglo nga makapaubos sa ilang dignidad ang pagtudlo sa ilang mga anak ug usa ka trabaho nga pangamot, bisan pag ang ilang mga anak lagmit naedukar na. Tungod kay si Pablo taga-Tarso sa Cilicia, ang lugar nga nainila tungod sa cilicium, nga mao ang materyal nga gigamit sa paghimog tolda, lagmit nakakat-on na si Pablo sa paghimog tolda sa batan-on pa siya. Unsay proseso sa paghimog tolda? Nalangkit niini ang paghablon sa panapton, unya pagtabas ug pagtahi sa gahi ug tuskig nga materyal aron kana mahimong tolda. Lisod gayod ang maong trabaho.

6, 7. (a) Unsay tinamdan ni Pablo bahin sa paghimog tolda, ug unsay nagpakita nga ingon usab niana ang tinamdan ni Aquila ug Priscila? (b) Sa unsang paagi gisundog sa mga Kristohanon karon ang panig-ingnan ni Pablo, Aquila, ug Priscila?

⁶ Wala isipa ni Pablo ang paghimog tolda ingong iyang pangunang trabaho. Nanghimo lang siya ug tolda aron masuportahan ang iyang ministeryo, nga nagpahayag sa maayong balita nga “walay bayad.” (2 Cor. 11:7) Unsay tinamdan ni Aquila ug Priscila  bahin sa ilang pangita? Ingong mga Kristohanon, sa walay duhaduha ang ilang tinamdan sama sa kang Pablo. Gani, sa mibiya si Pablo sa Corinto niadtong 52 C.E., sila mikuyog kang Pablo ngadto sa Efeso ug ang ilang balay didto gihimong tigomanan sa kongregasyon. (1 Cor. 16:19) Sa ulahi, mibalik sila sa Roma ug dayon nangadto na usab sila sa Efeso. Kining kugihang magtiayon nag-una sa intereses sa Gingharian ug nagpameligro sa ilang kinabuhi alang sa uban ug tungod niana nagpasalamat ang ‘tanang kongregasyon sa kanasoran.’—Roma 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Ang mga Kristohanon karon nagsunod sa panig-ingnan ni Pablo, Aquila, ug Priscila. Naghago gayod ang madasigong mga ministro karon ‘aron dili sila makapabug-at’ sa uban. (1 Tes. 2:9) Dalayegon gayod ang daghang payunir nga nagtrabahog partaym o sa popanahon aron makasuportar sa ilang ministeryo. Agig pagsundog kang Aquila ug Priscila, daghang maabiabihong mga alagad ni  Jehova ang andam magpasaka sa tigdumala sa sirkito diha sa ilang balay. Busa kadtong ‘nagbatasan sa pagkamaabiabihon’ nahibalo gayod nga kana makapadasig ug makapalig-on.—Roma 12:13.

8, 9. Unsay gihimo ni Pablo dihang daghang Hudiyo ang misupak sa iyang pagwali, ug asa na man siya magwali?

⁸ Ang tinamdan ni Pablo nga ang sekular nga trabaho maoy pangsuportar lamang sa iyang ministeryo nadayag sa pag-abot ni Silas ug Timoteo gikan sa Macedonia nga nagdala ug daghang gasa. (2 Cor. 11:9) Dihadiha, si Pablo nahimong “okupado kaayo sa pulong [‘migahin sa tibuok panahon sa pagwali,’ Biblia sa Kristohanong Katilingban].” (Buh. 18:5) Apan daghan ang misupak sa iyang masiboton kaayo nga pagwali ngadto sa mga Hudiyo. Aron ipakita nga wala na siyay tulubagon sa dili pagdawat sa mga Hudiyo sa iyang mensahe bahin sa Kristo, giyabyab ni Pablo ang iyang besti ug giingnan sila: “Kamo ang responsable sa inyong kamatayon. Inosente ko. Sukad karon moadto ko sa katawhan sa kanasoran.”—Buh. 18:6; Eze. 3:18, 19.

⁹ Busa, asa na man unya magwali si Pablo? Usa ka tawo nga ginganlag Ticio Justo, nga lagmit usa ka Hudiyo nga kinabig kansang balay duol sa sinagoga, ang nag-abli sa iyang balay alang kang Pablo. Busa siya mibalhin gikan sa sinagoga ug miadto sa balay ni Justo. (Buh. 18:7) Ang balay ni Aquila ug Priscila mao gihapon ang sak-anan ni Pablo samtang didto siya sa Corinto, apan ang balay ni Justo ang nahimong sentro sa iyang ministeryo.

10. Unsay nagpakita nga dili lamang katawhan sa kanasoran ang buot walihan ni Pablo?

¹⁰ Ang gipahayag ni Pablo nga siya moadto sa katawhan sa kanasoran nagpasabot ba nga iya nang gitalikdan ang tanang Hudiyo ug mga kinabig, bisan kadtong midawat sa iyang mensahe? Wala gayod. Pananglitan, “si Crispo, ang nagadumalang opisyal sa sinagoga, nahimong magtutuo sa Ginoo uban ang tibuok niyang panimalay.” Dayag nga daghang Hudiyo gikan sa maong sinagoga ang nahimo pong Kristohanon kay ang Bibliya nag-ingon: “Daghan sa mga taga-Corinto nga nakadungog ang mituo ug nagpabawtismo.” (Buh. 18:8) Busa ang balay ni Ticio Justo mao ang nahimong tigomanan sa bag-o pang natukod nga kongregasyon sa Corinto. Kon ang pag-asoy sa Mga Buhat maoy sumala sa estilo ni Lucas—segun sa sunodsunod nga mga petsa sa pagkahitabo—nan ang mga Hudiyo o mga kinabig nakombertir human iyabyab ni Pablo ang iyang besti. Ang maong panghitabo tin-aw nga nagpakita nga siya andam gayong mopasibo sa lainlaing kahimtang.

11. Sa unsang paagi gisundog sa mga Saksi ni Jehova si Pablo sa ilang pagsangyaw ngadto sa mga tawong nag-angkong Kristohanon?

¹¹ Sa daghang kanasoran karon, ang mga relihiyon sa Kakristiyanohan establisado na gayod ug dakog impluwensiya sa ilang mga membro. Sa pipila ka nasod ug kaislahan, daghan ang nakombertir sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan. Ang mga tawong nag-angkon nga Kristohanon kasagarang naulipon sa  mga tradisyon, sama sa mga Hudiyo sa Corinto sa unang siglo. Bisan pa niana, sama kang Pablo, kita nga mga Saksi ni Jehova makugihong mosangyaw nianang mga tawhana, aron tabangan sila nga mas masabtan ang Kasulatan. Bisan pag sila mosupak kanato o ang mga lider sa ilang relihiyon molutos kanato, dili gayod kita mawad-ag paglaom. Mahimong adunay daghan pang maaghop nga kinahanglan natong pangitaon, apil kadtong ‘naningkamot pag-ayo sa pag-alagad sa Diyos, pero dili sumala sa tukmang kahibalo.’—Roma 10:2.

12. Unsang pasalig ang nadawat ni Pablo diha sa usa ka panan-awon?

¹² Kon nagduhaduha si Pablo sa pagpadayon sa iyang ministeryo sa Corinto, nawala gyod to sa gabii nga nagpakita kaniya si Ginoong Jesus diha sa usa ka panan-awon. Si Jesus miingon: “Ayawg kahadlok, apan padayon sa pagsulti ug ayaw pagpakahilom, kay ako uban kanimo ug walay tawong moatake kanimo; kay daghang tawo niining siyudara ang akoa.” (Buh. 18:9, 10) Makapalig-on gayod kadto nga panan-awon! Ang Ginoo mismo nagpasalig kang Pablo nga siya panalipdan gikan sa kadaot ug daghan pa ang mga tawong takos nianang siyudara. Unsay reaksiyon ni Pablo sa maong panan-awon? Atong mabasa: “Siya miestar didtog usa ka tuig ug unom ka bulan, nga nanudlo sa pulong sa Diyos sa ilang taliwala.”—Buh. 18:11.

13. Unsang panghitabo ang lagmit nahinumdoman ni Pablo sa nagkaduol na siya sa lingkoranan sa paghukom, apan nganong lahi nga sangpotanan ang iyang gidahom?

¹³ Paglabay sa halos usa ka tuig sa Corinto, nakadawat si Pablo ug dugang pamatuod sa pagpaluyo sa Ginoo kaniya. “Ang mga Hudiyo nagkahiusa sa pag-atake kang Pablo ug nagdala kaniya ngadto sa lingkoranan sa paghukom,” nga gitawag ug beʹma. (Buh. 18:12) Gituohan sa uban nga ang beʹma medyo taas nga plataporma nga ginama sa asul ug puting marmol nga nadayandayanan ug mga kinulit ug halos nasentro kini sa merkado sa Corinto. Luag kaayo ang hawanan atubangan sa beʹma ug mahimong matigoman ug daghang tawo. Gipadayag  sa mga nakubkoban sa mga arkeologo nga ang lingkoranan sa paghukom lagmit pila lamang ka lakang gikan sa sinagoga, ug busa, duol sa balay ni Justo. Sa nagkaduol si Pablo sa beʹma, lagmit nahinumdoman niya ang pagbato kang Esteban, nga gitawag usahay ug unang Kristohanong martir. Si Pablo, nga nailhan kanhi nga si Saulo, “miuyon sa pagpatay kaniya.” (Buh. 8:1) Susama ba niana ang maagoman ni Pablo? Dili, kay siya gisaaran: “Walay manghilabut kanimo sa pagdaut kanimo.”—Buh. 18:10, Ang Biblia, PBS.

14, 15. (a) Unsay akusasyon sa mga Hudiyo batok kang Pablo, ug nganong gibasura ni Galio ang kaso? (b) Unsay nahitabo kang Sostenes, ug unsay lagmit epekto niadto kaniya?

¹⁴ Unsay nahitabo pag-abot ni Pablo sa lingkoranan sa paghukom? Ang mahistrado niadtong panahona mao ang prokonsul sa Acaya nga si Galio—ang magulang nga lalaki sa Romanong pilosopo nga si Seneca. Ang mga Hudiyo miakusar kang Pablo: “Kining tawhana nangombinsir sa mga tawo sa pagsimba sa Diyos sa paagi nga supak sa balaod.” (Buh. 18:13) Ang gipasabot sa mga Hudiyo mao nga si Pablo nangabig ug mga tawo ug kadto maoy supak sa balaod. Apan nakita ni Galio nga si Pablo walay nahimong “sayop” ug wala makasala ug bisan unsang “seryosong krimen.” (Buh. 18:14) Dili gusto ni Galio nga manghilabot sa mga lantugi sa mga Hudiyo. Gani, sa wala pa makalitok si Pablo bisag usa ka pulong ingong iyang depensa, gibasura na ni Galio ang kaso! Labihang sukoa sa mga tawong nag-akusar kaniya. Ilang gipahungaw ang ilang kasuko kang Sostenes, kinsa lagmit maoy mipuli kang Crispo ingong nagadumalang opisyal sa sinagoga. Ilang gidakop si Sostenes “ug gibun-og nila siya atubangan sa lingkoranan sa paghukom.”—Buh. 18:17.

¹⁵ Nganong wala pugngi ni Galio ang panon aron dili nila mabun-og si Sostenes? Lagmit nagtuo si Galio nga si Sostenes mao ang lider sa mga manggugubot nga miatake kang Pablo ug angay gayod kadto kaniya. Kon tinuod man kadto o dili, lagmit maayo ug resulta ang maong panghitabo. Sa iyang unang sulat ngadto sa kongregasyon sa Corinto, nga gisulat paglabay sa daghang katuigan, may gihisgotan si Pablo nga usa ka igsoon sa pagtuo nga si Sostenes. (1 Cor. 1:1, 2) Siya ba ang Sostenes nga gibun-og sa Corinto? Kon mao, ang iyang mapait nga kasinatian lagmit nakatabang kaniya nga mahimong Kristohanon.

16. Unsay epekto diha sa atong ministeryo sa mga pulong sa Ginoo, “padayon sa pagsulti ug ayaw pagpakahilom, kay ako uban kanimo”?

¹⁶ Hinumdomi nga human isalikway sa mga Hudiyo ang giwali ni Pablo, si Jesus nagpasalig kaniya: “Ayawg kahadlok, apan padayon sa pagsulti ug ayaw pagpakahilom, kay ako uban kanimo.” (Buh. 18:9, 10) Angay gayod natong hinumdoman ang maong pasalig, ilabina kon dili dawaton ang atong mensahe. Ayaw gayod kalimti nga si Jehova makabasa sa kasingkasing ug siya magkabig niadtong sinserong mga tawo ngadto kaniya. (1 Sam. 16:7; Juan 6:44) Kini makapadasig gayod kanato nga magmakugihon diha sa ministeryo! Matag tuig libolibo ang mabawtismohan—ginatos matag adlaw. Si Jesus nagpasalig niadtong nagtuman sa sugo nga maghimog tinun-an sa tanang kanasoran. Siya miingon: “Ako magauban kaninyo sa tanang adlaw hangtod sa hinapos sa sistema sa mga butang.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Unsay lagmit gipamalandong ni Pablo samtang naglawig paingon sa Efeso?

¹⁷ Dili matino kon ang tinamdan ni Galio bahin sa mga tawong nag-akusar kang Pablo nakapatunghag yugto sa kalinaw alang sa bag-ong Kristohanong kongregasyon sa Corinto. Apan si Pablo nagpabilin ug “ubay-ubay pang mga adlaw” uban sa mga igsoon sa Corinto una siya manamilit kanila. Sa tingpamulak sa 52 C.E., siya nagplano nga molawig paingon sa Sirya gikan sa dunggoanan sa Cencrea, mga 11 kilometros sa sidlakan sa Corinto. Apan una mobiya si Pablo sa Cencrea, “gipamub-an niya ang iyang buhok . . . , kay siya dunay panaad.” c (Buh. 18:18) Human niadto, iyang gipauban si Aquila ug Priscila ug milawig sila sa Dagat Aegean paingon sa Efeso sa Asia Minor.

¹⁸ Samtang naglawig si Pablo gikan sa Cencrea, lagmit iyang gipamalandong ang iyang pag-estar sa Corinto. Daghan siyag nindot nga mga kasinatian didto ug nagmatagbawon gayod siya. Maayog resulta ang iyang 18 ka bulan nga pagwali sa maong dapit. Natukod ang unang kongregasyon sa Corinto, ug ang balay ni Justo ang ilang gihimong tigomanan. Si Justo, si Crispo ug ang iyang panimalay, ug daghan pang uban, nahimong mga magtutuo. Sila gimahal gayod ni Pablo kay iya man silang gitabangan nga mahimong Kristohanon. Sa ulahi siya misulat kanila ug gihubit sila ingong sulat sa rekomendasyon nga nakulit sa iyang kasingkasing. Kita usab masuod niadtong natabangan nato nga modawat sa kamatuoran. Makapatagbaw gayod nga makita ang maong buhing “mga sulat sa rekomendasyon”!—2 Cor. 3:1-3.

19, 20. Unsay gibuhat ni Pablo pag-abot niya sa Efeso, ug unsay atong makat-onan kaniya bahin sa pagpangab-ot ug espirituwal nga mga tumong?

¹⁹ Pag-abot ni Pablo sa Efeso, iya dayong gisugdan ang iyang pangunang buluhaton. “Misulod siya sa sinagoga ug nanudlo ug nangatarongan sa mga Hudiyo.” (Buh. 18:19) Wala magdugay si Pablo sa Efeso nianang tungora. Bisan pag siya gihangyo nga magpabilin didto ug taastaas nga panahon, “wala siya mosugot.” Dihang nanamilit siya sa mga taga-Efeso, iya silang giingnan: “Mobalik ra ko kaninyo pag-usab, kon kabubut-on ni Jehova.” (Buh. 18:20, 21) Sa walay duhaduha, nakita ni Pablo nga daghan pa ang angayng sangyawan sa Efeso. Nagplano siya nga mobalik, apan iya kanang gitugyan kang Jehova. Dili ba maayo kana nga panig-ingnan nga atong hinumdoman? Sa pagpangab-ot ug espirituwal nga mga tumong, kinahanglang kita ang mohimo sa unang tikang. Apan, kinahanglang mosalig kita kanunay kang Jehova alang sa giya ug molihok uyon sa iyang kabubut-on.—Sant. 4:15.

²⁰ Gibilin ni Pablo si Aquila ug Priscila sa Efeso, ug siya milawig paingon sa Cesarea. Lagmit siya “mitungas” sa Jerusalem ug nangomosta sa kongregasyon didto. (Tan-awa ang study note sa Buhat 18:22, nwtsty-E.) Dayon siya mibalik sa iyang dapit-panukaran—ang Antioquia sa Sirya. Malamposong natapos ang iyang ikaduhang misyonaryong panaw. Unsa unya ang iyang kahimtang sa iyang kataposang misyonaryong panaw?