1-3. (a) Isaysay kon nganong namatay si Eutiko. (b) Unsay gihimo ni Pablo, ug unsay gipakita niini bahin kang Pablo?

 DIDTO si Pablo sa Troas, sa usa ka lawak sa itaas nga napunog tawo. Taas ang iyang pakigpulong sa mga igsoon kay kadto ang kataposang gabii nga sila magkauban. Tungang gabii na kadto. May pipila ka lampara nga nagsiga mao nga misamot ang kaigang ug tingali nagpuot ang lawak tungod sa aso. Usa ka batan-ong lalaki nga si Eutiko ang naglingkod sa usa sa mga bentana. Samtang nagpakigpulong pa si Pablo, si Eutiko nakatulog mao nga nahulog siya gikan sa bentana sa ikatulong andana!

² Kay si Lucas usa man ka doktor, lagmit usa siya sa unang midagan pagawas aron susihon ang batan-ong lalaki. Dili kaduhaduhaan kon unsay nahitabo. Si Eutiko “gialsa nga patay na.” (Buh. 20:9) Dayon may milagro nga nahitabo. Si Pablo miubo sa batan-on ug miingon sa mga tawo: “Ayaw na mog kabalaka, kay siya buhi.” Gibanhaw ni Pablo si Eutiko!—Buh. 20:10.

³ Kadto nga hitabo nagpasundayag sa gahom sa balaang espiritu sa Diyos. Dili gayod mabasol si Pablo sa pagkamatay ni Eutiko. Bisan pa niana, dili niya gusto nga madaot ang maong hinungdanong okasyon o may mapandol tungod sa pagkamatay sa maong batan-on. Kay gibanhaw man ni Pablo si Eutiko, ang kongregasyon nahupayan ug bug-os nga nadasig sa pagtuman sa ilang ministeryo sa dihang siya mibiya kanila. Dayag, gibati gayod ni Pablo nga manubag siya sa kinabuhi sa uban. Makahinumdom ta sa iyang giingon: “Hinlo ko gikan sa dugo sa tanang tawo.” (Buh. 20:26) Atong hisgotan kon sa unsang paagi ang panig-ingnan ni Pablo makatabang kanato bahin niini.

4. Unsa ang kuyaw kaayo nga kaagi ni Pablo?

⁴ Ingon sa gihisgotan sa miaging kapitulo, kuyaw kaayo ang kaagi ni Pablo. Ang iyang pagwali sa Efeso nakapahinabog dakong kagubot. Gani, ang mga platero kansang panginabuhi mao ang paggamag mga imahen ni Artemis miapil sa pagpanggubot! Ang Buhat 20:1 nag-ingon: “Dihang  milurang na ang kagubot, gipatawag ni Pablo ang mga tinun-an, ug human siya makadasig ug makapanamilit kanila, siya mipanaw paingon sa Macedonia.”

5, 6. (a) Unsa kaha ka dugay ang pag-estar ni Pablo sa Macedonia, ug unsay iyang gihimo alang sa mga igsoon didto? (b) Unsay tinamdan ni Pablo bahin sa iyang mga isigkamagtutuo?

⁵ Sa pagpaingon sa Macedonia, si Pablo mihapit sa dunggoanan sa Troas ug taudtaod usab siya didto. Gilaoman niya nga si Tito, nga gipadala sa Corinto, makigtagbo ug moduyog kaniya didto. (2 Cor. 2:12, 13) Apan, sa dihang nasayran niya nga dili moabot si Tito, mipadayon si Pablo sa pag-adto sa Macedonia, nga tingali miestar ug usa o kapin sa tuig aron sa ‘paghatag ug daghang pulong sa pagdasig sa mga tinun-an didto.’ a (Buh. 20:2) Sa ulahi si Tito miduyog kang Pablo didto sa Macedonia, nga nagdalag maayong balita bahin sa reaksiyon sa mga taga-Corinto sa unang sulat ni Pablo. (2 Cor. 7:5-7) Kadto nakapadasig kang Pablo sa pagsulat na usab kanila, nga ang maong sulat atong nailhan karon nga 2 Corinto.

⁶ Matikdi nga gigamit ni Lucas ang mga pulong “makadasig” ug “pagdasig” sa dihang naghisgot siya sa pagduaw ni Pablo sa mga igsoon sa Efeso ug Macedonia. Kanang mga pulonga nagpakita nga gimahal pag-ayo ni Pablo ang iyang mga isigkamagtutuo! Dili sama sa mga Pariseo nga nagtamay sa uban, giisip ni Pablo  ang maong mga karnero ingong iyang mga isigkamagbubuhat. (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9) Kana gihapon ang tinamdan ni Pablo bisan sa dihang mihatag siyag bug-at nga tambag kanila.—2 Cor. 2:4.

7. Sa unsang paagi makasundog ang Kristohanong mga tigdumala karon sa panig-ingnan ni Pablo?

⁷ Ang mga ansiyano sa kongregasyon ug ang mga tigdumala sa sirkito karon naningkamot sa pagsundog sa panig-ingnan ni Pablo. Bisag sila mobadlong, ang ilang tumong mao ang pagpalig-on niadtong nanginahanglag tabang. Ang tinguha sa mga tigdumala mao ang pagdasig imbes ang paghukom sa mga igsoon. Usa ka eksperyensiyado nga tigdumala sa sirkito miingon: “Ang kadaghanan sa atong mga igsoon gustong mobuhat kon unsay husto, apan kasagarang pakigbisogan nila ang pagbati sa pagkapakyas, mga kahadlok, ug ang pagtuo nga dili sila makasagubang sa ilang mga suliran.” Ang mga tigdumala mahimong makapalig-on niining mga igsoona.—Heb. 12:12, 13.

8, 9. (a) Nganong nausab ang plano ni Pablo sa paglawig paingon sa Sirya? (b) Ngano kahang nasuko pag-ayo ang mga Hudiyo kang Pablo?

⁸ Gikan sa Macedonia, si Pablo miadto sa Corinto. b Human mogugol ug tulo ka bulan didto, buot niyang moadto sa Cencrea diin nagplano siya nga mosakay ug barko paingon sa Sirya. Gikan didto makaadto na siya sa Jerusalem aron ihatod ang amot alang sa kabos nga mga igsoon didto. c (Buh. 24:17; Roma 15:25, 26) Apan nausab ang plano ni Pablo tungod sa wala damhang mga hitabo. Ang Buhat 20:3 nag-ingon: “Dihay giplano ang mga Hudiyo batok kaniya”!

⁹ Dili katingad-an nga ang mga Hudiyo naghambin ug kasuko kang Pablo kay sila nag-isip kaniyang apostata. Di pa dugay, ang ministeryo ni Pablo miresulta sa pagkakabig ni Crispo, nga usa ka tawong ilado sa sinagoga sa Corinto. (Buh. 18:7, 8; 1 Cor. 1:14) Sa laing higayon, ang mga Hudiyo sa Corinto may mga akusasyon batok kang Pablo nga ilang gisang-at kang Galio, ang prokonsul sa Acaya. Apan giisip ni Galio ang maong mga akusasyon ingong walay pasikaranan ug kadto nakapasuko pag-ayo sa mga kaaway ni Pablo. (Buh. 18:12-17) Mahimong nahibaloan o nagtuo ang mga Hudiyo sa Corinto nga sa dili madugay si Pablo mosakay na ug barko gikan sa duol nga Cencrea mao nga naghimo silag plano sa pagpatay kaniya didto. Unsay himoon ni Pablo?

10. Talawan ba si Pablo kay wala siya modayon ug adto sa Cencrea? Ipatin-aw.

¹⁰ Aron mahilayo si Pablo sa kapeligrohan—ug maampingan ang pondong salapi nga gisalig kaniya—wala na lang siya modayon ug adto sa Cencrea apan mibalik hinuon siya agi sa Macedonia. Tinuod, may mga kapeligrohan usab ang pagbiyahe agi sa mamala. Sa karaang panahon, ang mga tulisan kasagarang mamanhig sa kadalanan ug bisan ang mga balay-abtanan mahimong peligroso.  Bisan pa niana, gipalabi ni Pablo nga mobiyahe sa mamala bisan pa sa mga kapeligrohan niini imbes mosagubang sa nagpaabot kaniya didto sa Cencrea. Maayo kay wala siya mag-inusara sa iyang biyahe. Si Aristarko, Gayo, Segundo, Sopater, Timoteo, Trofimo, ug Tiquico mao ang mga kauban ni Pablo niining bahina sa iyang misyonaryong panaw.—Buh. 20:3, 4.

11. Sa unsang paagi ang mga Kristohanon karon nagahimog mga tikang sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon, ug unsay panig-ingnan ni Jesus maylabot niini?

¹¹ Sama ni Pablo, ang mga Kristohanon karon nagahimog mga tikang aron mapanalipdan ang ilang kaugalingon diha sa ministeryo. Sa pipila ka dapit, sila mobiyahe nga ginurupo o magtinagurha sa teritoryo imbes mag-inusara. Unsa na man panahon sa paglutos? Nahibalo ang mga Kristohanon nga dili kana kalikayan. (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12) Bisan pa niana, dili nila ibutang ang ilang kaugalingon sa kapeligrohan. Tagda ang panig-ingnan ni Jesus. Sa usa ka higayon, sa dihang ang mga magsusupak sa Jerusalem namunit ug mga bato aron batohon siya, “si Jesus mitago ug migawas sa templo.” (Juan 8:59) Sa ulahi, sa dihang ang mga Hudiyo nagsabotsabot aron patyon siya, “si Jesus wala na maglakawlakaw sa mga dapit diin makita siya sa daghang tawo, apan siya mibiya didto ug mipaingon sa dapit nga duol sa kamingawan.” (Juan 11:54) Si Jesus mihimog mga tikang nga dili supak sa kabubut-on sa Diyos aron panalipdan ang iyang kaugalingon. Kana usab ang ginahimo sa mga Kristohanon karon.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Unsay reaksiyon sa kongregasyon sa dihang gibanhaw si Eutiko? (b) Unsang paglaom nga gisaad sa Bibliya ang makapalipay niadtong mga namatyan ug minahal karon?

¹² Si Pablo ug ang iyang mga kauban nagkuyog sa ilang pagbiyahe agi sa Macedonia apan human niadto lagmit nagbulag na sila. Sa ulahi ang maong grupo nagkauban na usab sa Troas. d Ang asoy nag-ingon: “Sulod sa lima ka adlaw nakaabot mi kanila sa Troas.” e (Buh. 20:6) Didto gibanhaw ang batan-ong si Eutiko, nga gihisgotan sa sinugdanan niini nga kapitulo. Puwerte gyong lipaya sa mga igsoon dihang gibanhaw ang ilang kaubang si Eutiko! Sumala pa sa asoy, “nalipay sila pag-ayo.”—Buh. 20:12.

¹³ Siyempre, wala nay mga milagro karon nga sama niana. Apan tungod sa paglaom sa pagkabanhaw nga gisaad sa Bibliya, ang mga namatyan ug mga minahal ‘malipay pag-ayo.’ (Juan 5:28, 29) Tagda kini: Kay dili man hingpit si Eutiko, siya namatay ra gihapon sa kadugayan. (Roma 6:23) Apan kadtong pagabanhawon sa bag-ong kalibotan sa Diyos may paglaom nga mabuhi sa walay kataposan! Dugang pa, kadtong pagabanhawon aron magmando sa langit uban ni Jesus  makabaton ug imortalidad. (1 Cor. 15:51-53) Ang mga Kristohanon karon—dinihogan man o “ubang mga karnero”—may katarongan nga ‘malipay pag-ayo.’—Juan 10:16.

14. Unsay gisulti ni Pablo sa mga ansiyano sa Efeso sa dihang nakigkita siya kanila sa Mileto?

¹⁴ Si Pablo ug ang iyang grupo mibiyahe gikan sa Troas ngadto sa Asos, dayon ngadto sa Mitilene, Quio, Samos, ug Mileto. Ang tumong ni Pablo mao nga makaabot siya sa Jerusalem sa Pista sa Pentekostes. Tungod kay siya nagdali man nga makaabot sa Jerusalem panahon sa Pentekostes, siya mipilig barko nga wala na mohapit sa Efeso sa iyang pagbalik didto. Apan, kay buot ni Pablo nga makigsulti sa mga ansiyano sa Efeso, iyang gihangyo nga motagbo sila kaniya sa Mileto. (Buh. 20:13-17) Pag-abot nila, si Pablo miingon kanila: “Nahibalo mo pag-ayo kon sa unsang paagi ko nagkinabuhi sa inyong taliwala sukad pa sa unang adlaw nga mitaak ko sa probinsiya sa Asia, nga nagpaulipon ko sa Ginoo uban ang hilabihang pagpaubos ug mga luha ug mga pagsulay nga nahitabo kanako tungod sa daotang mga plano sa mga Hudiyo, samtang wala ko magpugong sa pagsulti kaninyo sa bisan unsang butang nga mapuslanon o sa pagtudlo kaninyo sa publiko ug sa balay ug balay. Apan bug-os kong nagpamatuod ngadto sa mga Hudiyo  ug Grego bahin sa paghinulsol ngadto sa Diyos ug sa pagtuo diha sa atong Ginoong Jesus.”—Buh. 20:18-21.

15. Unsa ang pipila ka kaayohan sa pagsangyaw sa balay ug balay?

¹⁵ Daghag paagi ang pagsangyaw sa maayong balita sa atong panahon. Sama ni Pablo, maningkamot kita sa pag-adto sa mga dapit nga daghag tawo, sama sa mga hunonganan sa bus, kadalanan, o mga merkado. Apan ang pagpamalaybalay gihapon ang pangunang paagi sa pagsangyaw sa mga Saksi ni Jehova. Ngano? Ang usa ka rason mao nga pinaagi sa pagsangyaw sa balay ug balay, ang tanang tawo makabatog kahigayonan nga regular nga makadungog sa mensahe sa Gingharian, nga sa ingon nagpadayag nga ang Diyos dili mapihigon. Pinaagi usab niini, ang mga tawo nga matinud-anog kasingkasing matabangan sumala sa ilang panginahanglan. Dugang pa, ang pagsangyaw sa balay ug balay makapalig-on sa pagtuo ug kamalahutayon sa mga igsoon nga nakigbahin niini. Sa pagkatinuod, ang pagkamakugihon sa pagsangyaw “sa publiko ug sa balay ug balay” maoy usa ka ilhanan sa tinuod nga mga Kristohanon karon.

16, 17. Sa unsang paagi gipakita ni Pablo nga dili siya hadlokan, ug sa unsang paagi gisundog siya sa mga Kristohanon karon?

¹⁶ Gisultihan ni Pablo ang mga ansiyano sa Efeso nga wala siya mahibalo sa mga kapeligrohang nagpaabot kaniya sa iyang pagbalik sa Jerusalem. “Bisan pa niana wala nako isipa nga importante ang akong kinabuhi alang kanako, basta mahuman lang nako ang akong ginadagan ug ang ministeryo nga akong nadawat kang Ginoong Jesus, nga bug-os magpamatuod sa maayong balita bahin sa dili hitupngang pagkamaayo sa Diyos.” (Buh. 20:24) Si Pablo dili hadlokan, ug ang bisan unsang kahimtang—sakit man o grabeng pagsupak—wala makababag kaniya sa paghuman sa iyang buluhaton.

¹⁷ Ang mga Kristohanon karon nagsagubang usab ug lainlaing mga problema. Ang pipila gidid-an ug gilutos sa gobyerno. Ang uban nag-antos sa pisikal ug emosyonal nga mga sakit. Ang Kristohanong mga batan-on nakigbisog sa daotang impluwensiya sa eskuwelahan. Bisag unsa ang ilang kahimtang, ang mga Saksi ni Jehova nagpabiling lig-on sama ni Pablo. Sila determinado nga “bug-os magpamatuod sa maayong balita.”

18. Unsay gihimo ni Pablo aron dili siya mahimong sad-an sa dugo, ug sa unsang paagi masundog siya sa mga ansiyano sa Efeso?

¹⁸ Sunod, si Pablo prangkang mitambag sa mga ansiyano sa Efeso ug gigamit niyang panig-ingnan ang iyang kaugalingon. Una, iyang gisultihan sila nga lagmit kadto na ang kataposang higayon nga ila siyang makita. Dayon siya miingon: “Hinlo ko gikan sa dugo sa tanang tawo, kay wala ko magpugong sa pagsulti kaninyo sa tanang kabubut-on sa Diyos.” Sa unsang paagi masundog sa mga ansiyano sa Efeso si Pablo aron dili sila mahimong sad-an sa dugo? Iyang gisultihan sila: “Tagda ang inyong kaugalingon ug ang tibuok panon, nga niana kamo gitudlo sa balaang espiritu nga mga tigdumala, aron magbantay sa kongregasyon sa Diyos, nga iyang gipalit pinaagi sa dugo sa iyang kaugalingong Anak.”  (Buh. 20:26-28) Nagpasidaan si Pablo nga ang “bangis nga mga lobo” mosulod unya sa panon ug “magsultig tinuis nga mga butang aron ipahilayo ang mga tinun-an ug danihon ngadto kanila.” Unsay angayng buhaton sa mga ansiyano? Si Pablo nagpasidaan: “Padayon sa pagtukaw, ug hinumdomi nga sulod sa tulo ka tuig, adlaw ug gabii, wala gyod ko mohunong sa pagpahimangno sa matag usa kaninyo uban ang mga luha.”—Buh. 20:29-31.

19. Unsa nga apostasya ang mitungha sa hinapos nga bahin sa unang siglo, ug unsay mga resulta niini sa ulahing mga siglo?

¹⁹ Mitungha ang “bangis nga mga lobo” sa hinapos nga bahin sa unang siglo. Niadtong mga 98 C.E., si apostol Juan misulat: “Gani daghan na karon ang antikristo . . . Sila mibiya nato, apan sila dili sama nato; kay kon sila sama pa kanato, magpabilin unta sila uban nato.” (1 Juan 2:18, 19) Pagka-ikatulong siglo, ang klero nga matang sa Kakristiyanohan naugmad na tungod sa apostasya, ug sa ikaupat nga siglo giaprobahan ug gisagop ni Emperador Constantino kining dili lunsay nga matang sa “Kristiyanidad.” Pinaagi sa pagsagop sa paganong mga rituwal ug pagtawag niana nga “Kristohanon,” ang mga lider sa relihiyon ‘nagsultig tinuis nga mga butang.’ Ang mga epekto sa maong apostasya makita gihapon diha sa mga doktrina ug kostumbre sa Kakristiyanohan.

20, 21. Sa unsang paagi gipakita ni Pablo nga siya andam nga mosakripisyo, ug sa unsang paagi masundog kini sa Kristohanong mga ansiyano karon?

²⁰ Ang pagkinabuhi ni Pablo sukwahi gayod sa pagkinabuhi sa mga tawo nga sa ulahi nagpahimulos sa panon. Nagtrabaho siya aron masuportahan ang iyang kaugalingon ug aron dili makapabug-at sa kongregasyon. Nag-alagad si Pablo alang sa iyang mga isigkamagtutuo, dili aron madato. Giawhag ni Pablo ang mga ansiyano sa Efeso nga mahimong andam sa pagsakripisyo. Iyang gisultihan sila: “Kinahanglang tabangan ninyo kadtong mga luya ug hinumdoman ang mga pulong ni Ginoong Jesus, dihang siya miingon: ‘Dunay labaw nga kalipay sa paghatag kay sa pagdawat.’”—Buh. 20:35.

²¹ Sama ni Pablo, ang Kristohanong mga ansiyano karon andam nga mosakripisyo. Lahi sa klero sa Kakristiyanohan nga manguwarta sa ilang mga sakop, kadtong gihatagag responsibilidad sa ‘pagbantay sa kongregasyon sa Diyos’ dili mahakogong magtuman sa ilang katungdanan. Walay dapit ang garbo ug ambisyon sulod sa Kristohanong kongregasyon, kay kadtong ‘nagtinguhag kadungganan’ mapakyas gayod. (Prov. 25:27) Kaulawan lang ang dangatan sa usa nga mapangahason.—Prov. 11:2.

22. Nganong si Pablo gimahal sa mga ansiyano sa Efeso?

²² Si Pablo gimahal sa mga igsoon tungod sa iyang tinuod nga gugma kanila. Gani, sa dihang hapit na siyang mobiya, “silang tanan nanghilak pag-ayo, ug ilang gigakos si Pablo ug gihalokan.” (Buh. 20:37, 38) Gipabilhan gayod ug gimahal sa mga Kristohanon kadtong kinsa, sama ni Pablo, dili mahakogong naggamit sa ilang panahon, kusog, ug materyal nga mga butang alang sa panon. Human nato mahisgoti ang maayo kaayong panig-ingnan ni Pablo, dili ba ka mouyon nga wala siya manghambog o maghinobrag sulti dihang siya miingon: “Hinlo ko gikan sa dugo sa tanang tawo”?—Buh. 20:26.