1, 2. (a) Unsang kuyaw nga kahimtang ang giatubang ni Pablo ug sa iyang mga kauban sa Efeso? (b) Unsay hisgotan nato niining kapituloha?

 MIGAHOB ang kadalanan sa Efeso tungod sa mga singgit ug dinahunog sa nagdagan nga panon sa katawhan. Ang panon nagkagubot na! Ang duha ka kauban ni apostol Pablo ilang gisakmit ug giguyod. Ang lapad nga dalan nga may mga tindahan kalit nga nawad-ag tawo sa dihang ang nagkadako ug nagkaguliyang nga panon mihugpa ngadto sa dako kaayong ampiteatro sa siyudad nga ang kapasidad niini moabot ug 25,000 ka tumatan-aw. Ang kadaghanan kanila wala gani mahibalo sa hinungdan sa kagubot, apan sila nagduda nga gipasipalahan ang ilang templo ug ang ilang minahal nga diyosang si Artemis. Busa balikbalik silang misinggit: “Bantogan si Artemis sa mga taga-Efeso!”—Buh. 19:34.

² Atong makita nga misulay na usab si Satanas sa paggamit sa mapintasong mga manggugubot aron babagan ang pagkaylap sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos. Hinuon, ang hulga sa kapintasan dili lang mao ang taktika ni Satanas. Niining kapituloha, hisgotan nato ang pipila sa mga taktika ni Satanas aron babagan ang buluhaton ug bungkagon ang panaghiusa sa mga Kristohanon sa unang siglo. Gawas pa niana, makita nato nga napakyas ang tanan niyang taktika, kay “sa gahom ni Jehova, ang iyang pulong padayong mikaylap ug nagmadaogon.” (Buh. 19:20) Nganong nagmadaogon ang maong mga Kristohanon? Ang ilang mga rason sama ra sa atong mga rason karon. Siyempre, iya ni Jehova ang kadaogan, dili atoa. Apan, sama sa mga Kristohanon sa unang siglo, kinahanglang duna tay himoon. Sa tabang sa espiritu ni Jehova, makaugmad kitag mga hiyas nga makatabang aron magmalamposon ang atong ministeryo. Ato unang hisgotan ang panig-ingnan ni Apolos.

3, 4. Unsa may kulang ni Apolos nga namatikdan ni Aquila ug Priscila, ug sa unsang paagi ila siyang gitabangan?

³ Samtang nagpadulong pa si Pablo sa siyudad sa Efeso panahon sa  iyang ikatulong misyonaryong panaw, ang usa ka Hudiyo nga si Apolos miabot na didto. Siya taga-Alejandria, nga usa ka iladong siyudad sa Ehipto. May talagsaong mga hiyas si Apolos. Maayo siyang manulti. Gawas pa sa iyang pagkalarinong manulti, siya “batid kaayo sa Balaang Kasulatan” ug “mainiton sa espiritu.” Si Apolos masiboton kaayo ug maisogong nanulti ngadto sa mga Hudiyo sa sinagoga.—Buh. 18:24, 25.

⁴ Nakadungog si Aquila ug Priscila sa gipanulti ni Apolos. Nahingangha gyod sila kay siya “tukmang . . . nanudlo sa mga butang bahin kang Jesus.” Tukma ang iyang gitudlo bahin kang Jesus. Apan sa wala madugay, namatikdan sa Kristohanong magtiayon nga kulang ang kahibalo ni Apolos. Siya “sinati lang sa bawtismo nga giwali ni Juan.” Bisan pag si Apolos maayong manulti ug edukado, kining dili dato ug tighimog tolda nga magtiayon wala mataha sa pagduol kaniya. Hinuon, “ila siyang giuban ug mas tukma nga gipatin-aw kaniya ang dalan sa Diyos.” (Buh. 18:25, 26) Unsay sanong niining maayong manulti ug edukado nga tawo? Dayag nga iyang gipakita ang usa sa labing hinungdanong mga hiyas nga mahimong maugmad sa usa ka Kristohanon—ang pagkamapainubsanon.

5, 6. Nganong si Apolos nahimong mas mapuslanon kang Jehova, ug unsay atong makat-onan gikan sa iyang panig-ingnan?

⁵ Tungod kay gidawat man ni Apolos ang tabang ni Aquila ug Priscila, siya nahimong mas mabungahong alagad ni Jehova. Miadto siya sa Acaya, diin siya “nakatabang ug dako” niadtong nanagpanuo. Nakahatag usab siyag maayong pamatuod ngadto sa mga Hudiyo sa maong rehiyon nga wala motuo nga si Jesus mao ang gitagna nga Mesiyas. Si Lucas miingon: “Uban ang hilabihang kasibot bug-os niyang gipamatud-an diha sa publiko nga sayop ang mga Hudiyo, nga nagpatin-aw kanila pinaagi sa Balaang Kasulatan nga si Jesus mao ang Kristo.” (Buh. 18:27, 28) Dakong panalangin si Apolos alang sa mga kongregasyon! Sa pagkatinuod, ang iyang ministeryo nakatabang nga “ang pulong ni Jehova” padayong mikaylap. Unsay atong makat-onan sa panig-ingnan ni Apolos?

⁶ Ang pagkamapainubsanon angay gayong ugmaron sa tanang Kristohanon. Matag usa kanato may lainlaing abilidad—mahimong dala sa pagkatawo nga mga talento, tungod sa kasinatian, o sa kahibalo nga atong nabatonan. Bisan pa niana, kinahanglan nga mas molabaw ang atong pagkamapainubsanon kay sa atong mga abilidad. Kay kondili, ang atong mga abilidad basin makadaot kanato. Mahimong kita magmapahitas-on. (1 Cor. 4:7; Sant. 4:6) Kon kita tinuod nga mapainubsanon, maningkamot kita nga isipon ang uban nga labaw kay kanato. (Filip. 2:3) Dili kita masuko kon tul-iron ta sa uban, hinuon andam tang magpatudlo. Sa dihang ang organisasyon mohatag ug bag-ong katin-awan, dili kita magmagarbohon ug moinsistir nga husto ang atong kaugalingong mga ideya. Kon kita magpabiling mapainubsanon, kita mapuslanon alang kang Jehova ug sa iyang Anak.—Luc. 1:51, 52.

7. Sa unsang paagi si Pablo ug Apolos nagpakitag maayong panig-ingnan sa pagkamapainubsanon?

⁷ Malikayan usab nato ang panag-indigay kon kita mapainubsanon. Mahanduraw ba nimo kon unsa ka matinguhaon si Satanas sa pagbungkag sa panaghiusa  sa unang mga Kristohanon? Malipay kaayo seguro siya kon ang madasigong si Apolos ug apostol Pablo nag-indigay pa ug nagtinguha nga mainila taliwala sa mga kongregasyon! Sayon alang kanila ang paghimo niana. Sa Corinto, ang pipila ka Kristohanon miingon, “Ako iya ni Pablo,” samtang ang uban miingon, “Apan ako kang Apolos.” Gidasig ba ni Pablo ug ni Apolos ang maong makapabahinbahin nga panglantaw? Wala gayod! Mapainubsanong giila ni Pablo ang natabang ni Apolos sa ministeryo ug gihatagan niya siyag dugang nga mga responsibilidad. Sa bahin ni Apolos, iyang gisunod ang pagtultol ni Pablo. (1 Cor. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Pagkamaayong panig-ingnan sa pagkamapainubsanon ug kooperasyon alang kanato karon!

8. Unsang ruta ang gisubay ni Pablo pagbalik niya sa Efeso, ug ngano?

⁸ Si Pablo misaad nga mobalik sa Efeso, ug iya kadtong gituman. a (Buh. 18:20, 21) Apan matikdi kon sa unsang paagi siya mibalik didto. Sa kataposan natong paghisgot kaniya, didto siya sa Antioquia sa Sirya. Aron makaabot sa Efeso, makasubay unta siya sa mubo nga ruta paingon sa Seleucia, dayon mosakay siyag barko didto deretso sa Efeso. Hinuon, siya miagi sa “mga rehiyon nga layo sa dagat.” Ang panaw ni Pablo sumala sa asoy sa Buhat 18:23 ug 19:1 gibanabana nga mikabat ug mga 1,600 ka kilometro! Nganong gipili man ni Pablo ang maong layo ug hago nga ruta? Tungod kay ang iyang tumong mao ang ‘pagpalig-on sa tanang tinun-an.’ (Buh. 18:23) Hago kaayo ang iyang ikatulong misyonaryong panaw, sama sa miaging duha niya ka misyonaryong panaw, apan iyang giisip nga kana mapuslanon gayod. Ang maong tinamdan gipakita usab karon sa mga tigdumala sa sirkito ug sa ilang asawa. Dili ba kita mapasalamaton tungod sa ilang masakripisyohong gugma?

9. Nganong kinahanglang bawtismohan pag-usab ang usa ka grupo sa mga tinun-an, ug unsang leksiyon ang atong makat-onan gikan kanila?

⁹ Pag-abot ni Pablo sa Efeso, iyang nakaplagan ang mga 12 ka tinun-an ni Juan nga Tigbawtismo. Sila nabawtismohan ubos sa karaang kahikayan nga wala na ipatuman. Dugang pa, lagmit gamay ra silag nahibaloan o kaha wala silay alamag bahin sa balaang espiritu. Gisaysay ni Pablo kanila ang kahinungdanon sa pagpabawtismo sa ngalan ni Jesus, ug sama kang Apolos, sila mapainubsanon ug buot makakat-on. Human sila mabawtismohi sa ngalan ni Jesus, sila nakadawat ug balaang espiritu ug pipila ka talagsaong mga gasa. Busa, dayag nga ang pagpasakop sa nagauswag nga organisasyon ni Jehova moresulta sa mga panalangin.—Buh. 19:1-7.

10. Nganong mibalhin man si Pablo sa awditoryum gikan sa sinagoga, ug sa unsang paagi siya usa ka panig-ingnan diha sa atong ministeryo?

¹⁰ Sa wala madugay, may misunod nga laing pananglitan sa pag-uswag. Sulod sa tulo ka bulan, si Pablo maisogong nagwali sa sinagoga. Bisan pag siya “nangatarongan sa makapakombinsir nga paagi bahin sa Gingharian sa Diyos,” ang  uban gahi gayod ug nahimong mga magsusupak. Imbes usikan ni Pablo ang iyang panahon sa pagwali ngadto sa mga “nagsultig pangdaot bahin sa Dalan,” iyang gihikay nga mohatag siyag mga pakigpulong diha sa usa ka awditoryum sa eskuylahan. (Buh. 19:8, 9) Kadtong buot makakat-on ug dugang bahin sa kamatuoran kinahanglang mogawas sa sinagoga ug mobalhin sa awditoryum. Sama kang Pablo, dili kita angayng mag-usik ug panahon sa tagbalay nga dili buot mamati ug gusto lang makiglantugi. Adunay daghan pang mga karnerohon nga angayng makadungog sa atong makapahupay nga mensahe!

11, 12. (a) Sa unsang paagi si Pablo panig-ingnan sa pagkakugihan ug pagkamapailin-ilinon? (b) Sa unsang paagi ang mga Saksi ni Jehova naningkamot nga mahimong kugihan ug mapailin-ilinon diha sa ilang publikong ministeryo?

¹¹ Lagmit si Pablo adlaw-adlaw nga naghatag ug pakigpulong sa maong awditoryum gikan sa mga alas 11:00 sa buntag hangtod sa mga alas 4:00 sa hapon. (Tan-awa ang study note sa Buhat 19:9, nwtsty-E.) Kining mga orasa lagmit mao ang kinainitan ug kinamingawan sa dihang ang kadaghanan mohunong sa ilang trabaho aron mokaon ug mopahimudlay. Kon sa duha ka tuig gisunod ni Pablo ang maong estriktong eskedyul, lagmit kapig 3,000 ka oras ang iyang nagamit sa pagpanudlo. b Busa kini ang laing hinungdan nga ang pulong ni Jehova padayong mikaylap ug nagmadaogon. Kugihan ug mapailin-ilinon si Pablo. Iyang gipasibo ang iyang eskedyul sa pagwali sumala sa panginahanglan sa mga tawo sa maong dapit. Unsay resulta? “Ang tanang nagpuyo sa probinsiya sa Asia nakadungog sa pulong sa Ginoo, mga Hudiyo ug Grego.” (Buh. 19:10) Pagkabug-os ang iyang pagpamatuod!

¹² Ang mga Saksi ni Jehova sa modernong panahon kugihan ug mapailin-ilinon usab. Maningkamot gayod kita nga masangyawan ang mga tawo sa bisan diin ug sa bisan  unsang oras sila makaplagan. Kita mosangyaw sa mga kadalanan, merkado, ug parkinganan. Makontak usab nato ang mga tawo pinaagig telepono o sulat. Ug sa dihang kita mamalaybalay, maningkamot kita sa pagduaw kanila sa oras nga ato silang maabtan sa balay.

13, 14. (a) Unsang katakos ang gihatag ni Jehova kang Pablo? (b) Unsang sayop ang nahimo sa mga anak ni Esceva, ug sa unsang paagi ang daghan sa Kakristiyanohan karon nakahimog susamang sayop?

¹³ Si Lucas nagsugilon kanato nga ang ministeryo ni Pablo may talagsaong mga resulta tungod kay si Jehova naghatag kaniyag katakos sa paghimog “talagsaon ug gamhanang mga buhat.” Bisan gani ang mga panapton ug tapis nga gisul-ob ni Pablo nga gidala ngadto sa mga masakiton nakaayo kanila. Gigamit usab kadto sa pagpagula sa daotang mga espiritu. c (Buh. 19:11, 12) Daghan ang nahibalo niadtong talagsaong mga kadaogan batok sa mga puwersa ni Satanas, apan dili maayo ang epekto niadto sa tanan.

¹⁴ “Ang pipila sa mga Hudiyo nga nagalibotlibot aron manghingilin ug mga demonyo” misulay sa pagsundog sa mga milagro ni Pablo. Ang pipila kanila misulay sa pagpagulag mga demonyo pinaagi sa paggamit sa ngalan ni Pablo ug ni Jesus. Gihisgotan ni Lucas nga ginahimo kini sa pito ka anak nga lalaki ni Esceva, nga usa ka saserdote. Ang demonyo miingon kanila: “Nakaila ko kang Jesus ug kang Pablo, apan kinsa man mo?” Giluksohan sila sa tawong gisudlan sa demonyo, samag bangis nga hayop, maong nanagan sila nga hubo ug samdan. (Buh. 19:13-16) Pagkadakong kadaogan sa “pulong ni Jehova,” kay dayag kaayo ang talagsaong gahom nga gihatag kang Pablo ug ang pagkainutil sa mga sumusunod sa bakak nga relihiyon. Adunay minilyong katawhan karon nga nag-angkon nga igo na ang pagtawag sa ngalan ni Jesus o kaha pag-ingon nga sila “Kristohanon.” Apan sumala sa giingon ni Jesus, kadto lamang nagabuhat sa kabubut-on sa iyang Amahan ang nakabaton ug tinuod nga paglaom sa umaabot.—Mat. 7:21-23.

15. Sa unsang paagi makasundog kita sa panig-ingnan sa mga taga-Efeso maylabot sa espiritismo ug mga butang o buhat nga konektado niana?

¹⁵ Tungod sa kaulawan nga naagoman sa mga anak ni Esceva, daghan ang nahadlok  sa Diyos ug tungod niana daghan ang nahimong magtutuo ug mibiya sa espiritismo. Naimpluwensiyahan pag-ayo sa salamangka ang kultura sa mga taga-Efeso. Kaylap kaayo didto ang panglamat, anting-anting, ingon man mga orasyon nga sagad sinulat. Niadtong higayona, daghang taga-Efeso ang natukmod sa pagsunog sa ilang mga basahon bahin sa salamangka diha sa publiko—bisan pag ang bili niadto lagmit mokabat karon ug libolibo ka dolyares. d Si Lucas miingon: “Tungod sa gahom ni Jehova, ang iyang pulong padayong mikaylap ug nagmadaogon.” (Buh. 19:17-20) Nagmadaogon gayod ang kamatuoran batok sa bakak nga mga pagtulon-an ug sa demonismo! Ang maong matinumanong mga tawo maayo gayong panig-ingnan alang kanato. Kita nagkinabuhi usab sa usa ka kalibotan diin kaylap ang espiritismo. Kon nakaamgo kita nga aduna kitay mga butang nga konektado sa espiritismo, angay natong sundogon ang gihimo sa mga taga-Efeso—sunogon dayon nato kana! Magpalayo gayod kita sa maong dulumtanang mga buhat, bisag unsa pay mahitabo.

16, 17. (a) Hubita kon sa unsang paagi gisugdan ni Demetrio ang kagubot sa Efeso. (b) Sa unsang paagi gipakita sa mga taga-Efeso ang ilang pagkapanatiko?

¹⁶ Atong hisgotan karon ang taktika ni Satanas nga gihisgotan ni Lucas dihang siya misulat nga “dihay dakong kagubot maylabot sa Dalan.” Si Lucas wala magpasobra ug sulti. e (Buh. 19:23) Ang platero nga si Demetrio ang nagsugod sa maong kagubot. Sa sinugdan iyang gipahinumdoman ang ubang mga platero nga sila nagmauswagon tungod sa ilang pagbaligyag mga imahen. Unya iyang giingnan sila nga ang mensahe ni Pablo makadaot sa ilang negosyo sanglit ang mga Kristohanon dili mosimbag mga imahen. Dayon iyang gipukaw ang garbo sa iyang mga mamiminaw ingong mga taga-Efeso ug ang ilang nasyonalismo, nga nagpasidaan kanila nga ang ilang diyosang si Artemis ug ang ilang templo nga nabantog sa tibuok kalibotan ‘isipong walay pulos.’—Buh. 19:24-27.

¹⁷ Epektibo ang gipamulong ni Demetrio kay natuman ang buot niyang mahitabo. Ang mga platero misugod sa pagsinggit “Bantogan si Artemis sa mga taga-Efeso!” ug ang siyudad napuno sa kaguliyang, nga misangko sa gubot nga mga panghitabo nga gihisgotan sa sinugdanan niining kapituloha. f Maisogon kaayo si Pablo kay gusto niya nga moadto sa ampiteatro aron makigsulti sa panon, apan wala siya tugoti sa mga tinun-an kay peligroso kini. May usa ka tawo nga ginganlag Alejandro nga mibarog atubangan sa panon ug misulay sa pagpakigsulti  kanila. Tungod kay siya usa ka Hudiyo, lagmit buot niyang ipatin-aw ang kalainan tali sa mga Hudiyo ug sa maong mga Kristohanon. Mahimong dili gayod tagdon sa panon ang maong mga pagpatin-aw. Sa dihang namatikdan nila nga siya usa ka Hudiyo, sila nanghugyaw hinuon ug naninggit “Bantogan si Artemis sa mga taga-Efeso!” sulod sa mga duha ka oras. Hangtod karon, ang mga tawo dili mamatig rason tungod sa relihiyosong pagkapanatiko.—Buh. 19:28-34.

18, 19. (a) Sa unsang paagi napahilom sa tigdumala sa siyudad ang magubtanong panon sa Efeso? (b) Sa unsang paagi ang sekular nga mga awtoridad manalipod usahay sa katawhan ni Jehova, ug unsay atong mahimo aron kana mabatonan?

¹⁸ Sa kataposan, napahilom sa tigdumala sa siyudad ang panon. Kini nga opisyal, nga may katakos ug maayog panghunahuna, nagpasalig sa panon nga wala mameligro ang ilang templo ug ilang diyosa tungod sa mga Kristohanon, nga si Pablo ug ang iyang mga kauban wala makasala batok sa templo ni Artemis, ug nga may eksaktong pamaagi sa paghusay sa maong mga reklamo. Tingali ang labing epektibo niyang gipamulong mao ang iyang pagpahinumdom sa mga manggugubot nga sila basin ikiha ubos sa Romanhong balaod tungod sa ilegal nga pagpundokpundok. Human niana iyang gipalakaw ang panon. Ang ilang kalit nga kasuko kalit usab nga napuypoy tungod sa maong makataronganon ug haom nga mga pulong.—Buh. 19:35-41.

¹⁹ Dili kadto ang una ug kataposan nga higayon nga ang usa ka tawong kalmado ug may awtoridad manalipod sa mga alagad ni Jesus. Sa pagkatinuod, nakita ni apostol Juan sa usa ka panan-awon nga niining kataposang mga adlaw, pagalamyon sa lig-ong mga bahin niining kalibotana, nga gihulagwayan sa yuta, ang samag dakong suba sa paglutos ni Satanas batok sa mga sumusunod ni Jesus. (Pin. 12:15, 16) Kana natuman gayod. Sa daghang kaso, ang dili mapihigong mga huwes nagpakanaog ug desisyon nga nanalipod sa katungod sa mga Saksi ni Jehova sa pagtigom aron magsimba ug sa pagwali sa maayong balita ngadto sa uban. Siyempre, ang atong panggawi mahimong makatabang aron maangkon ang maong mga kadaogan. Ang panggawi ni Pablo lagmit maoy hinungdan nga ang pipila ka opisyales sa gobyerno sa Efeso nagmahigalaon ug nagmatinahoron kaniya mao nga buot gayod nila nga panalipdan siya. (Buh. 19:31) Hinaot nga ang atong pagkamatinud-anon ug pagkamatinahoron makahatag usab ug maayong impresyon sa mga tawo nga atong mahimamat, kay wala kita mahibalo kon unsa ang mahimong epekto niana.

20. (a) Unsay imong pagbati nga ang pulong ni Jehova nagmadaogon sa unang siglo ug maingon man karon? (b) Unsay buot nimong buhaton tungod sa mga kadaogan ni Jehova karon?

²⁰ Makapadasig gayod ang pagpamalandong nga ‘ang pulong ni Jehova padayong mikaylap ug nagmadaogon’ sa unang siglo! Makapadasig usab nga masayran nga si Jehova mao ang nagpaluyo sa mga kadaogan karon. Buot ba usab nimo nga makatabang ka bisag gamay sa maong mga kadaogan? Busa ipadapat gayod ang leksiyon nga makuha gikan sa mga panig-ingnan nga atong gihisgotan. Magmapainubsanon, mopahiuyon sa nagauswag nga organisasyon ni Jehova, magmakugihon, isalikway ang espiritismo, ug buhata ang imong maarangan aron makahatag ug maayong pamatuod pinaagi sa imong pagkamatinud-anon ug pagkamatinahoron.