1. Unsay nasayran ni Pablo ug sa iyang mga kauban mao nga sila nagmasaligon?

 ANG usa ka dakong barko nga lagmit kargahanag trigo, nga may dagway sa “Mga Anak nga Lalaki ni Zeus” diha sa dulong, naglawig gikan sa isla sa Malta sa Mediteranyo paingon sa Italya. Mga tuig 59 C.E. kadto. Sakay niadto si apostol Pablo—usa ka binilanggo nga gikuyogan ug mga guwardiya—ug ang iyang mga isigka-Kristohanon nga si Lucas ug Aristarko. (Buh. 27:2) Lahi sa mga tripulante, ang maong mga magwawali wala mangayog proteksiyon gikan sa kaluhang si Castor ug Pollux, ang mga anak ni Zeus nga diyos sa mga Grego. (Tan-awa ang study note sa Buhat 28:11, nwtsty-E.) Tungod kana kay si Pablo ug ang iyang mga kauban nag-alagad kang Jehova, kinsa nagpahayag nga si Pablo magpamatuod bahin sa kamatuoran didto sa Roma ug moatubang sa Cesar.—Buh. 23:11; 27:24.

2, 3. Unsang ruta ang gisubay sa barko nga gisakyan ni Pablo, ug kinsay nagsuportar kaniya sa tibuok niyang panaw?

² Tulo ka adlaw human makadunggo sa Siracusa, usa ka siyudad sa Sicilia nga sama ka tahom sa Atenas ug sa Roma, ang barko milawig paingon sa Regio sa habagatan sa Italya. Dayon, tungod sa paghuros sa habagat, paspas nga gilawig sa barko ang 320 kilometros paingon sa pantalan sa Puteoli (duol sa Naples karon) sa Italya ug nakaabot kini didto sa ikaduhang adlaw.—Buh. 28:12, 13.

³ Kadto mao ang kataposang bahin sa panaw ni Pablo paingon sa Roma, diin siya moatubang kang Emperador Nero. Sa tibuok panaw ni Pablo, “ang Diyos sa tanang paghupay” nag-uban kaniya. (2 Cor. 1:3) Sa ato unyang makita, wala mawala ang maong pagsuportar ingon man ang kasibot ni Pablo ingong misyonaryo.

4, 5. (a) Sa unsang paagi giabiabi sa mga taga-Puteoli si Pablo ug ang iyang mga kauban, ug nganong gihatagan siyag dako kaayong kagawasan? (b) Bisan pag gibilanggo ang mga Kristohanon, sa unsang paagi sila makabenepisyo tungod sa ilang maayong panggawi?

⁴ Sa Puteoli, si Pablo ug ang iyang mga kauban ‘nakakaplag ug mga igsoon ug giawhag sila nga magpabilin sulod sa pito ka adlaw uban kanila.’ (Buh. 28:14) Pagkatalagsaong panig-ingnan sa pagkamaabiabihon! Walay duhaduha nga kadtong maabiabihong mga igsoon napanalanginan gayod  pinaagi sa pagdasig nga ilang nadawat gikan kang Pablo ug sa iyang mga kauban. Nganong gihatagan man ug dako kaayong kagawasan ang usa ka guwardiyado nga binilanggo? Lagmit ang Romanong mga guwardiya ni apostol Pablo misalig na kaniya.

⁵ Ang mga alagad ni Jehova usab karon nga gibilanggo ug anaa sa mga kampo konsentrasyon kasagarang hatagag espesyal nga kagawasan ug konsiderasyon tungod sa ilang Kristohanong panggawi. Pananglitan, usa ka lalaki sa Romania nga sentensiyadog 75 ka tuig tungod sa pagpangawat nagtuon sa Pulong sa Diyos ug nagbag-o. Ingong resulta, gisugo siya sa mga opisyales sa bilanggoan sa pag-adto sa lungsod—nga nag-inusara—sa pagpangompra ug mga kinahanglanon sa bilanggoan! Siyempre, dili lamang kana ang benepisyo nga atong madawat tungod sa maayong panggawi. Labaw sa tanan, ang maayong panggawi maghimaya kang Jehova.—1 Ped. 2:12.

6, 7. Sa unsang paagi nagpakitag talagsaong gugma ang mga igsoon sa Roma?

⁶ Gikan sa Puteoli, si Pablo ug ang iyang mga kauban lagmit mibaktas ug mga 50 kilometros paingon sa Capua agi sa Dalan sa Apia padulong sa Roma. Sa pagsubay sa maong ilado nga dalan, nga hinaklapag dagko ug lagpad nga mga papan sa bato, makita ang matahom kaayo nga kabaryohan sa Italya, ug sa pipila ka bahin sa dalan makita usab ang Dagat Mediteranyo. Ang mga magpapanaw milatas usab agi sa Kalamakan sa Pontine, usa ka tubigong dapit nga mga 60 kilometros gikan sa Roma diin nahimutang ang Merkado sa Apio. Sa dihang ang mga igsoon sa Roma “nakabalita bahin kanamo,” si Lucas misulat, ang pipila nangabot sa Merkado, samtang ang uban naghulat sa Tulo ka Abotanan, usa ka dapit-pahulayanan nga mga 50 kilometros gikan sa Roma. Pagkatalagsaong gugma!—Buh. 28:15.

⁷ Ang Merkado sa Apio dili hayahay nga pahulayan alang sa mga magpapanaw nga  gikapoy ug nahago sa biyahe. Sumala sa paghubit sa Romanong magsusulat ug magbabalak nga si Horace, ang Merkado “napunog mga marinero ug suk-anong mga tig-atiman ug balay-abtanan.” Siya misulat nga “baho kaayo ang tubig didto.” Ug wala gani siya mokaon didto! Bisan pa sa dili maayong kahimtang, ang mga igsoon gikan sa Roma malipayong nagpaabot kang Pablo ug sa iyang mga kauban aron kuyogan sila sa kataposang bahin sa ilang panaw.

8. Nganong nagpasalamat si Pablo sa Diyos dihang nakita niya ang mga igsoon?

⁸ “Pagkakita ni Pablo” sa iyang mga igsoon, ang asoy nag-ingon, “siya nagpasalamat sa Diyos ug nadasig.” (Buh. 28:15) Oo, ang pagkakita lang ni Pablo sa iyang minahal nga mga igsoon, nga lagmit ang pipila kanila suod kaniya, nakapalig-on ug nakapahupay kaniya. Nganong nagpasalamat man si Pablo sa Diyos? Nahibalo siya nga ang gugma maoy usa ka bahin sa bunga sa espiritu. (Gal. 5:22) Ang balaang espiritu motukmod usab sa mga Kristohanon karon sa pagsakripisyo alang sa mga igsoon ug sa paghupay niadtong nanginahanglan.—1 Tes. 5:11, 14.

9. Sa unsang paagi nato masundog ang mga igsoon nga misugat kang Pablo?

⁹ Pananglitan, ang balaang espiritu mopalihok sa maabiabihong mga igsoon sa pag-atiman sa panginahanglan sa mga tigdumala sa sirkito, moduaw nga mga misyonaryo, ug sa ubang bug-os panahong mga alagad, nga daghan kanila naghimog dagkong mga sakripisyo aron makagugol ug mas daghang panahon sa pag-alagad kang Jehova. Pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Makahimo ba kog dugang pa sa pagsuportar sa duaw sa tigdumala sa sirkito, tingali sa pagpakitag pagkamaabiabihon kaniya ug sa iyang asawa, kon siya minyo? Makagahin ba kog panahon sa pagkuyog kanila sa ministeryo?’ Ingong balos niana, makadawat ka ug daghang panalangin. Pananglitan, handurawa ang kalipay nga gibati sa mga igsoon sa Roma sa dihang naminaw sila sa makapadasig nga mga kasinatian ni Pablo ug sa iyang mga kauban.—Buh. 15:3, 4.

10. Unsay kahimtang ni Pablo sa Roma, ug unsa dayon ang iyang gihimo pag-abot niya?

¹⁰ Sa dihang ang grupo sa mga magpapanaw sa kataposan nakaabot sa Roma, “si Pablo gitugotang magpuyo nga siya rang usa nga may sundalo nga nagbantay kaniya.” (Buh. 28:16) Alang niadtong binilanggo nga pila ra ang guwardiya, kinahanglan siyang ikadena ngadto sa iyang guwardiya aron dili makaeskapo. Bisan pa niana, kana wala makapugong kang Pablo sa pagwali sa mensahe sa Gingharian. Busa human makapahulayg tulo ka adlaw gikan sa iyang biyahe, iyang gitigom ang kadagkoan sa mga Hudiyo sa Roma aron sa pagpaila sa iyang kaugalingon ug sa pagpamatuod kanila.

11, 12. Sa dihang nakigsulti si Pablo sa iyang mga isigka-Hudiyo, unsay iyang gihimo aron mawagtang ang pagkamapihigon nga lagmit diha kanila?

¹¹ “Mga katawhan, mga igsoon,” matod ni Pablo, “bisan tuod wala koy nahimong bisan unsa nga batok sa katawhan o sa mga kostumbre sa atong mga katigulangan, gitugyan ko ingong binilanggo gikan sa Jerusalem ngadto sa mga kamot sa mga Romano. Ug human ko nila sukitsukita, gusto ko nilang buhian, kay wala may basehanan aron patyon ko. Apan dihang ang mga Hudiyo misupak, napugos  ko sa pag-apelar sa Cesar, apan dili tungod kay duna koy akusasyon batok sa akong nasod.”—Buh. 28:17-19.

¹² Pinaagi sa pagtawag ni Pablo sa iyang Hudiyong mga mamiminaw ingong “mga igsoon,” naningkamot siya sa paghisgot ug ulohang gikauyonan nila ug sa pagwagtang sa pagkamapihigon nga lagmit diha kanila. (1 Cor. 9:20) Iyang gipatin-aw usab nga ang iyang tuyo dili mao ang pag-akusar sa iyang mga isigka-Hudiyo, kondili ang pag-apelar sa Cesar. Kadto ang unang higayon nga ang mga Hudiyo nakadungog bahin sa pag-apelar ni Pablo. (Buh. 28:21) Nganong wala man mahibalo niini ang mga Hudiyo sa Judea? Ang usa ka reperensiya nag-ingon: “Ang barko ni Pablo lagmit mao ang kinaunhang midunggo sa Italya human sa tingtugnaw, ug ang mga representante sa Hudiyong mga awtoridad sa Jerusalem wala pa makaabot niadtong tungora, ni ang usa ka sulat bahin sa maong kaso.”

13, 14. Sa unsang paagi gipaila ni Pablo ang mensahe sa Gingharian, ug sa unsang paagi atong masundog ang iyang panig-ingnan?

¹³ Gipaila karon ni Pablo ang mensahe sa Gingharian ngadto sa mga Hudiyong mamiminaw pinaagi sa paggamit ug ekspresyon nga makapainteres gayod kanila. Siya miingon: “Tungod niini nga mihangyo kong makigkita ug makigsulti kaninyo, kay gigapos ko niining kadenaha tungod sa gilaoman sa Israel.” (Buh. 28:20) Siyempre, ang maong paglaom nalangkit gayod sa Mesiyas ug sa iyang Gingharian, ingon sa gimantala sa Kristohanong kongregasyon. “Gusto namong maminaw nimo kon unsay imong mga hunahuna,” mitubag ang Hudiyong mga ansiyano, “kay sa pagkatinuod kon bahin niining sektaha, nahibalo mi nga kini ginasupak bisan diin.”—Buh. 28:22.

 ¹⁴ Sa dihang kita may kahigayonan sa pagsangyaw sa maayong balita, atong masundog si Pablo pinaagi sa paggamit ug mga pulong nga makapukaw sa hunahuna o mga pangutana nga makapainteres sa atong mga mamiminaw. Ang maayo kaayong mga sugyot makaplagan diha sa Nangatarongan Pinasukad sa Kasulatan, Pahimusli ang Edukasyon sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo, ug sa Mahimong Hanas sa Pagbasa ug Pagpanudlo. Naggamit ba ka niining maong mga tabang sa pagtuon sa Bibliya?

15. Unsa ang upat ka butang nga atong makat-onan gikan sa pagpamatuod ni Pablo?

¹⁵ Ang mga Hudiyo nga taga-didto naggahin ug usa ka adlaw ug ‘nangadto nga tinagdaghan’ sa sak-anan ni Pablo. Siya nagpatin-aw kanila “gikan sa buntag hangtod sa gabii . . . pinaagi sa paghatag ug bug-os nga pagpamatuod bahin sa Gingharian sa Diyos, sa pagkombinsir kanila bahin kang Jesus pinasukad sa Balaod ni Moises ug sa basahon sa mga Propeta.” (Buh. 28:23) Ang pagpamatuod ni Pablo nagtudlo kanatog upat ka butang. Una, iyang gipasiugda ang Gingharian sa Diyos. Ikaduha, naningkamot siya sa pagpukaw sa interes sa iyang mamiminaw pinaagi sa pagkombinsir kanila. Ikatulo, siya nangatarongan pinasukad sa Kasulatan. Ikaupat, siya nagsakripisyo sa pagsangyaw kanila “gikan sa buntag hangtod sa gabii.” Pagkamaayo nga panig-ingnan alang kanato! Unsay resulta? “Ang pipila mituo,” samtang ang uban wala motuo. Dihay panaglalis ug “sila namahawa,” miingon si Lucas.—Buh. 28:24, 25a.

16-18. Nganong si Pablo wala matingala sa dihang misupak ang mga Hudiyo sa Roma, ug unsay angay natong bation kon dili dawaton ang atong mensahe?

¹⁶ Si Pablo wala matingala sa sanong sa mga Hudiyo, kay dili kadto ang unang higayon nga may misupak kaniya ug kadto nahiuyon sa tagna sa Bibliya. (Buh. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Busa giingnan ni Pablo kadtong namahawa: “Haom ang gisulti sa balaang espiritu pinaagi ni propetang Isaias ngadto sa inyong mga katigulangan, nga nag-ingon, ‘Adtoa kini nga katawhan ug sultihi sila: “Sa pagkatinuod, kamo makadungog apan dili gayod makasabot, ug kamo magtan-aw apan dili gayod makakita. Kay ang kasingkasing niini nga katawhan nahimong dili madinawaton.”’” (Buh. 28:25b-27) Sa orihinal nga pinulongan, ang terminong gihubad nga “dili madinawaton” nagpasabot sa usa ka kasingkasing nga “tig-a,” o “naputos ug tambok,” mao nga dili makatuhop ang mensahe sa Gingharian. Pagkamakaluluoy nga kahimtang!

¹⁷ Lahi sa iyang Hudiyong mga mamiminaw, ang “kanasoran . . . mamati gyod,” miingon si Pablo. (Buh. 28:28; Sal. 67:2; Isa. 11:10) Sa walay duhaduha, ang apostol makasulti niana sanglit siya nakakita nga daghang Hentil misanong sa mensahe sa Gingharian!—Buh. 13:48; 14:27.

¹⁸ Sama ni Pablo, angay nga dili kita maluya kon ang mga tawo dili modawat sa maayong balita. Total, nahibalo kita nga diyutay lamang ang mosubay sa dalan sa kinabuhi. (Mat. 7:13, 14) Ug kon kadtong sinserong mga tawo mobarog dapig sa matuod nga pagsimba, angay tang malipay ug kinasingkasing nato silang abiabihon.—Luc. 15:7.

19. Sa unsang paagi gipahimuslan ni Pablo ang iyang panahon samtang siya gibilanggo sulod sa balay?

¹⁹ Gitapos ni Lucas ang iyang asoy pinaagi niining madasigong mga pulong: “Nagpabilin [si Pablo] didto sa iyang giabangan nga balay sulod sa tibuok duha ka tuig, ug iyang abiabihon ang tanan nga mangadto kaniya, nga nagwali sa Gingharian sa Diyos ngadto kanila ug nagtudlo bahin sa Ginoong Jesu-Kristo uban ang dako kaayong kagawasan sa pagsulti, nga walay babag.” (Buh. 28:30, 31) Pagkamaayong panig-ingnan sa pagkamaabiabihon, pagtuo, ug kasibot!

20, 21. Paghisgot ug pipila niadtong nakapahimulos sa ministeryo ni Pablo sa Roma.

²⁰ Ang usa niadtong giabiabi ni Pablo mao si Onesimo, usa ka milayas nga ulipon gikan sa Colosas. Gitabangan ni Pablo si Onesimo nga mahimong Kristohanon, ug siya nahimong “matinumanon ug hinigugmang igsoon” alang kang Pablo. Gitawag pa gani siya ni Pablo nga “akong anak, kang kinsa ako nahimong amahan.” (Col. 4:9; Filem. 10-12) Si Onesimo lagmit nakapadasig gayod kang Pablo! a

²¹ Ang uban nakakat-on usab gikan sa maayong panig-ingnan ni Pablo. Ngadto sa mga taga-Filipos, siya misulat: “Ang akong kahimtang miresulta hinuon sa pag-uswag sa maayong balita, kay ang tanang Praetorianong Guwardiya ug ang uban pa nakadungog nga gibilanggo ko tungod sa Kristo. Karon ang kadaghanan sa mga igsoon diha sa Ginoo napalig-on tungod sa akong pagkabilanggo, ug sila nagpakitag labaw pa nga kaisog sa pagsulti sa pulong sa Diyos nga walay kahadlok.”—Filip. 1:12-14.

22. Sa unsang paagi gipahimuslan ni Pablo ang iyang pagkabilanggo sa Roma?

²² Gipahimuslan ni Pablo ang iyang pagkabilanggo sa Roma pinaagig pagsulat ug hinungdanong mga sulat nga bahin na karon sa Kristohanon Gregong Kasulatan. b Ang mga Kristohanon sa unang siglo nakabenepisyo sa maong mga sulat. Makabenepisyo pod ta sa mga sulat ni Pablo kay ang iyang mga tambag gikan sa Diyos ug praktikal gihapon kaayo karon.—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. Sama kang Pablo, sa unsang paagi nagmalipayon ug nagpadayon sa pagsangyaw ang mga Kristohanon karon bisan pag sila dili makataronganong gibilanggo?

²³ Dihang gibuhian na si Pablo, nga wala hisgoti sa Mga Buhat, nakagugol siyag mga upat ka tuig sa bilanggoan—duha ka tuig sa Cesarea ug duha usab sa Roma. c (Buh. 23:35; 24:27) Apan bisan pag siya usa ka binilanggo, siya nagmalipayon ug nagpadayon sa pagwali, nga naghimo sa iyang maarangan sa pag-alagad sa Diyos. Sa susama, daghang alagad ni Jehova karon ang dili makataronganong gibilanggo tungod sa ilang pagtuo, apan sila nagpabiling malipayon ug  nagpadayon sa pagsangyaw. Tagda ang pananglitan ni Adolfo, kinsa nabilanggo sa Spain tungod sa iyang Kristohanong neyutralidad. “Natingala gyod mi nimo,” matod sa usa ka polis. “Bisag gilisodlisod ka namo pag-ayo, mapahiyomon ug matinahoron gihapon ka namo.”

²⁴ Ngadtongadto, si Adolfo gisaligan na nga wala na gani sirhi ang pultahan sa iyang selda. Manuaw ang mga sundalo aron mangutana bahin sa Bibliya. Usa sa mga guwardiya mosulod pa gani sa selda ni Adolfo aron mobasag Bibliya, samtang si Adolfo ang magbantay kay basin may moagi nga mga sundalo. Busa ang binilanggo na hinuon maoy “nagbantay” sa guwardiya! Hinaot ang maayong panig-ingnan sa maong matinumanong mga Saksi motukmod kanato sa pagpakitag “labaw pa nga kaisog sa pagsulti sa pulong sa Diyos nga walay kahadlok,” bisan pa sa lisod nga mga kahimtang.

25, 26. Unsang makapahinganghang tagna ang nakita ni Pablo nga natuman wala pay 30 ka tuig human kana itagna, ug sa unsang paagi nagakatuman usab kini sa atong panahon?

²⁵ Usa ka apostol sa Kristo nga gibilanggo sulod sa balay “nagwali sa Gingharian sa Diyos” sa tanan nga miduaw kaniya—makapadasig gayong panapos sa punog aksiyon nga basahon sa Mga Buhat! Sa unang kapitulo, mabasa nato ang sugo nga gihatag ni Jesus ngadto sa iyang mga sumusunod: “Makadawat mog gahom dihang mokunsad kaninyo ang balaang espiritu, ug kamo mahimong akong mga saksi sa Jerusalem, sa tibuok Judea ug Samaria, ug hangtod sa kinalay-ang bahin sa yuta.” (Buh. 1:8) Wala pay 30 ka tuig sa ulahi, ang mensahe sa Gingharian “gisangyaw sa tibuok kalibotan.” d (Col. 1:23) Pagkatalagsaong pamatuod sa gahom sa balaang espiritu sa Diyos!—Zac. 4:6.

²⁶ Karon, ang samang espiritu nagpalig-on usab sa nahibiling mga igsoon sa Kristo, kauban sa “ubang mga karnero,” aron ipadayon ang “bug-os nga pagpamatuod bahin sa Gingharian sa Diyos” diha sa kapig 240 ka kanasoran! (Juan 10:16; Buh. 28:23) Bug-os ba kang nakigbahin sa maong buluhaton?