KON dunay problema, asa ka mangitag tambag? Moduol ka tingali sa usa ka kasaligang higala o sa may-kasinatiang magtatambag. Ang pagsusi sa mga tinubdan sa impormasyon, sama sa librarya, mahimong makatabang. O tingali pangayoon nimo ang “kaalam ni Lola,” segun sa pagtawag niana sa pipila ka taga-Sidlakan, aron makakat-on sa iyang katuigan sa kasinatian. Bisag unsang paagi ang imong gusto, maayong matikdan ang yanong mga pulong sa kaalam nga mohatag ug bililhong mga sugyot sa pagsulbad sa problema. Aniay mga pananglitan sa maayong tambag nga imong makaplagan nga makatabang.

² Pamilyahanong Kinabuhi: Daghang ginikanan ang nabalaka bahin sa pagmatuto sa ilang mga anak diha sa usa ka kalibotan nga puno sa makadaot nga mga impluwensiya. Ang pagtagad sa mosunod nga tambag makatabang: “Bansaya ang bata subay sa dalan nga alang kaniya; bisan kon siya matigulang na dili siya motipas gikan niana.” ¹ Samtang motubo ang mga bata, nagkinahanglan sila sa “dalan,” usa ka hugpong sa mga sukdanan nga angayng sundon. Nagkadaghang mga espesyalista ang nakaamgo sa kahinungdanon sa pagtaganag mapuslanong mga lagda alang sa mga bata. Ang maalamong mga sukdanan sa ginikanan mohatag sa mga bata ug pagbati sa kasegurohan. Dugang pa: “Ang bunal ug ang pagbadlong nagahatag ug kaalam; apan ang usa ka bata nga pinasagdan maghatag ug kaulawan sa iyang inahan.” ² “Ang bunal” nagtumong sa awtoridad sa ginikanan nga kinahanglang ipahamtang sa mahigugmaong paagi aron ang mga bata dili mahisalaag. Ang paggamit sa maong awtoridad dili maglakip sa pag-abuso sa bata sa bisan unsang paagi. Ang tambag alang sa mga ginikanan mao: “Ayaw palagota ang inyong mga anak, aron sila dili masubo.” ³

³ Ang maayong relasyon tali sa bana ug asawa mao ang pasikaranan sa usa ka malipayong pamilya. Unsay gikinahanglan nianang matanga sa relasyon? “Kinahanglang higugmaon gayod sa matag usa ang iyang asawa sama sa iyang kaugalingon; sa laing bahin, ang asawa angay nga adunay halawom nga pagtahod sa iyang bana.” ⁴ Ang gugma ug pagtahod molihok isip mga grasa sa mekanismo sa pamilya. Aron mosaler kining tambaga, ang komunikasyon hinungdanon kay  “mapakyas ang mga plano kon walay kompidensiyal nga panagsultihanay.” ⁵ Aron mapalambo ang kinasingkasing nga komunikasyon, kinahanglang masabtan nato ang mga pagbati sa atong kapikas, nga magatimba kon unsa gayod ang tinuod niyang gibati. Maalamong hinumdoman nga “ang hunahuna [sa tawo] halawom sama sa tubig sa atabay, apan ang igmat nga lalaki [o, babaye] maoy magatimba niini.” ⁶

⁴ Daghang tigulang ang nagmagul-anon kaayo sa ilang ulahing katuigan, kay gipasagdan na lang sa ilang mga anak, bisan diha sa mga nasod nga ang pagtahod sa mga ginikanan maoy naandan kanhi. Apan, maayong tagdon sa ilang mga anak kining maalamong mga panultihon: “Pasidunggi ang imong amahan ug ang imong inahan.” ⁷ “Ayaw tamaya ang imong inahan tungod lang kay siya tigulang na.” ⁸ “Siya nga nagadaogdaog sa amahan ug nagaabog sa inahan maoy anak nga nagagawi nga makauulaw ug talamayon.” ⁹ Ang tigulang nga mga ginikanan, sa laing bahin, kinahanglang magmapositibo ug manguna sa pagpangitag paagi sa pagbaton ug mabinationg mga relasyon. “Ang nagalain sa iyang kaugalingon mangita sa iyang hakog nga tinguha; siya mobatok sa tanang praktikal nga kaalam.” ¹⁰

⁵ Pag-inom ug Alkoholikong Ilimnon: Tinuod nga “ang bino magpamaya sa kinabuhi,” ¹¹ ug ang pag-inom ug alkoholikong mga ilimnon mahimong ‘dili magpahinumdom kaniya sa iyang mga kalisod.’ ¹² Apan hinumdomi: “Ang bino mabiaybiayon, ang makahubog nga ilimnon sabaan, ug ang matag usa nga mapahisalaag niini dili maalamon.” ¹³ Hunahunaa ang mga epekto sa sobrang pag-inom: “Sa kataposan [ang bino] mamaak ingon sa usa ka halas, ug magabuga ug hilo ingon sa usa ka bitin. Ang imong mga mata makakita ug katingad-ang mga butang, ug ang imong kasingkasing mosulti ug hiwi nga mga butang. . . . ‘Kanus-a ba ako mahigmata? Pangitaon ko pa gayod kini.’” ¹⁴ Ang kasarangang paggamit sa alkoholikong mga ilimnon mahimong mapuslanon, apan ang pag-abusar niini kinahanglang pagalikayan kanunay.

⁶ Paggamit sa Salapi: Sa pipila ka kahimtang, ang mga problema sa salapi malikayan pinaagi sa maalamong paggamit sa pondong kuwarta. Paminaw niining tambaga: “Ayaw pagpakig-uban sa mga labihan ka hinginom ug bino, taliwala sa mga ulitan nga tigkaon ug unod. Kay ang palahubog ug ang ulitan modangat sa kakabos, ug ang pagkahingatulog magapasapot sa usa ka tawo sa mga nuog lamang.” ¹⁵ Pinaagi sa paglikay sa alkoholikong ilimnon ug pag-abuso sa droga maingon man sa mga bisyo sama sa pagsugal, atong magamit ang atong salapi sa pagtagana sa atong pamilya sa maayong paagi. Sa gihapon, daghan ang napakyas sa pagkinabuhi sumala sa  ilang kinitaan ug busa naghago pag-ayo aron lamang makabayad sa ilang mga utang. Ang uban mangutang pa gani aron lang ibayad sa interes sa laing utang. Ang paghinumdom sa mosunod nga mga pulong sa kaalam makatabang: “Siya nga nagapangagpas sa walay-bili nga mga butang matugob sa kakabos.” ¹⁶ Mahimong suknaon nato ang atong kaugalingon: ‘Gikinahanglan ba gayod nako ang mga butang nga buot nakong paliton? Unsa ka daghang butang ang gitagoan na lamang human gamita sa pipila ka higayon?’ Usa ka kolumnista misulat: “Ang mga kinahanglanon sa tawo diyutay ra​—ang iyang mga gusto, walay kinutoban.” Matikdi kining mga pulong sa kaalam: “Kita walay gidalang bisan unsa nganhi sa kalibotan, ug kita walay madala nga bisan unsa sa atong paggawas niini. Busa, kon kita adunay makaon ug ikabesti, kita magmakontento na niining mga butanga. . . . Ang gugma sa salapi maoy gamot sa tanang matang sa makadaot nga mga butang, ug tungod sa pagpangab-ot niini nga gugma ang pipila . . . nagtusaktusak sa ilang kaugalingon sa daghang kasakitan.” ¹⁷

⁷ Ang kakugihan epektibo kaayo sa pagsulbad sa mga problema sa salapi. “Adtoa ang hulmigas, ikaw nga tapolan; tan-awa ang iyang mga dalan ug magmaalamon. . . . Diyutay pa nga pagkatulog, diyutay pa nga pagkatagpilaw, diyutay pa nga pagkiyugpos sa mga kamot sa paghigda, ug ang imong kakabos modangat ingon sa usa ka tulisan.” ¹⁸ Ang maampingong pagplano ug realistikong pagbadyet makatabang usab: “Kinsa kaninyo nga buot magtukod ug torre nga dili una molingkod ug kuwentahon ang gasto, aron tan-awon kon siya aduna bay igo aron sa paghuman niini?” ¹⁹

⁸ Apan, unsa na man kon kita makasinatig kakabos nga dili nato sayop? Pananglitan, tungod sa kasamok sa ekonomiya, tingali mawad-an kitag trabaho bisag andam kitang magkugi sa pagtrabaho. O tingali kita nagpuyo sa usa ka lugar nga ang kadaghanang tawo nag-ilaid sa kakabos. Nan unsay buhaton? “Ang kaalam usa ka panalipod maingon nga ang salapi usa ka panalipod; apan ang bentaha sa kahibalo mao nga ang kaalam nagatipig nga buhi sa mga nanag-iya niini.” ²⁰ Dugang pa, matikdi kining tambaga: “Nakakita ka na ba ug usa ka tawo nga hanas sa iyang buhat? Siya magatindog sa atubangan sa mga hari.” ²¹ Makakat-on ba kitag mga kahanas nga makatabang kanato sa pagpangitag trabaho?

⁹ Ang mosunod nga tambag morag sukwahi paminawon, apan kini epektibo kaayo: “Batasana ang paghatag, ug pagahatagan kamo sa mga tawo . . . , kay sa sukod nga inyong ginasukod, sila magasukod nganha kaninyo ingong balos.” ²² Wala kini magpasabot sa paghatag nga nagdahom ka nga makadawat ug mga pabor isip bayad. Hinunoa, ang tambag maoy  aron maugmad ang mahinatagong espiritu: “Ang kalag nga mahinatagon motambok, ug ang dagayang nagabisibis sa uban dagaya usab nga pagabisibisan.” ²³ Pinaagi sa pagpaambit sa mga panahon sa panginahanglan, atong ginapalambo ang espiritu sa paghatag nga sa kapulihay makahatag ug kaayohan kanato.

¹⁰ Tawhanong mga relasyon: Usa ka maalamong hari miingon: “Nakita ko ang tanang kahago ug ang tanang hanas nga buhat, nga kini nagkahulogan sa pag-indigay sa usag usa; kini usab kakawangan ug usa ka paggukod sa hangin.” ²⁴ Ang panag-indig nagtukmod sa daghang tawo sa paglihok nga dili maalamon. Pagkakita sa usa ka tawo nga ang iyang silingan mipalit ug 32-pulgada nga telebisyon, milakaw siya ug mipalit ug 36-pulgada nga telebisyon, bisag ang iyang 27-pulgada nga telebisyon maayo pa kaayo. Kana nga panag-indig sa tinuoray kakawangan lamang, samag paggukod sa hangin​—sigeg gukod nga walay kapuslanan. Mouyon ka ba niana?

¹¹ Mahimong masilo kita sa gisulti sa uban bahin kanato. Apan matikdi kining tambaga: “Ayaw pagdalidali sa imong espiritu sa pagkasuko, kay ang pagkasuko nagapuyo sa sabakan sa mga hungog.” ²⁵ Tinuod, dunay mga higayon nga may hinungdan ang imong pagkasuko. “Pagkapungot,” miuyon ang karaang magsusulat, “apan ayaw pagpakasala; ayaw pasalopi sa adlaw ang inyong kasuko.” ²⁶ Apan, unsaon nato pagdumala ang grabeng kasuko? “Ang hait nga salabotan sa usa ka tawo magapahinay gayod sa iyang kasuko, ug katahom sa iyang bahin ang pagpalabay sa kalapasan.” ²⁷ Salabotan ang gikinahanglan. Mahimong suknaon nato ang atong kaugalingon: ‘Nganong ingon niadto ang iyang lihok? Duna bay mga hinungdan nga nakapasuko kaniya?’ Dugang pa sa salabotan, dunay mga hiyas nga maugmad aron madumala ang kasuko. “Isul-ob ninyo ang malumong mga pagmahal sa pagkamabination, kalulot, pagpaubos sa hunahuna, kalumo, ug hataas-nga-pailob. Magpadayon sa pag-antos sa usag usa ug kinabubut-on nga magpasaylo sa usag usa kon ang usa adunay reklamo batok sa lain. . . . Apan, gawas pa niining tanang butanga, isul-ob ninyo ang gugma, kay kini maoy usa ka hingpit nga bugkos sa panaghiusa.” ²⁸ Oo, ang gugma makasulbad sa daghang problema sa tawhanong mga relasyon.

¹² Sa gihapon, anaay “gamayng sangkap” nga makababag sa paghupot ug malinawon nga tawhanong mga relasyon​—ang dila. Pagkahusto niining mga pulonga: “Ang dila, walay usa ka tawo ang arang makapaaghop niini. Usa ka dili-mapugngang makadaot nga butang, kini puno sa hilo nga makamatay.” ²⁹ Ug angay gayong tagdon kining tambaga: “Ang matag usa kinahanglang magmaabtik sa pagpaminaw, magmahinay sa pagsulti,  magmahinay sa pagkapungot.” ³⁰ Apan, sa paggamit sa dila, kita kinahanglang mag-amping nga dili mosulti nga katunga ray tinuod aron mamentinar ang taphaw nga kalinaw. “Himoa lang ang inyong pulong nga ‘Oo’ magkahulogan ug Oo, ang inyong ‘Dili,’ Dili; kay ang kapin niini nagagikan sa usa nga daotan.” ³¹

¹³ Sa unsang paagi mamentinar nato ang maayong mga relasyon sa uban? Tagda kining nagagiyang prinsipyo: “Magatan-aw, dili lamang sa personal nga interes sa mga butang labot sa inyong kaugalingon, kondili sa personal nga interes usab sa uban.” ³² Sa ingon kita nagatuman sa gitawag sa uban nga Bulawanong Lagda: “Busa, ang tanang butang nga buot ninyo nga pagabuhaton sa mga tawo nganha kaninyo, kinahanglang pagabuhaton usab ninyo sa ingon ngadto kanila.” ³³

¹⁴ Kapit-os: Sa unsang paagi mamentinar nato ang timbang nga emosyon niining kalibotan nga puno sa kapit-os? “Ang usa ka malipayong kasingkasing may maayong epekto sa panagway, apan tungod sa kasakit sa kasingkasing adunay nahugnong espiritu.” ³⁴ Mahimong dali kitang mawad-an sa “usa ka malipayong kasingkasing” kon makita natong gibalewala sa ubang tawo ang butang nga daw maayo sa atong panan-aw. Apan, maayong atong hinumdoman kining mga pulonga: “Ayaw pagpalabi sa pagkamatarong, ni magpakita nga ikaw hilabihan ka maalamon. Nganong laglagon mo ang imong kaugalingon?” ³⁵ Sa laing bahin, ang mga kabalaka sa kinabuhi mahimong magsakit kanato kanunay. Nan unsay imong mahimo? Atong hinumdoman: “Ang pagkamabalak-on diha sa kasingkasing sa usa ka tawo maoy magpatikuko niini, apan ang maayong pulong mao ang makapalipay niini.” ³⁶ Mahimong atong palandongon “ang maayong pulong,” ang malulotong pulong nga makadasig kanato. Ang pagkapositibo bisan pa sa makaguol nga mga kahimtang mahimo gani nga adunay makapahimsog nga epekto: “Ang kasingkasing nga malipayon maayo nga tambal.” ³⁷ Kon kita maguol tungod kay ang ubang tawo daw dili motagad kanato, mahimong sulayan nato kining paagiha: “Adunay labaw nga kalipay sa paghatag kay sa pagdawat.” ³⁸ Pinaagi sa pagkapositibo, atong masagubang ang kapit-os nga atong maatubang adlaw-adlaw.

¹⁵ Sa imong hunahuna ang nahisgotang mga pulong sa kaalam mosaler kaha kanimo nga nagkinabuhi sa ika-21ng siglo? Sa pagkatinuod, kini makaplagan diha sa usa ka karaang basahon​—ang Bibliya. Apan nganong mosalig man sa Bibliya inay sa ubang mga tinubdan sa kaalam? Tungod kay, lakip sa ubang mga rason, ang mga prinsipyong makaplagan sa Bibliya napamatud-ang epektibo sa paglabay sa taas nga panahon. Tagda, pananglitan, si Yasuhiro ug Kayoko, nga nalambigit sa  kalihokan sa kagawasan sa kababayen-an. Nagpakasal sila tungod lang kay si Kayoko nagsabak sa anak ni Yasuhiro. Apan, gumikan sa mga problema sa panalapi ug sa dili pagkasinabot, sa wala madugay sila nagbulag. Sa ulahi, nga wala lang masayod sa usag usa, silang duha misugod sa pagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova. Ang matag usa kanila nakamatikod sa talagsaong mga kausaban sa ilang tagsa ka kinabuhi. Si Yasuhiro ug Kayoko nakahukom sa pagminyo pag-usab. Bisan tuod ang ilang kinabuhi duna gihapoy mga problema, nagkinabuhi na sila karon sumala sa mga prinsipyo sa Bibliya, ug silang duha modawat na sa ilang mga kahuyangan aron masulbad ang ilang mga problema. Taliwala sa mga Saksi ni Jehova, imong makita ang maayong mga resulta sa pagpadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya diha sa kinabuhi. Unsa kaha kon motambong ka sa usa sa ilang mga tigom aron makaila ang mga tawo nga naningkamot sa pagkinabuhi sumala sa Bibliya?

¹⁶ Ang tambag nga gikutlo sa ibabaw maoy mga pananglitan lamang sa dagaya kaayong suplay sa praktikal nga kaalam nga imong makaplagan niining tuboran sa kalamdagan, ang Bibliya. Dunay mga rason kon nganong ang mga Saksi ni Jehova andam nga mopadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya diha sa ilang kinabuhi. Nganong dili susihon ang mga rason sa maong pagkaandam ug mokat-on sa pipila ka paninugdang mga kamatuoran bahin sa Bibliya?