DIHA sa usa ka ugmad nga nasod, ang usa ka balay nga gisangkapan sa tanang kaluho sa kinabuhi daw hamugaway ug haruhay tan-awon. Apan, duawa kanang balaya, ug unsa kahay imong makita? Imong makita ang malisod, makapaguol nga palibot. Ang tin-edyer nga mga anak masulub-ong motubag sa ilang mga ginikanan nga, “Oo,” o “Dili.” Ang inahan nangandoy nga tagdon sa iyang bana. Ug ang amahan dili gustong samokon. Kay nagkinaugalingon sa pagpuyo sa laing lugar, ang tigulang nga mga ginikanan niining magtiayona nangandoy nga makig-uban sa pamilya, nga wala na nila makita sa daghang bulan. Sa laing bahin, ang mga pamilyang nagsagubang sa susamang mga kapit-os nakasulbad sa ilang mga problema ug nagmalipayon gayod. Nahibulong ka ba kon ngano?

² Tagda ang usa ka pamilya diha sa nagakaugmad nga nasod, tingali diha sa laing bahin sa kalibotan. Ang tanang pito ka membro sa pamilya nagpuyo diha sa usa ka barongbarong nga hapit nang mahugmak. Dili sila segurado kon kanus-a sila makakuhag pagkaon alang sa sunod nga tingkaon​—usa ka makapasubong pahinumdom nga ang tawo wala makahanaw sa kagutom ug kakabos sa kalibotan. Apan, dunay daghang pamilya sa yuta nga nagsagubang sa kakabos nga may malipayong espiritu. Ngano?

³ Bisan diha sa datong mga nasod, ang mga problema sa panalapi mahimong motungha. Usa ka pamilya sa Hapon mipalit sa ilang balay panahon sa pagsulbong sa walay kasegurohang ‘kadagaya’ sa ekonomiya. Kay mibating motaas ang suweldo sa umaabot, sila nangutang ug kuwarta nga dako kaayog tanto. Apan, sa dihang mihubas na ang ‘kadagaya,’ dili na sila makabayad ug napugos sa pagbaligya sa ilang balay sa presyo nga ubos kaayo kay sa ilang pagpalit. Bisag wala na sila magpuyo sa balay, ang pamilya nagbayad gihapon sa utang tungod niana. Dugang pa sa palas-anon, sila nagbaguod pagbayad sa mga balayronon gumikan sa paturagas nga paggamit sa mga credit card. Ang amahan mosugal sa mga lumba sa kabayo, ug ang pamilya mas nalubong sa utang. Daghang pamilya, hinunoa, ang nakahimog mga pagpasibo nga misangpot sa kalipay. Buot ka bang mahibalo kon sa unsang paagi?

⁴ Way sapayan kon hain ka magpuyo, ang tawhanong mga relasyon mahimong tinubdan sa way-puas  nga kapit-os, nga naghimo sa kinabuhi nga dili kaayo makapatagbaw. Sa trabahoan ikaw tingali ang sumsoman sa tabi. Ang imong mga kalamposan makapasina sa uban ug mahimo kang biktima sa masakit nga mga pagsaway. Ang tawo nga kinahanglan nimong pakiglabotan kada adlaw mahimong makapalagot kanimo tungod sa iyang hambogirong personalidad. Sa eskuylahan ang imong anak mahimong sukmagon, hasion, o di-tagdon. Kon ikaw usa ka nag-inusarang ginikanan, ikaw nahibalo nga kini dili makapauswag sa imong kahimtang sa kinabuhi kon bahin sa imong mga relasyon sa uban. Kanang tanang problema karon makadugang sa kapit-os sa kinabuhi sa daghang lalaki ug babaye.

⁵ Ang mga epekto sa kapit-os mahimong hilom nga magtipun-og sa paglabay sa panahon hangtod moabot sa punto nga dili na maagwanta, nga dili lang damhon. Busa, ang kapit-os gitawag ug hilom nga mamumuno, ug ang laygay nga kapit-os, maoy usa ka inanay nga hilo. “Karong adlawa, ang kapit-os ug ang mosangpot nga mga balatian niini naghampak sa mga mamumuo sa halos tanang bahin sa kalibotan,” matod ni Propesor Robert L. Veninga sa University of Minnesota. Gikaingon nga ang nalangkit-sa-kapit-os nga mga sakit nakapildi sa ekonomiya sa T.B. ug $200 bilyones sa usa ka tuig. Ang kapit-os gitawag pa gani nga kinaulahiang gipakaylap sa Amerika, ug ang paghisgot bahin sa pulong nga “kapit-os” madungog diha sa daghang dagkong pinulongan sa kalibotan. Kon ikaw mobatig kapit-os ug mapakyas paghuman sa mga butang nga naeskedyul nga buhaton, mobati ka ug pagmahay. Ang di pa dugayng pagtuon nagtaho nga ang aberids nga tawo mobati ug duha ka oras nga pagmahay sa usa ka adlaw. Bisan pa, ang uban nakasagubang sa kapit-os ug nagmalamposon sa ilang kinabuhi.

⁶ Sa unsang paagi imong masagubang ang adlaw-adlaw nga mga problema ug makabaton ug makapatagbaw nga kinabuhi? Ang uban mokonsultag mga basahon sa pagtabang sa kaugalingon ug mga libro nga gisulat sa mga espesyalista. Kasaligan ba kanang mga basahona? Si Dr. Benjamin Spock, kansang basahon bahin sa pagmatuto sa mga bata gihubad sa 42 ka pinulongan ug may sirkulasyon nga halos 50 milyones, kas-a miingon nga “ang kawalay-katakos nga magmalig-on mao . . . ang labing komon nga problema sa mga ginikanan sa Amerika karon.” Unya mipadayon siya sa pag-ingon nga ang mga propesyonal, lakip kaniya, maoy mabasol ug dako. “Wala kita makaamgo, hangtod nga ulahi na ang tanan,” siya miadmitir, “nga ang atong tinamdan nga konohay nahibalo sa tanan nakadaot sa pagsalig-sa-kaugalingon sa mga ginikanan.” Nan, karon, kita makapangutana: ‘Kang kansang tambag ang maayo natong sundon aron makabaton ug makapatagbaw nga kinabuhi karon ug sa umaabot?’