Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Heswita Wala Tugoting Marehistro sa Rusya

Ang Rusong Ministri sa Hustisya wala modawat sa aplikasyon sa Society of Jesus nga magparehistro ingong independenteng relihiyosong organisasyon, nagtaho ang National Catholic Reporter. Ang Society of Jesus, nga kasagarang nailhan nga mga Heswita, natukod sa 1540. Ubos sa bag-ong balaod sa relihiyon sa Rusya, ang kadaghanang relihiyosong mga organisasyon gibaoran nga magparehistro pag-usab aron makadawat ug legal nga pag-ila. Ang mga grupo nga wala tugoting marehistro dili makapatik o makaapod-apod ug relihiyosong literatura, makadapit ug langyawng mga lungsoranon alang sa relihiyosong mga kalihokan, o makatukod ug pasilidad alang sa edukasyon. Ang mga Saksi ni Jehova narehistro pag-usab sa maong nasod niadtong Abril 29, 1999.

Nagdaghan ang Naghikog sa Hapon

Sa Hapon mas daghang tawo ang naghikog sa 1998 kay sa bisan unsang miaging tuig, nagtaho ang The Daily Yomiuri. Sumala sa National Police Agency sa Hapon, 32,863 ka tawo ang nagtubok sa 1998​—kapin sa tulo ka pilo sa gidaghanon sa nangamatay sa mga aksidente sa trapiko sa Hapon. Ang dakong hinungdan sa pagdaghan mao ang pinansiyal nga mga suliran nga gipahinabo sa kawalay-trabaho, nga nakaapektar pag-ayo sa nasod human sa dili pa dugayng pagkahugno sa ekonomiya. Ang paghikog mao ang ikaunom nga pangunang hinungdan sa kamatayon sa Hapon.

Makamatayng Polusyon sa Hangin

“Ang mga sakyanan sa kadalanan mao ang kinakusgang nag-usbaw nga tuboran sa polusyon sa Uropa ug sa ubang mga nasod mas daghang tawo ang nangamatay ingong resulta niining polusyon sa hangin kay sa nangamatay sa mga aksidente [sa sakyanan],” nagtaho ang Reuters nga ahensiya sa balita. Sumala sa usa ka pagtuon sa World Health Organization, 21,000 ka tawo sa Austria, Pransiya, ug Switzerland ang nakaagom sa ahat nga kamatayon kada tuig gumikan sa mga sakit sa respiratoryo o kasingkasing nga gipahinabo sa polusyon sa hangin. Sa lahing taho, gibanabana nga sa 36 ka siyudad sa India, 110 ka tawo ang makaagom sa ahat nga kamatayon kada adlaw gumikan sa polusyon sa hangin.

Elektronik nga Impormasyon Tulin nga Nagakahanaw

Latas sa katuigan ang mga siyentipiko sa kompiyuter nag-ingon nga ang pagtipig ug impormasyon sa elektronik nga matang mas kasaligan kay sa pagtipig niana sa papel. Apan, lahi na karon ang gisulti sa mga libraryan ug mga tigtipig sa mga dokumento. “Daghan kaayong nangawala nga hinungdanong siyentipikanhon ug makasaysayanhong materyal tungod sa pagkadaot o pagkakaraan na,” matod sa magasing Newsweek. Ang elektronik nga mga sistema sa pagtipig sama sa mga disk drive daling madaot sa kainit, kaumog, oxidation, ug saag nga mga magnetikong natad. Ug depende sa mga kahimtang sa pagtipig, ang magnetikong teyp nga gigamit sa pagtipig sa elektronik nga impormasyon molungtad lamang ug usa ka dekada, matod sa magasin. Ang laing suliran alang niadtong naningkamot sa pagtipig ug elektronikong impormasyon mao ang tulin nga pagbag-o sa teknolohiya. Ang hardware nga gigamit sa pagtipig ug mga kausaban sa impormasyon tulin nga magbag-o nga ang mga sistema dali rang mahimong karaan. Matod ni Abby Smith, sa Council on Library and Information Resources: “Ang impormasyon dunay dakong paglaom nga matipigan, kon duna kay daang mga modelo sa mga player sa teyp ug mga PC [personal computer].”

Ang Populasyon sa India Kapin na sa Usa ka Bilyon

Sumala sa United Nations Population Division, ang populasyon sa India kapin na sa usa ka bilyon niadtong Agosto 1999. Kapin sa 50 ka tuig kanhi, ang populasyon sa India un-tersiya lamang sa populasyon niini karon. Kon magpadayon kini pag-usbaw sa presenteng gikusgon nga 1.6 porsiyento kada tuig, sa mga upat ka dekada, maapsan sa India ang Tsina ingong labing daghag populasyon nga nasod sa kalibotan. “Anaa na sa India ug Tsina ang kapin sa un-tersiya sa mga tawo sa kalibotan,” nagtaho ang The New York Times. Wala dangtig tunga sa siglo, ang gidahom nga gitas-on sa kinabuhi sa India miuswag gikan sa 39 ka tuig ngadto sa 63 ka tuig.

Gidaghanon sa Nanagminyo sa T.B. Mius-os

Usa ka pagtuon sa National Marriage Project sa Rutgers University nakakaplag nga ang gidaghanon sa nanagminyo sa T.B. mius-os ngadto sa kinaubsang sukod diha sa natalang kasaysayan, nagtaho ang The Washington Post sa Web site niini. Ang pagtuon nag-ingon usab nga human gayod sa Gubat sa Kalibotan II, 80 porsiyento sa mga bata sa nasod ang gimatuto diha sa pamilya nga dunay duha ka biolohikanhong mga ginikanan. Apan, karon ang gidaghanon mius-os ngadto sa 60 porsiyento. “Ang porsiyento sa mga tin-edyer nga babaye nga miingong ang pagkagipaangkan maoy ‘angayang estilo sa kinabuhi’ miuswag gikan sa 33 porsiyento ngadto sa 53 porsiyento sa miaging duha  ka dekada,” matod sa taho. Dili ikahibulong nga ang taho nag-ingon: “Ang institusyon sa kaminyoon dunay dakong suliran”!

Mga Suliran sa Edukasyon sa Aprika

Kapin sa 40 ka milyong bata nga anaa sa pangedarong nagtungha sa ubos-Sahara nga Aprika ang wala magtungha, nagtaho ang All Africa News Agency. Naapektahan sa ubay-ubayng mga suliran ang mga sistema sa tunghaan sa rehiyon. Pananglitan, ingong resulta sa ekonomikanhong mga suliran, daghang tunghaan ang walay tubig ug may diyutay o walay mga kasilyas. Kulang ang mga teksbok, ug dili-maayong pagkabansay ang mga magtutudlo. Dugang pa sa mga suliran sa ekonomiya, daghan ang nangamabdos sa tin-edyer nga mga babaye, nga maoy pangunang hinungdan nga daghan ang nangundang pagtungha. Ang AIDS may negatibo usab nga epekto sa pagtungha. “Tungod sa sayo nga seksuwal nga kalihokan sa mga batan-on daghan ang nataptan ug AIDS sa mga batan-on,” matod sa Africa News. Sa ubang mga kaso ang mga babaye nga wala matakboyi sa AIDS napugos sa pagpabilin sa balay aron sa pag-atiman sa mga paryente nga nataptan sa maong sakit. Matod ni Dr. Edward Fiske, usa ka espesyalista sa primarya nga edukasyon alang sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization: “Kon dili makatungha, ang kaugmaon alang sa kadaghanang nasod sa Ubos-Sahara nga Aprika walay kasegurohan.”

“Mummy” Nakaplagan nga Dunay Artipisyal nga Tudlo sa Tiil

“Ang artipisyal nga tudlo sa tiil nga nakaplagang gitaod sa usa ka mummy daw gigamit samtang buhi pa una ilubong uban sa tag-iya niini 2,500 ka tuig kanhi,” nagtaho ang The Sunday Times sa London. Ang dili-tinuod nga tudlo, nga hinimo sa lino nga gipatuhopan ug kola nga gikan sa hayop ug plaster of Paris, gihubit ni Dr. Nicholas Reeves ingong “modernong produkto, maanindot nga pagkadisenyo, hanas ug lig-ong pagkahimo, ug tinong espesyal nga gipedido.” Ang tudlo dunay kuko ug gikoloran sama sa unod. Ang sunodsunod nga walo ka lungag gibarina diha sa tudlo aron ikataod. Ang mga lungag samag porma sa Y nga estrap sa sandalyas aron nga sa dihang itaod ang tudlo, ang mga lungag matabonan sa estrap sa sandalyas.

Labad sa Ulo Gikan sa mga “Painkiller”!

Kadtong nagtomar ug tambal alang sa labad sa ulo katulo o kapin pa sa usa ka semana mahimong nag-antos sa medication misuse headache (MMH). Gihunahunang nag-apektar sa 1 sa 50 ka tawo, ang MMH gipahinabo sa yanong mga bulong, sama sa aspirin, maingon man sa gireseta nga mga painkiller. Sa dihang ang epekto sa analgesic mohupas na, ang tambal makapalabad sa ulo nga masaypan sa pasyente nga kasagarang labad sa ulo o kaha migraine. Ang pasyente motomar ug dugang pang mga painkiller, sa ingon nagsubli sa siklo. Si Dr. Tim Steiner, sa Imperial College, sa London, nagsaysay nga “si bisan kinsang pasyente nga nagreklamo ug tagdugay nga labad sa ulo kada adlaw kinahanglang hunahunaon nga dunay MMH.” Miingon usab siya nga bisan tuod ang maong sakit nailhan sulod na sa pipila ka tuig, kadaghanang doktor sa pamilya wala masinati niini ug basta moreseta na lang ug mas puwersadong mga painkiller, sa dihang ang gikinahanglan lamang mao nga mohunong ang pasyente sa pagtomar niini, nagtaho ang The Sunday Telegraph sa London.

Pag-atiman sa Dila

Ang bakterya nga natago sa likod sa imong dila makapatungha ug mga gas sa asupre nga magpahinabog bahong gininhawa, matod sa taho diha sa Prince George Citizen nga mantalaan. “Ang bakterya mabuhi diha sa uga, walay-oksiheno nga palibot nga maoy hinungdan kon nganong nagpuyo sila sa mga liki ug mga lungag nga dili maagian sa hangin nga atong ipasulod sa atong mga baga,” matod sa taho. Ang pagsepilyo ug paggamit ug floss makatabang, apan mga 25 porsiyento lamang sa bakterya ang mawagtang pinaagi sa pagsepilyo. Ang dentista nga si Allan Grove nagtuo nga ang pagkuskos sa dila, usa ka karaang tradisyon sa Uropa, mao “ang bugtong labing hinungdanong butang nga imong mahimo sa pagsanta sa bahong gininhawa.” Ang paggamit ug plastik nga kuskos “mas maayo kay sa sepilyo sa paghupot sa dila nga hinlo ug pulahon,” matod sa Citizen.

Usa ka Bag-ong Mata Diha sa Uniberso

Ang Gemini North nga teleskopyo, nga nahimutang sa Mauna Kea, sa Hawaii, unang nakakita sa uniberso sa Hunyo 1999. Ang modakop-ug-kahayag nga salamin niini, nga 8.1 metros ang diametro, makapaarang sa mga astronomo sa pagkakita sa labing hanap nga mga butang sa halayong kawanangan, nagtaho ang mantalaang Independent sa London. Ang mga teleskopyong Gemini North ug ang nahimutang-sa-wanang nga Hubble nag-abag sa mga astronomo sa pagkakita sa mga hitabo nga nahitabo dugay na kanhi ug sa ingon “masusi ang nangagi.” Ang bentaha sa teleskopyong Hubble mao nga kini nahimutang sa wanang. Ang Gemini, bisan tuod nia nahimutang sa yuta, nagsalig sa kasangkapan sa kompiyuter sa pagpamenos sa kahanap nga gipahinabo sa kausaban sa atmospera, ug kini magpatunghag mga larawan nga sama ka tin-aw nianang gikan sa Hubble​—kon dili mas tin-aw pa.