Sulayi ang Usa ka Parisan sa “mga Abtik”!

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA TAIWAN

GIKAN sa dagway sa dakong kahimuot diha sa iyang nawong, dayag nga ang batang babaye giganahan sa iyang pagkaon. Sa iyang wala nga kamot mao ang usa ka panaksan nga nag-ugdo sa kan-on, gagmayng mga hiwa sa utanon, ug isda. Sa iyang tuo nga kamot mao ang usa ka parisan sa yagpis nga mga kawayan. Nga migamit sa mga kawayan pinaagi sa gagmay niyang mga tudlo, gipunit sa batang babaye ang kinaham niyang mga tipik sa pagkaon ug hapsayng gibutang sa iyang baba. May mga higayong gipaduol niya ang panaksan sa iyang baba ug, pinaagi sa pipila ka makalitong mga lihok sa mga kawayan, nagkandos sa kan-on deretso sa iyang baba. Kadto natural, sayon, ug hapsay nga tan-awon.

Siyempre, ang gikuptan sa batang babaye mao ang iladong mga chopstick. Sa Ininsek kana gitawag ug k’uai tzu (Pinyin, kuaizi), nga nagkahulogang “mga abtik.” Ang Iningles nga pulong “chopsticks” giingong naggikan sa pinayanong termino nga chop, nga nagkahulogang “abtik.” Sa bisan unsang paagi, kini makita sa halos matag panimalay sa Habagatan-silangang Asia. Tingali nakasulay ka sa paggamit niana samtang mikaon sa usa ka restawran sa Insek. Apan nahibalo ka ba kon diin gikan ang ideya sa mga chopstick? O sa unsang paagi ug kanus-a sila unang gigamit? Ug gusto ba nimong mahibalo kon unsaon paggamit niana sa hustong paagi?

Ang “mga Abtik”

Ang mga chopstick maoy yagpisong mga kahoy nga mga 20 ngadto 25 sentimetros ang gitas-on. Ang ibabaw nga katunga sa kahoy kasagarang eskinadohon. Kini makapaposible sa mas sayong pagkupot ug mopugong niini sa pagligid diha sa lamesa. Ang ubos nga katunga kasagarang linginon. Subsob, ang Hapones nga mga chopstick mas mugbo ug ang tumoy talinison kay sa iya sa mga Insek.

Niining mga adlaw sa dinaghang produksiyon, daghang restawran motaganag giputos-nang-daang mga chopstick nga nagtapot pa ang tumoy sa ibabaw. Ang mokaon kinahanglang maglaksi niana sa dili pa kana magamit. Tungod kay kini sila alang lamang sa kausa nga paggamit, ang maong mga chopstick maoy ginama sa yanohong kahoy o kawayan. Ang mga chopstick nga gigamit diha sa mas mahal nga mga restawran o sa balay kasagarang may pagkanindot, nga ginama sa gipahamis nga kawayan, gibarnisan nga kahoy, plastik, dili-tay-ong asero, o tingali plata pa o garing. Kini sila usahay mahimong kinulitan ug balak o giadornohan ug usa ka dibuho.

Kon Unsaon Paggamit ang mga Chopstick

Daghang nagaduaw sa mga nasod sa Oriente sama sa Tsina ug Hapon malingaw inigkakita nilag usa ka gamayng bata nga tingali dos anyos lamang nga nagakaon nga gigamit ang usa ka parisan sa morag sobra ka dagkong mga chopstick. Nga dali kaayo, ang sulod sa panaksan nabalhin piraso por piraso ngadto sa baba sa bata. Kon tan-awon, kini sayon ra kaayo.

Gusto ba nimong mosulay paggamit sa usa ka parisan sa “mga abtik”? Sa sinugdan basin bakikawan ka nga mopalihok niana sumala sa imong gusto, apan pinaagi sa kadiyot nga pagbansay, kini mahimong sayon ug ang mga chopstick mahimong sumpay sa imong kamot.

Ang mga chopstick kuptan sa usa lamang ka kamot, kasagaran ang tuong kamot. (Tan-awa ang mga hulagway sa panid 15.) Una, lukoa ang imong kamot, nga ang imong kumagko gibulag sa imong mga tudlo. Ibutang ang usa ka chopstick tali sa imong kumagko ug mga tudlo, nga isandig kini sa punoan sa imong igtutudlo nga tudlo ug  sa tumoy sa imong singsinganan nga tudlo. Unya ibutang ang ikaduhang chopstick ubay sa una, ug kupti kini pinaagi sa imong kumagko ug sa igtutudlo ug tungatunga nga mga tudlo, sama sa imong pagkupot ug lapis. Tuponga ang mga tumoy pinaagi sa pagdukdok niana sa lamesa. Karon, nga ipondo ang ilalom nga chopstick, palihoka ang anaa sa ibabaw pinaagi sa pagpikopiko sa imong igtutudlo ug tungatunga nga mga tudlo pataas-paubos. Pagbansay niana hangtod nga sayonan ka na nga magpadapat sa mga tumoy sa mga chopstick. Andam ka na karon sa paggamit niining hanas nga mga kasangkapan aron pagpunit sa bisan hain sa lamiang mga tipik nga gidulot diha sa pagkaong Ininsek​—gikan sa usa ka lugas nga kan-on ngadto sa itlog sa pugo! Ang mga chopstick ug ang Ininsek nga pagkaon maayong magkauban kay ang pagkaon kasagarang gihiwa sa mga pirasong ikahungit.

Unsa na man ang mga potahe diin ang usa ka manok, itik, o paa sa baboy idulot nga tibuok, nga dili hiwaon nga gagmayng mga piraso? Kasagaran ang karne giluto nga may pagkahumok nga ang mga chopstick daling magamit sa paglaknit ug tipik nga ikahungit. Ang mga chopstick labing maayo usab alang sa isda, nga kasagarang idulot nga tibuok; sayon kang makalikay sa mga bukog nga dili sayong himoon pinaagi sa kutsilyo ug tenedor.

Unsa na man ang pagkaon sa kan-on? Kon inato ra ang salosalo, makakuha ka sa panaksan pinaagi sa imong wala nga kamot, makapaduol niana sa imong baba, ug makakandos sa kan-on paingon sa imong baba pinaagi sa mga chopstick. Apan, sa mas pormal nga pagpangaon, makapugnit ka sa kan-on pinaagi sa mga chopstick, nga tinagidyot lamang matag higayon.

Unsa na man ang sabaw, nga maoy bahin kanunay sa usa ka Ininsek nga pagkaon? Kasagarang itagana ang usa ka porselanang kutsara. Apan kon ang sabaw adunay pansit o mga inumol sa harina o mga hiwa sa utanon, karne, o isda, sulayi ang paggamit sa imong mga chopstick diha sa imong tuo nga kamot aron pagpunit sa pagkaon ug sa kutsara sa imong wala nga kamot sa pagtabang nga madala kana nganha sa imong baba.

Maayong Pamatasan ug mga Chopstick

Kon dapiton ka nga mokaon sa usa ka balay sa Insek, makatabang ang pagkasayod sa Ininsek nga maayong pamatasan samtang mangaon sa lamesa. Una, ang ubay-ubayng potahe ibutang sa tunga sa lamesa. Paghulat hangtod nga ang tagbalay o ulo sa pamilya mogunit sa iyang mga chopstick ug mosenyas sa tanan sa pagsugod. Kana ang angayng gutlo alang sa mga bisita sa pag-ila sa imbitasyon, paggunit sa ilang mga chopstick, ug pagsugod sa pagkaon.

 Lahi sa pipila ka pagkaon sa estilo sa Kasadpan, ang mga potahe dili ipasa libot sa lamesa. Hinunoa, ang tanan nga nagtangka sa lamesa maoy mokuha sa pagkaon. Sa usa ka pagpangaon sa pamilya, naandan nga ang matag sakop mogamit sa iyang kaugalingong parisan sa mga chopstick aron ikuha sa mga piraso gikan sa mga potahe para sa tanan ug ihungit kana. Bisan pa niana, giisip nga dili maayong pamatasan ang pagpasagapsap samtang nagkaon, pagtila sa mga tumoy sa imong mga chopstick, o pagpilipili sa mga potahe alang sa imong paboritong piraso. Ang mga inahan sa Oriente magpahimangno sa ilang mga anak nga dili paakpaakon ang mga tumoy sa ilang mga chopstick, dili lamang kay mahunahunaon sila bahin sa pagkahinlo kondili kay kini magdaot usab sa dagway sa mga chopstick.

Tungod sa pagkamahunahunaon bahin sa mga bisita, usahay itagana ang mga kutsarang igkakandos o dugang nga mga chopstick. Kini sila maoy gamiton sa pagkuha sa mga piraso gikan sa mga potahe sa tunga ngadto sa laing potahe o ngadto sa imong panaksan sa kan-on. Bisan pa niana, ayawg kasilo kon gamiton sa imong tagbalay ang iyang mga chopstick sa pagkuhag piniling tipik sa pagkaon ug ibutang kana sa imong panaksan. Kon buot sabton, gusto niyang makapaneguro nga ang iyang pinasidunggang bisita makakuha sa labing maayong piraso!

Giisip nga dili maayong pamatasan ang pagtudlotudlo pinaagi sa mga chopstick, sama rag pinaagi sa mga kutsilyo ug mga tenedor. Dili usab maayong pamatasan ang pagkuhag laing butang samtang anaa pa sa imong kamot ang imong mga chopstick. Busa kon kinahanglang gamiton nimo ang kutsarang igkakandos o mokuhag serbilyeta o tasa, ibutang una ang imong mga chopstick. Ang gagmay, nindot nga mga butanganan ug mga chopstick kasagarang itagana alang niining katuyoana.

Inigkahuman nimog kaon, ibutang ang imong mga chopstick sa hapsayng paagi, pagrelaks, ug paghulat. Dili maayong pamatasan ang pagbiya sa lamesa sa dili pa ang tanan makahuman sa pagkaon. Sa makausa pa, ang tagbalay o ulo sa pamilya maoy magtapos sa pagpangaon pinaagi sa pagtindog ug pagdapit sa tanan sa pagbiya sa lamesa.

Karon nga mahibalo ka na kon unsaon paggamit niana, ang buhaton lamang nimo mao ang pagkuhag pipila ka chopstick ug pagbansay sa paggamit niana. Sa sunod higayong may modapit kanimo ngadto sa usa ka restawran sa Insek o ngadto sa ilang balay alang sa Ininsek nga pagpangaon, nganong dili sulayan ang usa ka parisan sa “mga abtik”? Basin kana maghimo sa pagkaon nga mas lamian!

[Kahon/Hulagway sa panid 14]

Mubong Kasaysayan sa Chopstick

Ang pipila ka Insek nga mga eskolar nagtuo nga ang unang mga chopstick gigamit, dili alang sa pagkaon, kondili alang sa pagpangluto. Ang gagmayng mga piraso sa hilaw nga pagkaon giputos sa mga dahon, ug ang mga yagpis nga kahoy gigamit aron ibalhin ang gipainit nga mga batong gagmay ngadto sa pinutos. Niining paagiha ang pagkaon maluto nga ang kosinero dili mapaso! Sa ulahi sa kasaysayan, ang mga chopstick gigamit sa pagkuhag mga piraso sa pagkaon gikan sa kaldero.

Ang unang mga chopstick lagmit ginama sa madunot nga kahoy o kawayan. * Mao kanay usa ka katarongan kon nganong halos imposible ang pagpahayag sa tukma kon kanus-a una kanang gigamit. Ang uban nagtuo nga ang mga chopstick gigamit sa Tsina ingon ka sayo sa Shang nga dinastiya (mga ika-16 hangtod ika-11 nga siglo W.K.P.). Usa ka makasaysayanhong sinulat sa pagkatapos gayod sa panahon ni Confucius (551-479 W.K.P.) naghisgot bahin sa ‘pagpugnit’ sa pagkaon gikan sa sabaw, nga nagpailang gigamit ang usa ka matang sa mga chopstick.

Lagmit nga panahon sa sinugdan sa Han nga dinastiya (206 W.K.P. hangtod 220 K.P.), ang pagkaon nga gigamit ang mga chopstick maoy kasagarang batasan. Ang usa ka lubnganan sa maong yugto sa panahon nakubkoban sa Changsha, Probinsiya sa Hunan, diin nakaplagan ang usa ka hugpong sa mga gamit sa pagkaon, lakip ang mga chopstick.

Ang mga Hapones, mga Koreano, Vietnamese, ug uban sa Oriente nagagamit usab sa mga chopstick, tungod ilabina sa impluwensiya sa Insek nga kultura.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 15]

Ang pagbansaybansay mosangpot sa kahanas