Usa ka Sekreto nga Maayong Pagkatago

“Walay usa ang pagahuptan nga ulipon o sulugoon: ang pagpangulipon ug ang pagpatigayon ug mga ulipon diha sa tanang matang niini igadili.”—Unibersohanong Deklarasyon Sa Tawhanong Mga Katungod.

SA SUNOD higayong asukaran nimo ang imong kape, hunahunaa si Prevot, usa ka taga-Haiti nga gisaaran ug maayong trabaho sa laing nasod sa Caribbean. Sa kapulihay, siya gibaligya sa otso dolyares.

Si Prevot nakaagom sa samang kahimtang sa linibo niyang giulipong mga paisano nga napugos sa pagtapas ug tubo sulod sa unom o pito ka bulan alang sa gamay nga salapi o wala. Kanang mga samag-priso gihuptan diha sa huot, hugaw nga mga kahimtang. Human kuhaan sa ilang mga butang, sila tunolan ug mga lagaraw. Aron makabatog pagkaon, kinahanglang motrabaho sila. Kon sila mosulay pag-eskapo, sila tingali bunalan.

Palandonga ang kahimtang ni Lin-Lin, usa ka dalagitang taga-Habagatan-silangang Asia. Siya 13 anyos pa sa dihang namatay ang iyang inahan. Ang usa ka ahensiya sa panarbaho nagpalit kaniya gikan sa iyang amahan sa $480, nga nagsaad kaniyag maayong trabaho. Ang salaping gibayad alang kaniya ginganlag “paunang bayad sa iyang kinitaan”​—usa ka seguradong paagi aron siya magpabiling obligado sa iyang bag-ong mga tag-iya. Inay tagaag desenteng trabaho, si Lin-Lin gidala ngadto sa usa ka balay sa kahilayan, diin mobayad ang mga parokyano sa tag-iya ug $4 matag oras alang kaniya. Si Lin-Lin maoy tinuod nga priso, kay dili siya makagawas hangtod nga mabayran ang iyang utang. Kini naglakip sa gibayad alang kaniya sa tag-iya sa balay sa kahilayan dugang pa sa interes ug gastos. Kon si Lin-Lin mosupak sa gusto sa iyang agalon, siya basin bunalan o pagasakiton. Grabe pa, kon siya mosulay pag-eskapo, basin patyon pa siya.

Kagawasan Alang sa Tanan?

Ang kadaghanang tawo nagtuo nga ang pagpangulipon wala na maglungtad. Sa tinuoray, human sa ubay-ubayng mga kombensiyon, mga deklarasyon, ug mga akta, kini opisyal nga gideklarar nga gipapas na sa kadaghanang nasod. Ang pag-ayad sa pagpangulipon kusganong giuyonan sa bisan diin. Ang nasodnong mga balaod nagdili sa pagpangulipon, ug ang pagpapas niini gipreserbar diha sa internasyonal nga mga dokumento​—ilabina sa Artikulo 4 sa 1948 Unibersohanong Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod, nga gihisgotan sa ibabaw.

Bisan pa niana, ang pagpangulipon nagpadayon ug nagmalamboon​—bisan pag alang sa pipila kini usa ka sekreto nga maayong pagkatago. Gikan sa Phnom Penh ngadto sa Paris, gikan sa Mumbai ngadto sa Brasília, minilyon sa atong isigkatawo​—mga lalaki, mga babaye, ug mga bata​—napugos pagpuyo ug pagtrabaho ingong mga ulipon o diha sa samag-ulipong mga kahimtang. Ang nagsukad-sa-London nga Anti-Slavery International, ang kinakaraanang tigbantay sa pinugos nga pagpatrabaho sa kalibotan, nagbanabana nga ang gidaghanon sa mga tawong naulipon maoy ginatos ka minilyon. Sa tinuoray, tingali adunay mas daghang ulipon sa kalibotan karong adlawa kay sukad masukad!

Tinuod, ang sinating mga hulagway sa mga kadena, mga bunal, ug mga pagsubasta dili na kasagaran sa modernong-adlawng pagpangulipon. Ang pinugos nga pagpatrabaho, mauliponon nga kaminyoon, pagkadili-makagawas sa utang, panarbaho sa bata, ug kasagaran ang pagpamampam maoy pipila lamang sa mas nailhang mga matang karon sa pagpangulipon. Ang mga ulipon tingali mao ang mga puyopuyo, mga hinete sa kamelyo, mga magtatapas ug tubo, mga tighablon ug alpombra, o mga obrero sa karsada. Tinuod, ang kinabag-an wala ibaligya panahon sa publikong subasta, apan ang ilang kahimtang pareho ra gayod sa mga nauna kanila. Sa pipila ka kaso ang ilang mga kinabuhi mas pait pa.

Kinsa ang mahimong mga ulipon? Sa unsang paagi mahimo silang mga ulipon? Unsay ginahimo aron pagtabang kanila? Ang bug-os nga pagpapas sa pagpangulipon haduol na ba?

 [Kahon/Hulagway sa panid 4]

UNSA ANG PAGPANGULIPON KARON?

Kini usa ka pangutana nga bisan ang Hiniusang Kanasoran naglisod pagtubag tapos sa katuigan nga pagpaningkamot. Usa ka kabatbatan sa pagpangulipon mao kanang gihan-ay sa 1926 Kombensiyon Bahin sa Pagpangulipon, nga nag-ingon: “Ang pagpangulipon mao ang kahimtang o kondisyon sa usa ka tawo nga ibabaw kaniya gipadapat ang bisan unsa o ang tanang gahom nga nalangkit sa katungod sa pagkatag-iya.” Bisan pa niana, ang termino bukas sa interpretasyon. Sumala sa magsusulat nga si Barbara Crossette, “ang pagpangulipon maoy usa ka pagtawag nga gipadapat ngadto sa gamayg-suweldong mga obrero diha sa mga industriya sa sinina ug besting pangdula sa laing nasod ug sa mga pabrika sa mga siyudad sa Amerika. Gigamit kini aron badlongon ang seksuwal nga industriya ug ang pagpatrabaho sa mga binilanggo.”

Si Mike Dottridge, ang direktor sa Anti-Slavery International, nagtuo nga “samtang daw adunay bag-ong mga matang sa pagpangulipon​—o samtang ang pulong gipadapat ngadto sa mas daghang kahimtang​—adunay kapeligrohang ang kahulogan niini masagolan o makebrahan pa.” Gibati niyang “ang pagpangulipon gipaila pinaagi sa usa ka elemento sa pagpanag-iya o pagkontrolar sa kinabuhi sa lain.” Naglakip kini sa pagpugos ug pagpiot sa kalihokan​—ang kamatuoran nga “may usang walay kagawasan sa pagbiya, sa pag-ilis ug agalon.”

Si A. M. Rosenthal, sa pagsulat diha sa The New York Times, nag-ingon: “Ang mga ulipon nagkinabuhi sa kinabuhi sa ulipon​—bug-at nga panarbaho, panglugos, kagutmanan, pagsakit, ang kabug-osan sa pagkatimawa.” Midugang siya: “Mapalit ug 50 dolyares ang usa ka ulipon, busa dili bililhon [alang sa mga tag-iya] kon unsang gidugayon sila mabuhi sa dili pa ilabay ang ilang mga lawas sa usa ka suba.”

[Credit Line]

Ricardo Funari