Lamu—Usa ka Isla nga Nabiyaan sa Panahon

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA KENYA

ANG paratong hangin nagpakayab-kayab sa lona nga layag, nga nagpaabante sa gamayng kahoyng barko. Sa itaas kaayo diha sa kubyerta sa barko, ang usa ka tigtan-aw nangapyot sa palo nga nanganinaw ug yuta diha sa kapunawpunawan, nga naglantaw pag-ayo sa sulaw nga Indian Ocean. Ika-15 kadto nga siglo K.P., ug kining maong mga sakayanon nangita sa isla sa Lamu.

Bulawan, garing, mga lamas, ug mga ulipon​—ang Aprika makatagana niining tanan. Nadani sa mga bahandi sa Aprika ug sa gana sa pagpanuhid, gilawig sa maisog nga mga lalaki ang kadagatan sa Sidlakang Aprika gikan sa halayo kaayong kayutaan. Gisungsong sa maisog nga mga sakayanon ang baloron ug unoson nga kadagatan aron sa pagpangita ug mga bahandi. Naghuot diha sa piot nga barkong kahoy, milarga sila paingon sa halayong mga lugar.

Sa tungatunga sa kadagatan sa Sidlakang Aprika, usa ka gamayng pundok sa mga isla, ang kapupud-an sa Lamu, nakatagana niining mga biyahero sa dagat ug sa ilang gabok nga mga barko ug usa ka lalom, luwas nga dunggoanan nga gipanalipdan sa mga takot. Dinhi kargahan pag-usab sa mga sakayanon ang ilang mga barko ug tubig ug pagkaon.

Sa ika-15ng siglo, ang isla sa Lamu natukod ingong mauswagong sentro sa negosyo ug mga baligya. Ang mga sakayanong Portuges nga nangabot didto sa ika-16 nga siglo nakakitag sapiang mga negosyante nga nagsul-ob ug seda nga mga turban ug nagkayabkayab nga mga caftan. Ang bulawang mga pulseras nadayandayan diha sa kamot ug tiil sa nagpahumot nga kababayen-an samtang nagngadto-nganhi sila sa hiktin nga mga karsada. Diha sa daplin sa pantalan, ang mga barko uban sa linukot nga mga layag niini nga trianggulo ug porma mabug-at nga naglutaw sa dagat, nga puno sa kargang mga manggad paingon sa langyawng kayutaan. Ang mga ulipon nga gitingob paggaod ug nagpundok-pundok naghulat nga ipasakay sa mga barko.

Ang unang mga eksplorador nga Uropanhon nakurat sa pagkakitag modernong sanitasyon ug disenyo sa arkitektura sa Lamu. Ang mga balay nga nag-atubang sa dagat gitukod sa bloke-blokeng mga takot nga demano nga gisilsil gikan sa lokal nga mga kubkobanan, ug ang dagkong kahoyng mga pultahan, nga nindot nga pagkakulit, nagsalipod sa ilang mga ganghaan. Ang mga balay nagtindog nga maayong pagkalinya aron ang bugnawng hangin gikan sa dagat makalusot-lusot diha sa hiktin nga mga karsada ug nakahatag kahayahay gikan sa naglagiting nga kainit.

Ang mga balay sa mas sapian nga mga molupyo dagko ug luag. Ang mga kaligoanan may tab-ang tubig nga gipaagi sa tubo nga kinaraan ang mga sistema sa pagkataod. Ang mga imburnal maayong pagkaplano ug mas moderno kay sa daghang nasod sa Uropa niadtong panahona. Ang dagkong mga kanal, nga gisilsil gikan sa bato, nagdulhog padagat ug nagpaagos sa hugawng mga tubig ngadto sa lalom nga mga lungag nga gikalot diha sa balas nga gibutang layo sa mga tuboran sa tubig. Ang mga tadyaw nga bato nga gipondohag tubig diha sa mga balay dunay gagmayng mga isda nga mokaon ug nguyo-nguyo, busa ang mga insektong mamaak dili makasanay.

Sa ika-19ng siglo, ang Lamu nagsuplay sa mga barko nga tiglawig sa lawod ug garing, aseite, mga liso, panit sa hayop, bayanan sa bao, ngipon sa hippo, ug mga ulipon nga hilabihan ka daghan. Apan, sa ulahi, nagkahinay ang kausbawan sa Lamu. Ang hampak, pagsulong sa kontrang mga tribo, ug mga pagdili sa pagnegosyog ulipon nakapahinay sa kauswagan sa pamatigayon sa Lamu.

Pagbalik Ngadto sa Kanhiayng Panahon

Ang paglawig ngadto sa dunggoanan sa Lamu karon nahisamag pagbalik ngadto sa kanhiayng panahon. Ang hangin mohuros gikan sa asul nga  kalaworan sa Indian Ocean. Ang gagmay asulon nga mga balod naglapya-lapya sa puting balas sa baybayon. Ang kahoyng mga barko nga karaan ang disenyo nagtadlas-tadlas sa kadagatan, ang ilang trianggulong puting mga layag nahisamag mga kabakaba nga naglupad. Puno sa kargang mga isda, prutas, lubi, baka, manok, ug mga pasahero, kini nagpaingon sa piyer sa Lamu.

Diha sa pantalan, ang mga kahoyng palma nga nagkanaas sa mainit nga huyohoy nakahatag ug diyutayng landong sa mga tawo nga nagdiskarga sa kahoyng mga barko. Ang tiyanggihan nagkisaw sa mga tawo nga banhang nagbugtiay ug mga baligya. Kining mga komersiyanteha wala mangitag bulawan, garing, o mga ulipon, kondili mga saging, lubi, isda, ug mga basket.

Ilalom sa landong sa dakong punoan sa mangga, naglubid ang mga lalaki ug tag-as nga mga pisi nga gikan sa lanot sa magey ug nanapak sa mga layag nga panapton nga magpalawig sa ilang kahoyng mga barko. Ang mga karsada hiktin ug puno sa mga tawo nga nagngadto-nganhi sa tanang direksiyon. Ang mga magpapatigayon nga nagsul-ob sa ilang taas, nagkayabkayab nga puting mga kapa nanawag gikan sa ilang puno nga mga tindahan nga nangamay sa mga kustomer sa pagsulod ug sa pagtan-aw sa ilang mga baligya. Usa ka asno, nga naglisod sa pagguyod sa kahoyng karomata nga puno sa bug-at nga mga sako sa lugas, miukiok diha sa duot sa mga tawo. Ang mga molupyo sa Lamu moadto gikan sa usa ka dapit sa isla ngadto sa lain nga magbaktas, tungod kay walay mga sakyanang demotor sa isla nga kasakyan. Maadto ang isla pinaagi lamag barko.

Inig-udtong tutok, ang panahon daw mohunong. Diha sa naglagiting nga kainit, diyutayng tawo lamang ang naglakawlakaw, ug bisan ang mga asno walay lihok nga magbarog nga nagpiyong ang ilang mga mata nga naghulat nga mahuwasan gikan sa kainit.

Samtang ang adlaw  nagsugod na pagsalop ug ang temperatura mobugnaw na, ang walay gimok nga isla nabuhi. Buksan ug dako sa mga negosyante ang ilang dagko kinulitang mga pultahan aron makapaninda na usab, ug ilang pasagdang magsiga ang ilang mga lampara hangtod sa halawom nga kagabhion. Ang kababayen-an nagligo sa ilang gagmayng mga anak ug naghaplas kanila ug lana sa lubi hangtod ang ilang panit magsinaw. Nanglingkod diha sa mga banig nga linala gikan sa mga dahon sa lubi, ang mga babaye nagsugod usab sa pagpreparar ug pagkaon. Dinhi sug-ang gihapon ang ilang gigamit sa pagluto, nga nagluto ug lamiang mga sud-ang isda nga tinimplahan ug humot nga mga lamas ug bugas humay nga giluto sa tuno sa lubi. Ang mga tawo mahigalaon, maabiabihon, ug walay libog.

Bisan tuod ang Lamu dili na maanindot sama kaniadto, ang tradisyonal nga Aprikanhong kultura nga una pa sa ika-20ng siglo nagpadayon gihapon dinhi. Ilalom sa mainit nga tropikanhong adlaw, ang kinabuhi nagpadayon nga mao gihapon sa daghan nang kasiglohan. Dinhi imong makita ang nangagi ug ang presente. Sa pagkatinuod, ang Lamu maoy usa ka talagsaong kabilin sa kanhiayng panahon, usa ka isla nga nabiyaan sa panahon.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 16, 17]

Ang Among Pag-adto sa LAMU

Dili pa kaayo dugay, usa kami ka grupo nga miadto sa Lamu, apan dili tungod kay mamalit o mamaligya. Kami miadto sa pagduaw sa among Kristohanong mga igsoong lalaki ug babaye, nga kaubang mga Saksi ni Jehova. Ang among gamayng ayroplano milupad paamihanan ibabaw sa bukiron nga kadaplinan sa baybay sa Kenya. Sa halayo nga ubos, ang gagmayng mga balod milapya-lapya sa baybayon sa labong, lunhawng tropikal nga mga lasang nga nalinyahan sa puti nga balas. Dayon, takulahaw lang, nakita namo ang mga isla sa kapuloan sa Lamu nga nangidlap samag mga mutya diha sa asul nga dagat. Samag usa ka dakong agila nga Aprikanhon, among giliyo ang mga isla ug dayon nagpatihulog gikan sa kapanganoran, nga mitugpa sa gamayng tugpahanan sa kinadak-ang isla. Kami nanaog, mipaingon sa ngilit sa tubig, ug misakayg kahoyng barko padulong sa Lamu.

Maanindot nga mainit nga adlaw kadto, ug ang hangin sa dagat mainit-init ug hayahay. Sa nagkaduol kami sa isla, kami nakamatikod nga ang piyer nagkisaw sa mga tawo. Ang kusgang mga abaga nagpas-an ug mabug-at nga mga karga gikan sa mga barko, ug ang kababayen-an naglukdo sa ilang mga baligya nga maayo kaayong pagkatimbang diha sa ilang mga ulo. Daladala ang among mga bagahe, miukiok kami sa duot sa mga tawo ug nanindog ilalom sa landong sa kahoyng palma. Sa pipila ka minutos, nakit-an kami sa among Kristohanong mga igsoon ug mainit kami nga giresibi sa ilang pinuy-anan nga isla.

Sa pagkasunod adlaw kadlawon kami nga nakamata aron makigtagbo sa mga igsoong lalaki ug babaye sa baybay. Ang biyahe sa pagtambong sa mga miting sa kongregasyon dugay ug mokabat ug daghang oras. Nangandam kaming daan ug tubig nga mainom, kalo nga lapad ang paldiyas, ug komportableng sapatos alang sa pagbaktas. Samtang gitalikdan namo ang kahayag sa kadlawon, milawig kami paingon sa kinadak-ang isla, nga didto himoon ang mga miting.

 Gipahimuslan sa mga igsoon ang panahon sa pagsangyaw ngadto sa mga pasahero, ug sa panahon nga kami midunggo, nakahisgot kami bahin sa Bibliya ug nakapahimutang ug daghang magasin. Ang awaaw nga dalan nga among nakita maoy mainit ug abogon. Nanglakaw diha sa walay nagpuyo nga kasagbotan, kami gitambagan sa pagbantay ug maayo sa ihalas nga mga mananap, apil sa elepante nga motabok panagsa sa dalan. Ang mga igsoon bibo ug malipayon samtang hinay nga nagbaktas kami paingon sa among destinasyon.

Wala magdugay, kami miabot sa usa ka gamayng baryo diin nakita namo ang uban diha sa kongregasyon nga nagbaktas gikan sa halayong mga dapit. Tungod sa lagyong mga distansiya, upat ka miting sa kongregasyon ang himoon niining usa ka adlaw.

Ang mga miting gihimo diha sa gamayng eskuylahan nga ginama sa gansangong bato, nga wala pay tabon ang mga bentana ug mga pultahan. Sulod sa klasehanan, 15 kaming nanglingkod sa tag-as nga mga bangkong kahoy ug nagpahimulos sa maayong pinasukad-sa-Bibliya nga programa, nga makapadasig ug matulon-anon. Daw walay nagpakabana sa grabeng kainit gikan sa atop nga sin ibabaw sa among ulo. Ang tanan malipayong nagkauban. Human sa upat ka oras nga tigom, nanamilit kami ug ang tanan nanglakaw ngadto sa lainlaing direksiyon. Sa panahon nga miabot kami sa Lamu, ang bulawanong adlaw misalop na sa kapunawpunawan.

Niadtong gabhiona, sa kabugnaw sa kagabhion, kami natagbaw sa simpleng pagkaon uban sa Saksi nga mga pamilya nga nagpuyo sa Lamu. Sa mga adlaw nga misunod mibaktas kami sa naglikolikong mga dalan uban kanila sa buluhatong pagsangyaw, nga nangita sa mga tawo nga gigutom sa kamatuoran sa Bibliya. Ang kadasig ug kaisog niining pipila ka igsoong lalaki ug babaye nakadasig kanamo.

Sa kataposan ang adlaw miabot sa dihang kami kinahanglang mopauli na. Gihatod kami sa mga igsoon sa piyer, ug kami masulub-ong nanamilit. Ila kaming giingnan nga ang among pagduaw nakapadasig kanila. Kami nahibulong kon sila nakaamgo ba nga sila nakadasig pag-ayo kanamo! Balik sa kinadak-ang isla, kami sa wala madugay misakay sa among gamayng ayroplano. Samtang kami mas mitaas pa pagsaka, kami mitan-aw sa ubos diha sa matahom nga isla sa Lamu. Namalandong kami sa malig-ong pagtuo sa mga igsoon nga nagpuyo didto, ang lagyong mga distansiya nga ilang biyaheon aron motambong sa mga miting, ug ang ilang kadasig ug gugma alang sa kamatuoran. Sa dugay na kaayong panahon kanhi ang tagna girekord diha sa Salmo 97:​1: “Si Jehova nahimong hari! Pasagdi nga magkalipay ang yuta. Pasagdi nga ang daghang kapuloan magmaya.” Sa pagkatinuod, bisan diha sa halayong isla sa Lamu, ang mga tawo ginahatagan ug higayon sa pagkalipay sa katingalahang paglaom sa umaabot nga paraiso ilalom sa Gingharian sa Diyos.​—Tinampo.

[Mga mapa/Hulagway sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

APRIKA

KENYA

LAMU

[Picture Credit Line sa panid 15]

© Alice Garrard

[Picture Credit Line sa panid 16]

© Alice Garrard