Nganong Mohunong sa Pagpanabako?

ANG pagpanabako dili alang niadtong buot mabuhi sa hataas ug malipayong kinabuhi. Ang kalagmitan nga ang dugay nang hinabako sa ngadtongadto mapatay sa tabako maoy 1 sa 2. Matod pa sa direktor-heneral sa World Health Organization (WHO): “Ang sigarilyo maoy . . . minaramang pagkagamang produkto nga maghatag ug igo lang gayod nga gidaghanon sa nikotina aron magiyan ang tiggamit niini sa tibuok kinabuhi sa dili pa patyon ang maong tawo.”

Busa, ang usa ka rason nga mohunong sa pagpanabako mao nga kini magpameligro sa panglawas ug kinabuhi. Ang pagpanabako gilanggikit sa kapin sa 25 ka nagpameligro-sa-kinabuhi nga mga sakit. Pananglitan, kini ang pangunang hinungdan sa atake sa kasingkasing, estrok, laygay nga brongkitis, paghubag sa baga, ug nagkalainlaing kanser, ilabina ang kanser sa baga.

Siyempre, mahimong manabako ang usa ka tawo sa daghang tuig sa dili pa atakehon sa usa niining mga sakita. Sa kasamtangan, ang pagpanabako dili makapahimo sa usa ka tawo nga mas makapadani ngadto sa uban. Ang panganunsiyo naghulagway sa mga hinabako ingong madanihon ug himsog. Ang tinuod lahi. Makapabaho sa gininhawa ang pagpanabako ug makamansa sa mga ngipon ug sa mga tudlo ug dalagong-brawon. Makaamot kini sa pagkabaog sa mga lalaki. Magpahinabo kinig ubo sa hinabako ug lisod nga pagginhawa. Kalagmitan usab nga masinati sa mga hinabako ang sayo nga pagpangunot sa nawong ug ubang mga suliran sa panit.

Kon sa Unsang Paagi ang Pagpanabako Makaapektar sa Uban

Matod sa Bibliya: “Higugmaon mo gayod ang imong silingan ingon sa imong kaugalingon.” (Mateo 22:39) Gugma alang sa imong mga silingan​—ug ang imong mga membro sa pamilya mao ang imong kinasuorang mga silingan​—mao ang puwersadong rason nga mohunong.

Makasakit sa uban ang pagpanabako. Hangtod sa di pa dugayng mga panahon ang usa ka hinabako mahimong modagkot bisag asa lamang nga walay mosupak. Apan nagakausab ang mga tinamdan tungod kay daghan nang tawo ang nakasabot  sa mga kapeligrohan sa paghanggab ug aso nga mogawas gikan sa mga sigarilyo sa uban. Pananglitan, ang dili hinabako nga maminyog hinabako adunay 30-porsiyentong mas dakong risgo nga makaugmad ug kanser sa baga kay sa kon maminyo siyag dili hinabako. Ang mga batang nagpuyo uban sa mga ginikanang manabako lagmit kaayong makaugmad ug pulmonya o brongkitis sa unang duha ka tuig sa kinabuhi kay sa mga batang nagpuyo sa mga panimalay nga walay manabako.

Ang nagsabak nga mga babayeng manabako nagpameligro sa ilang wala pa matawong mga bata. Ang nikotina, carbon monoxide, ug ubang peligrosong mga kemikal nga anaa sa aso sa sigarilyo mosulod sa sapasapa sa dugo sa inahan ug direktang mapasa ngadto sa bata diha sa tagoangkan. Ang mga sangpotanan maglakip sa mas dakong kalagmitan sa pagkataktak sa bata, patay sa pagkatawo, ug pagkamatay taliwala sa mga bag-ong nahimugso. Dugang pa, ang risgo sa kalit nga kamatayon sa masuso maoy tulo ka pilong mas taas sa mga bata kansang mga inahan nanabako panahon sa pagsabak.

Gastoso

Ang laing rason nga mohunong mao nga gastoso ang pagpanabako. Gibanabana sa usa ka pagtuon sa World Bank nga ang galastohan sa pag-atiman sa panglawas nga direktang gipahinabo sa pagpanabako mokostar ug mga $200 bilyones matag tuig. Buweno, kanang numeroha wala magpadayag sa gibug-aton sa pag-antos ug kasakit niadtong natakboyag mga sakit nga gipahinabo sa tabako.

Daling iphon ang direktang gasto sa mga sigarilyo sa matag hinabako. Kon ikaw manabako, imultiplikar sa 365 ang gidaghanon sa salaping imong gastohon sa sigarilyo sa usa ka adlaw. Ipakita niana kanimo kon unsa ka dakong salapi ang imong magasto sa usa ka tuig. Imultiplikar kanang numeroha sa napulo, ug imong makita kon unsa ka daghang sigarilyo ang imong gastohan kon manabako ka sa lain pang napulo ka tuig. Tingali matingala ka sa resulta. Hunahunaa kon unsa pay imong mahimo nianang dako kaayong salapi.

Mas Luwas ba Kon Mogamit ug Dili Isog nga Tabako?

Gianunsiyo sa industriya sa tabako ang mga sigarilyo nga ubos ug tar ug nikotina​—nga  gipasiugda ingong dili isog nga mga sigarilyo​—ingong paagi nga makunhoran ang mga kapeligrohan sa pagpanabako. Bisan pa niana, kadtong mogamit ug mga sigarilyong ubos ug tar ug nikotina mangandoy sa samang gidaghanon sa nikotina sama kaniadto. Ingong resulta, ang mga hinabakong mogamit ug dili isog nga tabako kasagarang mobawi niana pinaagi sa pagtabako ug dugang sigarilyo, nga magyupyop ug mas dugay ug mas kanunay sa matag sigarilyo. Bisan alang niadtong dili mohimog kausaban aron matagbaw, gamay lamang ang makuhang mga kaayohan sa panglawas kon itandi sa mga bentaha sa bug-os nga paghunong.

Unsa na man ang bahin sa mga hunsoy ug mga abano? Bisag ang industriya sa tabako dugay nang nagpasiugda sa mga hunsoy ug mga abano ingong simbolo sa posisyon, ang aso nga ibuga niini sama ra nga makamatay nianang gikan sa mga sigarilyo. Bisan kon ang mga hinabako dili moyupyop sa aso sa abano o sa hunsoy, dako ang ilang risgo nga makanser sa ngabil, baba, ug dila.

Luwas ba ang walay-aso nga tabako? Kini adunay duha ka lahing matang: ang snuff ug maskada. Ang snuff maoy pinulbos nga tabako, nga kasagarang gibaligyang linata o pinakete. Kasagaran, ang mga tiggamit magbutang niini sa sulod sa ubos nga ngabil o aping. Ang maskada gibaligya nga tag-as ang mga lusok, nga kasagarang pinakete. Sa gisugyot sa ngalan, kini usapon dili supsopon. Ang snuff ug maskada parehas nga magpahinabog bahong gininhawa, mansa sa mga ngipon, kanser sa baba ug tutonlan, pagkagiyan sa nikotina, puting pat-ak-pat-ak sa baba nga mahimong mosangpot sa kanser, pagkupos sa mga lagos, ug pagkuyos sa bukog palibot sa mga ngipon. Dayag, ang pagsupsop o pagmaskada dili maalamong kapuli sa pagtabako niana.

Mga Kaayohan sa Paghunong

Ingnon ta nga dugay ka nang hinabako. Unsay mahitabo kon ikaw mohunong? Sulod sa 20 minutos human sa imong kataposang sigarilyo, mahimong normal ang imong presyon sa dugo. Human sa usa ka semana ang imong lawas mahilwas sa nikotina. Human sa usa ka bulan ang imong pag-ubo, pagping-ot sa ilong, kaluya, ug lisod nga pagginhawa mosugod sa pagkunhod. Human sa lima ka tuig ang kapeligrohan nga ikaw mamatay sa kanser sa baga mokunhod ug 50 porsiyento.  Human sa 15 ka tuig ang kapeligrohan sa sakit sa kaugatan sa kasingkasing mokunhod sama sa tawong wala gayod manabako.

Mas molami ang imong pagkaon. Moarang-arang ang baho sa imong gininhawa, lawas, ug besti. Wala na unya ang imong kahasol o gasto sa pagpalit ug tabako. Mobati ka nga nagmalamposon. Kon ikaw adunay mga anak, ang imong panig-ingnan magpakunhod sa kalagmitang sila mahimong mga hinabako. Lagmit nga mabuhi kag taastaas. Dugang pa, molihok ka unya uyon sa kabubut-on sa Diyos, kay ang Bibliya nag-ingon: “Hinloan nato ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod.” (2 Corinto 7:1) Ayaw batiang ulahi na kaayo nga ikaw mohunong; kon sa labing madali mohunong ka, mas maayo.

Kon Nganong Lisod Kaayo ang Paghunong

Lisod ang paghunong sa pagpanabako​—bisan kanilang gusto kaayong mohunong. Sa panguna, kini tungod kay makapagiyan kaayong droga ang nikotina sa tabako. “Sa pagsukod sa pagkamakapagiyan sa mga drogang makaapektar sa hunahuna, ang nikotina maoy gipunting nga mas makapagiyan kay sa heroina [ug] cocaine,” matod sa WHO. Dili sama sa heroina ug cocaine, ang nikotina dili magpatunghag dayag kaayong ebidensiya sa pagkahilo, busa dali rang pakamenoson ang kusog niini. Apan ang diyutayng pagbati sa kalipay nga ipatungha niini naghimo sa kadaghanang tawo nga padayong manabako aron sublisubling masinati ang maong pagbati. Tinuod nga usbon sa nikotina ang imong buut; makapahupay kini sa kahigwaos. Bisan pa niana, ang tensiyon nga makunhoran sa sigarilyo gipahinabo sa bahin sa pagpangandoy sa nikotina mismo.

Lisod usab ang paghunong sa pagpanabako kay kini makapaugmad ug usa ka naandang batasan. Gawas pa sa pagkagiyan sa nikotina, maugmad sa hinabako ang kanunay sublisubling mga rutina sa pagdagkot ug pagyupyop. ‘Naanad na niini ang imong mga kamot.’ ‘Magpalabay kini sa panahon,’ matod pa sa pipila.

Ang ikatulong hinungdan nga makapalisod sa paghunong mao nga ang tabako nahimo nang bahin sa matag adlawng kinabuhi. Ang industriya sa tabako naggasto ug halos unom ka bilyong dolyares kada tuig sa mga kampanya sa pagpaanunsiyo nga naghulagway sa mga hinabako ingong madanihon, abtik, himsog, ug intelihenteng mga tawo. Sagad nga gipakita silang nagkabayo, naglangoy, nagtenis, o nakigbahin sa laing makapadaning kalihokan. Ang mga programa sa sine ug telebisyon naghulagway sa mga tawong nanabako​—ug dili sila kanunay ang mga kontrabida. Legal nga ginabaligya ang tabako ug daling mabatonan sa halos bisan diin. Ang kadaghanan kanato dili gayod layo sa usa ka tawong nanabako. Dili ka makalikay niining mga impluwensiyaha.

Ikasubo, walay pildoras nga imong matomar aron mahanaw ang tinguha nga manabako sama sa aspirin nga makawala sa sakit sa ulo. Aron molampos niining lisod kaayong tahas sa paghunong, ang usa ka tawo kinahanglang mapalihok. Sama sa pagpakunhod sa timbang, nagkinahanglan kinig kusganong pagkakomitido sa taas nga panahon. Ang responsabilidad nga molampos nahiluna diha sa tawo nga manabako.

[Kahon sa panid 5]

Sayo nga Nagiyan

Gipakita sa usa ka pagtuon sa Tinipong Bansa nga 1 sa 4 ka batan-ong misulay pagpanigarilyo ngadtongadto nagiyan. Susama kini sa gidaghanon nga nagiyan niadtong misulay paggamit sa cocaine ug heroina. Bisag mga 70 porsiyento sa mga batan-ong hinabako nagbasol nga misugod pagpanigarilyo, pipila ra ang nakahunong.

[Kahon sa panid 5]

Unsay Anaa sa Aso sa Sigarilyo?

Ang aso sa sigarilyo adunay tar, nga nalangkoban sa kapin sa 4,000 ka kemikal. Niining mga kemikala, 43 ang nailhang makakanser. Lakip niini mao ang cyanide, benzene, methanol, ug acetylene (sugnod nga gigamit sa mga sulo). Ang aso sa sigarilyo adunay nitrogen oxide ug carbon monoxide usab, pulos makahilong mga gas. Ang pangunang aktibong sangkap niini mao ang nikotina, usa ka makapagiyan kaayong droga.

[Kahon sa panid 6]

Pagtabang sa Usa ka Minahal nga Mohunong

Kon ikaw dili hinabako nga nahibalo sa mga kapeligrohan sa pagpanabako, lagmit mahigawad ka sa dihang ang imong mga higala ug mga minahal nagpadayon pagpanabako. Unsay imong mahimo aron tabangan silang mohunong? Ang pagyawyaw, paghangyo, pagpugos, ug pagbiaybiay talagsa rang molampos. Ni ang dugayng pagpangasaba. Inay mohunong, ang hinabako tingali mokuhag sigarilyo aron hupayon ang kalagot nga ipahinabo tingali niining mga paagiha. Busa paningkamoti pagsabot kon unsa ka lisod nga mohunong ug nga sa pipila ka tawo kini mas lisod kay sa uban.

Dili ka makapahunong sa usa ka tawo sa pagpanabako. Ang pangsulod nga kusog ug kombiksiyon nga mohunong kinahanglang magsumikad sa tawong nanabako. Kinahanglang mangita kag mahigugmaong mga paagi aron dasigon ug paluyohan ang tinguha nga mohunong.

Sa unsang paagi mahimo nimo kana? Sa hustong panahon, mahimong ipahayag nimo ang imong gugma alang sa maong tawo ug sultihi nga ikaw nabalaka sa iyang bisyo sa pagpanabako. Ipatin-aw nga anaa kang mopaluyo sa bisan unsang desisyon nga mohunong. Siyempre, kon kining paagiha subsob ra kaayong gamiton, mawad-an kinig kaepektibo ug kahulogan.

Unsa kahay imong buhaton kon ang imong minahal modesisyon nga mohunong? Hinumdomi nga mahimong makaagom siyag mga epekto sa pag-undang, nga maglakip sa pagkadaling-masuko ug depresyon. Mahimong mga suliran usab ang mga labad sa ulo ug kalisod sa pagkatulog. Pahinumdomi ang imong minahal nga temporaryo lamang kining mga simtomaha ug maoy mga ilhanan nga ang lawas nagpasibo na ngadto sa bag-o ug himsog nga panimbang. Magmalipayon ug magmapositibo. Ipahayag ang kadako sa imong kalipay nga siya mihunong na. Latas sa yugto sa pag-undang, tabangi ang imong minahal nga malikayan ang makapapit-os nga mga kahimtang nga mahimong mosangpot nga mobalik pagpanigarilyo.

Unsa na man kon mobalik pagpanigarilyo? Paningkamoti nga dili maghinobra sa imong reaksiyon. Magmabination. Isipa ang kahimtang nga usa ka kasinatian sa pagkat-on alang ninyong duha, nga maghimo nianang mas lagmit nga molampos sa sunod nga pagsulay.

[Hulagway sa panid 7]

Ang industriya sa tabako naggasto ug halos unom ka bilyong dolyares kada tuig sa pagpaanunsiyo