Pagpaniid sa Kalibotan

Pagkapuo sa Kapehong mga Oso sa Uropa?

Nameligro ang kapehong mga oso sa Kasadpang Uropa, sumala sa World Wide Fund for Nature (WWF). Ang ilang gidaghanon nahimong unom na lang ka gagmayng grupo. “Ang labing apektado niining mga grupoha sa kapehong mga oso anaa sa Pransiya, Espanya ug Italya, diin nagpasidaan ang mga tigtipig sa kinaiyahan nga may purohan silang mahanaw gawas lang kon dugangan ug mga oso gikan sa laing dapit,” nag-ingon ang The Daily Telegraph sa London. “Sa Italya, dunay upat lamang ka oso sa habagatang Alps,” midugang ang mantalaan. Sa Gresya, ang pagpangilot sa mga mag-uuma ug mga tigbuhig putyukan, nga nasuko tungod sa pagkadaot sa mga baka o mga balayan sa putyukan, maoy usa ka grabeng problema. Sa kasukwahi, may mga lugar sa Sidlakang Uropa nga mitaho ug nagkadaghan nga mga grupo sa oso. Ang estriktong mga paagi sa pagpanalipod ug mga programa sa pagdugang ug oso sa Romania nakapalambo ug nakapadaghan sa mga grupo sa oso. Ug sa Rusya, diin gipanalipdan ang oso, dunay mga 36,000 ka oso. “Hinungdanon ang dinaliang paglihok aron maluwas ang nahibiling mga oso sa Kasadpang Uropa,” nag-ingon si Callum Rankine, sa Campaign for Europe’s Carnivores sa WWF. “Kon dili dayon himoag paagi, kini nga mga oso mangapuo unya.”

Dakog Gasto nga Buhat sa Kaluoy

Minilyong tawo ang nakapahimulos tungod sa gidonar nga mga tambal sa mga panahon sa krisis. Ugaling lang, ang usa ka surbi sa World Health Organization (WHO) nagbutyag di pa dugay nga ang gidonar nga mga tambal sagad nga wala kaayo mailhi kon para sa unsa o may limitadong panahon nga matipigan ug magamit. Bisag gipadala uban ang labing maayong intensiyon, daghang tambal ang “wala makatagana sa labing dinalian nga mga panginahanglan sa panglawas ug, sa dihang nakasulod na sa nasod, nakapahuot kini sa puno na kaayong mga sistema sa pagpang-apod-apod ug nahimong lisod ipanagtag,” nag-ingon ang opisyal sa WHO nga si Dr. Jonathan Quick. Kapin sa katunga sa gidaghanon sa mga tambal nga gidonar ngadto sa Bosnia maoy dili magamit. Kinahanglang magpadala ug linaing mga sunoganan ngadto sa Armenia ug sa Mostar, Bosnia ug Herzegovina, aron idispatsar ang dili-magamit nga mga tambal. Ang gibanabanang gasto sa paghatod sa 1,000 ka tonelada sa dili-magamit nga mga tambal gikan sa Croatia aron idispatsar ngadto sa laing dapit sa hustong paagi maoy mga duha hangtod upat ka milyong dolyar.

Paon nga Tingog

Bisan tuod ang kadaghanang tanom modani ug mga tigmalo pinaagig kolor o baho, ang tropikanhong Mucuna holtoni mohimo sa maong kalaki pinaagi sa pagpabanda sa tingog, nagtaho ang Alemang magasin nga Das Tier. Kining mokatkat nga tanom duolon ug mga kuwaknit, kinsa mahibalo sa dagway sa ilang palibot pinaagig pagpagula ug mga senyal nga tingog. Ang mga siyentipiko sa Erlangen University nakadiskobre nga ang dugos sa tanom nagsilbing “tigpabanda ug tingog,” pinaagi sa pagpabanda sa senyal nga tingog pabalik mismo sa mga kuwaknit. “Niining paagiha gipasayon sa tanom nga makatultol ang mga kuwaknit sa mga bulak,” nag-ingon ang magasin.

Kapeligrohan sa mga Uhong

“Sa Sidlakang Uropa ug sa amihanang Italya, diin naandan na ang pagpanguhag mga uhong, ubay-ubayng kamatayon ug pagkahilo ang mahitabo kada tuig,” nagtaho ang The Times sa London. Tungod kay napopular na ang pagluto ug ihalas nga mga klase sa uhong, ang mga eksperto nagpasidaan sa mga kapeligrohan sa pagkaon ug bisag unsa sa mga 250 ka makahilong mga klase nga nagatubo sa kabanikanhan sa Britanya. Ang death cap ug destroying angel nga mga klase sa uhong parehas nga may purohang makapatay kon kan-on. Aron dili sila mameligro, ang mga tigkuhag mga uhong giawhag sa pagkuyog sa mga grupo nga gipangunahan sa mga tawong batid nga moilag uhong. “Walay sayon nga paagi sa pagkahibalo kon dili-makadaot o makadaot ba ang usa ka [uhong], busa binuang kon ikaw ray manguhag uhong nga walay kaubang eksperto,” nagpasidaan ang usa ka karaan nang membro sa British Mycological Society.

Ang Ekonomikanhong mga Sangpotanan sa AIDS

Ang AIDS dili lamang usa ka trahedya sa panglawas sa publiko, kini kusog nga nahimong ekonomikanhong katalagman sa Aprika, nagtaho ang Le Monde. Tungod kay may mga 23 ka milyong tawo nga dunay HIV ug 2 ka milyong mangamatay kada tuig tungod sa virus, “ang epidemya sa AIDS sa dili madugay magpapha sa mga kaayohan nga resulta sa kaugmaran diha sa Aprika.” Ang mga kompaniya sa Aprika nakigbisog sa nagauswag nga pagpalta sa mga trabahante o sa kamatayon ingong resulta sa maong sakit. Ang usa ka nasodnong kompaniya sa tren nawad-ag 10 porsiyento sa kawani niini. Sa laing dakong kompaniya, 3,400 sa 11,500 ka mamumuo niini ang dunay HIV. Nagkahinay ang agrikultura sanglit ang mga mag-uuma nangamatay gumikan sa AIDS. Dugang pa, nagkaus-os ang edukasyon, ug nag-uswag ang iliterasiya,  sanglit ang mga pamilya walay kuwarta ni panahon sa pagpaeskuyla sa mga bata ug ginatos na sa mga magtutudlo ang nangamatay tungod sa AIDS.

Mga Astronomo Mihangyog Kahilom

Ang mga astronomo sa radyo, nga naminaw sa mga senyales nga nagpahibalo sa pagkahimugso sa unang mga galaksiya ug mga bituon, dugang ug dugang nga nahigawad tungod sa “kahimanan sa modernong sibilisasyon,” nagtaho ang International Herald Tribune. Ang mga estasyonan sa telebisyon, mga transmitter sa radyo, mga satelayt alang sa komunikasyon, ug madaladalang mga telepono mao ang mga hinungdan nga dili na madungog ang kinaiyanhong kabanha gikan sa kawanangan nga maoy gustong madungog niining maong mga siyentipiko. Aron mapadayon ang ilang panukiduki, ang mga astronomo nangitag hilom nga lugar “diin ang tanang matang sa sibya sa radyo gidili.” Sila misugyot sa pagtukod didto ug grupo sa mga antena sa radyo nga nakatag sa ginatos ka kilometro nga “100 ka pilo nga mas kusog kay sa mga instrumento nga ginagamit karon.” Ang mga siyentipiko naglaom nga ang matigom nga impormasyon motabang unya sa pagtubag sa mga pangutana mahitungod sa sinugdanan sa panahon, kawanangan, ug materya.

Kusog nga Pagdaghan sa mga Langgam sa Mexico City

Dili na makontrolar ang pagdaghan sa mga langgam sa Mexico City. Sumala sa gitaho sa mantalaang Reforma, mga 1,335,000 ka salampati ang nagpuyo na karon sa kaulohan. Ang mga monyumento ug mga estatwa mao ang paboritong mga batoganan sa mga langgam. Ang mga eksperto sa pagkontrolar sa mga langgam nagtaho nga “ang mga langgam nga nakapahiangay na sa ilang kaugalingon sa kaulohan nagbahin sa ilang inadlaw-adlaw nga pagpanaw ngadto sa tulo ka hugna,” nag-ingon ang mantalaan. “Mopili silag usa ka dapit nga kapalabyan sa gabii, laing dapit nga pangitaan sa ilang pagkaon, ug lain pang dapit nga lulinghayawan, apan sa [matag dapit] magbilin silag timailhan sa ilang presensiya pinaagi sa ilang mga iti.” Sila usab ang hinungdan sa nagkadaiyang mga sakit gikan sa mga alerhiya ngadto sa mga impeksiyon tungod sa bakterya, agup-op, ug virus. Ang International Association for the Ecological Protection and Peaceful Relocation of Urban Doves “nagsugyot nga maghimog balaod sa pagdili nga aboran ang mga langgam diha sa publikong mga dapit.” Apan, nagsugyot usab kini nga “silotan si bisan kinsa nga mopatay ug mga langgam ingong paagi sa pagkontrolar sa pagdaghan niini.”

“Gihalog Pag-ayo”

“Usa sa labing karaan ug kinadak-ang mga kahoy ang gihalog pag-ayo,” nagtaho ang The Australian. Ang kahoyng kauri, nga makita amihanan sa Auckland, New Zealand, giduaw kada tuig sa linibo ka turista nga kasagarang maggunitay ug kamot palibot sa dako kaayong punoan niini, nga nagyatak sa gamot niini. “Ang kahoy maoy kapin sa 50 metros [160 piye] ang gitas-on apan dili usa sa kinatas-an sa kalibotan,” nag-ingon ang mantalaan. “Apan, kon bahin sa gidak-on sa kahoy, kini maoy usa sa kinadak-an.” Nailhan ingong “ang tigulang sa kalasangan,” ang opisyal nga edad niini maoy 2,000 ka tuig apan kini gituohang doble pa nianang edara. Wala tuod kini maunsa bisan pa sa daghang tuig sa kinaiyanhong mga katalagman, dangan, ug kapeligrohan sa pagpuril, apan kini gihalog pag-ayo nga mahimong makapatay niini. Matod sa usa ka opisyal sa konserbasyon: “Malagmit himalatyon na kini apan wala kami masayod kon kini ba mausab pa o dili na.”

Pagpasuso Mokontrolar sa Timbang?

Ang mga tigdukiduki nag-ingon nga ilang nadiskobrehan ang laing kaayohan sa pagpasuso: Mahimong makatabang kini nga mapugngang mosobra ang timbang sa usa ka masuso sa ulahing bahin sa kinabuhi. Ingon sa gitaho diha sa Alemang mantalaan nga Focus, gisusi sa usa ka tem sa panukiduki sa Munich University ang timbang sa 9,357 ka bata nga singko hangtod sayis anyos ug giusisa ang pagkaon nga gipakaon sa kada usa sa masuso pa. Gipakita sa resulta nga ang mga bata nga gipasuso sulod sa tulo hangtod lima ka bulan maoy 35 porsiyentong mas menos ug purohan nga mosobra ang timbang sa dihang misugod na silag eskuyla kon itandi niadtong wala gayod gipasuso. Sa pagkatinuod, kon mas dugay ang bata nga gipasuso, mas ubos ang posibilidad nga mosobra ang timbang. Ang giingon sa usa ka tigdukiduki nga hinungdan sa mapuslanong epekto niini mao ang mga sangkap sa gatas sa inahan, nga motabang sa metabolismo.

Unsa ka Daghang Tubig ang Kinahanglan sa mga Bata?

Ang mga bata nga nagpanuigon ug usa hangtod upat ka tuig sagad nga gamay ra kaayog giinom. Gipadayag kini sa usa ka pagtuon sa Research Institute for Child Nutrition, sa Dortmund, Alemanya, ug gitaho diha sa magasin alang sa mga pumapalit nga Test. Ang mga bata nga usa hangtod upat ka tuig ang pangedaron ilabinang daling mawad-an ug tubig sa lawas ug kinahanglang moinom ug halos usa ka litro sa pluwido matag adlaw gawas sa ilang makuha sa pagkaon. Sa aberids, kulang ug un-tersiya niini ang ilang giinom​—ug dili tungod kay mao kini kanunay ang ilang gusto. Nakaplagan sa mga tigdukiduki nga sa 1 ka kaso sa 5, ang hangyo sa bata nga moinom balibaran sa ginikanan. Ang kinamaayohang ilimnon? Kon dili delikado, tubig ang labing maayo, nag-ingon ang Test.