Relihiyosong Pagkadili-Matugoton Giangkon na Karon

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA

“ANG mga Obispo Nasubo sa ‘Ngilngig nga mga Krimen’ ni Rayna Mary,” maoy ulohang balita sa Catholic Herald sa Britanya sa Disyembre 11, 1998. Ang Romano Katolikong mga obispo sa Inglaterra ug Wales miangkon nga “sa ngalan sa Katolikong relihiyon ang ngilngig nga mga sayop gihimo, pananglitan ngadto sa mga Protestante sa panahon sa Repormasyon sa Gran Britanya.” Kinsa si Rayna Mary? Unsang kasaypanan ang iyang gihimo nga nagtukmod sa maong pag-angkon? Ug nganong ang mga obispo sa Inglaterra ug Wales mipili niining panahona sa pagluwat sa ilang pahayag?

Si Mary Tudor natawo sa Romano Katolikong Inglaterra sa 1516. Ang bugtong buhi nga anak ni Catherine sa Aragon, unang asawa ni Haring Henry VIII, si Mary gimatuto ingong debotadong Katoliko sa iyang inahan. Ang iyang amahan gusto ug lalaking manununod, apan wala manganak si Catherine. Sanglit dili buot anulahon sa papa ang iyang kaminyoon kang Catherine, si Henry maoy mihimo mismo ug mga lakang, sa ingon nag-andam sa dalan alang sa Protestanteng Repormasyon sa Inglaterra. Sa 1533 naminyo siya kang Anne Boleyn, upat ka bulan una ang Arsobispo sa Canterbury, si Thomas Cranmer, nagpahayag sa unang kaminyoon ni Henry nga dili balido.

 Pagkasunod tuig usa ka maisogon nga Henry ang miputol sa tanang kalangkitan sa Roma ug gihimong supremong pangulo sa Iglesya sa Inglaterra. Si Mary, nga giisip nang anak sa gawas, wala na gayod makakita sa iyang inahan, sanglit si Catherine napugos paggugol sa iyang ulahing katuigan nga nalain gikan sa publikong kinabuhi.

Protestanteng Pagkadili-Matugoton

Sa misunod nga 13 ka tuig, ang uban nga wala moila kang Henry ingong ulo sa iglesya o kinsa midawat gihapon sa awtoridad sa papa gipamatay. Si Henry namatay sa 1547 ug gipulihan sa nuybe-anyos nga si Edward, ang iyang bugtong legal nga anak nga lalaki, sa ikatulo sa iyang unom ka asawa. Si Edward ug ang iyang mga magtatambag misulay sa paghimo sa Inglaterra nga Protestante. Ang mga Romano Katoliko gilutos tungod sa pagtuman sa ilang relihiyon, ug ang mga simbahan gikuhaan sa mga imahen ug mga altar.

Sa wala madugay wala na idili ang pagpatik ug pagbasa sa Bibliya sa Ingles, ug ang mga serbisyo sa simbahan nga naglakip sa pagbasa sa Bibliya gihimo na sa Ingles inay sa Latin. Apan sa 1553, si Edward namatay tungod sa tesis sa dihang siya 15 anyos lamang. Si Mary giisip nga maoy angayang manununod ug nahimong rayna sa Inglaterra.

Katolikong Pagkadili-Matugoton

Sa sinugdan, ang mga tawo miabiabi sa 37-anyos nga si Mary, apan sa wala madugay nahimo siyang dili-popular. Ang iyang mga sakop naanad na sa Protestantismo, ug niining tungora si Mary determinado nga himoon ang nasod nga Romano Katoliko na usab. Sa mubong panahon, ang tanang relihiyosong mga estatwa ni Edward gisalikway. Si Mary nangayog pasaylo sa papa alang sa nasod. Sa makausa pa, ang Inglaterra nahimong Romano Katoliko.

Ang pagpakig-uli sa Roma, sa baylo, nag-aghat sa usa ka bag-ong hugna sa paglutos sa mga Protestante. Gipakasama sila sa usa ka makamatayng hubag nga kinahanglang kuhaon una pa kini makaapektar sa tibuok lawas. Daghan nga wala modawat sa mga pagtulon-an sa Romano Katolikong Iglesya gipanunog nga buhi diha sa estaka.

Silot sa mga Erehes

Ang unang namatay panahon sa pagmando ni Mary mao si John Rogers. Iyang gitigom ang gitawag nga Bibliya ni Mateo, nga maoy pasukaranan sa King James Version. Human sa pagsangyaw sa usa ka batok-Romano Katolikong sermon nga nagpasidaan batok sa “makadaot nga Romanong Katolisismo, idolatriya, ug patuotuo,” gibilanggo siya ug usa ka tuig, ug sa Pebrero 1555 gisunog siya hangtod namatay tungod sa pagkaerehes.

Si John Hooper, obispo sa Gloucester ug Worcester, gitawag usab ug erehes. Siya nagpahayag nga subay sa balaod nga ang klero magminyo ug nga ang diborsiyo tungod sa panapaw katugotan. Gipanghimakak usab niya nga si Kristo sa pisikal presente sa Misa. Si Hooper gisunog nga buhi, nga ang iyang masakit nga kamatayon gidangtag duolan sa 45 minutos. Sa dihang ang 70-anyos nga Protestanteng magsasangyaw nga si Hugh Latimer mao nay sunogon, gidasig niya si Nicholas Ridley, kaubang Repormador ug kaubang gisunog diha sa estaka, sa mga pulong: “Ayaw kabalaka, Maestro Ridley, ug magpakalalaki ka. Niining adlawa kita magsiga samag kandila, pinaagi sa grasya sa Diyos, sa Inglaterra, nga akong gilaoman nga dili gayod mapalong.”

Si Thomas Cranmer, ang unang Protestanteng Arsobispo sa Canterbury ilalom kang Henry ug Edward, gihukman usab ingong erehes. Bisan tuod gisalikway niya ang iyang Protestanteng mga tinuohan, sa kataposang gutlo gibakwi niya sa publiko ang iyang gisulti, nga nag-akusar sa papa ingong kaaway ni Kristo, ug gisugba niya sa kalayo ang iyang tuong kamot aron unang masunog, sanglit sad-an kini sa pagpirma sa mga pagsalikway.

Bisan tuod labing menos 800 ka Protestante ang nangalagiw sa laing nasod aron maluwas, sulod sa misunod nga tulo ka tuig ug siyam ka bulan hangtod sa kamatayon ni Mary, labing menos 277 ka tawo ang gipanunog diha sa estaka sa Inglaterra. Daghan sa mga  biktima maoy ordinaryong mga tawo nga nalibog pag-ayo kon unsay ilang angayng tuohan. Ang mga batan-on gimatuto nga nakadungog nga ang papa gisaway ug karon gisilotan tungod kay nagsulti batok kaniya. Ang uban nakakat-on sa pagbasa sa Bibliya nga silasila ra ug nakamugna ug ilang kaugalingong relihiyosong mga opinyon.

Ang hinay, masakit nga kamatayon sa mga lalaki, mga babaye, ug mga bata nga gipanunog sa estaka nakapalisang sa daghan. Ang historyanong si Carolly Erickson naghubit sa usa ka naandang esena: “Kasagaran kaayo nga ang sugnod maoy bag-ong ginabas, o ang mga kahoyng rush basa pa kaayo nga dugay masunog. Ang mga bag sa pulbora nga gihigot sa mga biktima aron pamub-on ang ilang pag-antos wala mosiga, o kaha nag-angol kanila nga wala magpatay kanila.” Ang mga biktima wala bangoti, ug busa ang “ilang mga siyagit ug mga pag-ampo madungog kasagaran hangtod gayod sa gutlo sa kamatayon.”

Nagkadaghang tawo ang nagsugod sa pagduhaduha sa usa ka relihiyon nga kinahanglang magsunog sa mga tawo diha sa estaka aron mapalig-on ang mga pagtulon-an niini. Ang daghang simpatiya alang sa mga biktima mitultol sa mga tigsulat ug saloma sa pagkomposog mga awit bahin sa Protestanteng mga martir. Si John Foxe nagsugod pagtigom sa iyang Book of Martyrs, nga nahimong halos sama sa Bibliya ka maimpluwensiyahon sa Protestanteng mga Repormador. Daghang Romano Katoliko sa sinugdanan sa pagmando ni Mary nahimong mga Protestante sa pagkatapos niini.

Ang Kabilin ni Mary

Human marayna, si Mary nag-ingon nga minyoan niya ang iyang ig-agaw nga si Philip, manununod sa trono sa Espanya. Siya usa ka langyawng hari ug usa ka masibotong Romano Katoliko, nga dili maoy gusto sa mga Ingles. Ang usa ka pag-alsa sa mga Protestante nga giorganisar sa pagprotesta batok sa kaminyoon napakyas, ug 100 ka rebelde ang gipamatay. Si Philip ug Mary naminyo sa Hulyo 25, 1554, bisan tuod si Philip wala gayod makoronahi. Bisan pa niana, ang ilang kaminyoon nga walay anak maoy tuboran sa kaguol ni Mary, kinsa gusto ug usa ka Romano Katolikong manununod.

Mihugo si Mary, ug human sa mubo nga pagmando nga lima ka tuig, namatay siya sa edad nga 42. Namatay siya nga masulub-on. Napul-an na ang iyang bana kaniya, ug kadaghanan sa iyang mga sakop nagdumot kaniya. Sa iyang pagkamatay, daghang taga-London ang nagparti diha sa kadalanan. Inay tukoron pag-usab ang Romano Katolisismo, iyang gipalambo ang kawsa sa Protestantismo tungod sa iyang pagkapanatiko. Ang iyang kabilin gisuma sa ngalan nga niana siya nailhan​—Bloody Mary.

Tanlag nga Gipalihok sa Sayop nga Paagi

Nganong gisugo ni Mary nga sunogon ang daghan kaayong tawo hangtod mamatay? Gitudloan siya nga ang mga erehes mga traydor sa Diyos, ug naghunahuna siya nga iyang katungdanan ang pagtapos sa ilang impluwensiya una pa nila maapektahan ang tibuok nasod. Namati siya sa iyang tanlag apan wala-panumbalinga ang mga katungod sa uban kansang mga tanlag nag-agak kanila sa lahi nga direksiyon.

Bisan pa niana, ang mga Protestante sama ka dili-matugoton. Ilalom kang Henry ug Edward, ang mga tawo gipanunog usab tungod sa ilang relihiyosong mga pagtulon-an. Ang Protestanteng manununod ni Mary, si Elizabeth I, naghimo sa pagka-Romano Katoliko nga usa ka sala nga pagluib, ug panahon sa iyang pagmando kapin sa 180 ka Ingles nga Romano Katoliko ang gipamatay. Sulod sa misunod nga siglo, gatosan pa ang nangamatay tungod sa ilang relihiyosong mga hunahuna.

Nganong Nangayog Pasaylo Karon?

Ang Disyembre 10, 1998, mao ang ika-50ng anibersaryo sa Unibersal nga Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod sa Hiniusang Kanasoran. Ang Artikulo 18 nag-ila sa “katungod sa kagawasan sa hunahuna, tanlag ug relihiyon,” lakip na sa kagawasan sa pag-usab sa relihiyon sa usa ug sa pagtudlo ug pagtuman niana. Ang Romano Katolikong mga obispo sa Inglaterra ug Wales mipili sa ika-50ng anibersaryo ingong “haom nga okasyon alang sa mga Katoliko nga susihon ang ilang mga tanlag niining mga butanga” ug sa pag-ila sa “ngilngig nga mga sayop” nga nahimo, ilabina sa panahon ni Mary Tudor.

Bisan tuod ang mga buhat sa relihiyosong pagkadili-matugoton duolan sa 450 ka tuig kanhi gibasolan karon, duna ba gayoy nausab? Ang mga tawo wala na sunoga diha sa estaka, apan daghang gitawag konohay nga mga Kristohanon nagpadayon sa pagpanglugos ug pagpamatay niadtong sakop sa ubang mga relihiyon. Ang maong pagkadili-matugoton dili makapahimuot sa Diyos. Sa pagkatinuod, si Jesu-Kristo, ang usa nga hingpit nga nagsumbalik-silaw sa personalidad sa Diyos, nag-ingon: “Pinaagi niini ang tanan makaila nga kamo akong mga tinun-an, kon kamo adunay gugma taliwala kaninyo.”​—Juan 13:35.

[Hulagway sa panid 12]

Rayna Mary

[Credit Line]

Gikan sa librong A Short History of the English People

[Hulagway sa panid 13]

Si Latimer ug Ridley gipanunog diha sa estaka

[Credit Line]

Gikan sa librong Foxe’s Book of Martyrs

[Hulagway sa panid 13]

Giseguro ni Cranmer nga unang masunog ang iyang tuong kamot

[Credit Line]

Gikan sa librong The History of England (Tomo 1)

[Picture Credit Line sa panid 12]

Daplin: 200 Decorative Title-Pages/Alexander Nesbitt/Dover Publications, Inc.