“Genetically Modified” nga Pagkaon—Hilwas ba Kini Alang Kanimo?

DEPENDE kon asa ka magpuyo, lagmit nalakip sa imong pamahaw, paniudto, o panihapon karon ang pagkaon nga genetically modified (GM). Lagmit anaa kini sa dagway sa mga patatas nga dunay depensa batok sa mga dangan o mga tamates nga dili dayon malata human mapupo. Sa bisan unsang kahimtang, ang pagkaon o sangkap nga GM lagmit wala isulat diha sa putos, ug halos dili nimo mailhan ang kalainan sa lami niini gikan sa kinaiyanhong matang.

Bisan samtang magbasa ka niining artikuloha, ang mga tanom nga GM sama sa mga soybin, mais, rapeseed, ug patatas gipananom sa Argentina, Brazil, Canada, Mexico, Tinipong Bansa, ug Tsina. Sumala sa usa ka taho, “sa 1998, 25 porsiyento sa mais, 38 porsiyento sa soybin, ug 45 porsiyento sa gapas nga gitanom sa Tinipong Bansa ang gibag-o ang gene, kaha aron dili mamatay ang tanom gumikan sa mga igpapatay ug sagbot o aron magpatungha ug ilang kaugalingong mga igpapatay sa dangan.” Sa pagkatapos sa 1999, sa tibuok kalibotan ang gibanabanang 40 milyong ektarya gitamnan ug mga tanom nga GM aron ibaligya, bisan tuod dili tanan niini mga pagkaon.

Ang pagkaon ba nga gibag-o ang gene luwas alang kanimo? Ang siyentipikanhong mga paagi nga gigamit sa pagpatunghag mga tanom nga GM peligroso ba sa kalikopan? Sa Uropa ang debate maylabot sa GM nga mga pagkaon nagkagrabe. Matod sa usa ka tigprotesta sa Inglaterra: “Ang ako lamang pagsupak sa mga pagkaon nga gibag-o ang gene mao nga kini dili hilwas, wala-magustohi ug wala-kinahanglana.”

Sa Unsang Paagi Gibag-o ang Gene sa Pagkaon?

Ang siyensiya nga nagpaluyo sa mga pagkaon nga GM gitawag ug bioteknolohiya sa pagkaon​—ang paggamit sa modernong henetika sa pagpaarang-arang sa klase sa mga tanom, mananap, ug mikroorganismo nga magpatunghag pagkaon. Siyempre, ang ideya sa pagpanghilabot sa buhing mga linalang halos kadungan ra sa agrikultura mismo. Ang unang mag-uuma nga nagpasanay sa iyang kinamaayohang torong baka uban sa kinamaayohang baye nga baka  diha sa iyang panon sa kahayopan aron moarang-arang ang liwat, inay tugotan ang mga mananap nga mosanay nga way-pili, nagsunod sa bioteknolohiya sa kinayanohang diwa. Ang unang panadero nga migamit ug mga yeast enzyme aron patuboon ang tinapay sa susama naggamit ug buhing butang sa pagpatungha ug maarang-arang nga produkto. Ang usa ka bahin nga komon niining naandang mga paagi mao ang paggamit sa kinaiyanhong mga proseso aron sa pagpatungha ug kausaban diha sa mga pagkaon.

Ang modernong bioteknolohiya sa susama naggamit ug buhing mga organismo aron maghimo o magbag-o sa mga produkto. Apan dili sama sa naandang mga paagi, ang modernong bioteknolohiya motugot sa pagbag-o sa henetikong materyal sa mga organismo sa direkta ug tukma nga paagi. Makapabalhin kini sa mga gene tali sa wala gayoy kalabotan nga mga organismo, nga nagpaposible sa mga kombinasyon nga lagmit gayong dili mahitabo sa naandang mga paagi. Ang mga tigpasanay makakuha na karon ug mga hiyas gikan sa ubang mga organismo ug ibutang kini ngadto sa genome sa usa ka tanom​—pananglitan, pag-agwanta sa yelo gikan sa mga isda, pagsukol sa sakit gikan sa mga virus, ug pagsukol sa mga insekto gikan sa mga bakterya sa yuta.

Ibutang ta nga ang usa ka mag-uuma dili gustong mobrawon ang iyang mga patatas o mansanas sa dihang kini hiwaon o mabun-og. Ang mga tigdukiduki nagpaposible niana pinaagi sa pagtangtang sa gene nga maoy responsable niining pagbrawon ug pagpuli niana ug nabag-ong bersiyon nga mosanta sa pagbrawon. O ingnon ta nga ang usa ka tigtanom ug beet gustong motanom ug sayo aron makaani ug mas maayo. Kasagaran dili niya kini mahimo tungod kay ang mga beet mokaging sa bugnawng klima. Ang bioteknolohiya ipadapat sa dihang ang mga gene gikan sa isda nga daling mabuhi sa bugnawng tubig ibalhin ngadto sa mga beet. Ang resulta mao ang beet nga GM nga makaagwanta sa mga temperatura nga ingon ka ubos sa -6.5 grado Celsius, kapin sa duha ka pilo ang kabugnaw sa kinaubsang temperatura nga kasagarang maagwanta sa mga beet.

Apan, ang maong mga kinaiya nga miresulta sa pagbalhin ug usa ka gene limitado ra ang kaepektibo. Ang pag-usab sa mas komplikadong  mga kinaiya, sama sa gikusgon sa pagtubo o sa pag-agwanta sa hulaw, lahi kaayo. Ang modernong siyensiya dili gihapon makamaniobra sa enterong grupo sa mga gene. Kon buot hunahunaon, daghan niini nga mga gene wala pa madiskobrehi.

Usa ka Bag-ong Green Revolution?

Bisan ang limitadong pagbag-o sa gene sa mga tanom naghatag ug paglaom sa mga tigpasiugda sa bioteknolohiya. Matod nila ang mga tanom nga GM nagsaad ug usa ka bag-ong green revolution. Usa ka lider sa industriya sa bioteknolohiya nag-ingon nga ang henetikong inhenyeriya maoy “lagmit molampos nga galamiton sa paningkamot sa pagtagana ug dugang pagkaon” sa tibuok-yutang populasyon nga nagdugang ug mga 230,000 ka tawo matag adlaw.

Sa pagkakaron, ang maong mga tanom nakatabang sa pagpakunhod sa gasto sa produksiyon sa pagkaon. Ang mga tanom nga kalan-on gidugangan ug usa ka gene nga magpatunghag kinaiyanhong igpapatay ug dangan, nga dili na kinahanglang mag-espri ug daghang makahilong mga kemikal diha sa ekta-ektaryang mga tanom. Ang gibag-ong mga tanom nga gikamulo pa naglakip sa mga liso ug mga lugas nga dunay mas daghan kaayong protina​—makabenepisyo gayod sa mas kabos nga mga dapit sa kalibotan. Ang maong mga “superplant” makapasa sa ilang mapuslanong bag-ong mga gene ug mga kinaiya ngadto sa nagsunod nga mga henerasyon, nga magpatungha ug mas daghang ani diha sa dili kaayo dakog abot nga mga yuta diha sa kabos, sobrag populasyon nga mga nasod.

“Tilinguhaon gayod ang pagpauswag sa kahimtang sa mga mag-uuma niining kalibotana,” matod pa sa presidente sa nag-unang kompaniya sa bioteknolohiya. “Ug buhaton namo kana​—pinaagi sa paggamit sa bioteknolohiya aron himoon diha sa molekular ug usay-gene nga lebel ang gihimo sa mga tigpaliwat ug tanom pinaagi sa ‘pinili nga pagpaliwat’ sulod sa kasiglohan. Magpatungha kami ug mas maayong mga produkto, nga motagbaw sa tinong mga panginahanglan ug himoon kana nga mas paspas kay sukad masukad.”

Bisan pa niana, sumala sa mga siyentipiko sa agrikultura, ang pagdalidali sa pagpasiugda sa henetikong inhenyeriya ingong solusyon sa kanihit sa pagkaon sa kalibotan nagdaot sa pagdukiduki karon bahin sa mga pananom. Bisan tuod dili-kaayo kini talagsaon, kining maong panukiduki mas epektibo ug makabenepisyo usab sa mas kabos nga mga dapit sa kalibotan. “Dili kita angayng mapugos paglihok gumikan niining wala pa mapamatud-ing teknolohiya sa dihang dunay daghan nga mas episyenteng mga solusyon sa mga suliran sa pagkaon,” matod ni Hans Herren, usa ka eksperto sa pagpakigbugno sa mga sakit sa pananom.

Ang mga Kabalaka Bahin sa Maayong Pamatasan

Dugang pa sa posibleng mga risgo sa panglawas sa publiko ug sa kalikopan, ang uban mobati nga ang pagbag-o sa gene sa mga pananom ug sa ubang buhing mga organismo maghatag ug mga suliran sa moral ug maayong pamatasan. Ang siyentipiko ug aktibista nga si Douglas Parr nag-ingon: “Ang henetikong inhenyeriya molatas sa usa ka hinungdanong ganghaan diha sa pagmaniobra sa tawo sa planeta, nga nag-usab sa kinaiyahan sa kinabuhi mismo.” Si Jeremy Rifkin, ang awtor sa librong The Biotech Century, nagpahayag niana niining paagiha: “Sa dihang matabok nimo ang tanang biolohikal nga mga utlanan, magsugod ka paghunahuna sa usa ka espisye ingon nga henetikong impormasyon lamang nga motabok ug mga utlanan. Magdala kana kanato ngadto sa usa ka bag-o gayong paagi sa paghunahuna dili lamang sa atong relasyon sa kinaiyahan, kondili kon giunsa nato paggamit kini.” Busa nangutana siya: “Ang kinabuhi ba dunay kinaiyanhon o mapuslanong bili? Unsay atong obligasyon sa umaabot nga mga kaliwatan? Unsay atong responsibilidad sa mga linalang nga kadungan nato paglungtad?”

Ang uban, lakip ni Prinsipe Charles sa Inglaterra, nangatarongan nga ang pagbalhin sa mga gene tali sa wala gayoy kalabotan nga mga espisye “magdala kanato sa mga dominyo nga iya sa Diyos, ug sa Diyos lamang.” Ang mga estudyante sa Bibliya hugot nga nagtuo nga ang Diyos “mao ang tuboran sa kinabuhi.” (Salmo 36:9) Bisan pa niana, walay tinuod nga pamatuod nga wala uyoni sa Diyos ang mapilion nga pagpaliwat sa mga mananap ug sa mga tanom, usa ka butang nga nakatabang sa atong planeta sa pagsustento sa bilyonbilyong tawo nga nagpuyo niini. Panahon ray mag-igo kon ang modernong bioteknolohiya makadaot ba sa mga tawo ug sa kalikopan. Kon ang bioteknolohiya molapas man gayod “sa mga dominyo nga iya sa Diyos,” nan​—tungod sa gugma ug kabalaka alang sa katawhan​—iyang mabali ang maong mga kaugmaran.

[Kahon sa panid 26]

Potensiyal nga mga Kapeligrohan?

Ang bioteknolohiya tulin kaayong nag-uswag nga ang balaod ni ang mga ahensiya nga naghimog mga lagda dili makaapas niana. Ang panukiduki halos dili makasanta sa pagtungha sa wala-damhang mga sangpotanan. Ang nagkadako nga grupo sa mga kritiko nagpasidaan bahin sa wala-tuyoang mga resulta, nga gikan sa grabeng pagkahugno sa ekonomiya alang sa mga mag-uuma sa kalibotan ngadto sa pagkadaot sa kalikopan ug mga kapeligrohan sa panglawas sa tawo. Ang mga tigdukiduki nagpasidaan nga wala nay layog-abot, dinagko nga mga pagsusi sa pagpamatuod sa kahilwas sa mga pagkaon nga gibag-o ang gene (GM). Sila nagpunting sa ubay-ubayng potensiyal nga mga kapeligrohan.

● Alerhiya. Kon ang gene nga nagpatunghag usa ka protina nga magpahinabog alerhiya mabutang diha sa mais, pananglitan, ang mga tawo nga nag-antos sa mga alerhiya gumikan sa pagkaon mahimong maladlad sa maong grabeng kapeligrohan. Bisan pa sa kamatuoran nga ang mga ahensiya nga naghatag ug mga lagda maylabot sa pagkaon nagbaod sa mga kompaniya sa pagtaho kon ang giusab nga pagkaon duna bay mga protina nga makapaalerdyik, ang ubang tigdukiduki nahadlok nga ang wala-hiilhing mga hinungdan sa alerhiya mahimong moyuhot diha sa sistema.

● Nag-uswag nga pagkamakahilo. Ang ubang mga eksperto nagtuo nga ang pagbag-o sa gene mahimong magpadaghan sa kinaiyanhong mga hilo sa tanom diha sa wala-damhang mga paagi. Sa dihang ang usa ka gene mahimong aktibo diha sa usa ka tanom, gawas pa sa pagbaton ug gikinahanglang epekto, mahimong motukbil usab kini sa produksiyon sa kinaiyanhong mga hilo.

● Pagkadili-madutlan sa mga antibiotiko. Ingong bahin sa pagbag-o sa gene sa mga tanom, ang mga siyentipiko naggamit sa gitawag ug tigpaila nga mga gene sa pagtino kon ang gikinahanglang gene malamposong gipahimutang. Sanglit ang kadaghanang tigpaila nga mga gene magpahinabog pagkadili-madutlan sa mga antibiotiko, ang mga kritiko nahadlok nga makaamot kini sa nag-uswag nga suliran sa pagkadili-madutlan sa antibiotiko. Apan, ang ubang mga siyentipiko mangatarongan nga gibungkag ang han-ay sa maong tigpaila nga mga gene una gamiton, sa ingon magpamenos niining kapeligrohana.

● Pagkaylap sa tambok kaayong mga sagbot. Usa sa gikahadlokan pag-ayo mao nga sa dihang ikatanom na ang gibag-ong mga tanom, ang mga gene moikyas agi sa mga binhi ug malo ngadto sa kapareho ug pamilya nga mga sagbot, nga magpatungha ug tambok kaayong mga sagbot nga dili-madutlan sa mga igpapatay ug sagbot.

● Kadaot sa ubang mga organismo. Sa Mayo 1999, ang mga tigdukiduki gikan sa Cornell University nagtaho nga ang mga hantatawo sa alibangbang nga monarch nga mokaon sa mga dahon nga gibuliboran ug malo gikan sa mais nga GM nangasakit ug nangamatay. Bisan tuod ang uban magduhaduha sa pagkabalido niini nga pagtuon, duna gihapoy kabalaka nga ang ubang espisye nga dili maoy gidapatan sa igpapatay ug dangan mahimong madaot.

● Pagkahanaw sa hilwas nga mga igpapatay ug dangan. Lakip sa labing malamposong mga pananom nga GM mao ang pipila nga dunay gene nga magpatungha ug protina nga makahilo sa mga dangan. Bisan pa niana, ang mga biologo nagpasidaan nga ang pagladlad sa mga dangan sa hilo nga gipatungha niini nga gene motabang sa mga dangan sa pag-ugmad ug pagkadili-madutlan ug sa ingon maghimo sa mga igpapatay ug dangan nga walay-pulos.